nor ghiank ianuarie 2011

?yuMAnIy HAOy} MIyutOAn eRGLeZvOAn AMSAcIR

DARI 62tIv 1-2 (1973-74ƒ HyunvAR - WeDRvAR 2(11

²²ØØêêîîººðð¸̧²²ØØààôôØØ ÐÐ²²ÚÚÎÎ²²ÎÎ²²ÜÜ

îîää²²¶¶ððààôôÂÂÚÚ²²ÜÜ ÐÐÆÆØØÜÜ²²¸̧ððØØ²²ÜÜ

33 55 00 -- ²² ØØ ÚÚ ²² ÎÎ ÀÀ

ìì³³ÝÝ³³ÝÝ¹¹»»óóÇÇÝÝ»»ññ

2 1-2/2011

ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM:

MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^

qardyukar

MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir

VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir

MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[

MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi

COLECTIVUL «NOR GHIANK»

MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacție

MADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactori

MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter

MARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare

REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2,

tel./ fax. [email protected]

TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATÅ: HÅºUlEsCU MIHAI

TIPARUl: s.C. ARARAT srl. I.S.S.N. 1221-9169

<M

PA

cR

AG

An S

gsav 2(11 tvagan;$ Hyusanq#

te na,yrx darv;ne lav bidi

;lla$ Syuon tvaganin mer @ra -

garc; grna qi[ te .ad \anra -

pe/nva\ ;llal# ga,va\ ange# te in[

enq mdaxir ;nel$ Bidi .aryu nagenq

bahbanel mer inqnyutoyun; Šavan -

xagan‹ mi`y]neryv* hamaonqi hi -

.ykyu toan me` va/ bahel aon ar jeq -

ner;# yrynq mezi hao gy[velyu iravyunq

gyudan$ Bidi hanxibinq irar# verìn

dariner; sagava]yk m.agyutaoin

eregyuotneryun# bidi masnag]inq ege -

ke]agan dyneryun# bzdigner; xbry]

bidi ertan# me\a hasagner; bidi

hanxibin mer gex rynner; & mas -

na0oyuker;$ Sagaon gngadenq# yr

gbddinq nyuon .rà naga'& hedqeryv

& [em gar\er# te pavarar =$ Yuninq

m.agyutaoin hsgaoagan ja/ancyu -

toyun m;# yr nyuonisg lriv cyuoqacrva\

[=$ A/aìn qaol m; ;ra\ = ŠDyudoan‹

craxarani an,yn` tancarana ced

digin Ar.alyuos Barynoan;# yv gr]av

garci perel Byuqre.i me` cdnvyk

haogagan cirqi hsgaoagan ha -

vaqa\yun$ Pazmativ hin cirqer

sqaneryv tvaona]ve]an & y[ he -

/avyr abacaoin mad[eli bidi ;llan

internetaoin yusyumnasiryutoan ha -

mar$ ?yumaniy Haoy] Miyutoyun; ha -

dyug sqaner m; bidi cne* mer pylyr

cravyr arjeqneryu tvaona]man ha -

mar# y[ miaon Byuqre.en# aol na&

Ge/laoen# Dyumbr;venen# Byty.anen#

Syu[avaoen™ Grnanq ;sel# te ad mer

inqnyutoyun; bahbanelyu nyr '& m;n =$

{enq grnar andesel mer 'e/qi dag

eka\ can';$ Menq bardavyr enq

bahbanel & yusyumnasirel mer na, -

nineryu 'ca\ arjeqner;$ Tvao na -

]yumen edq hedaca qaol; grna ;llal

hedazydyutoyunneryu gexryni m; sdek -

\yum;# yryun iren] masnag ]yu toyun;

peren na& ?yumaniaoen & aol er -

girneren masnacedner;# qani yr

sdibva\ enq ,ysdyvanel# te mer

garykyutoyunner; ,isd sahmanawag

en$ Ergar dariner & qrdnaàn a. -

,adanq bahan`yk na,aci\ m;n =*

mer hamaonqi gar&yracyuon ;nleiqne -

ren meg;$ Isg 2(11 tvagan; grna

xa/nal aos na,aci\i iracyr\man

a/aìn darin$

PYVANXAGYUTOYUN

Հայ Բարեգործական Ընդհանուր Միություն (ՀԲԸՄ)Եվրոպայի մասնաճյուղը առաջին անգամ ըլլալով եկավ

Ռումանիա =` 6

OyuRAQAn{OyuR: MOyuSI A><ARHIn Me~

Har]azryuo] ARA MALIQOAnIn hed =` 1_

Հայ Կամավորները Ռումանիո մեջ =` 12

manga-badanegan = ̀19²Øêîºð¸²ØàôØ Ð²ÚÎ²Î²Üîä²¶ðàôÂÚ²Ü ÐÆØÜ²¸ðØ²Ü 350-²ØÚ²ÎÀì³Ý³Ý¹»óÇÝ»ñ = ̀2_

Վաշինկթոն ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՆԱՁԵՎԻ ԿԱՍԵՑՈՒՄԸ

= ̀25

Կայ Արդեօ՞ք «ՏարածքայինԱմբողջականութեան Պահպանման» ՍկզբունքՄիջազգային ԻրաւունքիՄէջ Կամ, Ինչպէս Միշտ` Ի՞նչ Անել = ̀26

Arheologii au descoperit cea mai veche unitate de

producere a vinului din lume, datînd de acum 6100

de ani p. 14

A apărut cartea șoaptelor în limba spaniolă p. 15

Washington : Blocarea rezoluției armenești p. 16Capriel Dedeian a împlinit 50 de ani – concert

aniversar de jazz la ArCub p. 18

Supliment limba rom`n[

31-2/2011

Սուրբ Ծննդյան տոները Ռումանիո հայերու մոտ

Քրիստոսի Սուրբ Ծնունդը տոնվեցավ Ռումանիո

բոլոր այն հայ գաղութներու մեջ, ուր

համեմատաբար ավելի շատ են հայերը ինչպես

Պուքրեշ, Քոնսթանցա, Յաշ, Սուչավա, Քլուժ:

4 1-2/2011

Պուքրեշ

Հունվար 5-ի երեկոյան Պուքրեշի Միքայել և

Գաբրիել Սբ. Հրեշտակապետաց մայր տաճարին մեջ հայ

հավատացյալները մասնակցեցան Սբ. Ծնունդի նախօրեի

պատարագին:Երկրորդ օրը, տոնական Սբ. պատարագ մա տուց -

վեցավ ձեռամբ Ռումանիո Հայոց թեմի առաջնորդ,հոգեշնորհ Տաթև Վարդապետ Հակոբյանի և մասնակ -

ցությամբ քահանաներ Պոկտան Եզրասի և Գրիգոր

Հոլքայի: Պատարագին ներկա էր նաև Զարեհ Ծ.գույն

վարդապետ Պարոնյան:

Ավելի քան 800 տարվա պատմու -

թյուն ունի Քլուժի հայությունը: Հայերը

ըլլալով առաջին քրիստոնյա ժողովուրդը

դեռ 301-են, պատերազմներե, սովե, ցե -

ղաս պանութենե ետք անոնցմե շատեր

մնացին ճամբաներու վրա, տունեն հեռու:Սակայն ուր ալ եղան անոնք կառուցեցին

քաղաքներ, եկեղեցիներ, դպրոցներ, տու -

ներ, կամուրջներ՝ Խրիմեն մինչև Վիեննա

և ապա ամբողջ Թրանսիլվանիան: Կեռլա

քաղաքը կառուցված է 1700-ին ամ բող -

ջությամբ հայերու կողմե: Այժմ բոլորը

կապրին գործուն կյանքով: Անոնցմե շա -

տեր ուսուցիչներ են, արտիստներ, իրա -

վաբաններ: Շատերը կխոսին հունգարե -

րենով և անցած են կաթոլիկության: Կան

նաև հայեր, որ մնացին ուղղափառ քրիս -

տոնյաներ և ամեն Սբ. Ծնունդի օրը՝ հուն -

վար 6-ին կժողվվին տոնածառին շուրջ:Անոնք միասնաբար բաժակ կբարձրացնեն

այդ օրվա առթիվ: Երեխաները կհագվին

տոնական հագուստներ և կճաշակեն

տունը շինված անուշ կարկանդակներ:Ազատուհի Վարդուքան հայերեն

լեզվով կողջունե բոլորին: Եվ այսպես

անոնք միշտ կժողվվին և երբեք չեն

մոռնար ով են իրենք և որքան մնացած են:

Քլուժ

Կիրակի, 9 հունվար 2011 Յաշի հայ հավատացյալները

մաս նակցեցան Հայ Եկեղեցվո մեջ մատուցված պատարագին,առիթ մը տոնելու Հիսուսի Ծնունդը հայ համայնքի մաս -

նակցությամբ:Յաշի թաղական խորհուրդի նախագահ պարոն Զարեհ

Նազարյանի և Ռումանիո Հայոց Միության Յաշի մասնաճյուղի

նախագահ Մարիչել Ակոբի նախաձեռնությամբ մասնաճյուղի

կեդրոնատեղին կազմակերպվեցավ ընդհանուր ծրագիր մը՝ ըստ

որու օրհնվեցավ և կեդրոնատեղին և Սուրբ Ծննդյան սեղանը,երբ միևնույն ատեն տոնվեցավ և Նոր Տարվա նորամուտը:

Վերագծվեցավ և 2011թ-ի մշակութային ծրագիրը, որու

համաձայն պիտի ավելի դյուրացվի մեր երկրի և արտասահմանի

այլ կազմակերպություններու հետ հարաբերությունները. Փորձի

փոխանակում և էթնիկ արճեքներու հետ հաղորդակցություն

ստեղծվի, նպատակ ունենալով ավելի մոտեն ճանչցնելու Յաշի

հայերը, որովհետև միայն միասնաբար և հաղորդակցության

միջոցով կրնանք պահել մեր մշակութային անհատականությունը

և տարիներու ընթացքին մեր ժառանգած սովորույթներու բոցը:

Յաշ

51-2/2011

Հակառակ որ Սուչավայի մեջ

կապրին միայն 26 հայկական ընտա -

նիքներ և անոնց մեջ շատեր խառն ամուս -

նություններով, սակայն այդ չխանգարեր,որ հունվար 6-ը անոնց համար արտակարգ

տոն մը ըլլա:Սուրբ Խաչ եկեղեցվո մեջ սուրբ

պատարագե և ապա ջրօրհնեքե ետք, ջուրի

մեջեն խաչը կհանվի երեխայի մը կողմե,

իսկ պատարագեն հետո, տեղվույն

քահանան կայցելե հայերուն՝ տնօրհնեքի

համար:Ինչպես կըսե Սուչավայի քահանա

Ազատ Մանտալյան. «Մեզ համար Քրիս -

տոսին Ծնունդը և Կնունքը արտակարգ և

հարգված տոն մըն է, որ կտոնվի դեռևս

շատ հին ժամանակներե: Նույնիսկ շատ

քիչ հայեր ըլլալով Սուչավայի մեջ, այս

տոնին նշանակությունը կմնա նույնքան

կարևոր»:Տոնին նախօրյակը, երեկոյան պա -

տարագե ետք բոլոր հավատացյալները

իրենց տուներուն մեջ կհամտեսեն հայ -

կական տոնական կերակրատեսակներ ինչ -

պես տարբեր համեմունքներով պատրաստ -

ված ձուկ և հայկական թխվածքներ:Դարձյալ պատարագի վերջավո -

րության, մինչև 14 տարեկան երեխաներ

ՌՀՄ-ի կողմե նվերներ ընդունեցին, 100լեյ արժողությամբ, նաև բացիկներ, որ

տրվեցավ ձեռամբ պատկառելի տարիքի

հասած (ըլլալով ամենեն տարեցը հա -

մայնքին մեջ) 78-ամյա տիկին Լուչիա

Կրիկորինքուի կողմե:

Քոնսթանցայի մոտ 200 հոգինոց հայ համայնքը հունվար

6-ի առավոտյան ներկա գտնվեցավ Սբ. Մարիամ հայ եկեղեցվո

մեջ Քրիստոսի Ծննդյան և Կնուքի սուրբ պատարագին, որ

մատուցվեցավ ձեռամբ Ավետիս ավագ քահանա Մանտալյանի:Այնուհետև կեսօրին, բոլորը իրար շնորհավորեցին Սբ.

