qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samartlis kanonebi s, aeklesio...

14
q.goris #12 sajaro skola ilia WavWavaZe 170 weli saiubileo Jurnali 2007 saswavlo weli 1

Upload: others

Post on 09-Jan-2020

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

q.goris #12 sajaro skola

ilia WavWavaZe 170 weli

saiubileo Jurnali

2007 saswavlo weli

1

Page 2: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

wels ilias 170 wlisTavia da gadavwyvite ilias cxovrebisTvis kidev erTxel gadamevlo Tvali, kidev erTxel SemegrZno misi sidiade da genialuroba. saocaria, rom dResac, amdeni xnis Semdeg ilia kidev ar kargavs aqtualurobas. kargavs ki ara piriqiT, misi nawarmoebebi ise miesadageba Cven dRevandelobas TiTqos ilia Cvens Soris daabijebs quCebSi, TiTqos CvenTan erTad stkiva da CvenTan erTad uxaria.

* * * risTvis miyvarxar? misTvis, rom cremlsahbadavs Cems TvalSi es siyvarulimisTvis, rom mtanjvels Cems avsa bedsaufro sastikad ebrZvis es guli. risTvis miyvarxar? misTvis, rom Sens Tvals Cem gulis alia r ucnobs cremlsa, misTvis miyvarxar, rom maZlev tanjvas da im tanjvaSi srul sicocxlesa.

WavWavaZeTa gvaris Sesaxeb: WavWavaZeTa gvars istoriuli wyaroebi meTxuTmete saukunidan, aleqsandre didis droidan moixseniebdnen. Dasturdeba, rom Tavadi WavWavaZeni kaxeTis ZirZveli mkvidrni ar arian. isini saqarTvelos (fxovis) mTianeTidan mosulan ,,alaznis did qalas” levan pirvelis mefobis jams, alaznis marcxena mxares barSi mosaxle (yvarelSildSi) WavWavaZeTaTvis mefis da samSoblos uangaro samsaxurisaTvis,TavdacviTi omebis dros gamoCenili mamacobisaTvis 1726 wels Tavadoba uboZebiaT. erTi Ziris WavWavaZeebi kaxeTSi or Stod gayofilan: Telav-winandlis da yvarel-Sildisa. 1517 wels mcxeTis sakaTedro taZris sigelSi WavWavaZeTa gvarisanni, moxsenebulni arian, rogorc roSnias Svilni. 1590 wlis sigelSi moixsenieben kaxeTis samefos saxlTuxucess, iason WavWavaZes, romelsac monastrisaTvis Sesawiri gauRia. mefeTa wyalobis sigelSiqebiT moixsenieben bespazs ( ilias papis –mama), vinc ,,rjulis gulisaTvis Tavi sayalTanod dasdva ocdasami dRe lomiviT ibrZoda” WavWavaZeni saukuneebi msaxurobdnen samefo karze. gvarSi mravlad iyvnen sasuliero moRvaweebic. Umetesad ki xelSi xmliT icavdnen saqarTvelos miwa-wyals. ilias uSualo winaparTa umravlesoba samSoblos dasacavad mterTan brZolaSi daRupula. Ppiradi Tvisebebis, mefisa da qveynis winaSe damsaxurebisaTvis giorgi meTormetem paata WavWavaZes (ilias papa) xuTasisTaoba uboZa. Samefo sigel-gujarSi ase sWeria: “ecade, erTgulad gvemsaxuro, Cvengan wyalobas elode. Roca

2

Page 3: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

jari dagvWirdeba, Sen unda gamoiyvano da uxelmZRvanelo”. Aaqve uwodeben paatas “cveni erTguli kacis Svils”. Ppaata WavWavaZe(ilias papa) 1755 wels dabadebula, colad SeurTavs pelagia andronikaSvili. 1824 Tu 1825 wels sofel gavazTan lekebTan brZolaSi 50 wlis paata WavWavaZe daiRupa. Ppaata bespazis Ze WavWavaZes eqvsi Svili hyavda: makrine, mixeili, simoni, aleqsandre, grigoli- garsevani. Ppaatas Svilebidan sami Zma swavlobda Tbilisis keTilSobilTa saswavlebelSi: grigoli, garsevani da aleqsandre.

