O carte din trecutul Uzdinului,despre notarul Itvan Rehak

Cartea despre care este vorba, a fost prezentat de subsemnatul la simpozionul inut la Uzdin, pe data de 25.04.1998.Este scris i tiprit n limba maghiar, coninne 49 de pagini i a fost tradus n lim-ba srb la cererea noastr de profesoara Ana Kovaci translator profesionist din Vre. Lipsind coperta exterioar ct i cea interioar, nu tim anul i locul tipririi.Norucul c cineva a fost totui prevztor i a lsat pe prima pagin a crii, o noti n limba maghiar, care s ne spun numele autorului.Numele acestuia este Pal Topal i era nvtor n Omlod /Omolia/. Subsemnatul este convins c notia respecti-v a fost fcut de preotul Traian Bojin,cci exemplarul n cauz a fost dat muli ani mai trziu, alturi de alte cri,doctorului veterinar Dimitrie /Tie/ Spriosu,de ctre preoteasa Bojin. Subsemnatul recunuate,c sub numele de Pal Topal, nu a detectat la timpul respectiv, numele romnesc de Pavel Topal.Ulterior a mai aflat ,c Pavel Topal era original din Petrovsila,c a funcionat ca nvtor i preot la Omolia,c era tatl preotesei Hermina Bojin i prin urmare socrul preotului Tra-ian Bojin. Pavel Topal mai avea i un fiu care i purta numele i care era la rndui-i nvtor.Astfel c, nvtorul Pavel Topal primit n anul 1923 ca nvtor la Uzdin,este evident fratele preotesei Hermina Bojin,respectiv cumnatul preotului Traian Bojin.Rmne ns n continuare o mare enigm, relaia extrem de strns,pe care o are Pael Topal senior, cu Uzdinul i locuitorii acestuia. S revenim ns la cartea n cauz i textul acesteia. Textul crii acoper aproximativ nou ani ju-mate ,din cei circa 10-12 ani de activitate a lui Itvan Rehak,la funcia de notar a Uzdinului. Textul este repartizat n dou pri nu tocmai distincte.Pe primele cinci pagini, autorul ncearc s ne introduc treptat n tem, apelnd la gnduri,idei sau citate a unor personaliti sau autori cunoscui ,apelnd chiar i la biblie. Combinnd toate acestea,cu elemente de patetism pn la lacrimi a strii de fapte,exemplificate prin cazul Uzdinului i a notarului Itvan Rehak, i elemente uneori apologetice aduse ideii i sistemului liberal de guvernare a statului maghiar. Partea doua sau poate c e mai corect spus, restul textului reprezint, n fond, un adevrat "cap de acuzare" naintat spre apreciere i judecat opiniei publice i autoritilor statului, alctuit n 29 de puncte, care are drept scop, s-l aduc pe "inculpatul" Itvan Rehak, notarul Uzdinului din acel timp, pe "scaunul acuzailor". Deci i propune s dezvluie opiniei publice, precum i autoritilor statului de diferite niveleri abuzurile n serviciu, specula i mecheriile de tot felul, n special cele financiare i cele ce aduceau un venit material n cont propriu. Cu un cuvnt, toate mrviile la care putea recurge cel mai nalt reprezentant al statului ntr-o comun, cum este evident n opinia autorului cazul notarului Uzdinului, n persoana lui Itvan Rehak.Despre autor tim doar att c era nvtor i preot n Omolia. Este, ns, greu de stabilit care sunt legturile autorului la timpul respectiv cu Uzdinul i, n special, cu notarul Rehak. Cert e ceea ce reiese din text, c el cunotea bine satul i locuitorii lui, evenimentele i mprejurrile n care acestea s-au desfurat. Probabil c pentru lucrurile legate de activitatea primriei, s fi avut informatori "speciali" din rndut angajailor, poate chiar cei doi vicenotari, pentru care avea afeciuni de simpatie i care, dup cum se vede din text, erau n dizgraia notarului Rehak.Atitudinea autorului fa de statul ungar, guvernarea liberal i demnitarii superiori ai statului, e una de simpatie. Rul, dup cum putem deduce, gsindu-se la niveluriie inferioare, precum ar fi cei civa notari de teapa lui Rehak. i eventual tot ati susintori ai acestora din rndul demnitarilor statului de rang regional. Acetia, prin gestionarea proast i comportament defectuos, pornite de la interese personale, josnice i meschine, aduc mari prejudicii, att comunitilor i cetenilor pe care i reprezint, ct i statului n general. Prejudiciile, nefiind numai de ordin material sau social-economic, ci i de ordin politic, mai ales ntr-o comun cu 6.000 de locuitori, cum este Uzdinul. Acetia, fcnd parte din populaia minoritar din punct de vedere naional, nemulumirile pot primi alte conotaii sau nsuiri. Pot primi chiar i forme de revolt sau s "se dedea" la mbriarea ideilor socialiste, care "prind uor tocmai la populaiile minoritare". Uneori pare s lase impresia, c ar avea chiar i unele reineri, evitnd pe ct putea s-i pun n context negativ, fie c vorbete de ei ca indivizi-persoane, fie c vorbete la forma general, de comunitate sau grup etnic. Excepie, face n cteva cazuri izolate, cnd cu nume, de 2-3 persoane vorbete n sens negativ, neputnd probabil s evite acest lucru, fiind vorba de colaboratori n "afaceri" ai lui Rehak. n general autorul se aez n postura de protector al obtei i al locuitorilor Uzdinului, uneori lsnd chiar impresia c ar face i el parte dintre acetia. Le deplnge soarta de a avea parte, n aceti civa zeci de ani de administraie ungar, de mai muli notari ri, apogeul rutilor fiind ns atins, bineneles, de notarul Rehak. Cititorul, la prima lectur a acestui text, rmne profund impresionat de violena i agresivitatea limbajului folosit de autor la persoana lui Rehak i, n acelai timp nedumerit, chiar derutat i oarecum dezamgit. Bineneles, aceste sentimente pot fi total subiective. Este ns greu de neles nverunarea, dar i necesitatea autorului de a scrie i tipri acest text de acuzare mpotriva "inculpatului" Rehak. Acuzaia fiind alctuit n aa fel nct s agraveze pe ct se poate situaia inculpatului i s nu-i ofere acestuia nici cea mai mic ans de deculpare. Autorul se concentreaz n descrierea evenimentelor numai n aceast direcie, fr s redea o descriere complet a evenimentelor, considernd probabil, c att cei abilitai s preia msuri mpotriva lui Rehak, ct i opinia public, cunoteau ndeajuns restul necesar pentru a nelege lucrurile expuse, lsndu-ne n felul acesta pe noi, tritorii de azi, lipsii de informaii complete i att de necesare.La fel, e greu s ne pronunm i n ceea ce privete obiectivitatea autorului. Probabil c majoritatea acuzaiilor la persoana notarului erau fondate, mai ales c acesta avea deja cteva admonestri i chiar dou amenzi pltite, pentru neglijene n serviciu i nclcarea legii. Nu putem exclude nici unele mici insinuri. Se face ns observat o oarecare inconsecven a autorului n susinerea anumitelor supoziii, precum i folosirea unor argumente. Oricum i indiferent de preteniile noastre, nvtorul Pal Topal, n circa cele 50 de pagini de text, vrnd-nevrnd, ne las i destule informaii, care s aduc mai mult lumin n trecutul satului nostru, din perioada de administrare maghiar a Banatului, i n special din cei circa zece ani de funcionare a lui Rehak, descrii de autor, ncepnd cu anul 1896. S vedem totui cteva abuzuri din "procesul intentat" de autor notarului Rehak.Un decret ministerial vechi de 4 ani, din care reieea c drumurile din hotarul statului trebuie msurate, reglate i nsemnate, Rehak l pune la ordinea de zi n faa Adunrii Comunale. Adunarea respinge cu unanimitate acest lucru ca nefiind strict-necesar. Rehak ns, nu e de aceeai prere i insist asupra acestuia. Dar, nainte de a ntreprinde ceva concret n direcia efecturii acestor lucrri, la licitaia fictiv cu doi licitani, montai, din pdurea satului, pe un pre de nimic, cumpr o cantitate mare din cel mai calitativ lemn, pentru a confeciona din el stlpi ce vor fi folosii la nsemnarea drumurilor i pe care i va vinde cetenilor n acest scop iar o parte din acest lemn l folosete pentru stlpi ("pari") n propria-i vie. Dup aceasta, fr consimmntul Adunrii Comunale, angajeaz o persoan necalificat, pe un oarecare Kremer, de profesie palier, pentru msurarea i ndreptarea drumurilor, pe care l pltete din casieria comunal, cu o sum mare de 6.000 coroane.Lucrrile fiind prost efectuate din ordinul organelor superioare, acesta revine la Uzdin i ctorva persoane mai influente din sat repar greelile fcute, majoritatea afectat rmne totui "pguba". Pe aceast problem, Adunarea Comunal a avut mai multe dezbateri, pn la urm notarul i judele comunal au fost pedepsii de organele superioare. n definitiv, lucrurile rmn totui aa cum au fost aranjate de Rehak.