câteva documente oficiale referitoare la transilvania din
TRANSCRIPT
UNIVERSITATEA „REGELE FERDINAND 1“ DIN CLUJ FACULTATEA DE MEDICINA
No. 1039
Câteva documente oficiale referitoare la Transilvania
din timpul epidemiei de ciumă din anii 18134814
TEZA ■ 7 ’ ■ . ' • •. * 4 / ,
PENTRU
DOCTORAT IN MEDICINA ŞI CHIRURGIE PREZENTATĂ ŞI SUSŢINUTĂ IN ZIUA DE 2 IULIE 1936. .
M
DE
J. WALTER LOEW
19 3 6
Tipografia „Uaiversala* S. A. Cluj, Piafa Cuza Vodă No» 16
UNIVERSITATEA „REGELE FERDINAND I.“ DIN CLUJ FACULTATEA DE MEDICINA
No. 1039
Câteva documente oficiale referitoare la Transilvania
din timpul epidemiei de ciumă din anii 18134814
TEZA PENTRU
DOCTORAT IN MEDICINĂ ŞI CHIRURGIE PREZENTATA ŞI SUSŢINUTĂ IN ZIUA DE 2 IULIE 1936.
DE
J. WALTER LOEW
19 3 6
Tipografia „Universala" S. A. Cluj, Piaţa Cuza Vodă No. 16
UNIVERSITATEA „REGELE FERDINAND I.“ DIN CLUJ FACULTATEA DE MEDICINA
Decan : Prof. Dr. D. MICHAIL
Profesori:
Clinica stomatologică . . . . . D-l Dr. Aleman I. Bacteriologic. a Baroni V. Istoria medicinei . fi Bologa V. Patologia generală şi experimentală. ff Botez A. M. Clinica oto*rino*laringologică. fi Buzoianu Gh. Istologia şi embriologia umană. ff Drăgoi I. Fiziologia umană (supl.). fi Drăgoi I. Semiologia medicală. fi Goia I. Clinica ginecologică şi obstetricală. ii Grigoriu C. Clinica medicală. ti Haţieganu I. Medicina legală. fi Kernbach M. Clinica oftalmologică. fi Michail D. Clinica neurologică. fi Minea I. Igiena şi igiena socială. a Moldovan I. Radiologia medicală. fi Negru D. Anatomia descriptivă şi topografică .....
Clinica chirurgicală I fi Papilian V.
Medicina operatorie J a Pop A.
Clinica infantilă. fi Popoviciu Gh. Farmacologia şi farmacognozia (supl.) .... ti Popoviciu Gh. Balneologie. ff Sturza M. Clinica dermato-venerică. ti Tătaru C. Clinica urologică. ff Ţeposu E. Chimia biologică. n Thomas P. Clinica psichiatrică. fi Urechia C. L Anatomia patologică. ff Vasiliu T.
JURIUL DE PROMOŢIUNE:
Preşedinte: D-l Prof. Dr. V. Bologa
„ I. Haţieganu
„ I. Moldovan
„ D. Michail
„ Gh. Popoviciu
Supleant: „ Doc. Dr. P. Vancea
Membrii : < fi ff
Introducere.
Epidemia de ciumă din 1813 — 1814 a fost penultima în
Ardeal şi una din cele din urmă în Europa. Ea a fost relativ
redusă şi a putut fî (inută în frâu în Ţara Bârsei şi în oraşul
Braşov. In literatura medico*istorică ea este puţin cunoscută şi
în multe lucrări de specialitate nici nu se găseşte amintită.
La începutul sec. al XIX»lea ciuma era în declin; în
acelaş timp însă apare holera ca un nou flagel care înspăimântă
lumea în aceeaş măsură şi seceră aproape tot atâtea victime ca
şi odinioară ciuma. Astăzi nu suntem în stare să precizăm exact
cauzele dispariţiei ciumei. Nu există o analogie cu vărsatul negru,
a cărui dispariţie este o consecinţă directă a descoperirii vacci*
nului lui Jenner. La ciumă contribue mai mulţi factori, cunos*
cufi, ca de exemplu, perfecţionarea măsurilor de apărare şi mai
pujin cunoscuţi, ca de exemplu modificarea geniului epidemic. Măsurile autorităţilor la începutul veacului al XIX*lea
erau bine organizate şi sistematizate. întregul sistem de apărare
era pregătit încă din timpurile lipsite de molimă şi putea să intre
în acţiune imediat dupăce se semnalau cele dintâi cazuri în |ă*
Tile învecinate.
Amintirile grozavelor ravagii ale ciumei erau destul de re-»
cente pentru a produce imediat o mobilizare a tuturora pentru
combaterea ei. Aşa sa întâmplat şi în timpul epidemiei din
1813—1814 în Braşov. Avem o descriere a ei datorită baro*
nului Eugen de Friedenfels în apendicele operei sale biografice
M Joseph Bedeus von Scharberg" *. Bedeus a fost unul din
membrii comisiunii guberniale, însărcinată de a combate epidemia
* Eugen von Friedenfels: „Joseph Bedeus von Scharberg, Beitrăge
zur Zeitgeschichte Siebenbiirgens im 19. Jahrh." 2 voi., Wilh. Braumiiller,
Wien, 1876, 1877. Despre ciumă: voi. I., pag. 25.; pag. 256—-258.
4
în Braşov. Dcasemenea şi Dr. Gusbeth se ocupă cu această
epidemie în temeinica sa lucrare : „Zur Geschichte der Sanităts*
verhâltnisse der Sladt KronstadF, Braşov 1888.
In Principatele Dunărene, mai ales în Bucureşti, făcea ra*
vagii o epidemie severă de ciumă în 1813. Legăturile comerciale
foarte vii între Ardealul de Sud şi Muntenia uşurau natural în*
troducerea molimii. Deaceea s’au luat imediat măsuri de închi*
derea graniţei, s’au instituit cordoanele sanitare prin regimentele
de grăniceri şi s’au luat măsuri severe de carantină la punctele de trecere.
Totuşi boala a fost adusă la începutul toamnei 1813
în Braşov şi în Ţara Bârsei. La primele cazuri a reuşit jugu*
larea imediată a epidemiei. Un caz în Braşov şi un alt caz
adus în Săcele n’au avut urmări grave. Numai persoanele infec*
late la început (14 la număr) s’au îmbolnăvit şi au murit.
La mijlocul lunii Octombrie 1813 molima a fost din nou
importată în una din suburbiile Braşovului de un zidar cu nu*
mele Iakob Teutsch. De astădată toate încercările de a*o stinge
sau cel puţin de a*o limita, au dat greş. Numărul celor îmbol*
năvifi a crescut repede. Astfel a fost nevoie să se iee măsuri
speciale pentru combaterea epidemiei. Guberniul din Cluj intră
în acţiune. Se numi o comisie cu sediul în Codlea, de unde
avea să dirijeze toată campania pentru combaterea epidemiei.
Braşovul a fost închis hermetic printr’un cordon militar.
Traficul între localităţile infectate şi cele îndemne se făcea şi se
controla sever după prescripţiile Regulamentului de ciumă. Mă*
şurile acestea au dat rezultatul dorit. La începutul lunii Ianuarie
1814 epidemia s’a stins în Curmătură şi în Braşovul Vechiu.
La sfârşitul lunii Ianuarie şi comunele din Ţara Bârsei erau
îndemne. Numai în centrul oralului epidemia mai făcea ravagii.
Cât de serios a fost luată această molimă o dovedeşte faptul
că guvernul imperial din Viena s’a văzut îndemnat să trimeată un comisar cu împuterniciri speciale. Acesta era Corniţele şi
Consilierul intim, von Klobusitzky, care în calitate de fost Gu*
vernalor al oraşului Fiume părea în special familiarizat cu pro*
blemele de carantină. (Domnul comisar a ajuns însă în Codlea
abia în Februarie 1814 şi n’a avut altceva de făcut decât de a
confirma măsurile luate de comisia gubernială).
— 5 -
In 19 Martie 1814 a fost declarat indemn întreg oraşul
Braşov şi în 31 Martie s’a închis Contumacia de pe Dealul Slrâjii (Cetate) şi epidemia a fost declarată de stinsă.
Abia în 16 Aprilie 1814 — după mai mult decât patru
luni de izolare (începută în 5 Decembrie 1813), circulaţia cătră Braşov a fost complect eliberată.
Acest eveniment a fost prăzmuit de populaţia oraşului printr’o serie de serbări bisericeşti şi publice.
Epidemia a durat aşa dar dela 15 Octombrie 1813 până la 31 Martie 1814.
S’au îmbolnăvit:
în oraşul Braşov şi în suburbii.210 persoane
In unele comune ale Ţării Bârsei.. . 34 „
în total: 244 persoane
Dintre acestea au murit:
în oraş şi suburbii.
în comune.
S’au însănătoşit:
in oraş şi suburbii. ;în comune.
136 persoane 28
în total: 164 persoane
în total:
74 persoane
80 persoane.
Epidemia a prezentat aşa dar în oraş o letalitafe de 64.76°lo, în comune o letalifate de 82.35°lo, în total o letalitafe de 67.21°/q.
Letalitatea a fost aşa dar şi la această epidemie consider
rabilă, ajungând la media epidemiilor grave de ciumă. In schimb
numărul celor îmbolnăviţi a fost relativ foarte mic.
Letalitatea mult mai mare în comunele rurale după toată
probabilitate a fost în funcţie de condiţiile igienice mai proaste
şi de lipsa unei îngrijiri bune medicale.
■
■
J
j îi î * a. foKHHHH
-
.
. i ■ ■.... o-
-
< v. • •« , C ... . o /rnnnco frf
- ni 1 rţi/b 'h *ivsia îoIi(ra35:ţ:- Biiim ii bnitu^ij y- ,£lia>r.
' .
•’ . ' V- 4v” ?b:?tu O aî '.ifi r i:jti 2 '
V h t; r.::/*TÎl *îî> i >
•
.
L
Circulară din 12. V. 1813, a Consiliului de război c. r.,
in care se dă unele lămuriri întregitoare la regulamentul pentru
ciumă din anul 1770. (Originalul în Muzeul Brukenthal din
Sibiu, într’o colecţie de regulamente sanitare apărută în 1831,
„Nachtrăgliche Verordnungen zum Pest*Reglement vom Jab re 1770 (1813-1831)\ pag. 1).
Contumaz^Perioden*
Circular* V erordnung
des k. k. Hofkriegsralhes an das Warasdiner, Slavonische,
Banalische, Siebenbiirgische u. Galizische General*Commando
vom 12. May 1813. B. 1728.
Se. k. k. Majeslăt haben iiber erstaffelen Vorlrag zu ge*
nehmigen geruhef, dass von nun an die Conlumaz*Perioden
wieder nach dem gemăbigten Sanitats*Sysfeme vom Jahre
1785 einzuhalfen seyn, wornach în gesunden Zeiten nach vor*
schriftsmabiger Reinigung der Kleidungssliicke und giftfangen*
den Waaren der Personen freyer Einlass aus dem jenseiligen
Gebiethe gestaffef wird, in verdăchtigen Zeilen aber eine Rei* nigungs*Periode von zehn Tagen und in gefăhrlichen Zeiten
eine Reinigungs*Periode von zwanzig Tagen fiir Personen und
Waaren besfehf.
II.
Circulară a superintendentului sas Neugeboren din 27.
IX, 1813, cu privire la epidemie de ciumă. (Originalul în
- 8 -
arhiva parohiei ev. C. A. din Şura*mare. Tipărită cu litere
gotice, titlul cu litere latine, 2 pag., formatul: 23 >3X36,T cm).
Circulare*
In allen Kirchcn jedcn Ortes ist die drei năchstcn Sonn*
tage nach Einlangung dieses Circulares vor* und nach Miffag
folgendes zu publiziren :
Auf hohen GuberniaUBefehl wird zur allgemeinen Wis*
senchaft gebrachf, dass nach sichcrn ămtlichen Nachrichtcn, in
Bukarest und den benachbarfen Orlen die Pesf von Tag zu
Tage weifer urn sich greife. Die schrecklichen Verwiistungen
dieser fiirchterlichen Seuche haf unser Vaterland in den vorigen
Zeiten oft erfahren. Wo sie ausbrichf, da isl ihr ansleckendes
Gift iodilich; keine andere Seuche ist so verheerend. Familien
un Nachbarschaften sterben aus; die Hăuser werden leer;
Stadie und Dorfer werden ode. Die Gefahr der Ansteckung
raubt dem Kranken den Beystand, dem Sterbenden den Trost,
und unferbricht allen Zusammenhang, und alles Werkehr der
biirgerlichen Gesellşchaft. Absonderung und Enlfernung des
Menschen vom Menschen ist das einzige Reltungsmittel; ver*
săumt man diese Verwahrung, so gewăhrl keine Arzney Hiilfe.