ilias mSoblebi:

ilias mama – grigoli ilias deda -- mariami

ilias mama grigol WavWavaZe msaxurobs niJegorodis polkSi. 1832 wels colad SeirTo Tbiliseli aznauris, qristefore beburiSvilis qaliSvili-magdana (mariami). 1833 wlis 30 agvistos, grigoli sruliad gaTavisuflda saxedro samsaxuridan da yvarelSi meurneobas warmarTavs. 1845 wels igi kaxeTis miliciis ufrosad dainiSna. Grigols, rogorc mamac mebrZols miRebuli aqvs ,,wminda anas meore xarisxis ordeni” mamacobisaTvis. ruseT-TurqeTis omSi ki vercxlis medali. Bbiografebi grigol WavWavaZeze weren: ,,mTels kaxeTSi cnobili iyo,rogorc enamaxvili da sityvamoswrebuli kaci, Tavis droze zomieri xum-roba uyvarda”., magram meuRlis gardacvalebis Semdeg xandaxan dReebi ise gadioda saxemoRrubluls sityvac ar wamoscdeboda. Ggrigoli 41 wlis asakSi gardaicvala. Jangiani rkina SeerWo wvivSi da sisxli moewamla. ilias deda – magdan (mariam) qristefores asuli beburiSvili 1816 wels daibada. somexi mevaxSis xelSi Cavardnili qristefore inaTleba grigorianultibikonze (wesze) da dairqva saxeli xaCaturi; misi vaJebi da qaliSvilic am tibikonze moaqcia. rodesac grigol WavWavaZem daniSna mariam beburiSvili, igi maSinve moinaTla marTlmadideblur eklesiaSi mariamis saxeliT. somxur eklesiaSi monaTlulebi “somxebad” tardebodnen saeklesio davTrebSi. Aamitomaa ilias dedis somxobis Taobaze biografebs Soris kamaTi. ilia WavWavaZe biografiaSi werda: dedaCemma mSvenivrad icoda maSindeli

3

Page 4: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

qarTuli mwerloba. sul zepirad hqonda daswavluli TiTqmis yvela leqsi da yvela Zveleburi moTxroba da romani, romlebic ki iSoveboda maSin an dabeWdili an xelnaweri. saRamoobiT dagvsxavda bavSvebs da gvikiTxavda moTxrobebs da ambebs. wakiTxvis Semdeg gviambobda Sinaarss da meore dRes gvekiTxeboda vin ukeT miambobs rac guSin gaigoneTo. vinc kargad vuambobdiT, gvaqebda da am qebas Cven didad vafasebdiT. cnobilia rom qarTuli wera-kiTxva, locvebi da saRvTo istoria iliam pirvelad ojaxSi Seiswavla, rac ilias dedis damsaxureba iyo.