- Cnd se organizeaz licitaii pentru vnzarea fnului comunal, Rehak i rezerv lui, la preul iniial, cele mai bune parcele, respingndu-i pe alii s concureze la aceste parcele.- Pe angajaii primriei din rndul pzitorilor de cmp, "plieilor" i "fropanilor", i folosea pentru lucrrile din propria-i gospodrie, la ngrijirea i pstorirea animalelor, cositul i transportul de fn, spatul viei i altele. Chiar mai mult, i trimite s-i pstoreasc animalele sale n locuri interzise i s foloseasc fn i alt hran de la "tala biilor".- Pentru cereri, contracte, jalbe i alte acte scrise, lua de Ia oameni sume uriae. In acest sens sunt enumerate mai multe persoane cu actele i sumele pltite.- n anul 1904, Rehak cumpr main nou de treierat gru. n felul acesta, devine concurent celorlali posesori de maini, dar mai ales lui Gavril Gujb, care naintea lui cumpr main nou. Lui Rehak, ns nici prin cap nu i-a trecut s devin un concurent loial. El beneficiaz de autoritatea functiei pe care o exersa i aranjeaz clienilor lui Gujb s nu le ajung la timp "permisul de treierat" i i determin pe acetia s treac la el, Isndu-1 pe Gujb n felul acesta fr clientel i fr venit. Datorit acestui fapt, Gujb ajunge n situaia de a nu fi capabil s-i onoreze o parte din datoria pentru cumprarea mainii. Fabricantul, om de omenie, informat de ce a pit Gujb cu Rehak, i amn acestuia achitarea datoriei cu un an.- Rehak, nu numai c a fcut concuren posesorilor de maini de treierat, ci a concurat i cruaii ce transportau grul cu trsurile lor, pentru comercianii de cereale din Uzdin. A cerut acestora s-i ncredineze lui transportul grului, astfel c unii s nu se pun ru cu notariu, i-au acceptat "oferta".- Autorul i cere lui Rehak s dovedeasc unde sunt i pe ce s-au cheltuit cei 5566 florini economisii i lsai de Leo Wahtel, care era notar cu ani n urm. Unde e interesul de la aceti bani, depui la banc "atia ir de ani" i pe ce s-au cheltuit?- I acuz i de prejudiciul premeditat i n interes propriu, adus bugetului comunal, vnznd strugurii din via satului, necopi ndeajuns, la un pre redus de 8-10 criari, ca apoi ntreaga toamn intelectualitatea satului i ali ceteni s fie nevoii s cumpere struguri din via sa, la un pre de 20-25 criari/kg. Abuzurile svrite de Rehak pot fi interesante, dar suntem nevoii s renunm la prezentarea lor, fiind constrni s economisim spaiul. n cele ce urmeaz vom ncerca s sustragem din text doar acele lucruri care ar putea prezenta eventuale informaii documentar-monografice.- Din textul ce ne este pus la dispoziie de autor putem reconstitui lista de notari ai Uzdinului, pe perioada de la desfiinarea Confiniului Militar, pn n preajma primului rzboi mondial. Ei sunt: Leo Wachtel, fost ofier, rmne n Uzdin, n urma desfiinrii graniei militare i devine notar. Este cel mai vrednic i corect i las la plecarea sa "vistieria" primriei cu un suficit considerabil de circa 5.500 florini; urmeaz apoi Vulkan, Pp i Zivkovic. In anul 1896 este strmutat din Baranda la Uzdin, Itvan Rehak. Pe acesta autorul l descrie n cele mai sumbre culori, fiind ru, escroc, i att de stricat, nct i "ficatul n el era stricat". C n cei 9,5 ani de "adevrat tiranie" a dus comuna i populaia la dezastru. O parte din populaia rmas fr case i avere este nevoit s ia drumul pribegiei spre Romnia, Bulgaia sau America i "c n primvar s pregtesc un numr de circa 50 de familii s prseasc Uzdinul".- De asemenea, ne putem crea o imagine ct de ct sumar, despre felul cum a fost organizat i administrat comuna. Obtea era condus de Adunarea Comunal sau un Sfat Comunal alctuit din 44 de membri. Printre cei mai remarcabili membri ai Sfatului, autorul i enumera pe directorul bncii, Iova Lupulescu, preotul Onoriu Conopan, medicul Simeon Pecuraru, preotul Iancu Milu, comercianii Igna Klaber i Simon Geren, viralistul (sfatului) Simon Kon, iar ca cel mai chibzuit membru din rndul ranilor autorul l remarc pe Costa Creu. In administraia local cele mai importante funci erau ale notarului i judelui comunal. In funcia de jude comunal n timpul lui Rehak se afl ranul Vasile (Vasa) Creu. Mai existau dou locuri de vicenotari i un post permanent de executor comunal. Din personalul angajailor primriei fceau parte i: pzitori "plieii", "fropanii" i ngrijitorii animalelor de prsil ale satului. Este clar c n primrie pe lng evidena strii civile sau a altor lucruri strict administrative era nevoie i de o eviden ampl i riguroas a colectrii i contabilizrii impozitului i a numeroselor taxe.- Locuitorii Uzdinului, nc din perioada Confiniului Militar, aveau drept s cumpere sare la un pre redus, drept de care continu s beneficieze i pe parcursul Administraiei maghiare. Sarea se obinea pe membru de familie la preul limit (fixat). Banii pentru sare erau adunai din timp de primrie i depui la "prima instituie de economie a Uzdinului", iar de pe interesul obinut de 6-8% se achitau cheltuielile transportului i ale distribuiei.- Fiind vorba de instituia de credite i economii (director Iova Lupulescu) este interesant de observat c acesteia, ori de cte ori ar fi amintit, de fiecare dat i se pune n fa numeralul "Prima", numind-o cu regularitate prima instituie de economii a Uzdinului. Prin aceasta se d de-neles c n Uzdin, la timpul respectiv, ar exista sau cel puin i-ar desfura activitatea i alte instituii financiare. Cu o ocazie autorul l acuz pe Rehak pentru o sum de bani publici, pe care dac deja nu i-a depus la prima instituie financiar local, putea s-i depun la Casa Primriei cu acelai interes obinuit de 6-8%. Rehak, n schimb, depune aceti bani la "instituia de economii srb", legat de numele lui Ziva Tokin i a cunoscuilor oameni politici Iaa Tomici i Svetozar Miletici.- In toamna anului 1898 punea din "Bunare" n suprafa de 200 "jugre ptrate" este transformat n ogor, cu scopul de a fi parcelat n parcele de 2-5 jugre i rentat stenilor pe o perioad de ase ani. La aceast msur se recurge deoarece obtea (comuna) devenise incapabil s-i achite impozitul suplimentar, datorit gestionrii proaste din ultimii ani. In mod obinuit acest impozit suplimetar pentru localitatea Uzdin erade 8%,n timpul lui Zivkovici. Pe anul 1896 ajunge 18%, iarin timpul Iui Rehak, pe anul 1898 chiar 39%. Msura luat a dat rezultate scontate, astfel c la nceputul anului 1904, Sfatul Comunal aduce cu unanimitate hotrrea ca pmntul n cauz s fie readus menirii iniiale, avnd n vedere c impasul financiar a fost depit, insolvena i pericolul impunerii unei eventuale curatele evitate, dar mai ales c n aceti aproximativ ase ani, fondul de animale se mrise de 4 ori. Rehak, avnd interese personale, ignor acest decizie a Sfatului i ezit s-o execute. El nsui, ca prim licitant, arendeaz o suprafa apreciabil din cel mai bun pmnt, ca din acesta o parte s-1 renteze ranilor din sat la sume mai mari, iar restul l folosete ca pune pentru animalele sale Iucruri inadmisibile unui notar. ntre ceteni i reprezentanii acestora pe de o parte i Rehak cu 2-3 acolii ai si de alt parte, se dezlnuie un adevrat litigiu administrativ, pe problema, care e menirea acestui pamnt, ogor sau pune, cu mai multe demersuri, plngeri i recursuri adresate forurilor superioare. Probabil fr succes, cci dup cum se vede acest pmnt este folosit ca ogor pn n zilele noastre.