Welches Ungliick, wenn dieses Verderben- uber die Grenzen
unseres Vaterlandes hereinbrache î
Nur die ăusserste Wachsamkeit kann uns davor schiitzen.
Es ist die Pflichl eines jeden Einwohners unseres Vaterlandes,
diese Wachsamkeit anzuwenden. Biirgerpflicht ist es, dieses
Ubel von der biirgerlichen Gesellschaft durch Wachsamkeit ent-
fernt zu halten, damit nicht des Ackermannes Pflug still sfehe,
und der Hunger uns aufreibe, damit nicht die Gewerbe und
Handthierungen, und der Handel ins Stocken gerathe, und
Armuth uns auszehre; damit nicht die Verzweifelung des Le*
bens die Wildheit und die Sittenlosigkeii herbeyfiihie! Men*
schenplicht ist es, sich und andere vor der von solchem end*
losen Elende begleiteten Pestseuche zu verwahren!
Năchst Gottes vaterlichem Aufsehen, kann nur Wach*
samkeit uns davon erretten. Wachsamkeit ist die einzige mensch*
- 9
liche Hiilfe, dic uns Schulz dagegen gewăhret. Die vaier*
iiche Vorsorge des Konigl. Landes*Guberniums hat nicht
ermangelf, die nolhigen Anstalten zu treffen, die bisher sich
noch immer als wohltâtig bewăhrt haben. Aber diese Anstalten
miissen auch von uns untersiiilzt werden, damit nicht der Un*
verstand, die Habsucht, und der Frevel sie vereitle. Darum ist
es Hoher GuberniaFBefehl, dass man auf die Leute, die aus
der Walachey heriiber kommen (seyen es Reisende oder Fiiicht*
linge, Einheimische oder Fremde) wohl Acht habe, und jeden
Ankommenden der Obrigkeit ungerăumt anzeige, dass man
sich alles Verkehrs mit unbekannten Leuten enthalte; dass man
keine Waaren von solchen Leuten, und uberhaupt keine a us
der Walachey hereingebrachte Waaren ohne Contumaz*Certifi*
kat kaufe, oder beriihre. Wehe dem, der durch Gewinnsucht
verleitet, auf den verborgenen Schleichwegen das Verderben
iiber sein Haus und iiber das Vaterland bringet î
Auch des Nachbars, und uberhaupt jedermanns Thun
und Lassen in diesem Sliicke soli beobachtet, und wenn etwas
Verdâchtiges bemerkt wird, solches der Obrigkeit alsogleich an*
gezeigt werden.
Von der vollzogenen Pubîikation hat jeder Pfarrer mit der
spezifischen Anzeige, an welchen Sonntagen selbige Statt ge*
habt hat, den Bericht an den Herrn Dechanten einzuschicken;
von dem Herrn Dechanten ist ferner der Bericht, iiber die in
dem Capitel geschehenen Publicationen, in einem tabellarischen
Ausweise bis Ende October an den Superintendenten einzu*
senden. Birthălm, den 27. September 1813.
Daniel Georg Neugeboren
Superintendent.
III.
Circulară imperială, din 1813, fără dată exactă, cu privire
la pedepse aplicabile celor cari se impotrivesc măsurilor luate
Împotriva ciumei. (Originalul în Muzeul din Sighişoara; patru
pagini, format: 20,4X33,5 cm; cu litere Antiqua.)
— 10 -
5385. 1813.
Mi măsodik Ferenfz, Islcn Kegyelmebol vâlaszloli Roma*
Csâszâr, a’ Birodalomnak mindenkor Oregbilbje, Austriănak
orokos Csăszăra, Nemet, Magyar, Cseh, Dalmaţia, Horvath,
Toth, Gallitzia, Lodomeria, es Jerusălem Orszâgoknak Kirâlya,
Austriănak Fo Herlzege, Lotharingianak, Velenizenek; es Saltz»
burgnak Hertzege, Erdely Orszăgnak Nagy Fejedelme, Stirjă*
nak, Chârintiănak, es Cărnioliănak, Wiirtenborgnek, felsd es
also Silesiânak Herlzege, Habsburgnak es Tyrolisnak Groffja
sat.
Mint hogy a* ragado betegsegek irânt ki»adolt Rend sza»
băsoknak ăltal hăg’asa; melyett illendo szoross biintetesek alai*
el tăvoztatni a* Statusoknak edgyik kolelessege, a’ Polgări Rend»
tartăsokat tărgyazza; helyesnek tanăltuk, hogy ezen hiba ellen
kbveikezendo biinteld tbrvenyek szabaltassanak, mellyekhez min*
den Tiszti hivatalok, a' Mii Nemet, es OIosz Orszâgi orokos
birodalmunkban; minden effelekben ezelott ki botsătatott Ren*
deleseken kiviil is magokat el*mulhatatlanul alkalmaztatni tartsăk
kotelessegeknek.
§ 1. Azon keiiiletben, mellyben az illyen fenyegefo, es vesze»
delmes ragado betegsegek ellen Rendelesek letettenek, igen hibâs-
es biintetest erdemlb fselekedetnek tartatik az, mely ăltal terme»
szet szerent, vagy konnyen ăltal lăthafo kbvelkezes keppen ugy
a Rendelesekben foglalt modok szerent is — ezen nagy roszsz
ăltal hozattathalik, vagy terjedhet. Ez akăr valamelly tilalmas tse-
lekedelbol, vagy el mulatăsbol, akăr pedig szănszăndekbol, vagy
măs fele hibăbol szărmazott legyen.
§ 2.
Leg fobb modgyai ezen tilalmas tselekedeteknek ezek: 1.
Mido valaki az a’ vegre rendelt keriiletet (cordon!) ăltal hăgja*
2. A Tisztito Hăzakat el keriili, 3. Az e’ vegre rendelt Hiva»
talokat el*mellozi. es 4. A* veszedelmet eUtitkollya.
— 11
§ 3.
Az elso ellen hibazik azon ember, a ki a.) ollyan kerii*
lefbol, mdlyre nezve a tisztulo ido (Contumacia) rendeltelelf
ludni illik szărazon litkos ufon, vizcn pedig iiliuit părfokon, es
Reveken, le, vagy kt szâll, portekât veszen, vagy le leszen b.)
a bezârf vagy rekesztett Hellyseget elkeriili, mellozi, azon
kiviil, hogy az a vegre Rendelt Tiszlviselonek jelentesl leit
volna. c.) A’ ki magât a gyanus hellysegekbol be lopja, es
lovâbb is ulazvân, nem eppen azon hellyseget, a mellybol jon,
hamissan adgya ki, d.) A’ ki bizonyos szemellyeknek, ugy Por*
lekâknak is vilelere a szabados utakon kiviil mas vagy is tillolt
utakal akâr lanăls*adăsâval, akâr, mas fele keppen mulai, es igy
segedelmere leszen, e.) A’ki lulajdon magânak uti Levelel (Pas*^
susl) lsinăl, vagy pedig annak Isinâlâsâban kbzds volt ugy ha-
sonlokeppen az is, a ki szânszândekbol, es lulajdon maga lud*
lăra hamis uti levelekel, vagy pedig, noha nem hamis a levek
de nem illendb helyrol, hellyre koll, maga hasznâra lilalmason
fordil. § 4.
A’ ragado belegsegek el lerjedesere nezve meg paranlsol* laloll az Or âlloknak, hogy az ollyanokra, a kik a lilott keiii*
lelel âllal hâgjak, e meg szolliltâssal nem gondolnak, annâUis
inkăbb ha eroszakoskodnak, azonnal liizet adni ehne mulassâk,
az 3*dic §*ban foglall lilalmas lselekedeleknek biinlelesei ezek;
ugy mini 5—10 eszlendokig vagy pedigha a kbrnyiilâllăsok
nehezebbek, es a veszedelem is nagyobb, kivalt keppen a fsa*
lărdsâgra nezve annyivaUis inkâbb ha a tilalom Ibbbszorbztelelt
10—20 eszlendokig kemeny rabsăg, es egyediil tsak ollyan eset*
ben, melîyekben ezen lilalomnak âllaUhâgâsa nyilvânsâgos ludal*
lansâgnak lulajdonillalhalik; melynek azon kiviiUis semmi vesze*
delmes kovelkezesei nem voltanak, lehel ezen biinteleseket, ke*
vesebb, vagy is rovidebb idokre mersekelni, vagy ha a komyiil*
ăllâsok ugy kivănnyâk, lesli biinlelessel, ugy mini păltza iitesek*
kel fel vâltani, es meg erbsileni.
§ 5.
A’ Tiszlulas iran! ki adoll Rendelesek ellen hibazik az
a.) ki a liszlulăsra rendelt idii elotl, a Tiszlulo (Conlumâlz)
— 12 -
îiâzbol el*szokik, b.) a ki a fisztulăs ideje eltolte elott az illendo
Tisztviselonek akarattya cllenis egesseges szemeiyekhez kozelgeî,
es azokkal akâr mi nemii keppen fârsolkodik, c.) a ki gyanus
helysegekboi jovo szemelyekef vagy hozzot portekâkat az illendo
Tisztviseloknek Bizonysăg Levele nelkiil vagy is Passus nelkiil
âltal veszen, azoknak, rakosgat, segit, es elo mozditlya, d.) a ki
a Rekeszfeshez kozelebb fartozo szemellyeket es portekâkat il*
lendo Tiszti Hivatalok âltal igazitatott Bizonysăg level vagy
Passus nelkiil szâlâsra be fogad, azoknak hellyet âd, e.) a ki
ollyan portekâkat, mellyek a ki adott Rendelesek szerent, vagy
az Orvos, ugy a tisztviselok Rendelesek szerent is tisztulan*
doknak tartatnak, el^dug, vagy ebtitkol. f.) nem kiilomben mind
azok a Tisztviselok, es szolgâk, a kik a tisztulo Hivatalokhoz
tartozvân, a magok kotelessegeknek ebmulatâsaval; ez e’ fele
veszedelmek âltal hozatâsâra valami es akâr minemii alkalmatos-
sâgot szolgâltatnak.
§ 6.
Mind ezen biintelendokkel a 4*dik §-ban ki szabott moi
szerent leszen a bânâs, ’s a szerent biintetfetnek.
§ 7.
Az ilyen feUâllo Hivatalok ellen hibânak azok, a kik az
Hivatalbeli Torvenyek ellen vagy a Tisztviselonek, ugy az Or*
vosnak is Rendelese ellen a magok kotelessegeket eUmellozik,
nem tellyesitik, nevezetessen a.) a ki a Hivatallyabeli jelente*
seket elmulattya, vagy azokat halogattya. b.) Azon Orvos a ki
a Pestis alkalmatossâgâhoz szabott rendtartâsok ellen ajândeko*
kat veszen fel. c.) A’ ki maga gondviselesere bizott szemelyeket,
vagy portekâkot akâr tiltott, akâr pedig szabados utakon, de tisz*
tulâsra rendelt idonek eUtelese elott az Orszâgba be^bocsât, vagy
pedig az a vegre rendelt ido elott el botsâttya. d.) A’ ki a ki*
adott Rendelesek ellen, afele Passualisokat âd. e.) A’ ki hamis,
vagy helytelen Passus mellett valakit âltal botsât. f.) Azon Or*
vos, vagy Tisztviselo is a kire maga hivatallyânak veghez vitele
alkalmatcssâgâval, a befegseg el*ragadott, mindazonâltal a tisz*
iulo hâzba tulajdon maga benem szâl tisztulâsâra nezve.
13 -
§ a
Ezek, es ezekhez hasonîo fselekedefeket ha tulajdon maga
hasznărâ nezve, annyivahis inkâbb ha szănf szăndekbol tbrfen*
nek, mind kemcny ugy minf 10—20 esztendbkig tartando Rab*
săggal, ezeken kiviil pedig 5—10 esztendbkig tartando Rabsâg*
gal bunfeffelnek.
§ 9.
A’ veszedelemnek minden lchelo eltitkolasa minden Em*
berre nezve biintetest erdemel, a’ki effeleket, akăr minemii kep*
pen tudhat, mindazonâltal arrol az illendo Elivatalt azonnal ludo*
si ta ni eUmulaiya.
§ 10.