ilias da-Zmebi

1987 wels gamocemul ortomeulSi ( ilia WavWavaZe- foto matiane, cxovreba, moRvaweoba Semoqmedeba) weren: grigol da mariam WavWavaZeebs sul6 Svili hyavdaT- oTxi vaJi da ori asuli. . . yvelaze ufrosi k onstsntine dabadebula 1833 wels, nino 1834w, ilia-1837 wels, elisabedi-1840 wels, Teimurazi 1844 wels, xolo yvelaze umcrosis svimonis dabadebis weli ar aris cnobili. . . xolo i. Ciqovanis gamocemuli “Tavadi WavWavaZeebi” ( I wigni) gvamcnobs, rom eqvsi ki ara, Svidi Svili hyoliaT grigols da mariams. svimoni ilias Semdgomi dedmamiSvilia da marTlac patara asakSi gardacvlila (1838-1839), bolo Svili ki yofila aqamde CvenTvis ucnobi levani (1845-1847),xolo yvarlis saeklesio CanawerebSi aRniSnulia, rom 1848 wlis 4 maiss 30 wlis asakSi gardaicvala mariami-rogorc cnobilia mariami simonis mSobiarobas gadayva. Yyofil gimnaziels, grigol WavWavaZes kargad esmoda swavla-ganaTlebis aucilebloba da mTeli rigi problemebis daZleviT, ufrosi vaJi konstsntine moskovis universitetSii gaagzavna,magram gamocdebze CaiWra da daiwyo mzadeba meore wlisTvis. amasobaSi 1854 wlis 21 ianvars jvari daiwera xutor popovkis mememulis asul varvara kukolevskoaze. ilias mama, konstantines gamgzavrebisTanave gardaicvala da ojaxis meurveoba grigolis dam ivane erisTavis qvrivma makrinem aiRo. Mman moskovSi myof konstantines werili miswera-ojaxs kacis xeli sWirdeba da ojaxs daubrundio. Konstantinec male dabrunda fexmZime meuRlesTan erTad. 1854 wels Samilis bandituri razmebi Camovidnen kaxeTSi da gremi, sabue, eniseli, Silda cecxlis als misces. Ggadawves da aawiokes winandali, tyved waiyvanes qalebi da bavSvebi. maTTan sabrZolvelad dairazma mTeli kaxeTi -- maT Soris konstantine WavWavaZec. lekebTan brZolaSi daiRupa konstsntine WavWavaZe, ori Tvis Semdeg misi daqvrivebuli meuRle varvara kukolevskaia ruseTSi dabrunda da 1855 wlis 3 Tebervals SeeZina vaJi, romelsac konstantines survilisamebr --- svimons (sano) arqmevs. Mmas Semdeg rac ilias, Tavisi patara Zma Teimurazi xelebSi Caakvda da igrZno mas da olRas Svili ar gauCndebaT- WavWavaZeTa genialogiis gamgrZeleblad mxolod svimoni SerCa. 1870-iani wlebis dasawyisSi gamudmebiT kiTxulobs Tavis ZmisSvils Sehfofinebs erTaderT memkvidres da genis gamgrZelebels, mis nakveTebSi WavWavaZeTa kvals eZebs, magram sanos daviwyebia qarTveloba 1874-75 wlebi (dauzustebelia) sano mokles da ilias imedic mokvda. nino WavWavaZe, ilias da, 1834 wlis 21 dekembers daibada. 1851 wels igi misTxovda kardanaxel Tavads nikoloz abxazs. HyoliaT oTxi Svili: gigo, simoni, konstantine da mako. iliam Tavisi erT-erTi pirveli leqsi swored nino WavWavaZes uZRvna. 1870 wels iliam disSvili gigo sbxazi yvarlis mamulebis meurved daayena da xumrobiT ,,didi mouravi” uwoda. Kkonstantine biZis ideebis mimdevari da didi patrioti iyo. Mmas didi wvlili miuZRvis qarTuli universitetis daarsebis saqmeSic. 1924 wels konstantines brali dasdes SeTqmulebis meTaurobaSi da gmir patriotebTan erTad daxvrites komunistebma. ilias da, nino, 49 wlis asakSi 1883 wels gardaicvala. dediT oboli mako abxazi 1884 wels podpolkovniki mayaSvilis coli gaxda, rac ilias Zalian axarebs.

4

Page 5: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

Lliza WavWavaZe – ilias umcrosi da 1840 wels daibada. Igi colad gahyva Tavad jambakurian-orbelians. uSvilod gaqvrivda. 1872 wels meored gaTxovda aleqsandre saginaSvilze, magram isev daqvrivda 1887 wels. cnobilia rom erTad cxovrebiT xarobdnen da-Zma, elisabedi moeswro ilias sikvdils.mowmobs misi werili megibrisadmi: ,, davkarge Cemi saTayvanebeli arseba, erTaderTi Zma ilia, Cemi samSoblo ojaxisa, mama saqarTvelos erisa! “. davrCiT me da olRa yovlad unugeSod. . . garda cremlisa vaebisa da Rrma mwuxarebisa, aRara damSTenia ra . . “ elisabedi 1925 wels gardaicvala. ilias umcrosi Zma Teimurazi- 1844 wlis 14 dekembers- igi iliaze 6-7 wliT umcrosi iyo, iliasTan cxovrobda TbilisSi, isic gimnaziaSi swavlobda. ilia Sehxaroda Zmas, magram 1860 wels sruliad moulodnelad Teimurazi gardaicvala.ilia Zalian ganicdis Zmis daRupvas, amaze misi leqsic metyvelebs ,,Zmis sikvdilze”: ,, vaime Zmao, bnel sikvdilma mogspo, vaime! . . . me davrCi marto, ubeduri, Sensd msxvrali, Aar gamiTenda Sens Semdega vaebis Rame, mTeli qveyana Semeqmna me ngreul-triali! SenTan davmarxe,Cemo Temur,me yoliferi! qveynad nugeSad damSTa mxolod me cremli mware, salocavada, Zmao, Seni oboli mtveri da ucxo qveynad mdgomi Seni wminda samare.”