- Probabil c cea mai important informaie pe care ne-o las autorul acestui text este informaia c n hotarul Uzdinului exist i pmnt, aa-zis "domenial". Logic, se putea deduce i pn acum c acesta exista, fiindc altfel nici nu putea funciona o localitate grnicereasc, dar e pentru prima dat cnd acest lucru este confirmat ntr-o form documentar. Ce reprezint n fond acest pmnt domenial ntr-o localitate militar? Este acel pmnt ce nu era distribuit n totalitatea sa grnicerilor n termen i se pstra n rezerv pentru noi nrolri. Acest pmnt inea de Domeniul Coroanei al familiei Habsburge n perioada Confiniului Miliar, ca apoi sa intre n patrimoniul statului ungar. Pe timpul administraiei maghiare n Banat acest pmnt era gestionat de Sfaturile Comunale locale pn prin anii 1900-1905 i era rentat prin scoaterea la licitaie public. De la anii amintii anterior, statul maghiar ncepe s vnd acest pmnt n moie ("pe vecie") celor interesati s-1 cumpere. Vnzarea acestui pmnt n cazul Uzdinului se pare c are loc pe parcursul anilor 1905/1906. Din pcate, autorul nu ne spune care este exact acest pamnt, ce suprafa e n ntrebare i care sunt condiiile de vnzare-cumprare. Ne d totui cteva indicii, pe baza crora am putea eventual identifica mcar o parte dac nu n ntregime acest pmnt domenial. Acesta fiind afectat de apele ce se reineau pe el, neavnd scurgeri naturale, era nevoie de msuri de ameliorare, prin sparea de canale. n acest sens, Rehak l angajeaz pe un oarecare Veis (o), inginer particular din Timioara, care avea s execute msurrile i proiec-tarea canalelor i digurilor necesare. Pentru aceasta a fost rspltit din banii primriei cu suma de 400 coroane, realizarea ntregului proiect urmnd s coste 60-80 mii de coroane. Dac ns tim c unele din marile Bri din hotarul Uzdinului, cum ar fi "Bara Puturoas", "Bara cald", "Brnovaa" sau "Bara lui Tma" au fost canalizate nainte de primul rzboi mondial, atunci acest pamnt domenial nu putea fi dect n imediata apropiere a acestor Bri.- S ne mai reinem puin, la problema pmntului. Probabil c muli din actualii uzdineni i-au pus ntrebarea: cum se face c noi deinem o supra-fa mare de pmnt n hotarul Tomaevaului, la grani cu hotarul Uzdinului? Acest pmnt, la fel fcea parte din pmntul domenial i atunci cnd a fost vndut de statul maghiar, a fost cumprat de bunicii sau strbunicii notri. " Anul trecut (spune autorul) n octombrie" (probabil s fie vorba de anul 1903), Rehak cu un companion al su ctig licitaia organizat de comuna Tomaeva i cumpr n arend, pe timp de 6 ani, 400 "jugre ptrate" de pmnt din hotarul acestei comune, la grania cu hotarul Uzdinului, la preul de 18 criari jugrul, pe care apoi l arendeaz ranilor din Uzdin, la preul de 28-30 criari. In aceeai zi la "pornca" din faa primriei, Rehak i companionul su anun c cei interesai pot s li se adreseze, ncepnd cu dup-masa aceleiai zile, pentru alctuirea contractelor. Autorul precizeaz c pmntul n cauz "dintotdeauna a fost arendat i lucrat de uzdineni". Aceast afirmaie ne d de neles de ce uzdinenii dein att de mult pmnt n hotarul comunei vecine. Acest pmnt fiind vndut de statul ungar, n anii imediat urmtori, este cumprat "pe vecie" (moie) de cei ce l lucrau n trecut, deci de uzdineni. Desigur c, o situaie similara cu cea descris avem i n partea opus, la grania cu hotarul Idvorului.Pentru un numr nsemnat de familii mai puin nstrite, o ndeletnicire important o reprezentau serviciile de transport cu trsura, pe care le efectuau altor persoane. Este vorba n primul rnd de transportul de cereale la Becicherecu Mare sau la gara de tren din Uzdin. Bineneles, cci pe lng cereale mai transportau i nreaga cantitate de sare, precum i transportul lemnului de foc sau construcii i a gheei de la Timi pentru cafenelele dinUzdin i satele din jur. Dup cum ne informeaz autorul, ndeletnicirea aceasta de crua avea tradiie i era transmis i preluat, din tat n fiu, pe parcursul mai multor generaii. Din "abuzurile" svrite de Rehak mai spicuim:- Rtul Opavei care de altfel aparinea Uzdinului, Rehak 1-a arendat altor sate pentru punat, ceea ce a provocat mari nemulumiri, n rndul populaiei din Uzdin.- Fr licitaie public de a efectua lucrrile necesare, reconstruiete i transform cldirea primriei i locuina sa la etaj, "ntr-un adevrat palat, de care s fie invidiat, chiar i de jupan". n acelai timp adaug la parterul cldirii, o arip ntunecoas (este vorba de partea stng din curtea primriei de-a lungul "Bertului Mare"). - Tot fr licitaie angajeaz maistori care s construiasc trotuare din cramid, casa din pepiniera satului i podul spre Timi. Autorul ne informeaz c n pepiniera satului pe lng puiet de pomi fructiferi i vi de vie se gsea i o suprafa plantat cu vi de vie (o vie comunal), pentru producia strugurilor de mas menii pieei de consum. n ceea ce privete casa construit la pepinier, de care este vorba mai sus, acesta ar putea fi, chiar c a costat mult, mai ndat o colib pentru pzitori i pentru pstrarea uneltelor de lucru. Pe data de 9 aprilie 1900, la edina Sfatului comunal, Rehak cere acestuia s aprobe suma de 100 coroane pentru honorarul servitorului de la grdinia de copii. Referitor la aceasta i ncercnd s arate c e vorba tot de o "escrocherie" a lui Rehak, autorul Topal, printre altele, spune: "Grdinia de stat din Uzdin de cnd exist n-a avut niciodat servitor i c ministrul culturii, n contul portofoliului ce l deine, pentru posturile de guvernante (ngrijitoare) trimite grdiniei, pentru fiecare n parte, suma anual de 240 coroane. Guvernantele lucrnd alturi de educatoare, aproape c nici nu au prea mare lucru de fcut i nu. ar fi nevoie i de o servitoare pltit". Din cele de mai sus important de reinut este c grdinia era finanat de ctre stat i c pe lng posturi de educatoare existau i posturi de guveraante i ngrijitoare.- In anul 1904/5 n Uzdin existau 6 maini de treierat a cror posesori erau Ignacz Klaber, Simon Geren, Gavril Gujb, Ion Freniu, Iovan Cocora i notarul Istvan Rehak.- Autorul, n diferite contexte aminteste si alte nume de uzdineni dect cele amintite pn acum, cum ar fi: Costa Lupu, Gruia Spriosu, Arsa Miloradovici (intelectual), Adam Dalea, Feren Guto i P.M. Klauber (comerciani), Gheorghe Todor, Dumitru Dalea, Ion Groza, Lavinel Cocora, Dnil i Costa Fizean, Adam i Pavel Mngiuca, Ioa Cocora, Iovan Creu, Pavel Mezin, Gligor Murgu (tmplar), David David, Pavel Cocora (ferar), Adam Selea, Gheorghe i Adam Creu. n final autorul, n loc de ncheiere, n ultimele 4 puncte ale expunerii sale, ncearc s arate influena comportamentului negativ al lui Rehak, n domeniul naionalului, politicului, socialului i a relaiilor de societate.- Rehak, prin comportamentul su, jignete profund "naia romn i provoac altora ur fa de acest popor harnic, cinstit i asculttor, care a rspuns exemplar tuturor cerinelor ceteneti i patriotice, trecnd prin mari ncercri i nedrepti cu toate c aceti 6.000 de locuitori au meritat o soart mai bun". Cu o ocazie, o nelinite exprimat doar verbal de ceteni, Rehak ncearc s o prezinte, ca pe o manifestare de revolt, "dar n zadar, cci Procuratura Regal din Pancevo" nu s-a lsat nelat de aceast acuzaie ru intenionat.