Ծննդյան տոնի առթիվ և հյուրասիրվեցան հայկական համեղ

կերակրատեսակներով: Հայկական կերակրատեսակները շատ

յուրահատուկ են, ինչպես խաղողի թուփով տոլման՝ ընկույզով և

կամ սունկով, տարբեր համեմունքներով համեմված, նաև

հայկական շատ համեղ անուշապուրը եփված ցորենով, նարինջի

կեղևով, ընկույզով, տարբեր պտուղներու չիրերով և համեմված

դարչինով: Որպես շատ համեղ կերակրատեսակ հայտնի է և մեր

հարիսան, որ կպատրաստվի ոչխարի կամ հավի միսեն, դարձյալ

շատ լավ եփված ցորենե, որին կավելցվի կարագ, համեմված

քիմիոնով:Հայերը իրենց տուներու մեջ Սբ. Ծննդյան և Նոր Տարվա

տոները կշարունակեն մինչև հունվար 10-ը, երբ Ավետիս ավագ

քահանան կվերջացնե հայկական տնօրհնեքը:

Քոնսթանցա

Սուչավա

6 1-2/2011

Հունվար 28-29-ը, ՀԲԸՄ Եվրո -

պայի մասնաճյուղի պատվիրակությունը

գտնվեցավ Ռումանիա և Պուքրեշի մեջ

գումարեց իր աշխատանքները:ՀԲԸՄ Եվրոպայի մասնաճյուղի 20

անդամներե կազմված պատվիրակությունը

կղեկավարեր Միության նախագահ Ալեքսիս

Կովճյան:Այս մասնաճյուղը ստեղծված է

2008-ին, համակարգելու և զարգացնելու

համար համահայկական գործունեությունը

Եվրոպայի տարածքին վրա: Աշխատանքնե -

րուն մասնակցեցան Պուլկարիո, Ավստ -

րիայի, Ֆրանսայի, Հունաստանի, Իտա -

լիայի, Պելճիկայի և Չեխիայի պատ -

վիրակներ, ինչպես նաև ՀԲԸՄ Եվրոպայի

ղեկավարության անդամներ, կեդրոնա -

տեղին՝ Ֆրանսա: Ղեկավարներեն նշենք

Սոնա Ադամյան – մասնավոր խորհըր -

դական (Ֆրանսա), Միշել Սապահ –մասնավոր խորհրդական (Ֆրանսա),Արիս Ադամյան – անդամ (Ֆրանսա),Նիկոլա Դավիթյան – անդամ (Պելճիկա),Աստղիկ Ալեքսանյան – անդամ (Ավստրիա),Ֆլորա Հակոբյան – անդամ (Ֆրանսա),Զարուհի Օտապաշյան – նախագիծերու

պատասխանատու (Ֆրանսա) և Իոաննա

Տեշամփ – ՀԲԸՄ-ի նախագիծերու պա -

տասխանատու:Հունվար 28-ին, ուրբաթ ՀԲԸՄ

Եվրոպայի ղեկավարությունը Ռումանիո

կառավարության կեդրոնատեղին, կառա -

վարական շրջանակին մեջ ընդունվեցավ,Միջէթնիկական Հարաբերություններու

Վարչության Համակարգող, Պետական

Քարտուղար Աթթիլա Մարկոյի, իսկ կեսօ -

րեն ետք Վարչապետ Էմիլ Պոկի կողմե:Այս հանդիպմանը մասնակցեցավ նաև

Ռումանիո մոտ Հայաստանի դեսպան,Նորին Գերազանցություն Համլետ Գաս -

պա րյան, իսկ Ռումանիո Հայոց Միության

կողմե ծերակուտական, ՌՀՄ նախագահ

Վարուժան Ոսկանյան, Ռումանիո Խորհըր -

դարանի մեջ հայերու ներկայացուցիչ

Վարուժան Փամպուքչյան, ՌՀՄ փոխ -

նախագահ պրն. Սիրուն Թերզյան, „Ara -rat” ամսագրի գլխավոր խմբագիր, ՌՀՄ

տնօրինության հանձնախումբի անդամ

Միհայ Ստեփան Գազազյան:Նույն օրը, ՀԲԸՄ պատվիրակու -

թյունը այցելեց Ռումանիո Խորհրդարան

և Ազգային Փոքրամասնություններու Խումբի

գրասենյակին մեջ հանդիպեցավ երեսփո -

խան Վարուժան Փամպուքչյանին հետ:Պարոն Փամպուքչյանը ներկայացուց

Հայ Բարեգործական Ընդհանուր Միություն

(ՀԲԸՄ) Եվրոպայի մասնաճյուղը առաջին

անգամ ըլլալով եկավ Ռումանիա

Հյուրերը Տուտյան գրադարանին մեջ

Հանդիպում Ռումանիո Վարչապետ Էմիլ Պոկի հետ

71-2/2011

Այցելություն Ռումանիո Խորհրդարան

Պատկեր մը Տուտյան գրադարանին մեջ ՀԲԸՄ համաժողովեն

8 1-2/2011

Ռումանիո Հայոց Միության գործունեու -

թյունը և անմիջապես հաջորդող շրջանի

համար շարադրեց համայնքի քանի մը մեծ

ծրագիրներ: Խոսքը կվերաբերի ամբողջ

գրքերու, ձեռագիրներու, մէր համայնքի

ունեցվածքի թվայնացման, մասնավորա -

բար, որ ունինք Պուքրեշի, Կեռլայի, Տում պ -

րըվենի, Պոթոշանի, Յաշի մեջ և այլուր,ինչպես նաև եկեղեցիներու և բոլոր այն

շենքերու պատկերահանում, որ պատկա -

նած են հայերուն: Այս գործողությունները

կտևեն քանի մը տարի, որ կարելի պիտի

ըլլա իրագործել ձեռք բերելով եվրոպա -

կան ֆինանսական աջակցությունը: Պրն.Փամպուքչյանը առաջարկեց, որ ՀԲԸՄ-Եվրոպա-ն օժանդակե այս նախագիծին իր

անմիջական միջամտությամբ: Պրն. Ալեքսիս

Կովճյան խոսեցավ այն նախագիծերու

կազմակերպման մասին, որու մեջ կվերա -

գ տնեն և նմանօրինակ գործողություններ,որ առաջարկեց երեսփոխան Վարուժան

Փամպուքչյան: Խոսքը կվերաբերի

ԱՐՄԵՆԻԱՔԱ ծրագրին, նախագիծ մը, որընտրած է Եվրոպական Միությունը և որը

սկսած է 2009-ին: Եվրոպական Միության

մշակութային ծրագիրը սկսած է 2007-ին,որ պիտի իրագործվի մինչև 2013-ը, որու

համար հատկացված է շուրջ 400 միլիոն

եվրո:ԱՐՄԵՆԻԱՔԱ նախագիծին նպա -

տակը կընդգրկե Թուրքիայի, Իրանի և

Հայաստանի բոլոր հայկական հուշար -

ձաններու գույքագրումը և այս նախա -

ձեռնության ՀԲԸՄ կողքին կմասնակցին ևCentro Studi e Documentazione dellaCultura Armena (Իտալիա), In sideEurope (Պելճիկա), իսկ Հայաս տանեն՝Research on Armenian Ar chitecture(RAA):

Ուրբաթ օրվա ծրագիրը կընդգրկեր

Ռումանիո մոտ Հայաստանի դեսպան,Նորին Գերազանցություն Պրն. Համլետ

Գասպարյանին հետ հանդիպումը:Շաբաթ առավոտյան, ՀԲԸՄ-Եվրոպա

պատվիրակությունը Պուքրեշի Տուտյան

Գրադարանին մեջ շարունակեց կազմա -

կերպության աշխատանքները: Այնու -

հետև, Հայոց Թեմի առաջնորդ, հոգեշնորհ

Տաթև վարդապետ Հակոբյանի, Նորին

Գերազանցություն Համլետ Գասպարյանի

, ՌՀՄ-ի Տնօրինության Հանձնախումբի

անդամներու, հայ համայնքի անձնա -

վորություններու ներկայության, ՀԲԸՄ-Եվրոպա-ի նախագահ պրն. Ալեքսիս

Կովճյան ներկայացուց կազմակերպության

ՀԲԸՄ-ի անդամները Պուքրեշի մայր տաճարին մեջ

ՀԲԸՄ-ի պատվիրակության քանի մը անդամներ կառավարական ընդունելության պահուն

Երեսփոխաններու Պալատի Ազգային Փոքրամասնություններու խումբին հետ

91-2/2011

գործունեությունը և ընթացիկ նախա -

գիծերը:Այնուհետև հյուրերը այցելեցին

Պուքրեշի Հայոց մայր տաճարը, առաջ -

նորդական գրադարանը՝ ուղեկցությամբ

հայ համայնքի անդամներու:Երեկոյան, Ռումանիո Հայոց Միու -

թյունը Capşa ռեստորանին մեջ հյուրերու

պատվին հյուրասիրություն կազմա կեր -

պեց:Պուքրեշի ՀԲԸՄ-Եվրոպա-ի հա -

մա ժողովի կազմակերպումը, ինչպես նաև

անոր ներկայացուցիչներուն հանդիպում -

ները հայ համայնքին հետ մեծ իրադար -

ձություն մըն էր, որ յուրահատուկ ձևով

գնահատեցին հյուրերը շատ տպավորված

ըլլալով այն մշակութային հարստու -

թյունով, որ համայնքը կտնօրինե և խո ս -

տացան աջակցելու այն բոլոր նախա -

գիծերուն, որ անհրաժեշտ են այս ար -

ժեքները պահպանելու համար: Առաջին

քայլով, պետք է ղրկվին մասնագետներ, որ

համագործակցին Ռումանիո հայ մաս -

նագետներու հետ:

M^ S^ cazazoan

Հանդիպում Ռումանիո Հայաստանի դեսպանատան մեջ

ՀԲԸՄ անդամներու հանդիպումը հայհամայնքին հետ

10 1-2/2011

Wedrvar 4-en Mard 8-;#

?yumaniy me` Isbaniaoi xes -

banyutoyun; & Byuqre.i ŠSer -

vantes‹ insdidyud; ggazma -

gerben flamenqyoi arvesdi

avan xyutoan; & nergaoin

nvirva\ ergryrx wa/adyn;$

Arqyub-;# Ateneyul ?ym;n# ?a -

diyoi Srah; & Š+lvira Wywesqyu‹

ginytadryn; deki bidi yunena

flamenqyoi eraj.dyutoan;# ba -

rin & .arjangarin nvirva\

amis m;$

Byuqre.i me` hanxes egyk

gadarykneryu .arqin = na&

`yutagahar Ara Maliqoani &

gita/ahar Hyze Lyuos Myntyni

gazma\ erganvac; ‚dyu@ƒ# yr

Wedrvar 21-22-in hamerc m;

bidi da Byuqre.i ?adiyoi

Srahin me`$

Sdyr& 'er yu.axryutoan;

gnergaoa]nenq _bservatyryul

Qyultyural-i ‚Observatorul Cul -turalƒ havelva\in me` lyuos de -

sa\ gar0 har]azryuo] m; Ara

Maliqoanin hed$

Ergyu me\ eraji.dner

Byuqre.i me` gcdnvin^ flamenco

fusion-m; xasagan eraj.dyu -

toan ̀ yutagahar Ara Maliqoani

& flamenqyoi gita/ahar Hyze

Lyuos Myntyni hed* ezagi hanxi -

byum m;$ Ara# xyun arvesdagan

.ad dbavyri[ 0anabarh an]ar

& yry. a/yumyv enfant prodige m;n

es$ Manyug hasagin sgsar `yu -

tag nvacel# 12 daregan ha -

sagin a/aìn hamerc; dvir#

eka\ es Be/lini h/[agavyr

Hochschule für Musik und Theater

Hannover-i gykme ;nxyunva\ 15

daregan a/aìn a.agerd;$

Qyu nvaca]angx g;nxcrge Ba -

,en min[& Malqylm Liwqin & Lyu -

[iany {aili* an]nelyv haoga -

gan eraj.dyutoan# ar&eloan

eraj.dyutoan# qlezmeri# tan -

gyoi & flamenqyoi mi`yv$ Yrqany%v

gar&yr = lipananoan & hao -

gagan \acyumx qyu gadara\

eraj.dyutoan hamar$

Im gar\iqyv# ,ysq; had -

ga bes adyr masin [=# te \a -

cyum; mi.d gar&yr =# aol gar&yr

= nyr ergirner# nyr m.agyuotner

haodnaperelyu hedaqrqryu toyu -

n;$

2((9-in Armenia-oi hed

tykarge]ir A.,arhi badmyu -

toyun ner-yu a/aìn mas;$ Bidi

;lla# te arxe%n ga aox na -

,aci\i .aryunagyutoyun m;$

Gyuzei garenal .aryuna -

gel na,aci\;# a/a` ertal

Hnxgasdani# Qylyumbiaoi# Is -

ba niaoi nman ergirneren

ner.n[ va\ badmyutoyunneryv™

Erazaoin pan m; bidi ;lla$

Yllana tadrynin hed Wa -

ganini gy[vyk na,aci\in vra

ga.,adis$ In[be%s = gadag -

neryu mi`y]yv hasaragyutoyun;

myde]nel xasagan eraj.dyu -

toan;$ Taderagan# in[bes na&

eraj.dagan qnnaxadner; ar -

xen hia]a\ en 'er gadarmamp$

Pazmativ .ràcaoyu toyun -

neren & yuk&yryutoyunneren edq

desa# yr eraj.dyutoyun; & \i -

\ak; hama.,arhaoin en & an -

,yusaweli# isg adyn] irar mia -

,a/nel; era.,avyrva\ ha`y -

kyutoamp na,aci\ m; ghanxi -

sana$

Pazmativ* mr]anagneryu

arjana]a\ ha`ykyutoyunner yunis

flamenqy eraj.dyutoan ylyrdin

me`# sagaon y%rn =r qyu a/aìn

hanxibyum; flamenqyoi a. ,a r -

hi yu anyr hn[ekyutoan hed$

OyuRAQAn{OyuR:

MOyuSI A><ARHIn Me~Har]azryuo] ARA MALIQOAnIn hed

111-2/2011

Flamenqyoi hed a/a`in

hanxibyum; yune]a Hyze Lyuos

Myntynin .nyrhiv# aon aden es

isbaneren [=i ,ysir# isg an

cermaneren [cider$ Sagaon

sgsanq miasin nvacel & aosbes

'aon m; \nyunx a/av$

I%n[ gn.anage flamenco

fusion-; xasagan eraj.dyu -

toan `yutagahari m; hamar$

Flamenqyn .ad 0y, & ;n -

xar'ag =# pazmativ armadner

yuni# darper m.agyuotneryu by/t -

gyum m;n =* Hnxgasdanen meg -

na\ & Isbania hasa\ cn[yu -

neren$ >ad 0y, Šlezyu‹ m;n = &

me\ hnaravyryutoyunner gyuda

eraj.dagan# arvesdaci da -

gan# in[bes na& eraji.di de -

sangoyunen$

I%n[ bidi nergaoa]nes

Byuqre.i me` Hyze Lyuos Myntyni

hed hamercin aden$

Bidi Nergaoa]nenq aon#

in[ g;nenq arxen 15 darie i ver$

Erp \anyta]anq irar Hyze

Lyuos gyucar flamenqyoi# isg es

gyucaoi xasagan a.,arhen$

Mezme oyuraqan[oyur; dekavyr -

ve]av moyusi a.,arhin me` &

gyuzenq aos diezerq; gisel ha -

saragyutoan hed$

Եվրոպայի Հայկական Միութիւնների Ֆորումի (ԵՀՄՖ)մամլո քարտուղարությունից ներկայացում են ԵՀՄՖ-ի

լեզվի և մշակույթի բաժնի հայտարարությունը՝ հայ

մտավորականների կողմից բարձրացված հայկական

երաժշտության հետ կապված քննարկումների շուրջ:

ԵՀՄՖ-ն ողջունում է երաժշտության հիմքերին վերադառնալու շուրջքննարկումների ընթացքը: Սփյուռքում կա համանման անհրաժեշտություն հայերաժշտության արմատներին վերադառնալու և ճշտորեն զատելու հայկականըթուրքականից, արաբականից և ադրբեջանականից: Երաժշտության ընկալումներնսթյուռքում մասնավորապես հիմնվում են Հայաստանում ներկայացվող չափանիշներիհիման վրա, որոնք սակայն վերջին տասնամյակներում չափազանց անորոշ են ուաղավաղված: Այսօր իրենք իրենց հայկական երաժշտության արքաներ հռչակածերգիչների (Արմենչիկ, Թաթա, Արամ Ասատրյան և որդիներ և այլոց) մոտ հայ -կականը միայն երգի բառերն են հաճախ՝ այն էլ բանաստեղծության հետ ընդհանուրոչինչ չունեցող տեքստերով: Բավական է փոխել նրանց երգերի բառերը թուրքերենի՝հասկանալու համար, որ այդ երգերը թուրք-ադրբեջանական և արևելյաներաժշտության հարյուր տոկոսանոց նմուշներ են, այն էլ բացարձակ աղավաղվածու խառնածին: Հայ երաժշտության ակունքներին վերադառնալու համար որպեսդասական հանրագիտարան մենք ունենք Կոմիտասի կողմից կատարված աշխա -տանքները: Կոմիտասը քսաներրորդ դարի սկզբին մաքրեց հայկականը արևելյանազդրցություններից և ներկայագրեց մեր ժողովրդին որպես ուղեցույց: Այդուղեցույցից շեղվելը նշանակում է գնալ դեպի անճաշակություն, և կամ ընդունելայլազգի անճաշակությունների ազդեցությունը: Կոմիտասին ընկալելու համարցանկացած հայ պետք է կրթի իր ճաշակը և մոտենա հայկականի ակունքներին, քանիոր մաքուր հայկականը դա բարձրաճաշակ արվեստ է՝ զարգացված և մշակվածհազարամյակների ընթացքում: Զարմանալիորեն հարավկովկասյան ազգերի մեջեզակի երևույթ է հանդիսանում վրացական ազգային երաժշտությունը, որն իսկզբանե եղել է բազմաձայն և պահպանվել է անարատ վիճակում: Նախանձելի է, որվրացիների մոտ այդ մշակույթը մնալով բացառիկ մաքուր, հանդիսանում է ժողովրդիկողմից լայնորեն օգտագործվող արվեստ ու այսօր էլ հպարտորեն ներկայացվում էաշխարհով մեկ: Վերադառնալով կոմիտասյան արմատներին, մենք կունենանքբացառիկ բարձր մակարդակի վրա ազգային երգ: Այս ընկալումն իսպառ բացակայումէ այսօրվա հայաստանյան մշակույթը պահպանող պաշտոնյաների և ընդհանրապեսիշխանավորների մոտ: Նրանք համընդհանուր օգտվում են «ռաբիզ», խառնածիներաժշտության ծառայություններից: Չէ որ նրանց թույլտվությամբ են հայկականհեռուստաեթերները և բեմերը լցվել այլանդակ, արվեստի հետ ոչինչ ընդհանուրչունեցող երգ, երաժշտությամբ:

Ինչ վերաբերվում է ադրբեջանական երաժշտությունը որպես իր սեփականըընքալող ոմն մի «հայ կոմպոզիտորի» հայտնած մտքի, որ իրեն հարազատ ենադրբեջանա-թուրքական մեղեդիներ, ապա այդ պրոբլեմի հիմքը նա պետք է փնտրիիր գենետիկայի մեջ. Անկասկած նրա նախնիների արյան մեջ կարելի է գդնելխառնածին արյուն, որի հետևանքով նրա համար հարազատ է իր նախնիների կանչը:Ցավոք ենք նշում, որ սա ոչ թե հեգնանք է, այլ ցավալի իրականություն:Բարեբախտաբար մեր ազգի բացարձակ մեծամասնությունը խառնածին չէ և իրներքինով զգում է ազգային երգն ու կարողանում է մոտենալ նրա հիմքերին: Կրկնումենք դրա համար ունենք մի ուղեցույց ի դեմս Կոմիտասի, որի նմանն աշխարհիհազվագյուտ ժողովուրդներ միայն ունեն:

Կոչ ենք անում հայ մտավորականներին սկսել անողոք պայքար հարևաններիանճաշակ երաժշտության ազդեցությունից ազատվելու համար, որի արդյունքումհնարավոր կլինի բարձրացնել մեր ազգի այսօրվա ոչ միայն մշակութային, այլևմտավոր կարողությունները՝ ստանալով որակական փոփոխություններ մեր ողջկենսակերպի մեջ: Անկասկած այդ փոփոխությունները պետք է սկսել ոչ թե ներքևից,այլ ամենավերևից. չէ որ «ձուկը գլխից է հոտում»:

ԵՀՄՖ-ի մամլո քարտուղարություն

12 1-2/2011

Եվրոպական Կամավորական Ծա -

ռայությունը (ԵԿԾ) կքարոզե համերաշ -

խություն, ներողամտություն և ծանո թու -

թյուն ամբողջ աշխարհի երիտասարդու -

թյան միջև: Ռումանիո մեջ այս նպա -

տակով ներկայիս կգործեն 90-են ավելի

երիտասարդներ և անոնց թիվը երթալով

կմեծնա: Անոնք ներգրավված են գյու -

ղական կրթական և ընկերային զարգաց -

ման գործունեության մեջ: Անցյալ տար -

վա աշունվընե սկսյալ Ռումանիո մեջ

կգտնվին նույն կազմակերպության հովա -

նավորությամբ գործող Հայաստանեն խումբ

մը երիտասարդներ: Անոնցմե Արամ Պո -

ղոսյանը Երևանեն, իր գործունեությունը

կծավալե Տոլժի Մարզի Մելինեշթ բնա -

կավայրը՝ դպրոցի և ծերանոցին մեջ: Ար -

թուր Պուտաղյանը Երևանեն, կգործե Կորժի

մարզի Սիքլեն բնակավայրի դպրոցին մեջ,Էլիզա Նազարեթյանը երևանեն, հոդ ված -

ներ կու տա Տոլժի մարզի Տանեցի լրագ -

րին և միևնույնատեն իր գործունեու -

թյունը կծավալե համայնքի դպրոցին մեջ,Արամ Մնացականյանը Վանաձորեն, Կորժի

մարզի Փատեշի դպրոցին մեջ հայերենի

դասեր կու տա, միաժամանակ օրիկամի

արվեստի վարպետ մը ըլլալով կուրա -

խացնե երեխաները, իսկ Լիանա Նիկոյանը

Կյումրիեն, անգլերեն կդասավանդե և

երե խաներուն խաղեր, ոտանավորներ,երգեր կսորվեցնե:

ԵԿԾ-ի գործունեություններեն մեկը

հանդիպումներն են կամավորներու միջև՝

ծանոթություններ հաստատելու համար և

հյուրընկալ երկրի քաղաքացիներու միջև

նախագիծերու տարածումը: Այսպես, Տոլժի

մարզի Տըպուլեն քաղաքին մեջ տեղի

ունեցավ ձեռնարկ մը, որուն մասնակ -

ցեցան 14-են ավելի երկիրներու երիտա -

սարդներ:Հայաստանի ցուցադրատախտակի

շրջանակին մեջ, կրցանք ավելի շատ գիտ -

նալ Հայաստանի և հայերու մասին տե -

սահոլովակի մը միջոցով, ճաշակեցինք

այս ժողովուրդի յուրահատուկ կերակրա -

տեսակներեն օրինակ՝ պասուց տոլմա,գաթա, բլիթներ, կրցանք տեսնալ Արա -

րատ յան դաշտավայր երկրի տեսարաններ,իսկ հետո հայ կամավոր երիոտասարդները

մեզ հաճելի անակնկալ մը մատուցեցին

գեղարվեստական պահով մը՝ հայկական

պար: Վերջավորության, բոլոր մասնա -

կից ները հրավիրվեցան պարելու «Մենք

ենք մեր սարերը» երաժշտության տակ, որ

կկատարեն Ինգա և Անուշ Արշակ յան -

ները: Ներկաները գնահատեցին ինչպես

հայկական կերակրատեսակները, այնպես

ալ գեղարվեստական պահը, ամբողջ ցու -

ցադրությունը նկարահանվեցավ տեղական

և ազգային հեռուստատեսության կողմե:Ձեռնարկեն և հանդիպումեն հետո,

որ տեղի ունեցավ, հայերը հյուրընկալ վե -

ցան Փոփեսկու ընտանիքին կողմե, շատ

հյուրընկալ և սիրալիր ընտանիք մը, որ

զարմանալի ձևով շատ բան գիտեին հայե -

րու մասին:

Այսպիսի ձեռնարկները տակավին

տեղի կունենան և հույսով ենք, որ հայ

երիտասարդները կըլլան նույնքան գործուն:

Մ. Բաղդասարյան

Հայ Կամավորները Ռումանիո մեջ

131-2/2011

puBlIcA ÞIE BIlINgvÃ A uNIuNII ArmENIlor dIN româNIA IA

N

-

FE

B

20

10

Crăciunul la armenii

din România

Şnoravor Nor Dari ev SurpDznunt! (Un An Nou şi

Crăciun fericit!) şi Orhneal ehaidnutiună Cristosi!(Binecuvîntată naştereaDomnului!) sunt urările pecare şi le adresează armenii pe6 ianuarie, de Crăciun.

Uniunea Generală

Armeană de Binefacere

(UGAB) -

filiala europa, a venit,

pentru prima oară în

România

În zilele de 28 şi 29 ianuarie s-aaflat în România o delegaţie a

U.G.A.B. – filiala Europa care şi-adesfăşurat lucrările la Bucureşti.

D Av i D O h A n e s i A n

(6 ianuarie 1927 - 30 septembrie 2007)

Născut chiar în sfînta zi a Crăciunuluiarmenesc şi a Bobotezei, David Ohanesian afost propriul martor al unui destin spectaculos.A devenitbariton de legendă şi împreună cu maeştriiNicolae Herlea şi Octav Enigărescu a format o“tripletă fantastică“ a muzicii de operă dinRomânia şi din lume.

14 1-2/2011

151-2/2011

16 1-2/2011

171-2/2011

18 1-2/2011

191-2/2011

‚.aryunagyutoyun 17 =`enƒ

manga-badanegan

Ճնճուղկն ու Մրջիւնը

Մարդ մը նստած ցորենի փիլավ

կþուտէր: Ճնճղուկ մը կը թռչի, կու գայ այս

մարդուն քու, քանի մը հատիկ կը փախցնէ:Մրջիւնը կը նկատէ, վրայ կը հասնի:

— Էյ, հատիկի գող,- կþըսէ,-հանդին ցորենը կþուտես, չի բաւէր, հիմա

ալ մարդու բաժինը կը փախցնես: Չես ալ

ամչնա‘ր...Ճնճղուկը կը զայրանայ.— Դուն չէ՞ս, որ օր ու գիշեր

հատիկները շալակած կը կրես քո բոյնը:Գողը ե՞ս եմ, թէ՞ դուն:

Մրջիւնը կը պատասխանէ.— Ճիշտ է, ես հատիկ կը ժողվեմ,

բայց արտը հնձելէն ետք: Իսկ դուն, մեյ

մþալ տեսար, թռար նստեցար հասկին եւ

դեռ չհասունցած կը ճաշակես:— Ատ տեսակ ալ պոչով սո՞ւտ...— Սուտ խօսողը ե՞ս եմ:— Ճիշդ, դուն:Ճնճղուկը վրայ կը հասնի կը

կտցահարէ, Մրջիւնը կը կծկուի, չի

գիտնար ուր փախի: Վերջը կը դառնայ

Մարդուն, կþըսէ.— Ճնճղուկը ինձ կþըսպաննէ, օգնէ:Մարդը կը խղճայ Մրջիւնը, կþըսէ.— Իսկ դուք ինչո՞ւ կը կռուիք իմ

ցորենիս հադիկներու համար, ձեր ի՞նչ

գործն է: Լսեցէք, ես հիմա ձեր դատա ս -

տանը կþընեմ:— Ճշմարիտ կþըսես,- կը ծլուըլայ

ճնճղուկը,- տուր քու վճիռդ:— Ճնճղուկ ու Մրջիւն, եկէք ծուռ

նստինք, շիտակ խօսինք: Եթէ ինծի

հարցնէք, Մրջիւնը իրաւացի է, ան չի

գողնար, թափուած հատիկը կը ժողվէ: Իսկ

դուն, Ճնճղուկ, կը գողնաս, օրը-ցօրեկով

կը գողնաս:Մրջիւնը կþուրախանայ.— Ես իմ աչքովս որքա ‘ն տեսած

եմ...— Համբերէ Մրջիւն,- կþըսէ

Մարդը ու կը դառնայ Ճնճղուկին,- քանի

որ դուն թէ սուտասան ես, թէ գող ու

լեզուանի, ես քու ոտքերդ կը կապեմ, որ

այս օրուընէ չկարողանաս քալել,- կþըսէ

եւ այդպէս ալ կþընե:Ատ օրուընե ահաւասիկ Ճնճղուկը

չի կրնար քալել, թռուըռալով կը ոստոստէ

գետնի վրայ:

Բազեն ու Մուկը

Բազեն ու Մուկը կը եղբայրանան:Օր մը դաշտին մէջ պտըտելու պահուն

Բազեն կþըսէ Մուկին. — Պտըտելով

հոգիդ դուրս ելաւ, եկուր իմ թեւերուս

վրայ բարձրացնեմ երկինք, տես աշխարհքը

ի՞նչ կայ:Կը բարձրանան մինչեւ երկինքին

կատարը:Բազեն կþըսէ. — Երկրին վրայ

ի՞նչ կը տեսնես:— Երկիրը մաղի չափ կը տեսնեմ,-

կþըսե Մուկը,- դուն ի՞նչ կը տեսնես:— Ամեն բան առջեւն է,- կþըսե

Բազեն,- մեծ քաղաք մը կը տեսնամ,քաղաքէն դուրս ցանք ընող մը կը տեսնամ,ատ ցանք ընողն ալ երկու եզ ունի, մէկը

չաղ է, միւսը կարմիր, սերմ կը ցանէ, սերմնալ կտաւատ է, ճնճղուկ մը եկաւ, որ սերմը

ուտէ, մոծակ մը թռաւ, ճնճղուկին աչքը

մտաւ: Մուկ եղբայր, կը զղջամ, որ դուն

այդքան շուտ աչքի լոյսէն զրկուած ես:Բազեն երկինքը պտըտեցնելէ ետքը

Մուկը կþիջեցնէ գետին, ինքը որսի կþերթայ:Կը բարձրանայ սարին գլուխը, կը

տեսնէ բան մը կþիջնայ վրան, կþիննայ

ցանցը:Մուկը կը սպասէ, կը սպասէ, կը

տեսնէ Բազեն չեկաւ, դուրս կու գայ

փնտրելու: Կþերթայ կը տեսնէ ի՞նչ՝

Բազեն ցանցին մէջ ինկած է:— Եղբայր,- կþըսէ Մուկը,-

երկինքի կատարէն Ճնճղուկին աչքին

մոծակը կը տեսնէիր, ատ մեծ ցանցը

ինչպէ՞ս չտեսար:— Մուկ եղբայր,- կþըսէ Բազեն,-

այն ժամանակ խելքս գլուխս էր՝ աչքս բաց

էր, հիմա խելքս Աստուած առաւ, աչքս

կապուեցաւ, թէ ճար ունիս՝ ճար ըրէ:Մուկը ցանցին թելերը կը կտրատէ

ատամներով, Բազեն կþազատէ, կþըսէ. —Գնա° Աստուած քեզ հետ, ալ գլուխդ

չգովես, թէ՝ ամենէն լաւ տեսնողը դուն ես:

Հայ ժողովրդական հեքիաթներ

20 1-2/2011

²²ØØêêîîººðð¸̧²²ØØààôôØØ ÐÐ²²ÚÚÎÎ²²ÎÎ²²ÜÜ

îîää²²¶¶ððààôôÂÂÚÚ²²ÜÜ ÐÐÆÆØØÜÜ²²¸̧ððØØ²²ÜÜ

335500--²²ØØÚÚ²²ÎÎÀÀ

ìì³³ÝÝ³³ÝÝ¹¹»»óóÇÇÝÝ»»ññ

²Ùëï»ñ¹³ÙáõÙ Ñ³Û ïå³· -ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³¹ñÙ³Ý 350 -³ÙÛ³ÏÇÏ³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ Ù»Ýù ³ñ¹»Ý Ó»ñáõß³¹ñáõÃÛ³ÝÁ Ý»ñÏ³Û³óñ»óÇÝù ,³Ûë ù³Õ³ùáõÙ ³é³çÇÝ Ñ³ÛÏ³Ï³Ýïå³ñ³ÝÇ(1660-1669ÃÃ.) ·áñÍáõ -Ý»áõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ÝÛáõÃÁ: îå³ñ³ÝÁ¹³¹³ñ»óñ»ó Çñ ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÁ ,³ÛÝ µ³ÝÇó Ñ»ïá, »ñµ àëÏ³Ý ºñ¨³Ý -óÇÝ å³ñï³ï»ñ»ñÇó ÷ñÏ»Éáõ Ýå³ -ï³Ïáí ëïÇåí³Í »Õ³í ³ÛÝ ²Ùë -ï»ñ¹³ÙÇó ÷áË³¹ñ»É ÈÇíáéÝá, ³Û -ÝáõÑ»ï¨ Ø³ñë»É: Êáëï³ó³Ýù

å³ïÙ»É Ý³¨ ³í»ÉÇ áõß ³Ûëï»Õ·áñÍ³Í í³Ý³Ý¹»óÇÝ»ñÇ ïå³ñ³ -ÝÇ Ù³ëÇÝ, áñÁ 1685Ã.ÇÝ ³Ùëï»ñ -¹³ÙÛ³Ý Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ññ³ï³ñ³Ï -ãáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ ßñç³ÝÇ ÑÇÙùÁ¹ñ»ó: XVII-XVIII ¹¹. ·áñÍ³Í ³ÛëÑ³Û Ññ³ï³ñ³ÏÇã-ïå³·ñÇãÝ»ñÇËáõÙµÁ` µáÉáñÝ ¿É ÍÝáõÝ¹áí ¶áÕ -Ã³Ý ·³í³éÇ ì³Ý³Ý¹ (³ÛÅÙ`Ü³ËÇç¨³Ý) ·ÛáõÕÇó, Ïáãí³Í ¿ñÙß³ÏáõÃ³ÛÇÝ-Éáõë³íáñã³Ï³ÝÏ³ñ¨áñ ¹»ñ Ï³ï³ñ»É Ñ³Û ïå³ -·ñáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç: ²Ûë

·áñÍáõÙ Ñ³ïÏ³å»ë ³Ý·Ý³Ñ³ï»ÉÇ¿ ¶áÕÃ³ÝÇ ê. Ê³ã í³ÝùÇ í³Ý³ -Ñ³Ûñ, »åÇëÏáåáë, Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ –Éáõë³íáñã³Ï³Ý Ñ³ÛïÝÇ ·áñÍÇãÂáíÙ³ ì³Ý³Ý¹»óÇ ÜáõñÇç³ÝÛ³ÝÇ¹»ñÁ,áñÁ Å³Ù³Ý³ÏÇ Éáõë³íáñÙ³ñ¹Ï³ÝóÇó Ù»ÏÝ ¿ñ Ñ³Ù³ñíáõÙ áõÏñáõÙ ¿ñ §»é³Ù»Í í³ñ¹³å»ï¦³ÝáõÝÁ: Ü³ ï³ñµ»ñ ³é³ù»Éáõ -ÃÛáõÝ Ý»ñáí Ñ³×³Ë ¿ñ ×³Ù÷áñ¹áõÙºíñáå³Ûáí: Ö³Ý³å³ ñÑáñ¹áõ ÃÛáõÝ -Ý»Çó Ù»ÏÇ Å³Ù³Ý³Ï (1670 Ã.), ÇñÙáñ»Õµáñ áñ¹Ç` Ø³ïÃ»áë ÐáíÑ³Ý -

211-2/2011

ÝÇëÛ³Ý ì³Ý³Ý¹»óáõÝ ï³Ý»Éáí ÇñÑ»ï ºíñáå³, Ñ³ÝÓÝáõÙ ¿ àëÏ³Ýºñ¨³ÝóáõÝ` ïå³·ñáõÃÛ³Ý ³ñí»ëïëáíáñ»Éáõ: ÆëÏ ³í»ÉÇ áõß(1679Ã.)Çñ »Õµáñáñ¹ÇÝ»ñ` ÔáõÏ³ë ¨ØÇù³Û»É ÜáõñÇç³ÝÛ³Ý ì³Ý³Ý¹» -óÇÝ»ñÇÝ, áõëÙ³Ý ¿ áõÕ³ñÏáõÙÐéáÙÇ àõñµ³ÝÛ³Ý Ö»Ù³ñ³ÝÁ:

Ø³ïÃ»áëÁ, ·³Éáí ºíñáå³Î³ñ³å»ï ²¹ñÇ³Ý»óáõó ·ñ³ -ß³ñáõÃÛáõÝ ¿ ëáíáñáõÙ, Í³Ýá Ã³ -ÝáõÙ ïå³·ñ³Ï³Ý ·áñÍÇÝ áõ ëÏëáõÙ¿ ³ßË³ï»É ëÏ½µáõÙ ÈÇíáéÝáÛáõÙ,ÇëÏ Ñ»ïá Ø³ñë»ÉáõÙ, »ñµ ³ÛÝï»Õ ¿ï»Õ³÷áËíáõÙ àëÏ³ÝÇ ïå³ ñ³ -ÝÁ: Ð³ÛïÝÇ ¿, áñ Ý³ 14 ï³ñÇ³Ýí×³ñ ³ßË³ï»É ¿ ê. ¾çÙÇ³ÍÇÝáõ ê. ê³ñ·Çë ïå³ñ³ÝáõÙ, Ù³ë -Ý³Ïó»Éáí Ùáï 20 ³ÝáõÝ Ñ³ Û»ñ»Ý·ñù»ñÇ Ññ³ï³ñ³Ïáõ ÃÛ³ ÝÁ: 1683-ÇÝ,»ñµ Ø³ñë»ÉáõÙ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ³Ûëïå³ñ³ÝÁ ÷³Ïí»Éáõ íï³Ý·Çï³Ï ¿ñ, »åÇëÏáåáë ÂáíÙ³ì³Ý³Ý¹»óÇÝ ³Ûó»ÉáõÙ ¿ Ø³ñë»É áõØ³ïÃ»áëÇÝ áõÕ³ñÏáõÙ ²Ùëï»ñ -

¹³Ù` Ýáñ ïå³ñ³Ý ÑÇÙÝ»Éáõ: Ø³ï -Ã»áëÁ ÝÛáõÃ³Ï³Ý û·ÝáõÃÛáõÝ ¿ ËÁÝ¹ -ñáõÙ »ñ¨³ÝóÇ ÐáíÑ³ÝÝ»ë ù³Ñ³ -Ý³ÛÇó áõ çáõÕ³Û»óÇ í³×³é³Ï³ÝäáÕáëÇó ¨ Ýáñ ï³é»ñ (µáÉáñ³·Çñáõ Ýáïñ·Çñ) å³ïíÇñáõÙ ÑáõÝ·³ -ñ³óÇ ³Ï³Ý³íáñ í³ñå»ï ÷áñ³· -ñÇã ÜÇÏáÉ³áõë øÇßÇÝ: ²ÛëåÇëáí,Ø³ïÃ»áë ì³Ý³Ý¹»óÇÝ ë³ñù³ -íáñ »Éáí Ñ³ÛÏ³Ï³Ý »ñÏñáñ¹ ïå³ -ñ³ÝÁ ²Ùëï»ñ¹³ÙáõÙ, ¹³ñÓ³í ¹ñ³ÑÇÙÝ³¹ÇñÁ: 1685 ÃíÇÝ Ýñ³ ÑÇÙÝ³Íïå³ñ³ÝÇó ÉáõÛë ¿ ï»ëÝáõÙ ³é³ -çÇÝ ·ÇñùÁ`Þ³ñ³ÏÝáóÁ, áñÇ ÑÇß³ -ï³Ï³ñ³ÝÇó ¿É ï»Õ»Ï³ÝáõÙ »Ýù³Ûë ³Ù»ÝÇ Ù³ëÇÝ: Ø»Ï ï³ñÇ ³Ýó1686-ÇÝ Ññ³ï³ñ³ÏáõÙ ¿ Ý³¨ ÙÇÄ³Ù³·Çñù:²Ûë »ñÏáõ Ññ³ï³ñ³ -ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Çñ»Ýó Ó¨³íáñÙ³Ý áõï»ËÝÇÏ³ÛÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ³ñ¹»ÝÇëÏ Ï³ñáÕ ¿ÇÝ å³ïÇí µ»ñ»É ·ñ³ -ß³ñ-ïå³·ñÇãÇÝ: Ø³ïÃ»áë ì³ -Ý³Ý¹»óÇÝ ³Ýßáõßï ù³ç³ï»ÕÛ³Ïáõ ÑÙáõï ¿ñ ïå³·ñ³Ï³Ý ·áñÍÇÝ,ë³Ï³ÛÝ Ýñ³Ý ¹»é¨ë å³Ï³ëáõÙ ¿ñ

Ñ³Û»ñ»Ý É»½íÇ, ·ñù»ñ ËÙµ³·ñ»Éáõáõ ëñµ³·ñ»Éáõ ÑÙïáõÃÛáõÝÁ: ²Ûë³Ù»ÝÁ ·Çï³Ïó»Éáí Ý³ ·ÝáõÙ ¿Ð³Û³ëï³Ý áõ ¹ÇÙáõÙ Çñ ³½·³Ï³ÝÂáíÙ³ ì³Ý³Ý¹»óáõÝ, áñ í»ñçÇÝëÃáÕÝÇ Çñ ³é³çÝáñ¹³Ï³Ý å³ß -ïáÝÁ áõ ·³ ²Ùëï»ñ¹³Ù` ß³ñáõ -Ý³Ï»Éáõ ëÏë³Í ïå³·ñ³Ï³Ý ·áñÍÁ:ÀÝ¹áõÝ»Éáí ³ñí³Í ³é³ç³ñÏÁ áõëï³Ý³Éáí Ý³¨ Ï³ÃáÕÇÏáëÇ Ñ³ -í³ÝáõÃÛáõÝÁ ÂáíÙ³ ì³Ý³Ý¹»óÇÝ,áõÕ¨áñíáõÙ ¿ ÐáÉ³Ý¹Ç³ ³Ûë ³Ý·³ÙÑ»ïÁ ï³Ý»Éáí Ý³¨ Çñ »Õµáñáñ -¹ÇÝ»ñ` ÔáõÏ³ë ¨ ØÇù³Û»É ì³Ý³Ý -¹» óÇÝ»ñÇÝ: ì»ñçÇÝÝ»ñë ËÇëïÏñÃí³Í ³ÝÓÝ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ÇÝáõ ÷³ÛÉáõÝ ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ÇÝ Ñ³ -Û»ñ»Ý áõ É³ïÇÝ»ñ»Ý É»½áõÝ»ñÇÝ`ßÝáñÑÇí ºíñáå³ÛáõÙ Å³Ù³Ý³ÏÇÝëï³ó³Í Çñ»Ýó ÏñÃáõÃÛ³Ý: ²Ûë -åÇëáí Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ 1694Ã.-ÇóëÏë³Í ²Ùëï»ñ¹³ÙáõÙ Ñ³í³ùí³Íãáñë í³Ý³Ý¹»óÇÝ»ñÁ ³Ûëï»Õ Ñ³Ûïå³·ñáõÃÛ³Ý »ññáñ¹ ßñç³ÝÇÑÇÙùÝ »Ý ¹ÝáõÙ: ÂáíÙ³ ì³Ý³Ý -