ilias studenturi wlebi

(1857-1878 wlebi):

1857 wels ilia, koxta abxazi da maTi ramodenime megobari ,, pokoskiT “ (cxeniani etli ) daadgebian ruseTisaken mimaval saqarTvelis samxedro gzas (marSruti: Tbilisi- mcxeTa-wilkani-mWadijvari-duSeTi-ananuri-WarTali-fasanauri-qveSeTi-mleTi-gudauri-jvris gadasasvleli-kobi-yazbegi (stefanwminda)-larsi-balTa-vladikavkazi-ekaterinogradi-georgievski-stavropoli-novoCerkaski-voroneJi-zadonski-eleca-efremovi-tula-serpuxovi-podolski-moskovi-klinitveri-torJoki-viSni voliCeki-kresTci-novgorodi-pavlovski-carskoe selo-peterburgi). ( es marSruti daadgina g. SaraZem ,,ilia WavWavaZe” t.I, gv78). mgzavrobiT daRlilma iliam ori dRe daisvena da 1857 wlis 20 ivliss sanqt-petrburgis saimperatoro unibersitetis reqtoris movaleobis

5

Page 6: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

Semsruleblis saxelze dawera gancxadeba, rom swavla ganagrZos iuridiuli ganyofilebis kameralur ganyofilebaze. ilias arCeul iuridiul fakultetze iswavleboda: saxalxo samarTali, kanonmcodneobis enciklopedia, rusuli saxelmwifo samarTali, romis samarTali da istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi, saeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba, rusuli sityviereba, filosofia, anTropologia,lirika, inglisuri ena ( an sxva romelime evropuli ena), romauli sityviereba, Sua saukuneebis istoria, axali istoria, ruseTis istoria, politikuri ekonomika, statistika, kameruli mecniereba, evropuli qveynebis saxelmwifo samarTali, ruseTis imperiis saxelmwifo dawesebulebani, kanonebi finansebisa da saxelmwifo gadasaxadebis Sesaxeb, kanonebi keTilmowyobisa da marTlwesrigis Sesaxeb, bunebismetyveleba, teqnologia, agronomia, arqiteqtura, rusuli samoqalaqo da sisxlissamarTlis kanonebi, msoflio da samamulo istoria. 1835 wlidan-1857 wlamde peterburgis universiteti 18 qarTvels hqonda dasrulebuli. am universitetSi miiReboda yvela, vinc iyo 16 wlis da saTanado codnas gamoavlenda gasaubrebis jams. ilia universitetSi leqciebs ismens, mecadineobs. paralelurad did dros xarjavs zogadi ganaTlebis misaRebad. ilias dRe da Ram wignSi hqonda Tavi Carguli, rac mis megobrebsac ki akvirvebda. koxta abxazi igonebs: ,,universitetSi ilias gansakuTrebiT politikuri da ekonomikuri samecniero sagnebi ainteresebda. aqac igive Cveuleba hqonda:mTeli weli samoswavlo sagnebs yuradRebas ar aqcevda da sul sxva wignebis kiTxvaSi iyo garTuli, gamocdebis dro ilia Seudgeboda swavlas da zSirad 18-20 saaTs muSaobda, ramdenjer wignTan mjdomares CasZinebia.” qarTvelma studentebma TavianT liderad ilia airCies. man yuradReba unda miaqcios, rom romelime studenti swavlas ar CamorCenoda an raime Seuferebeli saqme ar Caedina. 1858 weli iliasaTvis nayofieri welia. am periodSi wers leqss ,,sanTeli”, ,,guTnis deda”, ,,simRera”, ,,giyvardes”, ,,sizmari” da ,,locva” sadac TiTqmis iwinaswarmwtyvela Tavisi bedi, TiTqmis naTlad warmoidgina ra eloda mas:

,, mamao Cveno, romeli xar caTa Sina! muxlmodrekili, lmobieri vdgevar Sens wina, arca simdidris,arc didebis Txovna ar minda, ar minda amiT Seuracx-vpyo me locva wminda . . . aramed mwyurs me ganminaTldes ciT Cemo suli, Sengan namcnebis siyvaruliT aRmenTos guli rom mterTaTvisac, romelT Tund guls laxvari mkran, gTxovde: “Seunde- ar ician, RmerTo ras iqman”.