- Despre Rehak spune c n-are deloc sim politic i c prin comportamentul su iresponsabil, mai ales ntr-un cerc electoral cu populaie minoritar, poate aduce mari prejudicii sistemului de guvernmnt i poate stimula chiar i involuntar "nrdcinarea acelor nuane politice (probabil, ideile socialiste n.n.), ce au aprut, deja, la apartenenii grupurilor naionale minoritare. n acest sens l acuz de organizarea conferinei preelectorale (probabil s fie vorba de alegerile din 1906) a partidului liberal, n cafeneaua Tokin, cu toate "c era general cunoscut, c Ziva Tokin este unul din cei mai nflcrai adepi ai programului naional srb" fiind, n acelai timp, finul lui Iaa Tomici iar acesta, la rndu-i, ginerele "marelui fost agitator" Svetozar Miletici. Ne mai spune c cercul electoral al Uzdinului avea doi copreedini. Dr. Elmer Koro reprezenta plasa Alibunar iar Iova Lupulescu plasa Antalfalva (Kovacica). In opinia autoruluiTopal, Lupulescu ar ocupa aceast important funcie fiind "favoritul Iui Rehak, avnd mare influen personal n Uzdin, datorit faptului c era director de banc, avea propriul partid, mai avea i multe rudenii, dar mai ales, datorit faptului c de la el procura Rehak bani, pentru propriile-i afaceri speculative". Se pare c autorul nu are prea mare ncredere, i nu e ndeajuns de sigur, nici de fidelitatea lui Lupulescu fa de partidul liberal, de ndat ce face o presupunere n acest sens, punnd ntrebarea, "dac totui Lupulescu la alegeri ar vota candidatul minoritii srbe, atunci cine ar vota candidatul liberal?" tiut fiind c aici "marea majoritate a elementelor liberale" din rndul ceteniior, nu ias la alegeri, din ur fa de Rehak.- Pn la venirea lui Rehak, relaiile ntre familiile de intelectuaii erau de aa fel nct toate laolalt formau o "mare familie". Armonia precum i vizitele reciproce ntre acestea au disprut o dat cu venirea lui Rehak, fie din brutalitatea de comportament a cestuia, fie din suspiciunile ce le inventa c cineva ar complota mpotriva lui, fie c unora le "sugera" pur i simplu s nu mearg n vizit la anumite persoane. Muli erau nevoii s in cont de acest lucru, fiind mai mult sau mai puin dependeni de funcia pe care acesta o deinea.- Ultima acuz adus notarului o prezint apariia sau poate mai bine zis stimularea din partea acestuia a cstoriilor premature. "n timpul din urm, n rndul ranilor din Uzdin. se ntemeiaz cstorii n afara legii", cstorii care nu-s nregistrate. Tineri, care numai ce au mplinit 15 ani, se cstoresc cu alai i nunt ce dureaz o sptmn. Acest fenomen are tendine de a lua o amploare ngrijortoare. Rehak ca mputernicitul statului, ndatorat cu oficierea actului matrimonial i evidena matrimonial, are n acelai timp i datoria legal i moral de a mpiedica astfel de cstorii. In loc s se comporte i s i-a msuri care s duc la micorarea acestor cazuri, el mpreun cu soia particip la nunile acestea, ocupnd loc n capul mesei, desftndu-se i chefuid n vzul tuturora, stimulndu-i n felul acesta i pe alii s fac astfel de nuni. Nu putem ncheia aceast prezentare, nainte de a face cteva precizri necesare. Subsemnatul consider textul nvtorului Pal Topal, n totalitatea sa, ca pe un eventual material documentar monografic. Aa c ncearc, pentru ai pstra autenticitatea, s nu intervin cu interpretri i completri proprii sau din alte-izvoare documentare, pe anumite probleme. Intervine doar, n preasamblarea textului i n a da anumite explicaii necesare pentru a-1 face, eventual, mai uor receptibil.

Instituii financiar bankare la Uzdin la sfritul secolului XIXSi inceputul secolului XX

Invtorul Pal Topal, n cartea sa, vorbind despre notarul Uzdinului, Itvan Rehak (prezentat de subsemnatul n volumul "Oameni de seam ai Banatului" alturi de lucrrile SimpozionuLui cu acelai nume organizat de .L.A. "Tibiscus", n aprilie 1998) amintete de mai multe ori pe parcursul textului unele instituii financiar-bancare care existau i funcionau la Uzdin. Cu toate c autorul nu ne face nici cea mai succint prezentare a acestor instituii, totui din text putem conchide, cu certitudine, c la Uzdin, n perioada despre care vorbim au existat trei astfel de instituii.Autorul Topal, n cuprinsul celor circa 50 de pagini de text din cartea sa, de cele mai multe ori dintre toi cetenii Uzdinului, cel mai adesea l nominalizeaz pe Iova Lupulescu ca fiind cea mai influent persoan din sat. Aceasta i datorit faptului c era membru n Consiliul Local i copreedinte al Cercului electoral al Uzdinului, reprezentnd n acelai timp i un partid politic influent. Topal nu omite aproape nici mcar o singur dat, cnd i amintete numele, s spun c este conductor al unei bnci, eventual posesor de banc sau director de banc, banca respectiv numind-o, de fiecare dat "Prima instituie de economii a Uzdinului".Alturi de aceastjLbanc, nvtorul Topal ne mai amintete i o alt banc, fr ns s-i invoce numele i nici de cine este condus. Este evident c nu poate fi vorba dect de Banca "Concordia". La o'alt pagin, vorbind despre o-sum considerabil de bani economisii de predecesorii lui Rehakral acuz pe acesta c n loc s depun suma respectiv "cum ar fi fost normal", la "Casa satului",care aplic aceeai dobnd de 6-8% ca i oricare alt instituie fmanciar-bancar, sau "n cel mai ru caz s-i fie depus la una din cele dou bnci locale", Rehak, din interese proprii, depune suma respectiv la "banca srbeasc" legat de Partidul Naional Srb. Aceast "cas" a satului nu poate fi, ns, confundat cu o eventual casierie de primrie, pe care n mod normal o avea fiecare primrie.Despre faptul c la Uzdin, n perioada la caxe ne feferim, au existat ntr-adevr trei instituii firianciar-bancare ne va confirma civa ani mai trziu marele istoric maghiar Samu (Samuel) Borovszky, n opera sa monumental "Istoria Ungariei de sud", scris i editat ntre anii 1909-191 l.,n 13 volume masive.n volumul comitatului Torontal, care apare cu o ntrziere de aprbximativ 1-2 ani fa de precedentele 12 volume (cel mai probabil n 1913) este trecut i localitatea Ujozora (Uiozora). In finalul scurtei prezentri istorice pe care Borovszky cu colaboratorii si o fac acestei localiti spun c n Uzdin, printre altele, exist i: "InstiUiia de Economii i CrediteConcordia", apoi "PrimaInstituiedeEconomie a Uzdinului", precum i "Cooperativa decredite".Din cele relatate anterior, reiese cu certitudine c la Uzdin n ultima decad a secolului XIX i nceputul secolului XX, pn ia primul rzboi mondial, au existat trei instituii financiar-bancare ntemeiate i conduse de uzdineni. Anume, dou bnci- Banca "Concordia" i Banca Lupulescu (sa-i zicem astfel) i o instituie de tip nchis (cooperatist) de ale crei servicii au beneficiat doar membrii si, pe care Topal o numete "Casa Optei" (Casa satului), iar Borovszky "Cooperativa de credite".Aceste instituii apar la Uzdin n perioada liberalismului maghiar gsit n plin ascensiune. Avnd n vedere situaia politico-economic dat, acestea sunt, cel mai probabil, ntemeiate n exclusivitate cu capital autohton i se limiteaz n activitatea lor doar ia cadrul local. Despre Banca "Concordia" (cea mai veche instituie financiar romneasc din Banatul iugoslav), fondat n anul 1893 ca societate pe aciuni, care funcioneaz pn la sfritul celui de al doilea rzboi mondial, dispunem de informaii suficiente, spre a putea aprecia importana pe care putea s o aib i n ce msur se putea, eventual, implica n viaa economic a satului. tim, n mare, de ce capital social dispunea, cum era organizat i administrat, ce funcionari avea i cine erau acetia.In schimb, n ceea ce privete Banca Lupulescu, firimiturile informative rsfirate de nvtorul Topal n cuprinsul celor 50 de pagini ale crii sale, puse cap la cap, greu pot forma un material informativ concludent, care s permit o reconstruire informativ semnificativ i, n acelai timp, sigur. S ncercm totui s stabilim,, ct de ct, unele lucruri. Topal, ori de cte ori vorbete despre Banca Lupulescu ca instituie, o numete cu regularitate "Prima Instituie de Economii a Ozorei". Exact aceeai denumire o gsim i la Borovszky, ce ar putea s denote c acesta este numeleei oficial. Neobinuit i n acelai timp semnificativ este apariia, n denumirea instituiei, a numeralului "prima". Acesta ar putea avea cel puin dounelesuri. Unul ar putea fi aceia de prima instituie de acest fel