Sakmys Xauti 1714 t^ Amsderxam

22 1-2/2011

¹»óÇÝ` ïå³ñ³ÝÇ Çñ³í³ï»ñÝ áõïÝûñ»ÝÁ, Ø³ïÃ»áë ì³Ý³Ý¹»óÇÝ`·ñ³ß³ñ³å»ïÁ, ÔáõÏ³ë ̈ ØÇù³Û»É»Õµ³ÛñÝ»ñÁ` ËÙµ³·ñáÕÝ»ñ áõ ëÁñ -µ³·ñÇãÝ»ñ: Üñ³Ýó ç³Ýù»ñáí 1695Ã. ÉáõÛë ¿ ï»ëÝáõÙ ³ßË³ñÑÇ ³é³ -çÇÝ Ñ³Û»ñ»Ý ù³ñï»½Á (ÏÇë³·Ý¹»ñ),áñÁ ÏáãíáõÙ ¿ñ §Ð³Ù³ï³ñ³Í ³ß -Ë³ñÑ³óáÛó¦: ¸³ ÙÇ Ù»Í³¹Çñ(118*150 ëÙ) åÕÝÓ³÷áñ³·Çñ Ññ³ -ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝ ¿, ³ñí³Í µ³ñÓñ×³ß³Ïáí: öáñ³·ñÇãÝ»ñÝ »Ý »Õ»ÉÑáÉ³Ý¹³óÇ ²¹ñÇ³Ý ¨ ä»ïñáëêÏáÙµ»Ï »Õµ³ÛñÝ»ñÁ, áñáÝù ³ß -Ë³ï»É »Ý ÔáõÏ³ë ì³Ý³Ý¹»óáõ³ÝÙÇç³Ï³Ý Ù³ëÝ³ÏóáõÃÛ³Ùµ: ø³ñ -ï»½Á ½³ñ¹³ñí³Í ¿ ÑáõÝ³Ï³Ý¹Çó³µ³ÝáõÃÛáõÝÇó áõ ³ëïÕ³µ³ß -ËáõÃÛáõÝÇó í»ñóí³Í å³ï Ï»ñ Ý» -ñáí: ø³ñï»½³·ñáõÃÛ³Ý å³ïÙáõ -ÃÛ³Ý Ù»ç Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ³é³çÇÝ ³Ûëïå³·Çñ ù³ñï»½Á Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿É³í³·áõÛÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ³ÙµáÕç ³ß -Ë³ñÑáõÙ:` Ð³çáñ¹ ï³ñÇÝ Ññ³ -ï³ ñ³Ïí»ó ÔáõÏ³ë ì³Ý³Ý¹»óáõ§´³Ý³ÉÇ Ñ³Ù³ï³ñ³Í ³ßË³ñÑ³ -óáõÛóÇÝ¦ ·ñùáõÏÁ, áñÁ í»ñÁ Ýßí³Íù³ñï»½Ç áõÕ»óáõÛóÝ ¿ñ: ÜáõÛÝ

Ãí³Ï³ÝÇÝ ïå³·ñí»ó Ý³¨ Øá í -ë»ë Êáñ»Ý³óáõ §²½·³µ³ÝáõÃÇõÝîáÑÙÇÝ Ð³µ¿Ã»³Ý¦, ³ÛëÇÝùÝ Ð³Ûáóå³ïÙáõÃÛáõÝÁ, áñÝ ³Û¹ Ýß³Ý³íáñ»ñÏÇ ³é³çÇÝ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ ¿:²ÛÝáõÑ»ï¨ ïå³·ñíáõÙ »Ý ÙÇ ß³ñù³ßË³ñÑÇÏ ·ñù»ñ, áñáÝó ÙÇ Ù³ëÁÝ³Ë³ï»ëí³Í ¿ñ Ù³ëÝ³íáñ³å»ëÑ³Û í³×³é³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ̧ ñ³Ý -

óÇó ¿ ûñÇÝ³Ï, ÔáõÏ³ë ì³Ý³Ý¹»óáõ§¶³ÝÓ ã³÷áÛ, ÏßéáÛ, ÃáõáÛ ̈ ¹ñ³ÙÇóµáÉáñ ³ßË³ñÑÇ¦ ³ßË³ïáõÃÛáõÝÁ(1699): ²Ûëï»Õ Ññ³ï³ñ³Ïí³Í¹åñáó³Ï³Ý-áõëáõÙÝ³Ï³Ý ·ñù»ñÇóáõß³¹ñáõÃÛ³Ý »Ý ³ñÅ³ÝÇ Ø³ï -Ã»áë áõ ÔáõÏ³ë ì³Ý³Ý¹»óÇÝ»ñÇÑáñÇÝ³Í §¸áõéÝ ÆÙ³ëïáõÃ»³Ý Ï³ÙàëÏÛ³ ¹áõéÝ ¹åñ³ï³Ý¦ (1699)



231-2/2011

¹³ ë³·ÇñùÁ Ù³ÝáõÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ,ÇÝã å»ë Ý³¨ §´Ý³µ³ÝáõÃÇõÝ ÇÙ³ë -ï³ ëÇñ³Ï³Ý ̈ ï³ñ»ñ³µ³ÝáõÃÇõÝ¦»ñÏÁ (1702), áñÁ û¹»ñ¨áõÃ³µ³ -ÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ µÝáõÃÛ³Ý »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇÝÝíÇñí³Í ³ßË³ï³Ýù ¿: Ð³ Ù³ñ -íáõÙ ¿ Ý³¨ ùÇÙÇ³ÛÇ í»ñ³µ»ñÛ³É³é³çÇÝ Ñ³Û»ñ»Ý ·ÇñùÁ:

îå³ñ³ÝÁ ÉáõÛë ¿ ÁÝÍ³Û»ÉÝ³¨ ÙÇ ß³ñù ÏñáÝ³Ï³Ý ·ñù»ñ`Þ³ñ³ÏÝáóÝ»ñ(1685,1702,1712ÃÃ.)Üáñ Îï³Ï³ñ³Ý (1698Ã.) Ø³ßïáó(1687Ã.) Ä³Ù³·Çñù (1686,1705,1717ÃÃ.), ê³ÕÙáë³ñ³Ý (1713,

1714-15ÃÃ.), ä³ñ½³ïûÙ³ñ ²½³ -ñÇ³ÛÇ (1714Ã.),ä³ßïûÝ ²ëïáõ³ -Í³ÛÇÝ (1704Ã.) ̈ ÙÇ ß³ñù ³ÛÉ ·ñù»ñ:²Ûë ·ñù»ñÇ ÙÇ Ù³ëÇ` ûñ. Þ³ñ³Ï -Ýáó Ý»ñÇ áõ ê³ÕÙáë³ñ³ÝÝ»ñÇÓ¨³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ í³Ý³Ý¹»óÇ -Ý»ñÁ û·ï³·áñÍ»É »Ý áëÏ³ÝÛ³ÝÑñ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÝáõÛÝ ÷á -ñ³·Çñ å³ïÏ»ñÝ»ñÁ:

Æ í»ñçá 1711Ã. ³Ûë ïå³ -ñ³ÝáõÙ ¿ ïå³·ñí»É »íñáå³óÇ³é³çÇÝ Ñ³Û³·»ï ÚáÑ³Ý ÞñÛá¹»ñÇ§¶³ÝÓ ²ñ³Ù»³Ý É»½áõÇ¦ (ThezaurusLinguae Armenieae) Ñ³Û³·Çï³Ï³Ý

(É³ïÇÝ»ñ»Ý É»½íáí) Ýß³Ý³íáñáõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛáõÝÁ: Ü³ Ñ³Û»ñ»Ý ¿ëáíáñ»É ÔáõÏ³ë ì³Ý³Ý¹»óáõ Ùáï¨ Ýñ³ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ¿É Ññ³ï³ñ³Ï»É³Ûë ³ßË³ï³ÝùÁ: ì³Ý³Ý¹»óÇ Ý» -ñÇÝ ³Ûó»É»É »Ý Å³Ù³Ý³ÏÇ ÙÇ ù³ÝÇÝß³Ý³íáñ ·ÇïÝ³Ï³ÝÝ»ñ, áñáÝóÃíáõÙ Ý³¨ Ñéã³Ï³íáñ ·»ñÙ³Ý³óÇ÷ÇÉÇëá÷³, Ù³Ã»Ù³ïÇÏáë ¶áïýñÇ¹È³ÛµÝÇóÁ:

ÐáÉ³Ý¹³Ï³Ý í³í»ñ³·ñ»ñÁíÏ³ÛáõÙ »Ý, áñ ÂáíÙ³ ì³Ý³Ý -¹»óÇÝ ç³Ýù»ñ ¿ ·áñÍ³¹ñ»É ²Ùë -ï»ñ¹³ÙáõÙ Ï³ï³ñ»É³·áñÍí³Í³Ûë ïå³ñ³ÝÁ ï»Õ³÷áË»É Ð³ -Û³ëï³Ý` ÏñÃ³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝëï»ÕÍ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, µ³Ûó ³Û¹å»ë ¿ÉÑ³çáÕáõÃÛ³Ý ãÇ Ñ³ë»É: Ü³ Ù³ -Ñ³ó»É ¿ 1708Ã., ²Ýïí»ñå»ÝáõÙ ¨Ã³Õí³Í ¿ ï»ÕÇ ²ëïí³Í³ÙáñØ³Ûñ »Ï»Õ»óáõ ÷³é³íáñ ï³ -×³ñáõÙ, ³í³· Ëáñ³ÝÇ ³éç¨,¹³ëÇ Ù»ç: Üñ³ Ù³ÑÇó Ñ»ïáïå³ñ³ÝÇ ïÝûñÇÝáõÃÛáõÝÁ ³Ýó»É ¿ÔáõÏ³ë ì³Ý³Ý¹»óáõÝ, áñÝ Çñû·Ý³Ï³Ý ÐáíÑ³ÝÝ»ë ì³Ý³Ý¹»óáõÑ»ï( ØÇù³Û»É ì³Ý³Ý¹»óáõ áñ¹ÇÝ)ß³ñáõÝ³Ï»ó ³ßË³ï»É, ÙÇÝã¨ 1717Ã,»ñµ å³ñïù³ï»ñ»ñÇ ÏáÕÙÇó µéÝ³ -· ñ³íí»ó ïå³ñ³ÝÁ: ²Ùëï»ñ¹³ -ÙáõÙ 57 ï³ñÇ (1660-1717ÃÃ) ·áñ -Í³Í Ñ³Û Ùß³ÏáõÛÃÇ ³Ûë Ï³ñ¨áñ