Az eUtitkolăsnak a biintetese 1. 5. esztendbkig târlo Rab*
sag: ha pedig a’ nehezebb kbmyulâllasok ugy kivănnyăk, ide
jărulvăn az*is hogy a’ tilalom ellen ajândekok vetettenek»fel,
annâUis inkabb ha ezen tilalmas tselekedetek a’ veszedelem
nagysâgăhoz kepesf, tobbszbroztettek, kemenyeb, ugy mint 5. 10.
esztendbkig tartando Rabsăgra*is kilerieszkedik.
§ ii-
A’ tobb ugy mint az elso §*ban foglall tilalmas tseleke*
detek ez jelen levo s’ most emlitett esetekhez alkalmaztatvăn e
szereni biintettessenek.
§ 12. Ha a’ Pestis ellen tett Rendelesekben a’ tilalmas tseleke*
detek olly nagyon, es veszedelmesen terjednek, hogy azokat nem
mâskeppen tsak igazăn irtoztato szerekkel lehessen megakada*
lyoztatni; tehât azokat nyomban halalos buntetes (Sfand*Recht)
koveti, ha valaki ezen nyomban kbveto halalos biintetessel-is,
noha tudtâra lett legyen, nem gondolvăn, erbszakos nevezetesen
pedig az 3*dik es 5*dik §*ban foglalt tilalmas tselekedetekben
elegyedik, lehăt az loslent fegyver ăltal, ugy mint meglbvettetes
— 14 —
altal a vilagbol oliassek*ki. A’ lobbi tilalmas fselekedetek pedig
alkalmaztassanak a’ fcnnebb irt biintetesekhez.
§ 13.
A Nyomba kovefo halălos biinfeteseken vagyds (Stand*
Rechten) kiviil mas akăr minemii cselckben hozando ifileiek az
alsobb Biro doi a fclyebb valo Tbrveny elejebe vitessenekdd,
hololl-is helybe hagyatfassanak, vagy pedig a Torveny szerent
kemenyebb vagy irgalmasabb itilet ala vefettessenek. Kolt a’ mi
Fb Vărosunkban Betsben, Mâjusnak 21*dik napjân 1805*dik
esztendoben a’ Romai Birodalomunknak 13*dik a’ tobb brbkos
Birodalminknak pcdig 14*dik Eszfendejeben.
Ferentz
(L. S.)
Graff Ugârle Aloysius
Cseh Orszâgi, es Austriai Fo Canccllarius
Baro Vander Mark Joseff Grof Woyna Fcrcnlz
Ad mandatum S. C. Cacsacro Reg.
Majestatis proprium
Groff Guicsiardi Ferentz,
IV.
Ordonanfa din 1. XI. 1813 a Comisiei sanitare braşovene
despre măsurile ce trebuesc luate impotriva epidemiei de ciumă.
(Originalul în Muzeul din Şighişoara; 2 pagini, format: 20.5X34
cm. tipar: fractură.)
9454. 1813.
Der schrecklichen Pestseuche vorzubeugen werden nach*
stehende Mittel als die besten praeservativ Mitlel offenllich be-
kanni gemacht:
— 15 —
1. Jedermann muss, so viei moglich, alle Vermischung
tind Umgang mit fremden, ihm unbekannlen, oder auch ver*
-dachfigen Personen, sorgfâltig vermeiden, besonders wenn sie
aus einer Gegend kommen, von der man weiss es grabiere «daselbst die Pesl.
2. Durch umbezweifelt tausendfăltige Erfahrungen ist es
ausgemacht, dass die Pest nicht nur durch Menschen, sondern
vielmehr durch Kleidungsfiicke und Waaren in unsere Provin*
zen eingefiihrf werde. Man hiite sich daher getragene oder alte
Kleider von denen man nicht mit Sicherheit weiss, wer sie am
Leibe gehabt, zu kaufen, oder irgend ein Tiichel oder sonst
etwas, was man auf der Gasse finden konnle, bey sich zu «tecken.
3. Jedermann befleissige sich in den dermaligen Zeiten
der grossten Reinlichkeit sowohl in seinem Hause, als in seinen
Kleidern. Man lasse daher im Hause ofters auskehren, abstauben
und alles reinigen. Man nehme zuweilen ein lauliches Bad von
Wasser und Seife: man wechsele die Wăsche ofters; man
klopfe und biirste die Kleider tăglich aus, und wasche sich et*
liche mai des Tages mit Essig die Hande und das Gesicht,
ijedoch dass nichts davon in die Âugen komme.
4. Măssigkeit im Essen, und Trinken ist eine Hauptbe*
dingung zur Abwehrung dieses Uebels. Besondere Speisen und
Getrănke kann man hier nicht empfehlen. Jeder bediene sich
derer, die er gewohnt war, und die ihm bisher zutraglich schienen.
Indessen ist es doch gut, den gar zu hăufigen Genuss des
Schweinefleisches und Specks etwas einzuschrănken; beson*
ders aber sich fur aller Ueberfullung des Magens zu hiiten.
5. Eben so măssige man alle seine Begierden und Lei*
denschaften, Zorn, Gram, Kummer, und Furcht sind besonders
schădlich. Dagegen aber schiitzt ein heiteres, zufridenes und auf
die ewige Vorsehung vertrauendes Gerniith măchtig.
6. Auch in den Kleidern wâhle man immer solche, die
der Wifterung und den Jahreszeiten angemessen sind. Man
— 16 -
vermeide alle Erkalfung aber auch alic zu heftige Erhifzung des
Korpers.
T. Man liifie die Wohnungen offers durch Erbfnung dcr
Fenstern, wobcy jedoch aller Luftzug zu vermeiden. Man rău»
cherc selbige mit Wacholderbeeren odcr Wacholdcrholz offers
aus, oder noch besser; man bcdiene sich zum Răuchern cines
Pulvcrs, das aus beylăufig cincm Theil Schwcfcl clwas so viei
Salpeler und 12 Theilen gesiossenen Wacholderbeeren und
eben so viei Kleyen besteht. : • \
8. Endlich kann man sich auch, wenn man besondere,.
Vermulhung hăffe, einer Ansteckung ausgeselzt gewesen zu
seyn, Abends vor dem Schlafengehen den ganzen Leib mit
einem feinem Oliven, oder Baumol einreiben. Dies geschieht
auf folgendende Art: Man stellt eine Schale mit Baumol in
heisses Wasser, damit das Oel etwas erwărmet werde. Nach»
dem man sich entkleidet hat, tunkt man einen kleinen Schwamm
in das erwărmte Oel und reibt solches in aller Geschwindigkeif
liber den ganzen Kdrper ein, zieht darauf ein eiwărmtes Hemd
an, und legt sich in das Betf, wo gemeiniglich ein Schweiss
zu erfolgen pflegl, besonders wenn man einige Schaalen Thee
nachtrinkt. Hierzu ist nur wenig Oel zu nehmen und die Ein*
reibung recht geschwind zu vollziehen, damit ]a keine Erkalfung
vorfalle.
Vorstehende von einem erfahrnen Arzle angerathene und
bewăhrte Vorschriften und Verhaltungsmaasregeln werden dem*
nach jedermann, dem seine und der Seinigten Gesundheit und
Leben lieb ist, zur Beobachfung und Anwendung, bcy den
dermahligen bedenklichen Zeitumstănden dringend anempfohlen.
und angerathen.
Kronstadf, den Plen November 1813»
Die delegirfe Sanitaefs*Comission.
Contrapagină: (scris cu mâna) ad Nm. 2558/813»
17 —
< V.
Normativ sanitar publicat de Guberniul din Cluj, în 4
Noembrie 1813 cu privire la cunoaşterea ciumei şi măsurile
luate împotriva ei. (Orig. în Muz. Sighişoara şi în Arhiva
parohiei ev. C. A. din Şura Mare; 1Z pagini; format:
21,4 A 34,3 cm.; tipar: Antiqua).
9146. 1813.
Cognitio Pesfis, cl Praecautiones, dum malum hoc in viei*
nis Provinciis grassatur, vel M. Pricipatum Transylvaniae in*
vasil, observanda.
Introductio.
Politiae nalionalis media luem peşti feram praecavendi,
proculque a noslrae Palriae limitibus repellendi ita comparata
sunt, ut eorum adornatio, et observantia genuinam plenariamque
mali illius exitiosi cognitionem praesupponanf.
Hinc prius quam illa enumerentur, morbi pestilentialis
antea natura, et Indicia confîderanda erunf, quae omnia octo
capitibus complectunfur. » .* . i ţ .i
CAPUT I.
Cognitio Pestis*
Pestis est morbus febrilis acutissimus sine certo ordine
decurrens nullum proprium et omnibus aegris semper commune
Indicium tale habet, quo Medicus ab aegro vel domesticis in*
tellecto sine ulla dubitatione asseverare posset, aegrum peste, et
ncn alio morbo leneri; verum omne quod habemus signum in
serie, et congerie, praecipuorum saltem Symptomatum consistit,
quae simul non existund, nec eadem semperin singulis aegris
inveniuntur.
Tria sunt talia Symptomata quorum praesentia conjuncta
cum celerrimo morbi decursu peslem pro certo adesse nobis in*
digitant; ut pote.
- 18 -
1. Bubo. Qui est fumor inflammatus in ipso morbi prin*
cipio natus, profunde latens, dolensque pro virium ratione, et
morbi genio plus minusve cum do lore crescens, subinde sine
suppuratione evanescens, saepius autem in abcessum transiens.
Oritur quandoque, sub ipsa horripilatione velul principio
omnis pestis, saepe post paucas ab eadem horas, aliquando
post primum, rarissime post alterum Nyctemerum sentiunt aegri
dolores pungentes, vel lănci nantes vesus Ingvina, vel sub
Axillis, vel vero pone aures, quibus se Bubo in illis partibus
sedem figit, in hoc stadio germen Bubonis est exilis, et pro*
funde latet, ila ut Pişi figuram, et magnitudinem aequet, et non
nisi dolore detegi possit, dein dilatatur, et Fabam refert, postremo
autem, et magnitudinem ovi gallinacei attingit.
Inguinales Bubones,' qui apud maiorem aegrorum partem
observantur, propriam suam sedem duos, vel tres digitos, trans*
versos infra faemorum commissuram habent.
Sub Axillares Bubones se collocant tres digitos transversos
infra Cavi sub Axillaris fundum; Bubones autem pone aures
coincidunt cum tumoribus Parotidum, in aliis quoque glandu*
losis corporis partibus oriuntur, sed rarius, Bubones.
Frequentissime sunt tumores Ingvinales, minus frequentes
Parotides, omnium rarissimi sub Axillares.
Numerus Bubonum in uno aegro est incertus, plures etiam
quam tres observarunt, saepe unus sub Axilla, alter in Ingvine
Parotis tumens, ut plurimum comitem sibi habet sub alterutra
Axilla, aut ingvine Bubonem.
Nullus oegrorum, qui quartum supervixit diem, sive moria*
tur, sive sanetur sine Bubonibus est.
2. Carbunculus, est pestilens humor summe rubens
cx exili pustula, cum ardoris sensu natus, celerrime pro*
grediens culem subjeclamque adipem elevans et gangrenose
depascens, quum oritur Carbunculus in uno corporis loco, ibi
dolor urens, cum duritie cutis conjunctus ipsam sedem designat,
moxe sequitur macula, epidermis ibi solvitur, et basi durae, do*
lenţi, et rubenti supercrescit exilis vesicula, una, vel subinde
plures quae liquore fusco turgef, ef saepe in magnitudinem
nucis avellanae assurgit, et postea rupta fundum ostendif, ftigrum,
- 19 —
qui fracfis aegri viribus manet immutalus, ubi vero plus virium
in aegro est, lunc effertur, dolef, rubet, lactescit, serpifque ex
codem fundo, vel stigmate velut centro nigredo in subjecla came
lam diu, donec deposita ibidem virulenta materia natura victrix
finem imponat, et mortuam carnem ope circuli purpurei mox in
fossam annularem madidam transeunlem, a viva rescindat; quo
facfo, incipit separafio carnis gangrenosae morluae, quo post quafour, octo vel decern dies instar molis decidente relinquitur
ulcus simplex, profundum vel excavatum, more consveto con»
sanandum.
In quolibet corporis superficei loco oriri possunt Carbun»
culi pessimi sub poplitibus, prope tendinem Achillis, et in peri»
pheria mammarum, tardius Bubonibus erumpunf, optime si die
quarlo, plerumque proveniunt, ubi aestus, et calor maxime
urgent, ubi aeger moritur, Circulus purpurens fit plumbei Colo»
ris, ubi vero spes emergendi adesl, ibi et inflamatio, el gangraena
dilalanlur. Bubones sine Carbunculis oriri possunt, sed Carbunculi
sine Bubone sallem ejus germine non existunt, numerus Car»
bunculorum est incertus, saepe unus, saepe autem plures aegrum
mfestant.