ca importan (desigur, pe plan local), altul ar putea nsemna ordinea n care au luat fiin cele dou instituii. Desigur despre o ordine de importan instituional sau organizatoric nu poate fi vorba, cu toate c Topal n cartea sa amintete frecvent Banca Lupulescu i doar cu dou ocazii n treact, Banca Concordia. Acest lucru, ns, se datoreaz n exclusivitate lui Iova Lupulescu i nu irnportanei bncii sale. Dac numeralul "prima" din denumirea Bncii Lupuiescu ar trebui s aib semnificaia ordinii n care au luat fiin respectivele instituii, atunci ne-ar fi oarecum uurat posibilitatea aproximrii perioadei de timp n care este fondat Banca Lupulescu. Cum ns folosirea acestui numeral pentru o distanare anticipat, de un an sau mai muli nu-i are justificarea logic, se impune concluzia c cele dou bnci au fost nfiinate la o distan de timp relativ scurt. Este pe deplin posibil chiar i rsturnarea ordinii de la iniierea nfiinrii celor dou bnci i pn la nregistrarea lor oficial, astfel c Banca Lupulescu putea s fi fost nregistrat oficial n urma Bncii Concordia, dar din orgoliu ca s i pstreze, mcar n denumire, primatul de iniiativ, deci calificativul "prima".Ct privete capitalul financiar sau social de care putea, eventual. dispune Banca Lupulescu, este greu de fcut aprecieri fr a dispune de un indiciu concret n acest sens. ntrebarea fireasc ce poate f pus este: dac aceasta era ntemeiat n exclusivitate cu capitalul iniial al familiei Lupulescu, lucru pe deplin posibil sau eventual avea i ali acionari. Se tie, anume, c familia Lupulescu era cea mai bogat din Uzdin, att n timpul vieii lui Iova Lupulescu, ct i n timpul vieii urmaului acestuia Gligorie - Glia Lupulescu.; .flricum, capitalul de care dispunea Banca Lupulescu nu putea fi cu mult diferit de al Bncii Concordia sau al altor bnci rurale din acel timp.Vom ncerca s stabilim, chiar i cu aproximaie, ct timp funcioneaz aceste instituii. Dac putem stabili cu precizie anul ntemeierii, din cele relatate de Topal putem afirma cu certitudine c, n anul 1896, anul venirii la Uzdin a notarului Rehak, cele trei instituii amntite erau deja nfiinate i funcionau n mod normal. Pe de alt parte, avnd n vedere "Istoria Torontalului" a lurSamu Borovszky, care a fost scris ntreanii 1911-1913, rezult c aceste instituii funcioneaz pn n "ajunul"primului rzboi mondial. Evident, pe parcursul rzboiului i ntrerup acti-vitatea, pentru ca dup rzboi s apar doar Banca Concordia, care va funciona pn la nceputul celui de al doilea rzboi mondial.Din cartea nvtorului Topal reiese c la Uzdin, pe lng cele trei instituii financiare locale, funciona i Banca "srbeasc", legat de'Partidul Naional Democrat Srb al lui Svetozar Miletic. Banca respectiv e activ mai ales n perioada alegerilor, deoarece Partidul Srb inteniona, de fiecare dat, s-i asigure alegerea candidatului propriu n acost cerc electoral al Uzdinului, avnd n vedere faptul c acesta era un cerc al minoritilor naionale.Se impune ntrebarea fireasc: de unde nevoia existenei n acele vremuri a attor instituii financiare ntr-un mediu rural?Tnainte de a ncerca s rspundem la ntrebarea enunat, s stabilim timpul exact la care ne referim. Este vorba despre ultima decad a secolului XIX i nceputul secolului XX, sau mai exact perioada de timp dintre anii 1890-1914.S evocm, n linii mari, ce se ntrrrpla nainte de aceast perioad. Este tiut c la 1848-1849 are loc Revoluia Burghez. Urmeaz apoi formarea statal dualist a Imperiului austro-ungar, n anul 1867, dup care urmeaz desfiinarea graniei militare, n 1872, i, nu n ultimul rnd dup importan, recedarea, din partea Imperiuiui, statului maghiar, a unor teritorii, inclusiv a celor dou provincii Iocuite de romni Banatul i Transilvania. Acestora Ii se adaug amplele construcii de ci ferate n spaiul Imperiului, precum i o adevrat explozie demografic a populaiei, n cea de-a doua jumtate a secolului XIX.Prin urmare, Ungaria pete n perioada la care ne referim (1890-1914) cu un spaiu cu 55.000 kilometri ptrai mai mare dect n perioada precedent, care este n acelai timp cu mult mai bine amenajat, nnobilat cu ruri ndiguite i canalizate - parial sau total navigabile - precum i cu spaii mari pe care au fost ntreprinse ample Iucrri de ameliorare i desecare a mlatinilor. Acestora li se adaug un numr sporit i ntinerit de populaie, aezat i stabilit definitiv la vetre permanente i o reea de ci ferate care s nlesneasc transportul pe ntreg spaiul trii. Se cuvine menionat c Ungaria din acel timp era un stat preponderent agrar, dei agricuitura deinea doar o treime din economia total, dar agricultur care n anii de vrf ai Iiberalismului maghiar de guvernare (1905-1906) i dubleaz producia fa de perioada precedent i astfel particip cu 72% n exportul Ungariei.Care ar fi situaia n perioada respectiv ntr-o localitate ca Uzdinul? Aparinnd confiniului militar timp de un secol localitatea se putea considera drept una cu un echilibru social-economic stabil. Pmntul era distribuit i redistribuit familiilor n funcie de numrul de grniceri activi i poteniali purttori de arme de care acestea dispuneau. Cunvns, pmntul nu aparinea de drept grnicerilor, familiile nu aveau posibilitatea acumulrii unei suprafee de pmnt mai mari dect le permitea Regulamentul grniceresc, dar nici s rmn fr el, dac nu era prescris de acelai regulament.Am putea afirma c n aceast perioad nu erau familii foarte bogate, dar nici srace i situaia material ntre familii nu era disproporionat nici de faptul c creterea animalelor nu era limitat, la fel nici arendarea de pmnt Domenial pecare familiile l puteau lucra.Echilibrul social ncepe s dispar treptat ncepnd cu desfiinarea confiniului militar, deoarece, cu acest eveniment, grnicerii devin posesori de drept ai pmntului, fiecare n suprafeele pe care le deinea n acel moment. Avnd n vedere acest fapt, se poate afirma c familiile e aveau un numr mai mare de brbai (ntre 10-52 de ani), conform Regulamentului grniceresc, deineau suprafee mai mri i se aflau ntr-o poziie avantajoas fande cele care aveau un numr mai redus de brbai, sau nu i aveau deloc. Important de reinut este faptul c de acum ncolo pmntul se motenete i c pe viitor averea familiei poate crete fr nici un impediment. Situaia economico-social se schimb drastic, dac nu chiar dramatic, mai ales n ultima decad a secolului al XlX-lea i n primii ani de nceput al secolului ai XX-lea. Faptul coincide, dup cum am mai menionat, cu perioada cnd producia agricol se dubleaz. Aceasta este, n acelai timp, i perioada de guvernare liberal n care era stimulat proprietatea, precum i iniiativa particular. Este, de asemenea, perioada cnd unele familii din Uzdin se mbogesc tot mai mult, altele rmnnd n urm r ajungnd n pragul srciei.Totn aceastperioad se vinde i pmntul aa-zis "Domenial" (Domeniul de Coroan). Uzdinenii cumpr ntreaga suprafa a pmntului'Domenial din hotarui Uzdinului, precum i o suprafa mare din hotarele nvecinate Tomaeva i Idvor.In aceast perioad de stimulare a iniiativei private, la Uzdin apar o sumedenie de meseriai, mici comerciani i crciumari, iar ceea ce este foarte important, n urma construirii poriunii de cale ferat ce trece pe lng sat (anul 1893), apar i mulr comerciani de cereale. Tot atunci se construiesc dou mori cu aburi i sunt cumprate 6 "maini de treierat" (cu danf i batoze). Tot atunci au fost ntreprinse i ample lucrri de desecare a "brilor" (mlatinilor) din jurul satului i de canalizare a acestora.Evident, pentru cele enumerate mai sus, de altfel ca i pentru multe altele (precum construciile de case, procurarea de unelte i utilaje moderne agricole etc.) era nevoie de capital financiar, astfel c nu ete deloc ntmpltoare apariia instituiilor financiar-bancare tocmai n aceast perioad.