Ba.d@n Asdyua\aoin 17_4 t^ Amsderxam


Ï»ÝïñáÝÁ ¹³¹³ñ»óÝáõÙ ¿ Çñ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ: ²Ûë ïå³ñ³ÝÇ÷³Ïí»Éáí, 1717Ã.-Çó ëÏë³Í Ñ³Û -Ï³Ï³Ý ÇÝùÝáõñáõÛÝ ïå³·ñáõ ÃÛáõ -ÝÁ ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë ºíñáå³ÛáõÙ¹³¹³ñ ¿ ³éÝáõÙ »ñÏ³ñ Å³Ù³ -Ý³Ïáí: Ð³Û»ñ»Ý ·ñù»ñ »Ý ïåíáõÙÙÇ³ÛÝ Çï³É³óÇÝ»ñÇ ïå³ñ³Ý -Ý»ñáõÙ: Þ³ï ï³ñÇÝ»ñ ³Ýó ÙÇ³ÛÝ,ØËÇÃ³ñÛ³ÝÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí ºíñá -å³ÛáõÙ µ³óíáõÙ ¿ »ñÏáõ Ñ³ÛÏ³Ï³Ýïå³ñ³Ý` 1776Ã.-ÇÝ îñÇ»ëïáõÙ ¨1789-ÇÝ ì»Ý»ïÇÏáõÙ: Üß»Ýù Ý³¨,áñ í»Ý»ïÇÏÛ³Ý ê. Ô³½³ñ ïå³ -ñ³ÝÇ ï³é»ñÁ ·Ýí»É »Ý ì³Ý³Ý -¹»óÇÝ»ñÇó:

ì³Ý³Ý¹»óÇÝ»ñÁ ß³ñáõÝ³Ï»ÉáíàëÏ³Ý ºñ¨³Ýóáõ ·ñ³Ññ³ï³ ñ³Ï -ã³Ï³Ý Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñÁ, ïå³· -ñ³Ï³Ý ³ñí»ëïÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇóÏ³ñáÕ³ó³Ý Ù»Ï ù³ÛÉ ³é³ç ³ÝóÝ»ÉÝáõÛÝÇëÏ áëÏ³ÝÛ³Ý Ññ³ï³ñ³Ïáõ -ÃÛáõÝÝ»ñÇó, Ñ³Ù³ñÛ³ ã½Çç»Éáí Å³ -Ù³Ý³ÏÇ »íñáå³Ï³Ý ·ñùÇ ïå³· -ñ³Ï³Ý ï»ËÝÇÏ³ÛÇÝ:

²í³ñï»Éáí Ù»ñ ÝÛáõÃÁ ²Ùë -ï»ñ¹³ÙÇ Ñ³Û ·ñùÇ ûç³ËÇ ·áñ -ÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, Ï³ñáÕ »Ýù³ë»É, áñ ³ÛÝ ãÇ ë³ÑÙ³÷³Ïí»ÉÙÇ³ÛÝ ³ßË³ïáÕÝ»ñÇ ³ÝÓÝ³½áÑ³ßË³ï³Ýùáí, ³ÛÉ ³ãùÇ ¿ ÁÝÏ»É

Ý³¨ Çñ Ùß³ÏÝ»ñÇ ·ñ³Ï³ÝÑñ³ï³ñ³Ïã³Ï³Ý áõ ïå³·ñ³ -Ï³Ý µ³ñÓñ í³ñå»ïáõÃÛ³Ùµ, áñÁÑ³Û ïå³·ñáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý·áñÍáõÙ Ù»Í ³í³Ý¹ ¿ Ý»ñ¹ñ»É: Æí»ñçá ãÙáé³Ý³Ýù, áñ Ñ³Û ·ÇñùÁ³Ûë ûç³ËáõÙ Ó»éù µ»ñ»ó µ³½Ù³ -µáí³Ý¹³Ï, µÝáõÛÃ, »ñµ ³é³çÇÝ³Ý·³Ù ëÏë»óÇÝ Ññ³ï³ñ³Ïí»É³ßË³ñÑÇÏ ·ñù»ñ `å³ïÙ³Ï³Ý,³ßË³ñÑ³·ñ³Ï³Ý, ¹åñáó³Ï³Ý-áõëáõÙÝ³Ï³Ý, ÇÝãå»ë Ý³¨ Ù»ñå³ïÙÇãÝ»ñÇ »ñÏ»ñÁ:

²ÛëåÇëáí, ²Ùëï»ñ¹³ÙáõÙ·áñÍ³Í Ñ³Û ïå³·ñáõÃÛáõÝÁ ÇñÑÇÙÝ³¹ñÙ³Ý ûñí³ÝÇó ÙÇÝã¨ í»ñçÇÝûñÁ ·áñÍ»ó ½áõï Ð³Û³ëï³ÝÇó»Ï³Í ÙÇ ËáõÙµ Ùï³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÇç³Ýù»ñáí, áñáÝó áã ÙÇ³ÛÝ ³½·³Ï -ó³Ï³Ý Ï³åÁ, ³ÛÉ Ý³¨ ³Ûë ·áñÍÇÝ³ÝÙ³ëÝ ÝíÇñí»Éáõ Ýñ³Ýó ³ÝÓÝí»ñÑ³ïÏáõÃÛáõÝÝ áõ Ñ³Ù³éáõÃÛáõÝÝ ¿ñÏ³åáõÙ:

²ñß³Éáõë ä³ñáÝÛ³Ý

24 1-2/2011

Ba.d@n Asdyua\aoin 17_4 t^ Amsderxam


251-2/2011

Ավելի քան 9 ամիս՝ անցյալ տար վա

Մարտ ամսեն մինչեվ Դեկտեմբեր, Վաշին կ -

թոնի մեջ գրեթե ոչինչ լսվեցավ Հայոց

Ցեղասպանությունը ճանչցող H. Res. 252

բանաձեւին մասին: 23 կողմ եւ 22 դեմ

ձայներու հարաբերակցությամբ՝ հայ-թուր -

քական «ձնհալի» խորապատկերի վրա

Ներկայացուցիչներու Պալատի Արտաքին

Հարցերու Հանձնաժողովի կողմե 2010 թվա -

կանի Մարտ 4-ին ընդունված բանաձեւը

Հանձնաժողովի քվեեն ետք, չարժանացավ

գոնկրեսականներու բավարար աջակցու -

թյան: Բանաձեւի ընդդիմախոսները իրենց

դիրքորոշումը կարդարացնեին այն պատ -

ճառաբանությամբ, թե իբր չէին ուզեր

խանգարել հայ-թուրքական մերձեցման

գործընթացը: Գոնկրեսականներու մեծա -

մասնության աջակցությունը ձեռք չբե -

րելու պատճառով, բանաձեւի նախաձեռ -

նողները Ներկայացուցիչներու Պալատի

խոսնակ՝ մինչ այդ Հայ Դատի անվերապահ

պաշտպան համարվող տիկին Նանսի Փե -

լոսիին խնդրեցին բանաձեւը քվեարկու -

թյան չդնել՝ ավելի նպաստավոր հանգա -

մանքներ սպասելու նպատակով: Իսկ այդ

նպաստավոր հանգամանքները կարծես, թե

գոյություն ունեին անցյալ տարվա վերջին,

երբ Դեկտեմբեր 17-ին AP գործակա լու -

թյունը կփոխանցեր, թե դեմոկրատ Նանսի

Փելոսին մտադիր է Ներկայացուցիչներու

Պալատի օրակարգ մտցնել թիվ 252 բա -

նաձեւի քվեարկումը:

Հայոց Ցեղասպանության բանաձեւի

հանկարծակի վերադարձը ուշադրության

կեդրոն հավասարապես անակնկալի բե -

րավ բազմաթիվ հայերու եւ թուրքերու՝

կրքերը բորբոքելով: Սակայն ամերի կահայ

պատմաբան Վահագն Տատրյան հա -

ջողության մեծ հույսեր չէր տեսներ

բանաձեւի հավանական քվեարկության

տրվելու պարագային, քանի որ, ըստ անոր,

սովորաբար նման բանաձեւերը կընդուն -

վին ելնելով ոչ թե բարոյական, այլ քա -

ղաքական նկատառումներեն: Միաժամա -

նակ Տատրյան կզգուշացներ՝ չափազանց -

ված կարեւորություն չտալ բանաձեւին,

քանի որ ատ ավելի շատ ձեւական փաս -

տաթուղթ մը կհանդիսանա:

Սակայն, ինչպես միշտ, չափա զանց -

ված ուշադրություն դարձուց Անկարան,

որը հերթական անգամ սպառնալիքներ

հնչեցուց Վաշինկթոնի հասցեին: Եվ,

նորեն ինչպես միշտ, նախագահ Օպա մայի

վարչակազմը ականջ դրավ այդ սպառ -

նալիքներուն: ԱՄՆ պետական քարտու -

ղար, տիկին Հիլարի Քլինթոն, Թուրքիո

արտաքին գործոց նախարար Ահմեթ Տա -

վութողլուին հեռաձայնով հավաստիա -

ցուց, թե ամերիկյան վարչակազմը պիտի

ընե ամեն հնարավորը՝ H. Res. 252 բա -

նաձեւի Գոնկրեսի օրակարգ մտցնելը կա -

սեցնելու համար: Ինչը եւ կատարվեցավ.

Նանսի Փելոսի ընկրկեցավ Ապիտակ Տան

գործադրած ճնշումներուն առջեւ եւ հրա -

ժարեցավ բանաձեվը քվեարկության դնե -

լեն: Անմիջապես հետո, Հունվար 5-ին,

տիկին Փէլոսի հեռացավ Ներկայացուցիչ -

ներու Պալատի խոսնակի պաշտոնեն՝ Նո -

յեմ բերին տեղի ունեցած ընտրություն նե -

րուն Պալատեն ներս դեմոկրատական մե -

ծամասնության կորսնցնելու հետեւանքով:

Եվ այսպես, պատրանքաբույր երկար ձգձգում -

ներեն ետք հերթը եկավ նաեւ Նանսի

Փէլոսիին՝ նախագահ Պարաք Օպամայի

օրինակով հայերուն թիկունք դարձնելու:

Բանաձեւի կողմնակիցները հույս ունեին,

թե մեկ կողմե՝ հայ-թուրքական դիվանա -

գի տական մերձեցման ձախողումը, իսկ

մյուս կողմե՝ թուրք-իսրայելյան հարաբերու -

թյուններու մեջ ծագած լարվածությունը

եւ ատոր հետեւանքով հրեական լոպպիի

կողմե Թուրքիո ժխտողականությանը ցու -

ցաբերած աջակցության ենթադրյալ նվա -

զումը պիտի հանգեցնեն բանաձեւի ընդուն -

մանը: Սակայն այդպես չեղավ: Անկարա

կրնա անգամ մը եւս թեթեւացած շունչ

քաշել . այս անգամ ալ ԱՄՆ բարոյակա -

նությունը զոհաբերեց հանուն պետական

շահերու – ինչը կհաստատե Վահագն

Տատրյանի ըսածը -, մինչ Վաշինկթոնի

մեջ գործող հրեական լոպպին լրիվ թափով

կսատարե թուրքական կառավարության

ժխտողական քաղաքականությունը: ԱՄՆ-ի

հրեական ամենեն ազդեցիկ կազմա -

կերպության՝ Anti-Defamation League -ի

գործադիր տնօրեն Ապրահամ Ֆոքսման

թուրքական Սապահ օրաթերթին հայտա -

րարեց, թե «Միացյալ Նահանգները կը -

ս խալին, երբ կփորձեն խառնվիլ այս հարցին

[հայ-թուրքական պատմական վեճը]: Պատ -

մությունը պետք է ձգել պատ մաբան նե -

րուն: Մենք կսատարենք Թուրքիո այս

առումով:»

Սակայն, ի հեճուկս վերջերս կրած

նոր պարտության եւ հասկանալի հիաս -

թափության, Վաշինկթոնի մեջ Հայ Դատի

պաշտպանները զենքերը վայր չեն դներ եւ

կշարունակեն իրենց պայքարը հանուն

պատմական արդարության:

Վ.Մ.