1861 weli -- peterburgi

6

Page 7: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

ilias moulodneli siyvaruli

ilias didi siyvaruli- olRa daibada 1842 wlis 12 marts, qvemo avWalaSi. deda, elisabedi, adreul bavSvobaSi gardaecvala. hyavda da ekaterine. mamamisma Tadeozma meored iqorwina mariam diasamiZeze. olRasa da ekaterines dedobas uwevda TbilisSi cnobili da miRebuli qalbatoni, qvrivi, sidonia guramiSvilis-savarsamiZe. olRa aRsaniSnavia, rom Tadeoz da sidonia guramiSvilebi saqarTvelos ukanaskneli dedoflis, mariam ciciSvilis, dedis ZmisSvilebi iyvnen. Tadeoz guramiSvili erTerTi mdidari feodali iyo. igi 1800 wels daibada da 1875 wels gardaigvala. 1854 wels olRa amierkavkasiis keTilSobil qalTa institutSi CauricxavT, sadac 1857 wlamde swavlobda. 1862 wels sidonia gwramiSvil- savarsamiZe wers anderZs da mTeli Tavisi qonebis memkvidred asxelebs olRa guramiSvils. ilias uaxloesi megobari ivane pontoracki igonebs: ,,ukiduresad gadareuli iyo Cveni ilia . . . olRas mSvenebiT, magram maSin Zlier xelmokle Tavadi, masTan mwerali da liberali sasurvel sasiZod ver CaiTvleboda. Tavis trfials malavda. amis gamo axalgazrda mijnurebs Soris saidumlo miwer-mowera iyo,ilia mTlad gadareuli iyo TvalWrela olRasaTvis. mTeli dRe da Rame imis gzas da kvals eZebda. Tayvaneba da erTguleba Tavisi sayvareli meuRlisadmi olRas sikvdilamde ar Seucvlia.” Tbilisis erT aristokratul ojaxSi xSirad ikribebodnen qalaqis literaturis da xelovnebis mimdevrebi. swored aq gaicnes erTmaneTi olRam da iliam. olRam iaqtiura da nino orbelianis xeliT gaugzavna ilias werili, werils Cvenamde ar mouRwevia, magram ilias pasuxiT vxvdebiT, rom gogonas iliasTan Sexvedris survili aqvs. ilias pasuxi: 1863 wlis 16 ianvari:

,, miTxariT,- sad SegxvdeT. drois gamo nu SewuxdebiT, dros yovelTvis movnaxav, oRond erTi dRiT adre macnobeT, i.W.” gaugebroba moxda, erTmaneTs ver Sexvdnen qal-vaJi. meore weriliT olia Tavis saxlSi ibarebs ilias. ilia wers:…”. . . me mgonia, xifaTSi igdebT Tavs, roca paemans miniSnavT Tqvens saxlSi, sadac asi Tvali gviTalTvalebs. . .me bevri ramis, Zalian bevri ramis gamo minda gesaubroT. . . yvelafers ajobebs SevxvdeT sadme sxvagan, Tqveni saxlisagan moSorebiT, magaliTad

7

Page 8: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

taZarSi. magram ra sakvirvelia , neba Tqvenia. mibrZaneT, rasac inebebT, me yvelafers Sevasruleb, oRond GTxov, es daimaxsovreT: aravis ar uTxraT araferi, aravis endoT, adamianni yovelTvis borotni arian, Znelad Tu vinmem dafaros saidumlo, miT umetes iseTi Sinaarsisa, rogoric Tqvenia.” Tqveni ilia

mesame werili; SabaTi, 19 ianvari 1863 weli.