TEXTUL INTERGRAL AL CRII LUI PAL TOPAL TRADUS DIN L. MAGHEAR N L. SRB Besmrtni madjarski pesnik Daniel Berenji u jednoj svojoj odi nie navedenim reima da bi probu-dio iz letargije madjarsko drutvo koje je krenulo prema korupciji: Svakoj naciji, zemlji podupira je, kamen temeljac ist moral, koji kad se izgubi:.... o ostal-om svedoi istorija. Da je pesnik svojevremeno svojim potresnim reima ibao amotinji sklon poredak vlasti, to svaki obrazovan ovek koji se prema dogadjajima iz madjarske istorije odnosi sa simpatijama i interesovanjem zna. Veliki pesnik je svojim duhom video nekanjenu nepravdu koju su tadanji gospodari zakona,u je-dnoj ruci sa Corpus Jurisom, a u drugoj sa maem delili u ime svete administracije milionima kmetova o-sudjenima na rtvu u krvi ili u novcu. Berenjieve rei podignute protiv korupcije bolji sinovi nacije su razumeli,te rei su nateralesrca starih dobrih sudija iz okruga da bre zakucaju kad dele pravdu narodnoj masi koja je sasvim sazrela za slobodu, a kojoj su oni ne samo sudili ve koju su i branili.I pravda je za duga vremena bila jedna za gospodina i siromaha, bogataai seljaka, to se jednako dopadalo Bogu i ljudima. Ali vremena su prolazila. Rei pesnika,koje su oglavale moral i pravdu,izale su iz mode, teriod idealizma bio je potisnut tekom rukom perioda materializma. Sve vie i vie se oseao trud nezajaljivih pojedinaca koji su hteli da se obogate po bilo koju cenu. Mislite potovani itaoci da se ova elja zaela u dui nekih za to rodjenih finansijskih vlasti? Ne, ni izdaleka, ve u dui nekih mranih kreatura, koje su uostalom bile pozvane da usmeravaju lokalnu sudbinu i dobrobit naroda; da zadovolje nezadovoljne, da usmere na pravi moralni i materijalni put zalutale, da daju snagu i hrabrost klonulima. Avaj, gorka iskustva danas ivo svedoe ba o suprotnom. Ovaj jadni narod boji vie se moli reima: Daj nam Boe hleb na svagdanji i oslobodi nas zla, ve ovako: Dobri veliki upanu daj nama, narodu koji se mui, pravdu,napredak, dobrobit za dobrobit nae zemlje belenika koji sve to eli, oslo-bodi nas bezdunih, bezoseajnih belenika koji ne znaju za pravdu, da ostanemo tvoji, da ne postanemo izgnanici sa zemlje naih praotaca, jer si za nae ouvanje na zemlji odgovoran vladi i kralju, na na nebu pak tvom Bogu, naem Bogu! ......................................................................................................................................................................... Optine koje ine nau uu domovinu, upaniju Torontal, od Boga sazdane za dobrobit, materija-lni i duhovni procvat, krenule su u moralno i materijalno rasulo kojem sledi propast iskljuivo zbog onih belenikih kreatura, koje su zahvaljujui srodstvu i kumstvu poslate na grbau nesrenih optina, a koje suprijemive za sva zla, a inae su vrlo malo kolovane i na upadljivo niskom stupnju prosveenosti. Rekoh, mlakonje, koje su zahvaljujui srodstvu i kumstvu za lokalnu upravu iabrane, a koje i nisu za intelektualni rad, ali izabrane u potrebnim okvirima i podupirane elinom voljom glavnih sudija pritis-kaju poput nesree iz starog zaveta optine koje su zasluile bolju sudbinu ali su izabrane za propast; sve-sne svoje moi jednog poluboanstva, kao crvotoina melju sve do propadanja divei se svom destruktiv-nom delu, prokletim uspesima. I kada su zavrile svoja razaranja doteravi stanovnitvo do ruba propasti , dovele optine do prosijakog tapa, trljajui ruke poput nekog modernog Jaga, sa osmehom jedne Sotone, iskazujui po- UPRAVNI PORETKU . I glupi pobednici u svom tupavom neznanju misle da je njihovo zlo delo neto slavno, plemeni-to, to korisno slui administraciji; a da mogu da zavire u duu beskrajno strpljivom,pitomom efu koji im daje uhlebljenje i koji sa odvratnou gleda na njihova tiranstva, mogli bi da proitaju sledee: Za tebe, nedostojni ovee, nema vie milosti . Desetinama godina je optina Ozora ( Uzdin ) trpela mnogo udaraca, mada je dostojna bolje sudbine. Jadni rumunski narod je proao kolu patnji i iskuenja mnoga i mnogo puta trpei tiranstva i samovlae svojih belenika. Kakve teke udarce je trebalo da podnese ti ruglu izloeno rumunsko stanovnitvo zbog bezdune uprave zlih belenika. ta je bilo ono to su ti naneli razni Vulkani, Papi, ivkovii u odnosu na dananja nesrena optinska stanja? Za njihivo vreme je Ozora doivela svoj vek nazadovanja od ega je pod jednim do-brim, savesnim vodjom uprave mogla da bude potedjena, kao to je to bilo za vreme blagosiljanog Lea Vahtela, koga se svi rado seaju. Avaj, lepi dani napretka su zauvek zapreteni imenovanjem Lea Vahtel za kapetana policije posle ega je on otiao iz Ozore. Posle kratke i sramotne vladavine Janoa ivkovia, zahvaljujui rodbinskim vezama upanija je htela ne htela iz Barande u nau optinu premestila nezapamenog uzronika naih propadanja, Itvana Rehak, da bi u njegovu stolicu smestila opet po rodbinskoj liniji, paenoga uticajnog administrativnog slubenika Ferenca Tot, biveg sreskog pisara iz Antunovca (Kovaica). U unosnu Ozorsku belerniku stolicu seo je pak onaj Itvan Rehak, koji je odmah po dolasku otvoreno izjavio da e Ozoru dati u ruke zakupaca, ida je njegova volja da stanovnitvo samo vue taljige, a dvojica da nose jeddno sukno. Tvoja predskazanja zli proroe, su se velikim delom obistinila. Ovaj vampir, koji ve devet godina parazitira u Ozori, zadala je posledni udarac optini, ije je stanovnitvo, ostavi bez imetka i doma, jednim delom u ruci sa putnikim tapom krenulo put Rumunije, Bugarske i Amerike, to ini i danas dolaskom prolea kada e nekih pedeset porodica iseliti iz Ozore put velike neizvesnosti, idui prema sigurnom unitenju odakle nema povratka! Ne mislite, potovaniitaoe, da pisca ovih redova na prikazivanje patnje bezprimerno strpljivog rumunskog stanovnitva Ozore pokree neki nitavni lini interes; ne, ta i on sam je dosta strpljiv ovek. Ve dugo sa neiscrpnim strpljenjem posmatra zloupotrebu poloaja sa strane Itvana Rehaka, stranog optinskog belenika, to poput prokletstva pada na optinu i na stanovnitvo, njegova zla dela i zelenaenja. Kada je pisac morao da uvidi da nemo posmatranje samo jo vie podstrekava stranog opt-inskog belenika Itvana Rehaka nove inove zloupotrebe u interesu optine i stanovnitva je istupio iz svoje pasivnostii u interesu zaceljenja tunih rana prihvatiose pera dabi, dokvie vlasti ovog nehatnog zelenaai neradnika, kako ga je upanija svojompresudom broj 23113/904 i okvalifikovala i posle svega neupotrebljivogbelenika i kaznila, prikazao itavom svetu iupoznao itaoce sanjegovim prljavim mani-pulacijama,a sa druge strane rehabilitovala time muenu i dotuenu optinu i stanovnitvo i ukazao na skup njegovihzloupotreba a i skrenulapanju viih vlasti i drutva, naroito vodje upanije i njegovog za-menika koji objektivno sude, a i upravnog odbora upanije, da sa punom strogou nastave sa kaznenih mera protiv Itvana Rehak pruajui tako pravino zadovoljenje ovom jadnom stanovnitvu i optini dostojnoj bolje sudbine, a da ne bi u sluaju kanjenja leka ovo bezkrajno strpljivo stanovnitvo, do ekstremnosti ogoreno izbiloi trailo nebo! .......................................................................................................................................................... A sad da pomenemo redom tea zlodela optinskog belenika Itvana Rehaka jednu po jednu:1/. Stanovnitvo optine Ozora, kao pripadnici vojne krajine imaju od pamtiveka privilegiju da iz godine u godinu uivaju povlasticu kod nabavke soli.limitnu cenu soli optina pravovremeno prikupi od stanovni-tva a skupljeni iznos stavlja u Prvu ozorsku tedionicu. Ova glavnica od nekoliko hiljada forinti prirodno stavlja se u tedionicu kao ulog i kao takav donosi 6-8% kamate. Pritom Itvan Rehak kao belenik treba da zna gde je ova znaajna svota kamate na glavnicu? Ko je to podigao i na ta je potroio? I najzad, ko je i na ta potroio za svaku kilu soli po krajcar vie skupljene pare. Napominjem da je prilikom istrage zapo-ete u ovoj stvari pre dve godine belenik Itvan Rehak glavnom sudiji izazivaki dobacio da je kamatu na cenu soli