GIẢI PHẪU HỌC VÀ SINH

LÝ MẮT

Ts. Lê Minh Lý

Mục tiêu bài giảng:

• Mô tả cấu trúc của nhãn cầu

• Nêu được các thành xương hốc mắt.

• Phân tích cấu tạo và vai trò của phim

nước mắt.

• Liệt kê các nhánh động mạch nuôi dưỡng

hốc mắt

H1.Sơ đồ cắt dọc nhãn cầu và hốc

mắt

1. NHÃN CẦU:

Nhãn cầu có thể tích 6,5 ml (khoảng 1/6 thể tích hốc mắt), nặng 7,5 gm , chu vi 75 mm, đường kính trước sau 24 mm. Nó được cấu tạo bởi 3 lớp vỏ bọc chứa đựng các môi trường trong suốt bên trong: lần lượt từ trước ra sau đó là thủy dịch, thủy tinh thể và pha lê thể. Màng xơ bọc ngoài có nhiệm vụ che chở, gồm có giác mạc (1/6 chu vi trước) và củng mạc (5/6 còn lại). Nơi củng mạc và giác mạc gặp nhau gọi là rìa giác củng mạc. Màng mạch máu giữa gồm có hắc mạc, thể mi, và mống mắt gọi chung là màng bồ đào. Nó cung cấp dinh dưỡng phần lớn cho những lớp khác. Lớp trong cùng là võng mạc.

1.1. Các lớp màng bọc

1.1.1. Màng bọc ngoài:

1.1.1. Giác mạc:

Gíác mạc là phần trước nhất của lớp bọc ngoài,

trong suốt. Đó là mặt khúc xạ chính của mắt, chiếm 2/3

công suất khúc xạ của toàn bộ nhãn cầu, khoảng 43 D ở

mặt trước giác mạc. Bán kính độ cong mặt trước là 7,8

mm, mặt sau là 6,6 mm. Vì mặt sau cong hơn mặt trước

nên bề dày giác mạc ở trung tâm (0,5 mm) mỏng hơn ở

ngoại vi (0,74- 1 mm). Giác mạc có đường kính ngang là

11,6 mm, dọc là 10,6 mm, chỉ 1/3 giữa giác mạc là sử

dụng cho khúc xạ. Gíác mạc tương đối lớn lúc mới sinh,

đạt kích thước trưởng thành 2 năm sau.

H3: Thiết đồ giác mạc cắt ngang

dưới kính hiển vi thường

1.1.2. Củng mạc:

Lớp sợi có vai trò chính bảo vệ nhãn cầu.

Dày nhất ở cực sau (1- 1,35 mm), khoảng

1 mm tại chổ nối với giác mạc, trở nên

mỏng hơn ở xích đạo 0,4-0,6 mm và mỏng

nhất tại chổ bám của cơ khoảng 0,3 mm.

Nó có màu trắng đục do cấu tạo của các

sợi đan chéo nhau và có kích thước khác

nhau, có độ ngậm nước cao hơn so với

giác mạc (68% là nước) .

1.1.3. Rìa củng giác mạc:

• Rìa là vùng chuyển tiếp rộng 1 mm ở ngoại vi giác mạc. Đó là vùng

nối kết giữa biểu mô lát tầng của giác mạc và biểu mô hình trụ của

kết mạc nhãn cầu. Tương tự như những vùng chuyển tiếp biểu mô

khác đây là một vùng dễ có xu hướng xảy ra ung thư tại chổ

(carcinoma in situ). Kết mạc rìa cũng có nhiệm vụ cho sự tái sinh

của lớp biểu mô giác mạc bị mất đi. Ngoài ra nó còn chứa nhiều tế

bào của hệ thống miễn nhiễm: bạch cầu đa nhân, lympho bào, đại

thực bào, sắc tố bào và tương bào.