3. Petechiae. sunt maculae parvae numerosae rubrae
quae quarlo, septimo, vel nono morbi die orlis Bubonibus, et
Carbunculis supervenientes, unum alterumve Nycthemerum
prostrantes et postea sensim evanescentes, bonum morbi exitum
pollicentur. Petechiae autem discretae, latae lentem vel piper Dia»
metro aequantes lividae et subinde nigrae funestum plerumque
eventum indicant.
Pessimae sunt, quas nec Bubo nec Carbunculus prae»
cedit, et hae ut plurimum primo vel secundo morbi die pro»
deunt, symptomata haec recensila in aliis quoque morbis vulga»
ribus febrilibus quidem sed ferius (serius) observantur, in peste autem ita tumultuanlur, ut morientium bona pars quartum diem
vix superet, reliqua septimium aegre attingat.
Illud eliam experientia constat quod in locis peste infectis
omnes morbi vulgares in pestem degenerenl, et illius naturam
- 20 —
induanf, rarissimeque ibi alios morbos vulgares simplices obser»
varc liceal, quum igifur pestis alios eliam morbos ludere soleai,
nil mirum si impcriti saepe decipiantur, ul peslem vel pro
Febre putrido simplici, vel pro Dysenleria, et caelera habeanf, ex quibus porro facile perspicare possumus unde oriantur in
initio Epidemiae cujusdam peslilentialis Medicorum el Chyrur»
gorum variae sibi invicem de indole morbi contradictiones.
Ad eruendam igilur cerlam in aliquo loco pestis grassan»
tis praesentiam, sequenli modo procedendum erit.
Si consideri! luem pestiferam in vicina Provincia grassari,
Miasmaque seu per Homines, sen vero per fomitem adferri
poluisse, elsi ex his advenis, vel aliis eorum consorlio usis aii»
quem horrore subsequenteque calore subilanea virium prosfra»
lione, capilis slupore, anxietate, et animi dejectione correptum
fuisse, et Petechiis lalis discretis ante aut post mortem conspi»
cuis intra primum, alterum aut lertium diem obiisse, et eodem
tempore plures cum iisdem symptomatibus celeriter vel ante diem
quarlum morluos fuisse, si haec inquam constiterint, tune mor»
bum pro suspectissimo debemus pronuntiare.
Ast si aeger sub ipso iam invasione, aut post eandem
sub ingvinum commissuris sub Axillis, aut pone aures dolores
questus fuerit, si durities aut lumor se ibidem exeruerit, tune
firmior omnino evadit Diagnosis.
Tandem si vel in uno aegro indiciis reliquis accesserit Carbunculus, tune illum morbum grassantem veram pestem
esse non amplius dubitari potest.
Morbus pesfilentialis, qui salutarem pollicetur effectum se»
quenli modo se habet: incipit cum horripilalione exiguo, cui
succedit calor constans, et sanum fere aequans, dein lâssiludo,
capitis gravitas, et dolor, et mentis hebetudo omnio levioria,
sitis autem vix ulla, patienfes in primo et secundo morbi die
sine peculiari difficultafe respiranl, et facultatem Corpus membra»
que movendi semper retinenf, ila ut in graviori etiam ' morbi
stadio inquiele se hue, et illuc jaclifenf, quarto morbi die vel
etiam quandoque citius manifesfum adfertur levamen, lassiiudo
enim evanescit, calor per universum Corpus aequabililer exten»
ditur, sudor vel acuta transpiraţi© aegrum ingruif, el moi bus
ebris contiunae simplicis faciem induit, saepe famen diebus
— 21 —
sequentibus fcbris el omnia symptomafa de novo exacerbanlur
quae eadem fere ut prius ratione milescenlia et uberiori cutis
cxcrelione excepta, circa septimum diem plane evanescunf,
morbus autem brevi lefhalis invadit aegrum subifo velut
ex insidiis cum frigore sat gravi, calor subsequens csl
fere aestuosus cui accedunt sitis frequentior, magna corporis
lassiludo, el virium prostratio, lumborum aliquando, el dorsi
moleslus dolor, anxielas circa praecordia, cibi el praeserlim
carnis faslidium iiausea, vomitus et quandoque Dyarhaea,
aegrum mentis slupor, Pusillanimitas, el formido morlis lenei,
facies est lorva, oculi Iristes scintillantes, vox debilis, et confusa,
el pulsus velocitate, roboreque est plurimum, inaequalis, urinae
quae est pallida, excrelio quibusdam dolorem, aliis ardorem
causat, Haec Symptomafa si Bubone Carbunculoque assur-
gentibus Pelechiisque prodenutibus nou remiftanl, imo augean*
lur, ingens, ut plurimum, periculum praese ferunt, inprimis si
Vigiliae aut Sopor et Delirium accedanf, quibus se jungunt aule
mortem adhuc Syncope et tremores convulsivi.
CAPUT II. i nir^rt |H
De Contagio Pcslis
Pestis non aliler nisi per Contagium ex Miasmafe ab
orientalibus maris Mediterranei oris adlato apud nos erumpit,
nec alia ratione inter sanos, quam infectorum consortio et in*
quinali Fomifis usu propagalur.
Subtilissimum venenum per vasa resorbentia in Corpus
susceptum sine perceptibili sanitafis detrimento, aliquandin in
Corpore humano delitescere potest, et tandem pedetentim per
vasa exhalantia, vi naturae actricis iterum ejicifur, quousque
igifur sanitate vigef Corpus vigef ut Miasmate incjuinalum,
pestis erumperc non potest, venim si aliis cum morbis commu-
nibus concurrat, et transpiratio libera quoquomodo furbetur
vel lollafur, tune stimulus pesliferus delifescens excitatur et
hocmodo Pestis ipsa accendifur. Quum, igitur, vel levissimae noxae exitialem hune mor*
bum tempore epidemiae advocare valeant, ad praecavendam
— 22 -
morbi eruptionem, eo praeprimis adnitendum essei, ut quo*
tidianae morborum communium causae el occasiones, e medio
follantur, ex hac ratione Plateae, a quisquiliis el aer accensis
ignibus sedulo sunt purificandi, annonae caritas, et fames prae*
verfendae, curandum ut Incolae pane et carne in sufficienti
quantitate et optima qualitate semper abundent, intemperantiam
gulae, et praeprimis abusum potuum spirituosorum et alia
Diaetae vicia curiose evitent, ne rixentur quantumque fieri potest
ipsis ansa lerroris, et moestitiae subducatur, quae omnia oc»
casionem morbis communibus praebent, per quos tandem facile
materia pestifera fors in Corpore latens suscitari potest.
Asi cum nulla hominunr providentia industriave ab una
parte plebem ab aliis viciis semper compescere potest, ab
altera vero, quaedam sanitatis noxae plane inevitabiles sint,
nec a noslra voluntate pendeant, utpote; aeris athmospherii aest*
uose calentis subitanea refrigeratio, tempestates, terrae molus, in* cendia, et his similia quae animum terrore et formidine replent,
talique modo sanitatem destruunt, et per hoc evolutioni pestis
occasionem suppeditant, prout etiam observatum est, pestem post
tales eventus vel calamitate belii superveniente, atrocius deseviisse,
palei inde tulissimum, et unicum malum avertendi remedium
consisfere in infectionis evitatione, qui libet igitur lenetur vitare
tam consorlium Infectorum et suspectorum: quam usum supei»
lectilium per agros inquinatorum.
CAPUT III. i
Dc orfu, progressu, el indagaiione Pestis in Turcia Europaea grassanlis. • • _ * _ » :
Pestis in marilimis Turciae Europeae oris oria in principi©
ingenti ibi Saevitie furii, et cum remittere incipit, in continen*
tem inde recedii, et ibi longe lateque sese diffundit, praeprimis
in Civitatibus et Urbibus ad vias publicas jaceniibus itineran* tes, et mercalores ope veslium, et aîii generis suppellectilium,
quae peste morluis pro usu eranf, et quae a Consangvineis vili
pretio coempta, quaestus gratia secum ducunt, contagium diss*- eminant. ...
- 23
Diu in Turcia in uno loco grassafur, donec ad alia impe*
rium suum loca exfendere incipiat, sacpe in itinere extingivifur,
prae primis lemporc hyemali ob minorcm lunc ifineraniium fre*
quenliam lenfe tanlum proserpit, cum Urbes caeteroquin amplae, longe a se invicem dissitae sini.
Pestis novum subiens locum, plures perimif quam emer*
gunt ita, ut vix parcat quintae aegrorum parii, remittit dein acu*
tie el saevitie el variis intervallis mox mitior mox ferocior regnaf.
In omni anni lempore fines suos protendendere valet, sed
tamen saepe hyeme remittit, in locis ubi cum furore saevierat
an tea, alia întinerea loca aequali furore invadendo observatum
etiam est, quod si vere aut aestate incesserit, ibidem sequente
hieme cessef, si vero eam autumnus invexerit longius plerumque
protendatur, tandem in loco quem nuper invaserat intra 16 Men*
ses exlingivitur, etiam ex iis, quos hyeme corripit, non lot pe*
reuni quam aliis anni lemporibus.
Âdvenae ex Ditionibus Ottomanicis narrant, saepe pestem
in hoc vel illo loco grassalum fuisse, sed nune jam remittere,
vel penitus, etiam exstinctam esse, his relationibus non mul*
turn fidendum est, sed per arfis peritos homines res serio
investiganda est, inter plures autem sibi fors conlradicentes me*
dicos vel Chyrorgos Investigatores, illi inprimis fidem dare ap*
portei, qui Pestis praesentiam asseruerit, considerando quam fa*
cile, ut supra dictum est, errare possunt Medici in judicio feren*
do de indole morbi peslillenlialis.
Raro ipsi itinerantes suis Corporibus alois Peste inficere
possunt, quum Myasma, quod fortuito illorum corpora concepit
intra septem dies vel sensim per vasa exhalatoria extermineretur,
vel in apertam sub eo Spatio pestem erumpat, nec merces mer*
catorum quaestus gratia advehi solitae tantopere accusari possunt,
sed praeprimis in vestibus, et caeteris supellectilibus per aegros usurpatis letet fomes; hinc omnes cautelae, quas avertendae
Peşti humana adhibere debet industria tendunt. Miasmati in fo* i 1 1
mite delitescenti delendo.
— 24 -
i . ;
CAPUT IV.
De exfinciione Confagii Pestiferi in fomite delites* cenfis, seu de purificatione ejusdeim
Non omnes merces ex locis infectis allatae sunt aeque
infectae, sed tantum in vestimentis ct suppellectibus peste infec»
torum lalet fomes. ast cum nullo signo illas ab his discernere
valeamus, hinc omnes merces et supellecliles, quae ex infectis
discrimine purificalioni subjiciendae sunt.
Pingvis et crassa illa sordes quae ex sudore, aegrotorum
vestimentis, lectisterniis et aliis supellectibus ab ipsis durante
morbo tractis, instar sedimenti adhaeret, constituit Peslis fomi»
tem, haec sordes optime ex rebus aqua eliminări potest, quae
illam emolit, resolvit et abluit plus valet combustione rerum,
quum haec occasionem saepe praebeat incolis miserioris fortis,
ut res suas inquinatos abscondant, quas pro lotione ultro
offerent.
Optimo effectu peragitur haec lotio in aqua fluente et
quidem in ‘locis ubi celeriori fluit, vel ubi ex alto decidit, vel in
vortice, si vestes ibi immergantur et quoquomodo figantur, aqua
enim in omnibus his casibus continuo suo fluxo magis pervadit
vel minimos rerum recessus et plicas, sufficiunt tres aut quatuor
horae ad purificationem hoc modo per submersionem institutam,
rerum ex cannabi, gossipio, lino et lana praeparafum postea
vestes super lapides vel scauma malleis ligneis latis percutiantur
bene, et manibus expressae in liberum exsiccandi gratia aerem
suspendatur, hanc lotionem vel ipsi Posessores, vel alii Contu-
rnacistae peragere possunt.