razdelio medju onim lanovima optinskog poglavarstva koji su kontrolisani ekspediciju soli. Neuvena drskost i zloupotreba! Pata etiri poverenika su na teret optinske blagajne primila ure-dnu dnevnicu i putne trokove. Ako je to istina, kao to jeste, onda je javni imetak optine namerno o-teen ; na osnovu toga odgovornost za imovinu je glavni sudija trebao da izrekne u drugom postupku. Ali on to nije uinio, a kamate i viak soli su isparile. Ovde treba napomenuti i zloupotrebu Itvana Rehaka protiv dravne blagajne. Kada je popisao po kunom broju glave porodica koje uivaju limit kod cene soli on je kod mnogih stareina upisao vie la-nova porodica nego to ih je bilo u spisku poreza po glavi stanovnika. Iz toga proizilazi da je jedan od spi-skova ne odgovara stvarnosti. I jedan i drugi spisak je Rehak overio linim potpisom i zvaninim peatom optine, ime je sa jedne strane prevario viu vlast kada je zapisnik podneo radi provere, zatim ga pros-ledio,sa druge strane pa svesno je prevario i dravnu blagajnu sa zlom namerom. Znai njegov postupak je ve tada bio kanjiv.2/. Uginuo je jedan optinski bik, ali ne od stone zaraze, ve od nebrige pastira; pojeo je suvie deteline, naduo se i propao. Mojse Motoroesku, optinski porotnik je jo pre no to je bik uginuo, zajedno sa prijavom tete dostavio beleniku Rehaku i predlog da bika zakolju, i da optina ne bi tetovala, rasproda-ju meso na malo. Ali mudrost Rehaka je i ovom prilikom bila bezprimerna, bio je protiv prinudnog klanja pa je tako bik uginuo. Pitam se stoga ako je meso jo ivog bika bilo dobro za upotrebu zato Rehak nije odobrionjegovu prodaju? Zato je dozvolio da meso crkotine optinski pastiri upotrebljavaju? I najzad sa kakvim pravom je belenik Rehak zadrao loj uginulog bika za sopstvenu upotrebu u svom domainstvu? Sigurno zbog pekulacija ili za proizvodnju toaletnog sapuna,ili je prea u skupljae otpadaka, ugrozivi kao konkurent tri teinbergera ?3/. Optini Ozora pripada i opovski rit u koji je belenik Rehak primio na ispau stoku drugih zaintereso-vanih optina bez znanja i pitanja optinske skuptine, sam po svojoj volji. I dok su krda sela na osnovu mera belenika Rehaka pasla u ozorskom ritu, dotle je stoka stanovnika Ozore imala zabranu pristupa u sopstveni rit jer je belenik cinino izjavio da tamo imaju pristup samo krda drugih sela, njima pripada pravo ispae za vreme zakupa. Ovaj postupak belenika Rehaka je medju stanovnitvom izazvalo vrlo veliko nezadovoljstvo. albe zbog ispravljenja nastalog problema su stizale jedna drugu; ali dodjavola, ko e sasluati alopojke jadnika sa zemlje?, naroito ako ih je prouzrokovao belenik Rehak, optinski paa? Ti, jadnie, plati i uti, ili bei, nestani! I taka. Pitam belenika Rehaka, ako optinskim imetkom gazduje kao sa svojim, ako je bez pitanja opti-ne pustio tudju stoku u ozorski rit, ko je ustanovio iznos zakupa po grlu stoke, koliko je on para sakupio na ime ispae od stranih optina, da li je svojoj optini poloio raune oprihodu, dali je iznos zakupa uveden u dnevnik blagajne, da li je novac predat optinskoj blagajni, ako ne , zato ne i gde su pare?4/. Bez javne licitacije preuredio je optinsku zgradu i svoj stan na spratu u palatu. Dozidao je do glavne zgrade po ceni od nekoliko hiljada forinti jedno mrano prizemno krilo. Bez javne licitacije je po svojoj volji doveo zanatlije da bi sazidali kuu u rasadniku i most ka Tami-u, izgradio je trotuare a da je postupio prema pravilima, bez zelenakih namera, putem javne licitacije bi to mogao da uradi mnogo jeftinije,uz materijalnu odgovornost graditelja. Ali briga Rehaka za to, nema on moralnu odgovornost. Ovaj zelenaki sistem je znai opet upotrebio, i zloupotrebio poverenje optine, i to u velikoj meri, samo da bi svoju optinu hraniteljsku namerno otetio. 5/. Jo za vreme ranijeg optinskog belenika Lea Vahtela, poto je dotini ekonomisao namenski, saku-pilo se 5566 forinti i bilo je to deponovano zbog kamate. Ne zna se ko je podigao te pare i za ta ih je po-troio? A ako jo postoje , gde su, ko njima raspolae, i gde su viegodinje kamate?6/.Zaudjuje drskost Rehaka, on je u tom pogledu jedinstven. Optinsku skuptinu zapravo hipnotie; drugaije ne mogu da mislim o ovom telu koji broji 44 lana; to telo slepo slepo sledi belenika Rehaka kada treba izglasati nepostojee stvari koje je belenik izmislio. Naime Rehak je 9 aprila 1900 na sednici optinske skuptine pod brojem 69. Predloio da optina iz svoje kase izglasa 100 forinti kao pomo pos-luitelju dravnog zabavita u Ozori. Prisutni lanovi su to bez dubljeg razmiljanja jednostavno izglasali, a upanija je dobronamerno 17. Aprila 1900. Odobrila.

Ako je ovih sto forinti stvarno preneseno iz blagajne ja to kvalifikujem kao pljaku jer:a). Ozorsko dravno zabavite od svog postojanja nikada nije imalo posluitelja; b). Zabavitu ministar kulture na teret svog portfelja za dadilje u zabavitu ponaosob godinje prebacuje po 240 kruna dravne pomoi, odnosno platu za ono smeno malo posla to one u zabavitu imaju. Rehaku znai nikada ne bi palo na pamet da dadilji koja radi kraj vaspitaice bez protivusluge isplati 100 kruna optinskih para, to bi, ako stvarno uradi, pre svega trebalo da znaju optinski poglavari, a naroito vaspitaice ili dadilje same, ako su primile pomo. Ali poto ova pria nita drugo nije do prevara, bacanje praine u oi optine (na kojima je mre-na), samo je jedan iz gomile grehova belenika Rehaka, pa ga pozivam neka podnese izvetaj o tome ko-me je isplatio izglasanih sto kruna optinske pomoi, kako glasi ime dotnog? Jer vaditi ovoliko iz optin-ske kase vie je no pljaka usred bela dana.7/. Ozorska zemlja u povrini od nekih 200 jutara u potezu Bunare od pamtiveka je stanovnitvu Ozore sluila kao panjak za krave, konje i ovce, delom jer je srazmerno mala povrina panjaka zvanog Ostrovo na obali Tamia svake godine izloena poplavi, a delom da stoka za vuu od ranog prolea do dolaska zi-me, kada se odmara za vreme noi, moe ostati na panjaku. Zbog loeg ekonomisanja optine, a najvie za vreme ivkovia do 1896 godine kada je optina plaala 18% dopunskog poreza, a od 1896 do 1898 usled primernog ekonomisanja Rehaka optina je plaala 39% dopunskog poreza da ne bi postala plateno nesposobna, kada bi optina potpala pod kura-torstvo /persoan juridic numit celor ce nu snt capabili singuri s-i administreze bunurile i intere-sele economico-finaciare/ belenika Rehaka, to je inae bio Rehakov ideal i san. Optinska skuptina je raunajui sa lako moguom platenom nesposobnou i sa udarcima koji idu sa time ( bilo da su mora-lne ili materijalne prirode ),blagovremeno ijednoglasno odluia u jesen 1898 godine da potes Bunara bu-de preoran, i na period od est godina bude podeljen stanovnitvu u parcelama od 2 do 5 jutara povrine u zakup kao oranica, da bi zakupnina pokrila velike dopunske poreye i druge dugove nastale zbog lakomi-slenog ekonomisanja gore imenovanog optinskog belenika, to je velikim delom i postignuto, ali ne zbog dobrih postupaka i ekonomisanja Rehaka,jer da je toga bilo finansiranje bi bilo pokrivano i bez preo-ravanja potesa Bunare, ve otvaranjem novih izvora finansiranja i njihovom upotrebom, jer optinski dopunski porez u Ozori iznosi inae svega 8% nasuprot ogromnim prihodima. estogodinji period zakupa je poetkom 1904 godine istekao, stoni fond optinskog stanov-nitva za ovih est godina se uetvorostruio,a imajui u vidu i odluke optinske skuptine potes Bunare je trebalo vratiti njegovoj prvobitnoj nameni, tojest pretvoriti opet u panjak.Optinska skuptina je ove mere novom jednoglasnom odlukom ponovo izglasala da se ista odmah izvrava. Samo to Rehak koji se bavi pekulacijama nije uzalud svemoni gospodar upravljanjem ubijene Ozore. U Ozori svi znaju da je Rehak jedan znaajan deo Bunara sa najboljom zemljom svake godine uzi-mao sebi u zakup kao prvi licitant. Ove povrine je jednim delom sa velikom zaradom iznajmljivao stano-vnitvu, a delom koristio kao panjak za svoju stoku, iako je optinska skuptina odluila, sada ve uz veliku kaznu, da preorene parcele upotesu Bunare vie ne smeju da se koriste kao panjak dok traje zakup; jednim delom ih je pak obradjivao, ali uz iju pomo?