,,moval Cemo angelozo, moval! mgoni cxraze iwyeba wirva. Seni iliko.”

ilia WavWavaZe da olRa guramiSvili 1862weli

meoTxe werili vrcelia . . . ilia ,,TqvenobiT” mimarTavs satrfos, werilis SuaSi ki ,,SenobiT” formas irCevs . . . roca maT sasiyvarulo werilebs kiTxulob, SeuZlebelia maTsaviT ar ganicado maTi gansacdeli, maTi SiSi, maTi sixaruli, maTsaviT ar iRelvo, maTsaviT ar aivsos Seni suli RvTaebrivi netarebiT, siwmindiT, siyvarulis maradiuli surneliT.

ilias werili Sexvedris Sesaxeb:

,, guSindeli dRe didebuli ram iyo, magram ucnauri is aris, ra bevris Tqma gvindoda da ra cota vilaparakeT. ar iqneba erTxelac SevxvdeT? gindac SevxvdeT, erTmaneTs albaT isev verafers vetyviT. . momiteve, Tu SegiZlia. Cems magivrad akoce Sen Tavs . . “

,,. . . Cemo angelozo! ratom Relav Cemo megobaro? risi unda gveSinodes? sityvas vaZlev Cems olikos, rom mis Tavs vervin wamarTmevs. . .”

8

Page 9: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

,,. . . Seni Wirime olikojan, Sematyobine, ra gawuxebs? satirali da sawuxari ra gvaqvs me da Sen? Sen geTayvane, yvelaferi momwere amaRamve . . .” ,,-- diax, Cemo megobaro, me da Sen daavadebuli varT erTi seniT-siyvaruliT...”

erTi sulisTqmiT dawerili samijnuro baraTebi, aseve erTi amosunTqviT ikiTxeba. mTeli sicocxlis manZilze werda ilia Tavis Zvirfas meuRles werilebs,romelTa umetesoba Semonaxulia.am werilebiT ara mxolod keTilSobili col-qmris saTno, urTierTpativiscemiT gamsWvalul urTierTobas vecnobiT, aramed am gayviTlebul furclebze mTeli epoqa ixateba. sulis SemZvrelia olRaA guramiSvilis 1863 wlis 2 aprils minaweri pasuxi ilias werilze ---- ,, Cemda sanugeSod, Cemda sicocxled –es Seni wignebia da sanam pirSi suli midgas, amiT visiamovneb, rom mec viyav ise weliwadi srul bednieri.amas vityvi, rom CemisTana bednieri ara mgonia, vinme yofiliyos, magram sofeli da Jami grZeli yofila.es wignebi CemTan daimarxebian, me rom movkvdebi. . .” cnobilia rom ilias pirad nivTebs Soris werilebTan erTAd yuTSi Semonaxuli yofila droJamisagan gamofituli, ferdakarguli xmeli yvavilebi, romlebic odesRac Wabuk ilias satrfosTvis uCuqebia. marTalia mTelma Tbilisma icoda iliasa da olRas siyvarulis ambavi da qorwilsac eloda, magram wyvilma mainc saidumlod iqorwina 1862 wlis 10 aprils wm.samebis axal eklesiaSi. mRvdelma nikoloz ardazianma daweraT jvari. olRas mejvareebi yofilan – adiutanti podpolkovniki ilia ColoyaSvili da ,,koleJski asesori” sulxan TumaniSvili. iliasi -- ,, saqarTvelos moambis” TanamSromeli daviT yifiani da naTesavi nikoloz WavWavaZe. am ambebiT gaxarebulima mamida makrinem (ilias gamzrdeli) yvalidan ilias werili gamougzavna: ,, Cemo sicocxlev, Svili iliav!bevrs gakoceb lamaz Tvalebzed da RmerTsa vTxov, Seni coliT Tqvens bednierobas da Svilierobas, kidev gilocav Svilo qorwinebas.RmerTman aRgavsos bednierobiT, rogorc Tqveni da Cemi survili iyos. . . exla Seni da Seni colis wigns SeuZlian Cemi kurneba. Seni Wirime iliav! Seni mamida makrine erisTavi”

ilia WavWavaZis saxelTan aris dakavSirebuli qarTveli eris istoriuli cxovrebis erTerTi yvelaze mniSvnelovani monakveTi. gansacvifrebelia ilia moRvaweobis diapazoni: poezia da proza, kritika da literaturis istoria, publicistika da sociologia, ekonomika, soflia meurneoba da finansebi.romeli erTi unda CamoiTvalos.ar darCenila im xanebSi raime mniSvnelovani kulturuli wamowyeba, romlis iniciatori an uSualo monawilec ilia ar yofiliyo.