Si nullus fluvius in propinguo loco sit, tune vestes in
cados et labra in» ponanlur, dein aqua superfundalur, quae
post duas horas derivetur, et alia recenţi commutetur, poslque
triplice aquae renovationem vestes dicto modo percutiantur, et
primantur, et in libero aere exsicentur, serio autem vitandum
est, ne aliquis in prima aqua nudis manibus vestes tractet,
quum ea inquinata esse supponatur, per hanc submersionem
possunt etiam Pilei rusticorum, et alia vestimenta ex pellibus
25 -
ovinis et agninis confecta purificări. Perfectior crit adhuc purifi*
catio si aquac Lixiviune admiscealur.
Quac sine damno lavari nequeunt, primo fumo sulphuris
flagrantis vel suffimenti Moscovifici, ex sulphuris el Nilri
aequalibus parlibus et dupla quanlitale sulphurum consistenle
penetrentur per unam alferamvehoram, dein suspendantur in
aerem liberum per aîiquot dies quibus exactis sufficio el venii*
lalio repeli possunl.
Aliae aulem Pelles subtiliores et veslimenla fimbriis aureis,
aut argenleis instructa, quae nec aquam, nec sulphuris fumum
patiuntur, ut et sericea sequenti modo purifîcentur. Prius in
aere suspensae res ad pulverem excutiendum virgis bene caedi
debent, postea aqua recenţi aspergi, et pellium superficies in*
tema glabra spongia aqua imbuta madefieri debent, et tandem
in liberum aerem suspendi ut exsiccari et perilari possint, haec
manipulalio per tres integros dies continuări debet, quotidie
repetendo percussionem madefactionem, et exsicatio nem, tribus
vel quator ileratis vicibus, tempore hyemali madefactio peragi
potest per expositionem cadentibus nivibus aut pruinis, et lan*
dem in hypocaustis calidis exsiccari debent, haec purificafio per
aspersionem cum aqua securior et per fectior est sicca perfla*
tione et fumigatione, possunt quidem omnes merces tuto suffiri
sicce, sed ad id attendendum est, ut suffimentum non sit in*
gratum, verum svavis odoris, ex Thure, olibano, Pvajaco,
plautis aromaticis Baccis Iuniperi, et secundum cujuslibet gustum
et placitum.
CAPUT V.
Dc Contumaciis*
Contumaciarum finis eo tendit, ut contagii pestilentialis
in nostram provinciam transplanfatio praepediatur, hoc intuitu
advenae ex Imperio Turcico cum rebus suis antequam adilus
in nostrum Principatum iis palescerel, prope ad confinia in
peculiaribus aedificiis per aliquod tempus commorari cogunlur,
sub ea enim mora, contagium pestiferum ex hominibus sifors
- 26 —
illud suscepissenl, per franspirafionem iferum eliminalur, vel si
morbus erumpal, periculum inlra muros Confumaciae maneta
nec infeclio ullerius propagări pofesf.
Advenae vestimenta sua postquam Conlumaciam intravere
statim novis commulare el exula a fomite, dibiio modo, purifi¬
care fenenlur.
Quodlibel aedificium Conlumaciale provisun esse debet,
omnibus mediis huic scopo oblinendo necesariis, ulpole adesse
debenl.
a) Officiales Inspeclores, Chyrurgi, minislri, Famuli, vigiles
el Cuslodes mililares, securilalis gratia. * V . „ i v •
b) Hypocausla, el Cubilia ita ordinala sini, ut advenae
secundum diversilalem advenlus dierum a se invicem debito
modo segregări possint, non secus ab Incolis eliam trans, et
cis Conlumaciam, habitantibus.
c) Horreis amplis, el fornicibus instrui debenl, in quibus
merces explicări el conservări possunt. Tempora ralio’ne Contu*
maciae duralionis in tres classes dividunlur u. p. suni Perniciosa,
suspecta, el sana; Perniciosa vocanlur, quum Pestis in vicinia
provincia, suspecta quum remotiori aliquo Regno regnal; sana
aulem cum nulibi saevire audilur, Directori competil determi*
nare: relationibus ex Turcia acceptis conformiler ulrum tempora
sini periculosa, suspecla aut sana.
Cum aulem in adornationibus aliquid ratione circumsfan-
liarum, immutandum esse censebit, illud praevie publicare de¬
bel, ut itineranies illi se accomodare noverint.
1. De Veslimenlis el Supellectilibus Advenarum secum adduclis.
Omni lempore sive sano, sive periculoso eadem indesessa
solertia el studio debenl Contumaciae Famuli proprimis ad ve*
stimenta el supelliclilia confagii suspecla vigilare:
Suspicare possumus Vesles a demortuis devenire, conse*
quenlerque suspectas esse, si nec advenarum corporibus, nec
conditionibus, nec vero sexui conveniant, si plus veslimenlorum
- 27 —
secum vehant, quam, ratione habita condifionis, ef ifineris ne*
ccsse viderefur, et si constet advenae parentcm vel cognalum
bvevi (brevi) anlea mortuum fuisse.
Regula generalis esto: nullos vesfes ef supellectiles ife*
neranfium sine praevia, lofione, et purificatione in nosfram
fransmiftere provinciam, nullasque merces miasma pestiferum
concipientes, velut res pelliceas, gossypium, lanam, linum ves*
fes usuates, quas praesertim Iudaei commercii causa invehere
sollenf, ex advicinanfibus Provinciis Turcicis, malo pesfifero
infeefis, ad Contumacias recipere, (nisi gossypium in sano loco
involueris impositum, ef abinde directe, ad Contumatiam ad*
veefum esse fîde digne edoefum fuerit) verum directe, reinviare;
praesertim Iudeis, sprefo omni periculo commercium qualifer*
cunque exrceri (exerceri?) intendenfibus, solicite invigelefur.
Initium probationis desumitur ab ipso die quo in Confu*
matiam assumptus, advena vestes suas exsuendo, novas in*
duif, cuilibet licitum est vestes suas exutas si placuerit in Tur*
ciam remittere, si vero apud se reţinere voluerif, tune primo,
aut ad summum secundo probationis die, sub vigili oculo
personae cujusdam fidae vel ipse lavare, vel per alias lavari
lenefur.
Lifteras sub duplici involucro allatas, dempto exteriori
ef persumatas per alium Cursorem ulterius promovere oportet.
Pecunias aqua pura vel falsa praeprimis autem aceto:
easque lotas donec ab omni sorde liberarentur tuto nostrafes
accipere possunt.
2. De Cautelis circa personas ipsa.
Collocufiones Contumacistarum et incolarum itinerantium
inter se in vicem semper vigili oculo Offîcialis, vel Famuli
Confumaciae, in ea dinstantia contingere debenf, ut nullo modo
res aliqua suspecta Contumercisfis clam suggeri possit.
Homines distinctiores magis plebe vifant infectionem, neque
supponi pofesf, uf Vesfes aliorum sibi apropriafas secum vehant,
praeprimis, si e longiquo advenianf, hinc si vestes corum in
Cistis oclusae non secus Famulorum purae ef bene ordinatae
sint, tune aîiquam merenfur considerationem, et ex periodo
- 28 -
Confumaciali ipşis aliquid releXari potesf, praecipue si immun*
dos Supelediles prius debito modo laverinf,
Si vel minima adsit suspicio aliquem ex advcnis cum
peste affecto consortium habuisse, vel vestes suspectas ante
adventum induisse, ita ut in manifesto morbi nefors erumpentis
periculo versetur, tune officialis ipsi svadere debet, ut tempe*
rantiam in potu et Cibo observet, se a nocturna refrigeratione,
ira, et maerore absiineat, et ante decubitum aliquof cyathos
jusculi bubulini cum fribus Coclearibus aceti vini, vel totidem
succi Limoniorum aut pauxillo spiritu vini commixtos ad lenem
eliciendum sudorem bibal, ei fini inserviunt etiam infusum Chamo*
millae, Samb., Salviae, svadere posset etiam calidam totius
corporis cum oleo olivarum bis vel ter repetendam inunctionem,
et friclionem, quae recentioribus temporibus pro praeservativo, et
curativo pestis remedio multis observationibus comprobate re*
commendatur.
Si quis ex Conlumacistis morbo quodam corripitur eous*
que non dimittitur, donec de ejus morbi natura certo constet,
reliqui autem Contubernales statim ab eo separantur, dein, mor*
bo pro communi comperfo contubernales redduntur, el Conluma*
cia ultra consvetum terminum non durat, si vero aeger dolores
ingvine aut sub axillis, vel pone aures questus fuerit, et reliqua
eîiam Pestis indicia se manifestare incipient, tune nullurn am*
plius de vera Pestis indole dubium super est, in hoc casu a*
liquis ex ejus cognatis sponte se offerens, aut alius, aere con*
ductus ei pro ministerio datur, moritur aeger tune ejus suppel*
lectiles debito modo lavari, vel quod lutius est, comburi, et cada*
ver immediate per ipsos adsistentes in profunditatem duorum
Orgyarum inhumari debet, Hypocaustum vero praescripto modo
mundari, dealbari, ventilarique debet, prius quam alii in illud
iilocentur, tandem Parochus, Miniştri, et omnes qui quoquo*
modo cum demortuo communicarunf, Contumaciam subire
tenentur.
Reconvalescit autem aeger, tune suo famulo in eodem,
hypocausio, et in iisdem vestibus debet ad perfectam sanalionem
usque mânere, dein novas induendo vestes in aliam Cameram
•deducuntur ad Confumaciae periodum de novo inchoandum, ei
explendum.
- 29
Contubernales aegri si au te pestis cerlitudinem seperanfur
dimidiam tantum dierum in Contumcia expletorum partem per*
dunf, si vero morbo pro vcra jam Peste declarato secernalur
lunc tolam denuo expiere tenentur conlumaciam.
Periodus Contumatiae tempore periculos© a die vestium
permulalionis incipiendo, durat 20 dies, tempore suspecto 10
dies, tempore sano nulla Contumacia praefixa est, supelectiles
et vestes quibus advenae subipsa probatione usi sunt non debent
purificări, sed superfluas aut alienas lavare opporlet, nisi manifeste
lotas, el puras secum aduxerint, has praecautiones circa vestium
lotionem tempore quoque sano opporlet stricte observare.
3. De Mercibus. •
Quum merces in Lazarethum introducuntur, stricte invigi*
landum, ne advenae vestes obsoletas Famulis clam suggerant,
aut inter sarcinas mercium quasdam vestibus obsoletis replelas
abscondant.
Merces respectu Contumaciae dividuntur in susceptibilis,
sive obnoxias et non susceptibiles vocantur, quae per suscepta
efluvia ex infectis corporibus emanenlia contagium aliis Corpo*
ribus communicare valent; nonsusceptibiles vero illae dicuntur,
quae communicandi contagii capaces non sunt.
Susceptibiles merces semper eidem ac ipsi homines Con*
tumaciae Periodo quae pro diversitate temporum decreta est, sub*
jectae sunt, hinc in destinata Conservatoria debita contra corn*
mixtionem cautela reponuntur, et tandem Cistae aut sarcinae
aperiuntur, merces educuntur, et ut melius ventilări possint,
quotidie in locis suis inversiuntur, et saepe ex uno loco in alium
transferuntur, donec Contumaciae periodum expleverint, inter
susceptibiles numerantur Lana, Linum, Gossypium, fericum1
(sericum), Pelles diverşi generis Tabaci folia, et reliqua.
Non susceptibiles nullae Contumaciae periodo subjectae-
sunt, sed in presenlia Directoris subtractis involueris, statim in ’
liberum admitti possunt comercium habita solum cautela ne in
eo actu contactus corporum susceptibilium conseqatur, sub invo*
luero inlellegitur quidquid mercium conservandarum ; aut transferen*^
darum causa inhaeret, et communiter susceptibilia esse solent
— 30 —
ut sint Charta, lela, Funcs, Panni, cl alia similia ncc non vasa,
vel Cistae ex ligno aut metalio confectae, quas summa diligeniia
lavare opporlet, tandem, sine mora, extradandae sunt, non sus*
ceptibilium catalogus in normativo sanitatis generali de anno 1770
inter eas pertinent grana cujuscunque generis, oryza, et alia le*
gumina butyrum, Cacao, Caffe, Zacharum, comestibilia, carnes
falitae Pisces, mei, Limonia mala, aromata, Gemmae, ligna, me*
talia, Cero, spongia, et multa adhuc alia.
IV. De Pecoribus.
Peste in Vicinia Provincia regnante quoque, possunt pe*
cora omnis generis tuto introduci pro superflua tamen cautela
animalia in flumine praetercurrente laventur, ducendo illa contra
torrentem, regnante autem lue Pecuaria quarantena trium sep*
fimanarium debet iis imponi, sub quo fempore in confîniis pas*
cuari possunt, utensilia hominum prius quam introducerentur,
nec non Pastorum supellectiles in aquam puram debent immergi.
et hoc modo purificări.