H4. Hình minh hoạ vùng tiếp nối giữa giác mạc và củng mạc

Kết

mạc

Biểu mô và

màng

Bowmann

Dây chằng

Zinn

Thủy

tinh thể

Cơ

thẳng

Ống

Schlemm

Bao và

biểu mô

Mạch

máu

thượng củng

mạc

Lớp sắc

tố

Màng Descemet

và nội mô

1.1.2. Màng bồ đào

1.1.2.1. Mống mắt: Mống mắt ở phía trước, là màng chắn

sáng điều chỉnh lượng ánh sáng vào phần sau nhãn cầu, màu sắc mống mắt thay đổi tùy theo chủng tộc, theo từng cá nhân

1.1.2.2. Thể mi: Thể mi nối tiếp với mống mắt, là vùng gồ lên của màng bồ đào, bên cạnh cấu tạo mạch máu dồi dào (cung động mạch mống mắt lớn và nhánh nối động mạch mi trước và mi dài sau), thể mi có ba chức năng: điều tiết, sản xuất thủy dịch và đường thoát bồ đào củng mạc.

1.1.2.3. Hắc mạc: Hắc mạc là lớp mô mỏng chứa sắc tố và mạch máu cung cấp dinh dưỡng cho lớp ngoài võng mạc. Chiều dày thay đổi từ 0,1mm phía trước đến 0,22mm ở phía sau.

1.1.3. Võng mạc

Võng mạc là màng thần kinh, nằm ở mặt trong củng

mạc, màu hồng nhạt, trong suốt. Võng mạc có 2 phần: Phần trước gọi là võng mạc vô cảm chỉ dày 0,1mm. Phần sau gọi là võng mạc hữu cảm, rất nhạy với cảm giác ánh sáng, dày khoảng 0,5mm.

Dinh dưỡng: Võng mạc tiêu thụ oxygen cao nhất trên một đơn vị cân nặng so với bất kỳ mô nào trong cơ thể, nên có 2 hệ thống tuần hoàn phục vụ yêu cầu này: 1/3 ngoài được cung cấp bởi tuần hoàn hắc mạc, còn 2/3 trong nhận nuôi dưỡng từ tuần hoàn võng mạc.

H6: Cấu tạo các lớp võng mạc

1.2. Các môi trường trong suốt

1.2.1. Thuỷ dịch:Thủy dịch chứa trong

khoảng không gian giới hạn bởi mặt

sau giác mạc và mặt trước thể mi và

thủy tinh thể. Khoảng này được mống

mắt ngăn ra làm hai 2 phòng: tiền

phòng phía trước mống mắt có thể tích

0,25ml và hậu phòng phía sau mống có

thể tích 0,06ml

1.2.2. Thuỷ tinh thể

Thủy tinh thể là thấu kính 2 mặt lồi, mặt sau

có bán kính độ cong là 6mm, mặt trước 10mm,

bờ tròn ở xích đạo. Nó có khoảng 1/3 - 1/4 công

suất khúc xạ của giác mạc. Thủy tinh thể được

nuôi dưỡng chủ yếu nhờ thủy dịch.

Thủy tinh thể được bao quanh bởi một lớp

bao đàn hồi chắc có độ dày thay đổi. Bao này

được nâng đỡ bởi dây chằng Zinn và qua nó cơ

thể mi truyền tải lực co thắt đến bao làm thay đổi

kích thước thủy tinh thể.

1.2.3. Pha lê thể

Đó là chất keo trong suốt chiếm 2/3

sau của thể tích nhãn cầu. Pha lê thể dính

vào bao sau thủy tinh thể theo một vòng

tròn đường kính 8 - 9mm, chỗ dính này

được gọi là dây chằng Wieger. Bên trong

vòng này, pha lê thể bám ít chắc vào mặt

sau thủy tinh thể, khoảng này có thể thấy

trên lâm sàng khi có xuất tiết hoặc có máu

tích tụ mặt sau thủy tinh thể.