9

Page 10: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

ilias nawarmoebebidan yvela erTmaneTze mniSvnelovania. marto misi erTi poemis ,,gandegilis” dasaxelebac kmara. 1883 wlis 8 Tebervals didi mrewvelis da mecenatis ojaxi maspinZlobda qarTvel mwerlebs, Jurnalistebs da sazogado moRvaweebs maspinZlobda.swored aq kiTxulobs ilia oriode dRis win dasrulebul ,,gandegils”. damswre sazogadoebaze wakiTxulma araCveulebrivi STabeWdileba moaxdina. giga yifSiZe igonebs: ,, iliam kiTxva daamTavra da sazogadoebas kiTxvis TvaliT gadaxeda. iona meunargia (qarTuli mwerlobis cnobili moyvaruli) wamogda da Tqva: mSvenieria, mxolod suraTs ver vxedav, TviT gandegilis suraTs, mis garegnobis aRweras, mis portretso . . .” iliam gaiTvaliswina rCeva da ramodenime dRis Semdeg, rodesac poema sruliad gamoaqveyna ,, iveriaSi” iqve mexuTe TavaT iyo Setanili, iSviaTi mxatvris niWierebiT Seqmnili gandegilis portreti” i.WavavaZem poemas safuZvlad daudo legenda meudabnoves Sesaxeb, romelic momrigebel mosamarTled yofnisas moxeveebisagan mousmenia.agreTve cnobilia, rom poema meuRles miuZRvna.

,, sad didebulsa mTasa myinvarsa – orbni, arwivni ver Sexebian,

sad wvima-Tovlni,yinulad qmnilni,mzisgan arodes ara dnebia,sad udabursa mas myudroebaskacT Jriamuli ver Seswvdeniasad meufeba Weqa-quxilsa,yinuls da qarsa mxolod hSTenia.---uwindes droSi RvTisa mosavTa, gamouqvabavT mun monasterida im yinulSi SeTxril RvTis taZarsbeTlems uwodebs dResaca eri.

frialosaebr CamoTlili aqvsim wmindan sadgurs yinulis zRudeda zed karia gamokveTiliviT kldis napralzed arwivis bude.zRudis Ziramde rkinis ram jaWvi,zeda hkidia Turme im karsa. . .---Tu ara jaWviT sxvafriv vera gziTver ZaluZs asvla verara kacsa.

am yinulebs Soris gamoqvabulSi RvTisTvis qveynidan gandgomil Zmebs hqoniaT sadgoni.gasclian isini am wuTisoflis samacduros.es adgili SiSis Zrwolas iwvevs mTis xalxSi, radgan bolo Jams es RvTis taZari miutovebiaT.miaxlovebisTanave ca risxviT igragneboda da Weqa-quxili ayruebda aremares. Jamiwasula da kvlav Sesaxlebula yinulTa Soris kldeSi gamokveTil taZarSi erTi meudabnove beri. am adgils ki dResac beTlems eZaxian. gandegilis survilic es aris --- ganeridos macdur sofels SimSiliT, locviT, xorcis sulisTvis gvemiT . . . da SeZlo berma Znelad SesaZlebeli, Tavisi xorcieli gulisTqma yvela damarxa da RvTaebrivi Svebac igrZno.gandegilis portreti:

,, ar iyo xnieri, magram viT wmindans,sulis simaRle sed dasCenoda,zed etyoboda, rom suli misisul sxva msoflios Sehxizneboda.saxe gamxdari, kuSti da mwyralisiwmindis madliT dahmSveneboda.da maRals Sublsa naoWad SekrulsSaravandedi gardahfenoda…. . .”

ilia pirveli Semoqmedia, vis SemoqmedebaSic bunebrivi movlenebi arsebiTad, Sinaarsobrivad erwymis Sesabamis movlenebs.