CAPUT VI.
Dc Dispositionibus Polificîs quac Peste in Vicina provitia grassante in Circulis prope ad Confinia
Turcica siiis faciendae suni*
Populus per offciales, per Parochos et per scripta popu*
laria praevie de natura et indole morbi pestilentialis perdocendus
est, praeprimis contagiosa ejus natura explicanda exemplisque
Dysenleriae et Scabiei in medium prolatis illustranda, eorum
animis inculcandum est, pestem non per aerem sed unice per
conlactum, vel vestium infectarum usum propagări, in quanlum
fieri potest, vivis illo calamitas, quo genus humanum affligore (?)
solei, coloribus, ob oculos ponenda, nihil enim est tam exitio*
sum et horrendum, quam ipsa pestis, nullam hominum aetalem,
sexum, statum conditionem, eximit, robustos ferit, ut infirmos
- 31
c(a)ut(o)s, iia incautos, ipsosque insequilur fugaces, omnia metu
terrore luetu complet, omnem societatem commercium abrumpit,
agriş vastitafem, ipsisque hominibus quibus parcif, egestatem fa*
memque parat, quae omnia şi plebs intenfe consideravit, nil du*
bium est, quod ex propria quoque convictione omuem adhibebit
operam, ut infectionem evitare possit, ef salutaribus dispositioni*
bus, ad avertendam pestem saucitis ultro obedientiam praestabit.
Grassante in Vicina provincia peste, et illa ad confinia
adpropinquante; ut illius fransplanatio arceri aut vero malum
sicuti invaluit mature detegi, faciliusque suffocari possir(t), sequ*
entia praecautionum puncta pro strictissima observantia praescri*
benda.
1. Quamprimum malum pestiferum in vicina provincia
grassari advertitur, R. Gubernium Iurisdictionibus id eo cum
mandato significet, quod nemini liceal iter aliquod absque pas*
sualibus sanitatis, hoc est, quod ex loco sano moverit, prosequi,
has passuales ex uno loco ad alium ejusdem Circuli locorum
communitates per notarios pagenses, ex uno circulo in alium
processuales cfficiales, et ad remotiora loco, ac respective in
vicinas Provincias ad breve fempus commercii causa supremi
officiales extradant ad semel lantum suscipiendum iter valituras.
2. Ducatur linea praeclusoria versus provinciam infectam.
3. Cura in procurando editarum ordinationum complemenfo,
in qualibet Jurisdiclione, de activitate et dexteritate cognito
officiali in qualitate Commisarii Gubernialis, et locali physico
specialiter eaque ratione concredatur, ut omnes extraordinarios
suspectosque morbi casus illico suis Jurisdictionibus circum*
stantialiter referant per Jurisdictiones R. Gubernio praesentandos.
4. Constituantur in limitibus versus infectam Provintiam
ubique vigiles ex miliari et provinciali stătu mixti, tam ad se*
mitas ocullas, quam etiam ad nugulorum locorum densa cinctura
muniendorum relictas duas portas ex ipso loco vigiles activi, nec
infantes nec mulieres, qui peregrinis suspectis invigilenl et eis
introitum in nosfram provinciam, ac continuationem itineris non
aliter nisi productis legitimis passualibus vel certifîcatibus contu*
- 32 -
macialibus, concedanl, suspeclos auiem el praescriptis legitima*
lionibus deslilulos ifineranfes praeserlim ex Dilionibus Turcicis
advenienles vel per vefilas semilas inlranles infercepianl, el si
propius ad loca conlumacialia deprehendunlur, sub secura cus*
lodia adhibilis lamen debilis, quoad propiorem cum illis commu*
nicalionem caulelis ad proximum conlumaciale officium deducanl,
tales vero, qui remoti ab offciis conlumacialibus inlercipiunlur,.
in loco interceplionis ab omni consorlio Cum aliis hominibus
per praescriplos conlumaciales dies separaţi delineanlur, exple*
loque conlumaciali termino illi per officia conlumacialia, hi per
delinenles communitales Jurisdictioni fine irrogandae paenae refîgnentur.
5. Anlisliles pagorum nulii peregrino imprimis ex Imperio
Turcico oriundo si praedeclaralis legilimalionibus caret, adilum
in sua loca indulgeant neque communicalionem, vel minimam
cum eo habeanl, ante omnia aulem supellecliles ejus nullo modo
contreclenl, eo minus sibi approprient, quae vel maxime vehi*
cula Miasmalis pestilenlialis esse solenl.
6. Quihbet locus ad 6. circiler milliarium distanliam a
confiniis Provinciae suspeclae silus in minores a 30. circiler do-»
mibus secliones dividalur, el cuilibel seclioni maxime fidus in illa sectione Pater familias praeficialur, qui quolidie omnes in
sua sectione habitantes personas genuine visitet, an sanae aut"
aegrae sint ? Qui et ubiabsunt? Qui el unde redierunt? an re*
deuntes, et respective advenienles peregrini Passualibus povisi
sunt, aut minus ? porro omnium demortuorum cadavera, prius»,
quam inhumerentur exacte visitent indagentque, — quo morbo,
quo die, ab initio morbi, el quo aetatis anno obiit? et quae
pecularia signa, vel deformitales hoc est : maculae, seu pete-»
chiae, et cujus coloris, vel tumices et in qua cadaveris porte
observantur, super reperto stătu quolidie Judici loci, hic de re-»
lationibus omnium seclionum labellarem conspectum ope notarii,
aut ubi deest, Parochi localis confîciat et processuali, officiali, t
hic generalem conspectum de singulis processus locis officio la~
tui, hic demum tales conspectus de toto circulo quindenaliter R.
Gubernio submittet, casibus extraordinariis morbi, aut repenti»
nae morţiş semeţ exerentibus statim proximo dirigenli officiali
- 33 -
co fine referendis, quo is aule inhumalionem suspecfo morbo
occumbentis Physicum aut chyrurgum circularem pro genuina
investigalione, el praestanda de comperto circumstanţiali reia*
lione ad concemenlem locum expediat, memoraţi vero seclio*
num visitatores ab omni contactu modo designatorum cadave*
rum sollicite abstineant. Quo autem similes visitationes accurate
instituantur Judices locorum, processu ales officiales, Physici,
Chyrurgi occasione circulationum solicite provideant.
7. Si pestis prope ad confinia grassatur, tune cadaverum
inspeclio majoris flduciae causa, per Medicos vel per Chyrur*
gos debet peragi.
8. Si celeritas morţiş conveniat cum suspectis pestis indi*
ciis in cadavere detectis, tune cadaver non sepeliatur, donec
Physicus aut Chyrurgus accersitus cadaver denuo visitationi
subjecerit, interea domo custodibus cincta, ut domesticorum cum
aliis consortium praecaveatur, dein si Chyrurgus quoque pro
suspecto habuerit morţiş casum, tune cadaver per domesticos
debet inhumari et domus, cum omnibus inhabilaloribus ocludi. a i '
9. Exerentibus se cerlis in demortuo pestis indiciis, ca*
daver nudum separalum in locum a pago remotum, el vel denso
cinclura, vel lata profundaque fossa muniedum absque comeatu
per mos domesticos sepeliatur, vestes vero, linteola (st?) ragula
(firagula ?) lodices pulvinaria, et omnes supellectiles, quae aegro
pro usu erant, sine discrimine, et exceptione, comburantur.
10. Omnes personae, quae durante morbo aegri consorlio
usi sunt, vel quoquo modo cum illo, elsi non ultra momentum
communicationem habuerunt, ex vicinitate vel aliis remofioribus
domibus actutum, cum familiis suis, ab aliorum societate se*
parari, et debilo modo custodiri debent, simul casus hic supremo
officiali vel Commissario Gubemiali sine mora renunciandus est, ut eo intellecto statim adoclusionum lotius pagi procedere si*
mulque genuina indagatio super eo, ubi demoriuus antea fuit,
et ubi qualicunque ex consortio luem pestiferam sibi contrahere
potuit, institui ta literque propagatoni mali adhuc in iempore,
obex poni queat. .»«■ .
- 34 -
11. Cum autem omneS' salutares dispositiones frustra
ficrcnt, nisi in contra venientes serio animadverlatur; aequi*
tasque omnino cxposat, ut irrogandae pacnalitates cuilibet praevie
constent: hinc statuifur, quod illi Judices locorum publicique
offîciales, qui pracmissa negligenter, aut quod pejus connivcntcr
observando, causae inductae, vel subticitae luis pestiferae esse
comperiuntur, ab officiis abmovebuntur, e simul criminali ac*
tioni subjicentur, Quoad reliquos vero editas quoad praepedien»
dam luem pestiferam ordinationes transgredientes praescriptae
per suam Majestatem Sacratlssimam, d via R. Gubernii sub
11 Iulii 1805 Nr. 5385 in typis publicatae, ac quamprimum
provisoriae dispositiones contra irreptionem mali hujus fiunt,
per parochos e camellis publicandae patentales strictae ob*
serveniur.
CAPUT VII.
De mali pestiferi in provincia jam grassaniis supressione, et exstinctione.
* • r t ' .i. ’ • - * - ■’ %
Ouum pestis aliquo loco eruptio animadvertitur, omnis cura
et solicitudo in eo versari de bel, ut.
1. Mali in loca alia vicina transplantatio arceatur, et 2. ejus
in ipso loco infecte diffusio impediatur ei quantocyus aestin* gvatur.
Ad primum consequendum sequentia sunt facienda.
1. Ducenda est Linea praeclusoria circa locum infectum
eo n. p. fine, ne homines inde elabi, aut vestes, aliaque uten* silia, iride clandestine auferi possint.
2. Ad iineam hanc externam constituantur vigiles fiducia
digni militares, in sufficienti quantitate, et in eorum rationem
exstruantur Tuguria, vigiles autem absque permutatione sub tota
pestis duratione, semper iidem maneant, quo fine diuma ipsis
aliqua merces pendi debebit, et quidem. pro rei gravitate in duplo.
- 35 —
3. Exlra lineam praeclusoriam erigatur Depositorium ne*
cessariis victualium generibus, per Jurisdictiones procurandis nominanfer farina el trilico, hordeo el fagopyro, nec non sale
acelo lignis slramine, cremato el herba Nicoliana aprime pro
visum haec requiruntur ad necessariam subsistantiam aegris, el
aliis oclusis Vigilibus, el olflibus ad infecta loca disposilis, ad
faciliorem Deposilorii hujus consistenliam panis e vicinis, si quae
ad manus sunt Pistrinis militaribus, ligna ex adjacentibus sylvis, erga peratam solilionem, vel praenolationem viclualia, per viei*
norum locorum incolas cura offlium erga praeviam limilalionem
administrentur, curelur autem sedulo ut victualia adferentes, ab
omni commixtione arceantur.
Ad pestem autem in loco ipso infecte exlingvendam
sequentes sunt observandae Regulae.
1. Exstruantur aedificia sive Tuguria plura in ambitu loci
infecţi viginti pedes ad minus a se distantia subilario et rusii* cano quindem opere, bene tamen condicionata, loco Salubri
elevato, et si fieri poterii, flumini vicino, quae destinentur, par*
tim pro Contumaciis in Rationem suspectorum, et reconvalescen*
lium, pârlim vero pro Nosocomiis, in rationem infectorum, addi
his debet unum Tugurium remotius, et amplius pro Chyrurgo,
aliud pro famulitio exposito, retro haec adificia destinandus est
locus sepulturae mortuorum idoneus.
2. Cerii construantur visitatores ex incolis fiducia digniores
jura mento adstricti qui singulis diebus singulos adeundo domos;
omnes in domo existentes coram siatuant examinentque solicite
eorum samitatis statum, et rem comperatum genuine renuncient.
3. Peste correpti a Sanis separentur quo fine iili per Fa*
mulos expositos, e domibus suis educantur, et vel pediies vel
curribus adhunc solummodo proprium usum destimetis una cum
veslimenlis, et Sarcinis suis, in quibus jacere debebunt, ad
Nosocomium evehantut, ibique curae Chyrurgi transponantur.
- 36 -
4. Omncs autem în eadem domo habitanies, ci alii, qui>
communicaiionem eum aegrotis habueruni, vel habuisse tanium,
aut vesics ab infecto quoquomodo ad manus eorum devenisse
justa adesset suspicio; id est omncs Commixti ci suspecţi uii
vocantur, vesics suas Sarcinas, ei veciualia requisiia si habenff
secum ferenies, Transferaniur in Tugurio Coniumacialia â Noso»
comiis distincta ci bene custodita.