Վաշինկթոն

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՆԱՁԵՎԻ ԿԱՍԵՑՈՒՄԸ

26 1-2/2011

Միանգամից ասենք, որ «տա -րածքային ամբողջականութեան պահ -պանման» սկզբունք միջազգայինիրաւունքում չկայ: ՄիաւորուածԱզգերի Կազմակերպութեան (ՄԱԿ)Կանոնակարգի երկրորդ յօդուածի4-րդ կէտը հռչակում է միմիայնհետեւեալը. «[ՄԱԿ-ի] բոլոր ան դամ -ներն իրենց միջազգային յարաբե -րութիւններում պէտք է ձեռնպահմնան որեւէ երկրի տարածքայինամբողջականութեան կամ քաղա -քական անկախութեան դէմ ուղղուածոյժի կիրառումից կամ սպառ նա -լիքից, կամ այլ քայլերից, որոնքանհամատեղելի են ՄիաւորուածԱզգերի նպատակների հետ»: (All

Members shall refrain in their inter -

national relations from the threat or use

of force against the territorial integrity or

political independence of any state, or in

any other manner inconsistent with the

Purposes of the United Nations.)

Այս հիմնադրոյթը ոչ մի ընդհա -նուր բան չունի «տարածքայինամբողջականութեան» պահպան -ման, այսինքն պետութեան տարած -քի անձեռնամխելիութեան հետ: ԸստԱՄն արտաքին յարաբերու թիւն նե -րի օրէնքի հեղինակաւոր մեկնա -բանութեան, այն պարզապէս դրոյթէ ներխուժման դէմ՝ «ուժի գործադըր -ման արգելք» (prohibition of use of

force),1 -սոսկ կոչ է անում ձեռնպահմնալ «մի պետութեան կողմից ոյժիգործադրման միջոցով մէկ այլ պե -տութիւն գրաւելուց կամ նրա կա -ռավարութիւնը տապալելուց»: (the

use of force by one state to conquer

another state or overthrow its govern -

ment.)2 «Որեւէ երկրի տարածքայինամբողջականութեան կամ քաղա քա -կան անկախութեան դէմ» (“Against

the territorial integrity or political in -

dependence of any state”) բառա կա -պակցութիւնը ՄԱԿ-ի Կանոնադ րու -թեան մէջ է ներառուել որոշ փոքր

երկրների խնդրանքով, որպէս որո -շակի երաշխիք, որ «ուժ չի կարողկիրառուել աւելի ուժեղ երկրներիկողմից աւելի թոյլ երկրների «տա -րածքային ամբողջականութեանկամ քաղաքական անկախութեան»

դէմ (force could not be used by the more

powerful states in violation of the “terri -

torial integrity or political indepen -

dence” of weaker states.) 3 Ակնյայտ է,որ յիշեալ դրոյթը հակասութեան մէջչէ ժողովուրդների ինքնորոշմանսկզբունքի հետ եւ բնաւ կապ չունիմտացածին եւ միջազգային իրաւուն -քի մէջ գոյություն չունեցող, սակայնքաղաքական նպատակներով շա -հարկվող «տարածքային ամբող ջա -կանութեան պահպանման» այսպէսկոչուած սկզբունքի հետ: 4

Այստեղ կարող է մի օրինաւորհարց առաջանալ` ի՞նչ անել: Ի՞նչանել, երբ միջազգային իրաւունքիորեւէ հարցի կամ այդ հարցի մեկ -նութեան շուրջ տարաձայնու թյուն -ներ են առաջանում: Պատասխանըպարզ է ու յստակ` պէտք է դիմել այնմարմնին, որն ունի համա պատաս -խան լիազօրութիւններ եւ իմացու -թիւն տուեալ հարցը մեկնաբանելուեւ, առաւել եւս, դրա վերաբերեալ վճիռկայացնելու: Միջազգային յարա -բերու թիւններում այդ մարմինը Ար -դարութեան Միջազգային Դատա -րանն է (International Court of Justice),որն ըստ տուեալ կառոյցի Կանոնադ -րութեան (Statute) 36-րդ յօդուածի2(b) կէտի իրաւասու է քննութեանառնելու եւ որոշումներ կայացնելու«միջազգային իրաւունքի ցանկա -ցած հարցի» վերաբերեալ (any

question of international law).

Այսօր ակնյայտ է դարձել, որՂարաբաղեան հակամար տութեա -նը վերաբերող «ժողովուրդներիինքնորշման» սկզբունքը, դրադրսեւորման ձեւերն ու խորութիւնը,

այսպէս կոչուած «տարածքային ամ -բողջականութեան պահպանման»դրոյթը, այս երկուսի միջեւ իբրգոյութիւն ունեցող հակասութիւնըդադարել են զուտ իրաւագիտականհարցեր լինելուց: Սրանք հարցերեն, որ հազարաւոր մարդկանցկեանքին ու մահուանն են առնչւում:

Առանց նոյնականացնելուըմբռնումները «ժողովուրդների ինք -նորոշում» սկզբունքի նկատմամբ,հնարաւոր չէ այն կենսագործել:Առանց յստակեցնելու, թէ ի՞նչ էնշանակում «տարածքային ամբող -ջականութիւն» եւ ինչքանո՞վ եւինչի՞ց է այն պահպանւում, հնա -րաւոր չէ Ղարաբաղեան հակա մար -տութեանը լուծում տալ:

Ըստ այդմ, Հայաստանի Հան -րապետութիւնը եւ Ադրբեջանի Հան -րապետութիւնը, որպէս ՄԱԿ-ի ան -դամ երկրներ, պիտի միասնաբարդիմեն ՄԱԿ-ի դատարանին, որ էԱրդարության միջազգային դատա -րանը, մօտաւորապէս հետեւեալհարցերով.

1. Արդեօ՞ք միջազգային իրա -ւուն քում կայ «ժողովուրդների ինք -նորոշման սկզբունք»: Եթէ այո,ապա` արդե՞օք «ժողովուրդներիինքնորոշման սկզբունքը» տարա ծ -ւում է արդէն պետականութիւնունեցող ազգի տուեալ պետա կա -

Կայ Արդեօ՞ք «Տարածքային ԱմբողջականութեանՊահպանման» Սկզբունք Միջազգային Իրաւունքի

Մէջ Կամ, Ինչպէս Միշտ` Ի՞նչ Անել

ԱրԱ ՊԱՊԵԱնՄոդուս վիվենդի կենտրոնի ղեկավարԵրեւան, Հայաստանի Հանրապետութիւն

271-2/2011

նութիւնից դուրս գտնուող հաւա -քականութիւնների վրայ: Եթէ այո,ապա` արդե՞օք որեւէ սահմա նա փա -կում կայ այդ ինքնորոշման վրայ:

2. Արդեօ՞ք միջազգայինիրաւուն քում կայ «տարածքայինամբողջականութեան պահպան -ման» սկզբունք: Եթէ այո, ապաարդե՞օք այդ սկզբունքը սահմա -նափակում է «ժողովուրդների ինք -նորոշման սկզբունքը»` զրկելով ինք -նորոշուող հավաքականութեանըքաղաքական ինքնորոշման իրա -ւուն քից:

Ե´ւ հայկական կողմերը եւադրբեջանական կողմը բազմիցս ենխրոխտ ձայնով արտայայտուել իրենցդիրքորոշման միջազգային իրաւունքիվրայ խարսխուած լինելու մասին:Սակայն իրենք չէ, որ պէտք է որոշենդա: Մինչեւիսկ միջնորդները լիազօ -րուած չեն դրա վերաբերեալ որոշում -ներ կայացնելու: Միջազգային յա -րաբերութիւններում դրա համարկայ համապատասխան մարմին:

Կարծում եմ հասել է պահը,որ միջնորդները դիմեն կողմերին`Արդարութեան Միջազգային Դա -տա րանին հայցէագրուած համա -պատասխան հայցադիմումի նախա -գիծը ներկայացնելու խնդրանքով:Ապա դրանք պէտք է միաս նա կա -

նացնել եւ համապատասխան ընթա -ցակարգով դիմել վերոնշեալ դա -տարանին: Եթէ կողմերից մէկը մերժի,ապա դա կը նշանակի, որ նրա բոլորխօսքերը, թէ իր դիրքերը միջազ -գային իրաւունքի վրայ են խարըս -խուած, լոկ դատարկ խօսակ ցու -թիւններ են: Ըստ այդմ, միջազգայինհամայնքը պէտք է անի համա պա -տասխան հետեւութիւն: Այդ դէպքումմիջնորդ երկրներն իրենք, Արդարու -թյան Միջազգային ԴատարանիԿանոնադրութեան 65-րդ յօդուածիհիման վրայ եւ ԱնվտանգութեանԽորհրդի անունից, վերոշարադրեալհարցերի յստակեցման հայցադիմու -մով եւ խորհրդատուական կարծիքի(advisory opinion) ակնկալիքով պէտքէ դիմեն ՄԱԿ-ի դատարանին:

Ինչքան էլ դժուար լինիՂարաբաղեան հակամարտութեանլուծման վերաբերեալ որոշմանկայացումը, անտարակոյս կրկնակիդժուար է լինելու դրա կենսա գոր -ծումը: Հետեւաբար, ԱրդարութեանՄիջազգային Դատարանի կողմիցհակամարտութեանն առնչւող էա -կան հարցերի յստակեցումը եւ դրանցվերաբերեալ որոշումը, օրինական(legal) եւ նպաստաւոր հիմք կըստեղծի հակամարտութեան լուծմանհամար, քանի որ ի չիք կը դարձնի

ներկայումս որոշ հիմնարար իրա -ւական հարցերի շուրջ առկայ կող -մերի սկզբունքային տարաձայնու -թիւնները:

1 Restatement of the Law (3rd). TheForeign Relations Law of the UnitedStates, The American Law Institute,Washington, 1987; v. 2, § 905 (7), p.389.

2 Ibid, p. 383.3 Leland M. Goodrich, Edward Hambro,

Charter of The United Nations,Commentary and Documents, [se -cond and revised edition], Boston,1949, p. 103.

4 Աւելի հանգամանալից կարելի էկարդալ. Արա Պապեան, Ինք -նորոշում եւ այսպէս կոչուած«տարածքային ամ բողջակա նու -թիւն» սկզբունքները միջազ -գային հանրային իրաւունքում,(Լեռնային Ղարաբաղի օրինա -կով), 21-րդ դար, #2, 2010, նո -րավանք հիմնադրամ; Ara Papian,On the Principles of Self-Deter -mination and so-called “TerritorialIntegrity” in Public International Law,(The Case of Nagorno-Kharabagh),Noravank Foundation, “21st Cen -tury”, # 2, 2010