2.1.1. Xương hốc mắt

Xương hốc mắt có dạng một hình tháp

vuông góc, đáy mở ra phía trước, đỉnh

ứng với lổ thị và khe bướm thông với tầng

giữa đáy sọ. Nó được cấu tạo bằng 7

xương liên kết thành bốn thành:

Hình 10. Cấu tạo khung xương hốc

mắt nhìn từ phía trước Lỗ thị

Cánh nhỏ

xương bướm

Hố tuyến lệ

Mỏm góc

mắt ngoài

Mặt hốc mắt

cánh lớn xương

bướm

Khe ổ mắt trên

Củ gò má

Củ hốc mắt ngoài

Lỗ gò má

Lỗ gò má mặt

Xương gò má

Khe ổ mắt dưới

Cung mày

Lỗ trên ổ mắt

Hố ròng rọc

Mỏm góc mắt trong

Lỗ sàng trước

Xương mũi

Xương sàng

Xương lệ và hố lệ

Củ lệ

Mặt hốc mắt của

xương hàm trên

Khớp dưới ổ mắt

Lỗ dưới ổ mắt

Rãnh dưới ổ mắt

Mỏm mép

2.1.2. Mi mắt

Mi mắt là thành phần mềm cử động được, hoạt động như một màng bảo vệ nhãn cầu khỏi chấn thương và ánh sáng quá mức. Nó cũng giúp đồng tử trong việc điều chỉnh lượng ánh sáng đến võng mạc, chỉ khi nào mắt nhắm thì vỏ não chẩm mới thực sự nghỉ ngơi. Nhưng chính yếu nó có chức năng kép liên quan đến nước mắt: (1) bằng sự nháy mắt, mi trên quét một lớp mỏng nước mắt lên giác mạc và phản xạ nháy này phát ra một cách đều đặn bởi sự bốc hơi dẫn đến sự khô giác mạc, (2) khi nước mắt dư thừa, sự nháy làm trống nước mắt khỏi túi kết mạc bởi tác động của nó trên vai trò bơm hút của túi lệ.

Kết mạc:

là màng nhày mỏng trong suốt, có tên này là do nó nối nhãn cầu với mi. Kết mạc trải mặt sau mi, rồi thì bẽ ngoặt ra trước trải lên bề mặt nhãn cầu cho tới rìa, ở đây biểu mô của nó liên tục ra trước với biểu mô giác mạc. Như vậy nó tạo thành một cái túi, gọi là túi kết mạc, mở ra trước nơi khe mi và chỉ đóng lại khi mắt nhắm. Nhiệm vụ của nó là tạo một bề mặt trơn nhẵn cho phép một sự chuyển động không bị ma sát của nhãn cầu. Tuỳ vị trí, người ta đặt tên kết mạc mi, kết mạc nhãn cầu và kết mạc cùng đồ.

2.2. Cơ vận nhãn ngoài

2.2.1. Cơ trực trên

2.2.2. Cơ trực dưới

2.2.3. Cơ trực trong

2.2.4. Cơ trực ngoài

2.2.5. Cơ chéo trên

2.2.6. Cơ chéo dưới

2.3. Lệ bộ

Mỡ hốc

mắt

Điểm

lệ

dưới Tiểu

quản

lệ

dưới Van

Hasner

Xoang hàm

trên

Cánh

mũi

Dây chằng mi

trong Túi lệ

Cuống mũi

giữa

Cuống mũi

dưới

Dải lệ

2.3.5. Nước mắt

Thành phần: gần giống huyết tương, hơi lỏng hơn, có tới 98,2% là nước, tương đối ít đạm khoảng 0,6% nhưng đủ làm giảm sức căng bề mặt dẫn đến sự làm ướt dễ dàng biểu mô bề mặt. Sự ướt tạo một lớp màng làm láng bề mặt giác mạc và bảo vệ giác mạc khỏi sự xâm kích của ngoại vật. Nước mắt chứa lyzozyme, một phân hóa tố gần giống hyaluronidase có tác dụng làm loãng chất nhày và tan màng tế bào vi trùng, có trọng lượng phân tử khoảng 18.000 và có thể được tìm thấy trong hầu hết các mô. Nước mắt con người chứa các immunoglobuline IgA, IgG và IgM. Nó có pH gần giống máu (7,35), pH dưới 6,6 và trên 7,8 sẽ gây kích ứng mắt. Tương tự áp suất thẩm thấu thay đổi khi trong nước mắt có 0,9 - 1,4% muối, gây kích ứng nếu dưới 0,6% và trên 1,5%.