5. Rerum ci investimentorum reliquum quod domi remansii * > .
cognati sub palcna superius praefixa extrădare tenentur, ui ea quae
purificare possunt praescripta modalitate purificentur, quae autem
purificare nequeuni, persoluio aestimationis pretio comburaniur,
domus autem ipsa vacua facta prius aestimatione incineretur, si
solifaria in Sylvis, ei Alpibus existat, si autem in serie pagi con»
stituta sit, tune ob periculum incendii metuendum sub inspeclione
officialis debite purificetur, purificatio haec sequenti modo pera»
gitur, primo per fumum sulphuris purgetur, quod ita fit, si Sulphur
in patina argillacea liquefactum eusque incalescat, donec flam*
mam concipiat, moxque minister ciîo aufugiat, januamque post
se claudat maneatque Conclave tres quatuorve dies clausum,
quibus elapsis, eadem operatio si iubeţ repeţi poiest, dein terra
ex pavimento ad profunditalem unius pedis effossa, ei cgesta recenţi
alia permuietur, parietas derasa Veteri, nova calce inducantur,
januae, et fenestrae diligenter lavandae, stramina, ei quisquiliae
comburantur, aut si incinerări nequeunt turn, illud una e pavi»
mento effossa profundae scrobi infodiantur, tandem porlis fene»
strisque apertis, per tres integras Septimanas ventileniur aniequam
alieni in eas aditus pateat liber. Canes feles, aliaque animalia praesertim volatilia in Domo reperibilia, per quae coniagium facile
propagări potest, protinus necentur. t 4 ; * ■' '» : r
* K. 'r ‘ . 1, v . . .
6. Aegroti omnium Securissime humi jacent, nullo sic suetu
subversanie ut ex alto decidere saeque laedere possini, Vestes
autem eorum seu moriantur seu reconvalescani, nec non sarci*
nas una slramine aut stralo^ in quibus jacuerunt, longius ablaias
concremari per famulos apporiei, iisdem fado igne staiim in
contrariam a venio partem secedentibus. * .
7. Aeger reconvallescens in loto corpore aqua pura lotus, _
— 37 -
ei vaporibus accli penetratus, vestibusque mutatis transferatur in
aliud Tugurinus pro rcconvalescentibus destinatum, ut Contu-
maciae praefixum tcmpus ibi ex. piere possif; quo elapso mun-*
dis lotisque vestibus denuo indufus, tuto dimitti potetit (poterit).
8. Si ex uno Tugurio omnes emori aut dimitti contingat
tune illud aqua frigida lavari per aliquot des ventillari, et aceti
vaporibus suffiri opporlet priusquam novi infirmi introducantur,
haec ipsa fumigandi diligentia etiam praesentibus aegris quotidie
instituenda est.
9. Ubi autem ex pluribus Contubemialibus Contumacistis
unus peste corripitur, iile sine mora in aliud Tugurium transfe*
ratur, reliqui autem ad lotionem Tugurii sui utensiliumque novam
inundationem adacti, Tempus Contumaciac praescriptum, de novo
inehoare debenf.
10. Suspecţi in Contumaciam incluşi, diligenter se et
Vestes suas aqua recenţi lavent, utantur victu suo consveto, et
suppeditetur ipsis potus aliquis vinosus, vel Spirituosus.
11. Territorium Nosocomiale, et Contumaciale suff icientibus
vigilibus provisum sit, qui diligenter, et severe cavcant, nequis
ex seclusis, vel e toto Ministerio ullus elabatur, aut Vestes
clandestine auferantur, ad Territorium hoc nemini praeter Medi-
cum, et Commissarium aditus pateat.
12. Contumacistae quotidie exutis Vestibus, undi visitari
debent, et si quis pestis indiciis obnoxius esse deprehendatur,
actutum in Nosocomium dedmatur.
13. Demortui undi eadem quo decesserunt per peculiares
Vespillo nes, ope Forcipum laterum ferrarum lume infinem quo-»
oyus (? quoquus) parandarum: aceto prins intinctarum prehensi,
inque humillem curriculum repositi, auferantur, in locum IepuU
turae alsque comitiva ibique in fossam â famulis expositis prae
paratam tres pedes profundam conjiciantur, et inhumentur, Ves*
tes autem eorum dicto modo comburentur, necesse est ut sem-
per aliquot fossurae in promptu sini.
- 38 -
14. Ex una platea vel plaga ubi infecţi, vel suspecţi aex*-
stiterunt, non est Hominibus licitum in aliam trausire; Domus
sues saepius ventilîent, munditiei sini generalifer quam maxime
Studioşi, temperantiam in vielu ei potu abservent.
15. In loco infecto mox ubi Pestis invasit, in delentionem
ponendi sunt sine mora omnes in Ecclesia functiones, Templo*
rum, et Scholarum freqentatio* omnis Pompa, et concursus
funebralis, conveniicula fori, popinarum et canponarum, Vigilibus
per plateas ad macellum, puteos communes, et canponas iocatis
procurabitur, ne uspiam plures conveniant, sed singillatim, tan-
tum, et ordine ad ostia macelli vel Canponae ad res sibi neces-
sarias aequirendas admiftantur, Parocho omnis ad aegros Peşti*
feros aut seclusus adilus interdicatur* de alio autem Parocho
ex posito qui territorio Nosocomiali includendus erit prospiciatur.
16. Inclusorum agros, prala, et pecorum pascuationem
sub Inspeclione officialis adjacenlium locarum incolae debenl
providere, fruges inpoitare, et si opus sit, etiam trituraie.
17. Intertentio aegrorum non secus ad aliorum in locis
oclusis habi(li)tantium, pofiorem partem, Publicae curae et soliei*
tudinis efficit, constrtuendus est igilur, Commissarius exposilus
cum diurno vel Salirio cui incumbet peculiariter oclusas Per*
sonas singulis diebus adire, in necessifates eorum inquirere, et
tam his, quam reliquis aliquid desiderantibus, et quidem qui
solvere vellent, erga aes paratum, aliis erga futuram solutionem
et erga praenolalionem, Aegrotis autem gratis necessarias suppe*
ditare indigentias.
18. Decrescente pedetentim Âegrolorum numero, ab eo
cum ultimus secernîfer aeger compulando post tres Septimonas
oclusiv loci sufferi potest, interea elapsis prioribus 10^ diebus
omnes loci incolae undi visitabuntur, et post 10. posierîores sive
finito toto termine visitatîo deuno solicite interando, qua percta
si nullae Pestis in incolis suspectae reliquiae delegi poterint,
locus pro libero tuto pronunfiari poterii, obfinendae famen majo*
ris Securiatis causa singulae incolarum etiam qui infecţi non
- 39 -
fucrunf, res ei supelleciilia pracscrlim vestimenta dcuno per ablu-
fionem, perfumationemque, et per aliquot dies aeri libero fiendam expositionem solicite purificentur.
19. Post oclusionis sublationem densum igsum quoque
ad Nosocomia, et Lazarelha dispositum Personale purificationi
subjiciatur ipsa vero Nosocomia, et Lazaretha sub necessariis
contra incendia praecautionibus plenarie, et Solicite comburantur.
20. Postremo notandum adhuc hic venit quod cunctae
contagionales expensae sen quae occasione luis pestilentialis
fiunt, inductu Benigni Decreii Auliei de Anno 1777 in dimidio
per Cassam Provinialem in dimidio per Cassam Cameralem
supportandae sind. 1 . y
CAPUT VIII.
Dc obligationibus Medicortim et Chyrurgorum ex* posiforum, sen curam loci alicujus infecţi in sc
suspicientium
Cum Plebs praeprimis Peste correpta omnem ui pluri*
mum curam internam respuat, Medici et Chyrurgi exposifi erit
tantum potissimum curare, ut omnes dispositiones Scopo Peste
coercendae factae in effectum deducaniur, Aegros quotidie
visitare, necessaria pro aegris, et Contumacistis deposcere,
Magistratui in aptandis localifati Generalibus instructionibus
adesse Consilio, et super omnia ordinatam in hoc Casu per
R. Gubernium authorisatam mixtam commissionem in praefixis
terminis instruere.
Hinc sequentes exsurgunt regulae ab ipsis strictae ob*
servandae.
a) Quilibet locus infectus peculiarem habeat Chyrurgum
si vero prope ad se invicem jaceant loco, et Copia Chyrur*
gorum haberi non possit, tune 3. aut 4. pagi quoque possunt
curae unius Chyrurgi subjici, plurimum Chyrurgorum super
- 40 -
inspectioncm habeat Physicus, qui qualibct Hcbdomade Cir*
culando singulos visitare fenealur.
b) Donec panci lantum in loco infecto aegri reperiuntur,
eosque poterii Medicus vel Chyrurgus in vicina aliqua posses-
sione libera habitare, unde quotidie curru advectus, ad id desti*
nato adsciscat sibi [incolam fîdum, qui curru, et equis extra
cincturam loci occlusi maneat, et caveat, ne vel ipse vel auriga
comunixtionem cum quoquam ex loco infecto habeat, incres*
cente antem mali propagatione, in ipso loco infecto debebit do*
micilium suum figere. . ’ t ; i • 1 . - >•. * * * >»fii 1v • %£ \ IO3
c) Quotidie exhiberi sibi curabit aegrorum nomina, qui â
priori die novi in suis aedicus â visitatore sub auroram instituia
visitatione detecti sunt, aegros peste correptos in Nosocomium,
domesticos autem in Conlumaciam deferendos esse jubebit.
d) Postea se confere! in Territorium Contumaciale visurus,
a non inter Contumacistas aliquis in morbum inciderit, quo
comperto eundem a sociis iuxta inslructionem separabit, cetero*
rum Contumacistarum provisionem territoriique custodiam exa*
minabit, et de dimitlendis decerne!.
e) Denique in Nosocomio aegros adibit, eorum Statum
investigabit, de que necesitatibus providebit, medicamenta ut
plurimum externa a Chyrurgo parando ordinabit, et Diaetam
observandam praescribit. Famulus expositus victum pro aegris
ex iis quae Offîcialis ad postulalionem medici, vel Chyrurgi
quotidie submiltet parabit, et cibum cum polu ipsis praescripto
in janua Tugurii deponet, ut facile inde aegroti ipsi ad se
recipere possint.
f) In omnibus his functionibus solicite Medicus sibi ca*
vebit ne aegrum vel ejus supellecliles inquinatos aliquomodo
attingat quod si tamen casu quo accidisset, statim se Contu*
maciae sponte subjicere obligatur. * c ş. •'
g) Primis emergentis Pestis diebus brevem politico me*
dicam descriplio nem dabit R. Commissario Possessionis in* V *
fectae, item numeri incolarum, situs territorii, Nosocomialis
Tuguriorum numeri, distantiae, struclurae vigiliarum sufficientiae
- 41
provisionis in loco praesenfis famulitiique in Ministerium aegro*
rum destinaţi, et super omnia judicium suum depromet, signi*
ficabit, et ea siquae praeter ea, necessaria ipsi videbuntur, facta
internii omnium quae moram non patiuntur apud personam
Magistrualem, vel judicem loci requisitione.
h) Duplicis generis tandem Relationes iuxta advoluta
form(u)laria ad praememoratam authorisatam commissionem, ino*
misse dare tenetur, priores diurnos tabellariter Statum aegrorum,
ct reconvalescentium, morfuorumque quotidie, item decrementum,
vel progressum contagii pestiferi inse continentes, secundi ge*
neris debent quavis hebdomade itidem tabellariter submitti, in-
quibus conplurum aegrorum historiae succinto stilo exaratae
exhibeanlur, quarum exactitudine Medicorum, et sedulitas et
curandi perpicacio illucescat.
i) Medicus, vel chyrurgus, hoc modo in contiuno vitae
discrimine versatus, et periculo expositus, si omnibus obligatio*
num marum partibus rite et solerter defungi comperiatur, om»
nino non ultimam a supremo in Provincio potesfate remunera*
tionem ipsi eeferendam meretur, si autem neglecte, et perfide
mastraclaverit incumbentias, tune nil magis justum est, quam ut ob commissum in re tam gravi* delictum, severa plectatur
paena, vi Benigni Decreti R. Circularium die 21 Maji anni
1805 Nro5385 gratiose ordinatur: ut Medicus, vel Chyrurgus, qui.
1. Ad eluendas salutares Peşti praerertendae, et coer*
cendae factas dispositiones lueri cupidine incensus donaria
acceperit. vel.