10

Page 11: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

kita abaSiZis azriT: ,, gandegili” didebuli, gasaocari qmnilebaa. igi aramarto urTulesi nawarmoebia da gamomxatvelia mTeli mecxramete saukunis qarTvel sazogadoebis mowinave nawilis fiqrisa da suliskveTebisa, aramed igi winaswarmetyvelebiT aris aRsavse, igi gamomxatvelia qarTveli eris rwmenisa da filosofiis. mwerali 1857 wlis 15 dekembers wers ,, qarTlis dedas”, romelsac germaneli filosofosis leinicis sityvebi epigramad waawera: ,, awmyo Sobili warsulisagan, aris mSobeli momavalisa”. is vinc Seecdeba es sami arsi, romelic ganuyofel mTlianobas Seadgenen – erTurTs mowyvitos, mwared Secdeba! viswavloT warsulisagan da vaswavloT momavlebs.”

,, dae, Tund movkvde, ar meSianian,magram ki ise, rom Cemi kvalinaxon maT, vinca Cems ukan vlian,Tqvan, aRasrula man Tvisi vali!”

am leqsis Semdeg ibadeba ilias, meore, aseve araCveulebrivi leqsi ,, nana”, sadac asaxuli Tu rogor aswavlis axalbeda dedebs Wabuki poeti momavali gmirebis aRzrdas:

,, n a n a “

nana, Svilo, nanina!neta ram SegaSina?razed SehkrTi, mtiralnirisTvis momapyar Tvalni?

jereT xom Seni bedi, grZnoba winamorbediar uxatavs mag Sens TvalsqarTvelTadmi RvTiurs vards!maS raRam SegaSina,nana, Svilo Nnanina!”

1864 -1871 wlebSi ilia wers leqss ,,bednieri eri” am leqsebiT Tavisi Tavi ukeT Secnobina gadagvarebis gzaze damdgar qarTvelebis umetesobas.

,, CvenisTana bednieri,gana aris sadme eri?!mZime yalniT, lamaz falniTmorTuli da mSvenieri,uwyinari,

11

Page 12: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

uCinari,beddrukili, madlieri,uSfoTveli,qvemZromeli,rigiani, wesieri,yovlaT mTmeni,viT jor-cxeninaxedni da Rinieri. . .CvenisTana bednieri,gana aris sadme eri?mtverwayrili,Tavdaxrili,yovlad uqmo, udieri,uzRudoni,gzamrudoni,ar gamtanni da cbieri,mtris ar mcnobi,moyvris mgmobi,gareT mxadali, Sin Zlieri,ar aris mqone,ar aris mcodne, uzrunveli da mSieri. . .

elegia

mkrTali naTeli savse mTvarisamSobels qveyanas zed mohfenodaTu TeTri zoli Soris mTebisa laJvard sivceSi dainTqmeboda.

arsaidan xma, arsiT Zaxili!mSobeli Sobils aras metyoda,zogjer ki tanjviT amoZaxili qarTvlis ZilSia kvnesa ismoda!

videq martoka. . . da mTebis Crdilikvlav Cem qveynis Zils ealerseba. . .ox RmerTo Cemo! sul Zili, ZilirosRa gveRirsos Cven gaRviZeba?!”

/ 4 ivnisi 1859 w. peterburgi /

gazafxuli

tyem moisxxa foToli,

12

Page 13: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

ager mercxalic Wyivis,baRSi vazi oboli,metis lxeniTa tiris ayvavebula mdelo, ayvavebulan mTebi; mamulo sayvarelo, Sen rosRa ayvavdebi?”

/28 ianvari 1861 weli peterburgi/

ilia WavWavaZe iyo poeti dabadebiT. poezia warmoadgenda misi pirovnebis, misi adamianuri bunebis Tandayolil, ganuyofel Tvisebas.

ilias brZnuli gamonaTqvamebi:

---- ,, Tavi da bolo kanonebisa TviTon xalxia.”

---- ,, Tu samarTliani xar da kacTmoyvare, maSin yvelaferi xar, savse kaci xar.”

---- ,, qveyana imiT ki ara aris ubeduri, rom Raribia, aramed imiT, rom mcodne, gonebagaxsnili, gulanTebuli kacebi ar gvyavs.”

Jurnalis Seqmnaze imuSava

xaTuna gvritiSvilma.(informatikis pedagogi)

q.goris #12 sakaro skola

2007 weli

13

Page 14: qartveli.ucoz.comda istoria. sapolicio sisxlis samarTlis kanonebi s, aeklesio kanonmdebloba,RvTismetyveleba r, usuli sityviereba, f ilosofia, anTropologia,lirika, i nglisuri ena (

14