2. Si per fortuitum contacfum aegrorum, aut rerum infec*
tarum, in periculum contagii incidens, illud occultare neque se
proprio ductu Contumaciae subjicere voluerit, in utroque casu,
comperto dein reatu a 10 usque 20 annorum carceribus pu*
matur, si antem suscienter, aut ex negligentia tantum illud co* missum esse comprobaverit, tune paene carcerum mifigetur, ut
a 5 usque ad 10 annos reducalur.' Praecautionum expositarum stricta observantia constituit
Medio, debellando malo pestifero, adeo oxitiosi opponi silito.
— 42 —
quibus rife adhibilis sperare licef pcstem in aliquo loco faevien*
tem opitulanfe Numine Divino felicifer suprimi, punifusque ex
stingui posse.
Claudiopoli Die 4*la Novembris 1813.
VI. ~ VIII.
In Arhiva parohială din Şura*Mare am mai găsit o tra*
ducere în limba germană a capitolului VI. din Normativul
sanitar precedent (Nr. V). cu referire specială la ciuma iz*
bucnilă în Ţara Bârsei (tipărit cu litere fractură, 6 pg. format:
27,5X34,0 cm).
In Muzeul din Sighişoara se găseşte:
a) O traducere exactă maghiară a acestei traduceri ger* mane, deasemenea tipărită.
b) O altă traducere maghiară, făcută probabil direct
după textul latin al cap. VI. din Normativul amintit.
IX.
Circulară a superintendentului sas Neugeboren din 19
III. 1814 cu privire la epidemie de ciumă din tara Bârsei şi
măsurile de protecţie, ordonate de Comisia gubernială. (Origi*
naiul în arhiva parohiei ev. C. A. din Şura*Mare, jud. Sibiu.
Tipărită cu litere gotice, titlul cu litere latine, 2 pag., forma*
tul: 22,2X35,0 cm.
Circular e*
In allen Kirchen jcden Orles ist von vicrzehn zu vierzehn
Tagen Sonntags, abwechselnd, einmal vor Mitiag nach der
Prcdigt, das anderemal in der Vesper, von der Kanzel Folgen*
des zu publiziren.
Je trostlicher die Nachrichten von der Abnahm der in
den Kronstădter Vorstadlen und in einigen Hăusern der Stadt
- 43 -
selbst eingeschliechenen Pesfseuche laufen; und je mehr mart
die frohe Hoffnung hcgt, dass unsere durch dicses schreckliche
Ucbcl harf bedrăngtcn Burzenlănder Briider bald davon erloset
werdcn sollen: desto nothiger ist dic emeuerfe Erinnerung an
die bisher zur allgemeinen Wissenschaft und Beobachtung
kund gemachten Vorsichtsmassregeln, die die Verhiitung der
fernern Ausbreitung der Pest zum Zwecke haben. Auch die
neuesten Erfahrungen haben es besfătigef, dass man sich vor
der Pestansfeckung verwahren kann, wenn man die Beriihrung
des Peslkranken oder der von einem solchen Unglucklichen
durch seine Ausdtinslungen vergifteten Gerâthschaften, Kleider,
Schuhe, Betten und Decken vermeideî. Durch die gănzliche
Absonderung der Pestkranken von den Gesunden, durch die
mit gleicher Sorgfalf veranstalfete Absonderung der Verdăchti*
gen, durch die Verbrennung der wirklich verpesteten Habselig-
keiten und durch fleissige Reinigung des verdăchtigen Zeuges
hat man auch dermahlen im Burzenlande der Pest Schranken
gesetzt.
Zu Unterstiitzung der verfiigten angemessnen Policei-
Anstalten hat das Konigliche Landes*Gubernium gleich An-
fangs, als diese Seuche in der benachbarten Walachey sich
hervorthat, und noch mehr, als selbige ungliicklicher Weise
iiber unsre Grănzen eingedrungen war, die wiederholte allge-
meine offentliche Belehrung des Volkes verordnet, und es
wurde jedermann aufgefordert, gegen die weitere Verbreitung
des Pesliibels durch Aufmerksamkeit und Wachsamkeit milzu*
wirken.
Gedankenlose Rohheit, unbesonnener Leichtsinn und
schnode Habsucht verleiteten die Unglucklichen, die das Ver-
derben und den Tod in ihre Hăuser und in die Hăuser ihrer
Freunde und Nachbam brachten. Sie haben ihre Namen auf
eine schreckliche Art bei ihren Mitburgern auf lange Zeit un*
vergesslich gemachf. Moge doch niemand mehr durch Unvor* sichtigkeiî oder Muthwilîen der Fluch seiner Heimath werden î
Darum wolle jedermann die friiheren zur Abhaltung,
Entdeckung und Ausrottung des Pestiibels erlassenen und
offentlich kund gemachten Verordnungen sich auch noch ferner
befohlen seyn lassen, und die vorgeschriebenen Vorsichtsmass*
(*
— 44 —
, ' . ' , . -* >
* : \
regeln auf das Genaueste befolgen. Besondcrs ergehet hiermit
auf ausdriicklichen Befehl des Kdniglichen Landes*Guberniums
die wiederholtc Vermahnung zu der grossten Vorsicht in dcm
Verkehre mii Frcmden. Mit verdăchtigen Ankbmmlingen, wo»
runtcr auch dic Orfseinwohncr selbst zu verstehen sind, wenn
sie aus verdăchtigen Gegenden heimkommen, enthalte man sich
aller Gemeinschaft, und vermeide durchaus die Beriihrung und
den Gebrauch der von ihnen mitgefiihrten Habseligkeiten. In
so lange nicht die bestehende Verordnung abgeăndert wird,
muss es auch noch ferner also gehalten werden, dass man
dem, der sich nicht mit Vorzeigung eines gultigen Passes oder
sichern Contumaz»Certificates ausweisen kann, weder in die
Gemeine, noch in das Haus den Eintritt verstatie. Ein solcher
muss auch fernerhin nach dem bestehenden Sanităts»Normativ
behandelt werden.
Man kann von jedem verniinftigen Menschen erwarten,
ex werde das, was zum gemeinen Bebten und zu seiner eignen
Selbsterhaltung dienel, beherzigen. Man hat es an den gehori»
gen heilsamnen Belehrungen von den gegen die Pestseuche
anzuwendenden Vorsichtsmassregeln nach Erfordernifi der ein»
getrelenen Umstănde nicht ermangeln lassen. Alle Hausvăter
und Hausmiitter, Kinder und Gesinde, Einheimische und
Fremde, die sich in dieser Gemeinde befinden, werden dem»
nach auch dermalen mit aliem Ernste ermahnef, dieser Erinne»
rungen wahrzunehmen und denselben nicht nur aus Zwang
und Furcht vor der Strafe; sondern mit der ganzen freien
Thătigkeit des verslăndigen und guten Willens nachzukommen.
Birthălm den 19»ten Mărz 1814. 1 . ; ;■ . » ‘ i * ,
Daniel Georg Neugeboren Superintendent.
Um die geschehene Kundmachung nothigen Falls aus»
weisen zu konnen, sind die Sonntage, an welchen solche Statt
gehabt, hier anzusetzen.
. , X.
Circulară din 28 III. 1814 a Consiliului de războiu
c. r.t în care se ordonă o nouă metodă de fumigatiune în
— 45 —
contra molipsirei cu ciumă, care diferă dela metoda regula*
meniului din anul 1ZZ0. (Originalul în Muzeul Brukenthal
din Sibiu, întro colecţie de regulamente sanitare apărute
1831 „Nachtrăgliche Verordnungen zum Pest*Reglement vom
Jahre 1ZZ0, (1813-1831)", pag. 3). ' ’ , . ' , . ► . < ;
Pesfrauch
Circular*Verordung
des k. k. Hofkriegsrathes an das Carlstădter Militar-Gouver*
nement, das Slawonische, Banatische, Siebenbiirgische und
Galizische GeneraUCommando von 28 Mărz 1814. B. 159?".
Nachdem die medicinische Fakultăt zu Wien crklârt' hat,
dass der dermahlen in den Contumazen iibliche mittelst vege*
tabilischer Stoffe erzeugte Pestrauch keines wegs die erforder*
liche Wirksamkeit zur Zerstorung des Peststoffes besitze; so
verden hiermit nach dem Antrage dieser Facultât von nun an
statt jenes Pestrauches in den Contumazen die dem Zwecke
enfsprechendere mineralsăure Răucherungen în folgender Ârt
eingefiihrt:
Zur Reinigung verdachtiger Waaren, der Kleider, der
Schriften u. s. w. vom Ansteckungstoffe dient deren Rauche*
rung mittelst eines aus Schwefel, Salpeter und Kleyen ge*
mischen Pulvers.
Die Zerstorung des Ansteckungsstoffes in Salen un Zim*
mern geschieht durch salzsăure Dămpfe zu Reinigung eines
kleinen Zimmers; auf diese Art nimnt man eine halbe Unze
Schwefelsăure, und fiinf Drachmen gepulvertes gemeines Koch*
salz, fur ein grosseres Zimmer das Doppelte, selbst Dreyfache
dieser Quntităten; die Schwefelsăure wird in ein Gefăss von
Glas oder Porzellan gegossen und das Salz nach und nach in
dasselbe geworfen.
Werden die hierdurch entwickelten Dămpfe wieder spar*
samer, so hilft man durch Umriihren des Gemisches mittelst
eines Stăbchens von Glas nach. Noch wirksamer sind die oxygenirten salzsauren Dămpfer.
— 46 —
welche hervorgebracht werden, wcnn man z. B. cin Loih ge*
pulverfen Braunsfein und fiinf Loih gepulveries Kochsalz wohl
mifeinander vermischt, drei Loth concentrirte Schwefelsăure
(verkăufliches Vifriolohl mii zwcy Loih Wasser verdiinni) da»
rauf giessi, und dann wie obcn verfăhri. Wenn indcssen schon
die salzsauren Dămpfc dcr Lunge dcr in solchcn durchrăucher»
icn Zimmcr bcfîndlichen Mcnschen nachthcilig werdcn; so sind
in dicscr Bezichung die noch wcit mehr dic Lungcn angrei*
fenden oxygenirien salzsauren Dămpfe nur in unbcwohnfen Să»
lcn und Zimmern anwendbar. Zur Reinigung bewohnier
Zimmcr cmpfichli sich daher dic Râucherung mii sal*
petersauren Dămpfen. Man giessi zu dicscm Ende (fiir cin
klcincs Zimmcr) einc halbe Unze conceniririe Schwefelsăure
in cin Gefăss von Glas oder Porzellan, wirfi eben sovicl ge*
pulvcrien Salpeicr darein und riihri das Gcmische bfters mii
cincm glâsernen Siabc um. Wârc das Zimmcr gross, so miiss»
ten dic Răucherungs»Apparal verviclfăliigi, kcincswcgs aber in
dem einzelnen Geschirrc grdsscre Qualiiătcn von Schwefelsăure
und Salpeicr miieinander gemischt werdcn, weil sonst die Hitze,
welche sich durch die Miscung diescr Sioffe erzeugt, zu gross
werden, und zur Eniwicklung dcr rojhen, fiir die Gesundheit
schr nachteiligen Dămpfe Veranlassung geben konnie.
Concluziuni
1. In arhivele săseşti pe cari le*am cercetat am găsit în
total zece circulare diferite, cari conţin normative şi sfaturi de
politie sanitară fafă de epidemia de ciumă din 1813—1814.
2. Această epidemie de ciumă a fost adusă în oraşul
Braşov şi Ţara Bârsei din Muntenia. Această penultimă epi*
mie de ciumă din Ardeal a putut fi jugulată în Ţara Bârsei
şi deci nu s’a întins în restul tării.
3. Dintre aceste zece documente, tipărite între 12. 5. 1813
şi 28. 3. 1814 sunt 6 în limba germană, 3 în limba maghiară şi 1
în limba latină. Ele emanează în primul rând dela autorităţile
politice, dar şi dela cele bisericeşti.
Văzută şi bună de imprimat
Decanul Facultăţii: <ss) Prof. Dr. D. MICHAIL
Preşedintele tezei:
(ss) Prof. Dr. VALERIU BOLOGA
i r . ' . - • ‘ >•
* • • . i " i : . ; . i v l . . .’
■ . .. .. i J
*• • > • ' i •. ■, i
1 . . ' . 'i • • ; (iiă »*
. . .... f .
. * .
\ ' ') . > i ^ r
, . .,. , . ... =.
- . - .i . L.
■ -