- jednim delom radnom snagom optinskih uvara i pretpregaa koji koji to mogu da potvrde pod zakletvom. Da bi ovaj sistem koji mu je donosio velike koristi mogao i dalje da primeni bez ometanja, ida bi sve osigurao sebi naterao je Kostu Lupu, jednog parazita, da potpie albu koju je on napisao i u kojoj tra-i da se odluka po kojoj njive u Bunare moraju da se vrate prvobitnoj nameni poniti sa strane drugoste-penog organa uprave. Napominjem da je Kosta Lupu bez ikakvog imetka, sasvim propao ovek, koji je poputparazita iveo i ivi na hlebu svog poslodavca, koji nije imao i nema ni kue ni kuita, niti stoku, znai da on nije imao nikakvog interesa da uloi albu kja e sluiti interesima treeg lica. Kao to rekoh belenik Rehak je uloio albu isto iz koristoljublja jer ako njive u potesu Bunare budu orane on i dalje moe da nastavi sa svojim iarenjem do bezkraja bez da ga neko moe spreiti u tome. alba o kojoj je re redovnim putem je dostavljena pred glavnog sudiju Imreta Loveiser i sa njego-vim predlogom, samo za Rehaka pozitivnim, pred stalni upanijski odbor, gde su referisali o predlogu Koste Lupu i dobronamerno ga usvojili ponitivi tako jednoglasnu odluku optinske skuptine koja je bila od javnog interesa a u korist Rehaka. Slubeni postupak upanije po ovom predmetu neu da kritikujem, a jo manje da napadam, jer je ona postupila stvarno dobronamerno kada je ponitila odluku ozorske optinske skuptine jer je Rehak u albi naveo da njive u Bunare kao panjak slue samo ponekim vlasnicima, dok je nedvojbeno dokazano da :a). Kosidba trave na panjaku Bunare u rano prolee vie puta zna da donese optini nekoliko hiljada kruna dohodka; posle kosidbe ova zemlja cele godine slui kao panjak stonom fondu stanovnitva; b). Ovaj panjak i bunari na njemu slue za vreme tri godinja doba kao jedino odmorite i pojilite pa i hranilite za stonu vuu i konje zemljoradnika koji rade na nepreglednim njivama.Od ove povrine je hteo zelena Rehak da lii stoku 6.000 zemljoradnika samo da bi zadovoljio svoju nezajaljivost. Napominjemda u sluaju dolaska zvaninika ili komisije bie dokaza, a da u Ozori od stanovnika sem Koste Lupu i Itvana Rehaka niko nee biti na stanovite pomenutih, pa ni sam Lupu. Kada su optinskoj skuptini saoptili briuu odluku upanije, to je ona dobronamerno donela, skuptina je svom revoltu prema Rehaku najteim izrazima dala glasa, belenik moe da zahvali smirenosti lanova optinske skuptine da ga u Sali nisu izudarali. Mesto toga su pozvali Rehaka, svesni svoje istine, da on sam podnese albu protiv te odluke upaniji, znajui da je on autor sramotne albe od rani-je, na ta je on drsko odgovorio: idite kod vaih popova ! Ovaj odgovor pun uvrede je jo vie zatalasao ve ionako uznemirene due, pa su odjeknule rei imona Kon, viraliste, koji je praen optim odobravanjem tresnuo Rehaku u lice: gospodine belenie, vi nikada nemate pred vaim oima interes optine, one optine koja vas i vau porodicu hlebom hrani, i koja je vama od vaeg dolaska toliko dobra uinila, ve podravate materijalistike ciljeve na utrb opti-ne, uvek gurate napred svoje interese na tetu optine i sami svesni svog krivog postupka, aljete nas popovima mada ste optini vi potrebni. Ali kada su upaniji potrebni nai glasovi, naroito oni koji slue vaim interesima, onda dolazite nama ! . Posle ovih prebacivanja Rehak se skruio i obeao da e poslati treestepenu albu. Ali u kom je duhu napisao tu albu to sam Bog zna, jer sem njega albu u Ozori niko nije video, sem moda njegov drug Kosta Lupu. Ovakve mere dobronamerno donesene od ministra unutranjih poslova i upanije, koje potpo-mau interese optinskog belenika na utrb optinskog imetka radjaju veliko nepoverenje koje se teko moe popraviti medju stanovnitvom koje je sito Rehakove vlasti i ogoreno pa e zakljuiti da narod da-nas sem popova nema nikoga ko bi predstavljao njegove opravdane interese, te e u svakom slubenom licu i vlasti gledati neprijatelja i ugnjetaa. Da je ovo miljenje medju stanovnitvom pustilo korenje, mogu da se uvere upravne vlasti i njih-ove nepristrasne vodje, glavni upan i podupan, glavni belenik, glavni tuilac, bilo prilikom linog izlas-ka, bilo prilikom poverlivog sasluanja nekoga iz nae optine, izuzev jedno do dva druga Rehaka, a ak i njih, jer se jedan od njih , Ignac Klauber, mesni trgovac i sam osea oteenim od Rehaka. U emu se to sastoji sa ovim napisom nema veze, rei e to on sam koji je pred javnou reprodukovao Rehakove rei da je on osoba koja e konkurisatii za mesto intera, ako zna da e mu to doneti korist. Drim za korisno da se stanovnitvo dopisom obavesti o tome da je upanija bila odvedena na stranputicu albom beleni-ka Rehaka onda kada je ponitila jednoglasnu odluku skuptine optine koja je sluila optem dobru, a da je drugostepena odluka zasnovana na zlonamernoj informaciji; dopis bi mogao da proita jedan intelek-tualac iz redova rumunskog naroda koji zna maarski i moe svaku reenicu tano da rastumai lanovi- ma optinske skuptine,a preko njih cela optina da sazna, da upanija ovim plemenitim postupkom eli da to pre i u potpunosti prevazie razmimoilaenja, kako idejna tako i politika, nastala zbog intrigansk-og postupka belenika Rehaka. Narod je sa svojim dobrim i potenim nainom razmiljanja odan libera-lnom poretku, i to ostaje i u budunosti, samo ga ne treba ostaviti da bude plen mesne uprave iji je je-dini frivolni izvrilac Itvan Rehak, optinski belenik od koga optina eli to pre i jednoglasno da se oslo-bodi; za ta se svakodnevno moli.8/. Iz neke ministarske ili upanske naredbe je pre nekih etiri godina proizalo da optinske poljske pu-teve treba regulisati. Rehak je ovu naredbu svojevremeno predoio skuptini a svetenik Janku Milu je protumaio na rmunskom jeziku. Optinska skuptina je ispravljenje poljskih puteva jednoglasno prog-lasilo nepotrebnim jer to kod ovih putevapo njima nije neophodno.Nasuprot optinskoj odluci Rehak je bio miljenja da poljske puteve treba ispraviti i znajui da e posle njegovog lukavog predloga oni zaista biti ispravljeni, pobrinuo se da se on i ovoga puta okoristi. U tom cilju, svestan svoje zelenake manije, naredio je javnu licitaciju velike koliine bukava iz optinske ume. Tom prilikom je, bez da je neko i slutio neto o novim zelenakim ciljevima belenika Rehaka, kupio veliku koliinu bukovih stabala. Tu kupovinu je tako veto sredio, da je ve unapred odabrana stabla svojim proglasio i o tome obavestio druge kupce izale na lice mesta, koji su veim delom bile zanatlije kojima je zbog egzistencije sirovo drvo bilo potreb-nije za obradu, i koji su se udom udili ta e optinskom beleniku onoliko drva za grau, ali koji su iz i-ste kurtuazije prema optinskom beleniku odustali od licitacije.Ovako je Rehak za bagatelnu cenu kupio drvo za grau za ta ga je upanija svojom konanom odlukom broj 23113/94 kaznila strogom disciplin-skom kaznom. Od kupljenog drva dao je isklesati oznake za puteve, naravno uz velku dobit, a na teret optine injene blagajne.Ali novopeeni tesar se malo preraunao, upio je mnogo vie drva nego to mu je bilo potrebno za oznake na poljskim putevima. Tako je preostale stubove debljine njegovog trupa zaista morao on sam da upotrebi kao pritke u svom vinogradu. Moete misliti kakav je to vinograd u kojem me-sto pritki stoje postavljeni stubovi poput veala kraj mlade loze.Stanovnitvo sa uenjem gledataj udni i smeni nain obrade vinograda. Ne elim da reprodukujem izjave praktinih gazdi, one su veoma neuku-sne, neka samo ostanu upamene u Rehakovu korist. Ko eli neka pogleda Rehakov vinograd kao kuriozi-tet. Nije pak nemogue da je Rehak ve ranije slutio da e ga zbog drva za bagatelu nabavljena iz optin-ske ume, a optini skupo prodate, jednom reju zbog nedozvoljenih pekulacija napasti, pa je zbog toga bolje da ispadne smean i da izbegne sumnjienje da stubove pripremio iskljuivo za poljske puteve, on ih je pripremao kao za pritke u vinogradu.Da se vratimo poljskim putevima, dabi belenik Rehak imao pokrie pred vlastima, po svojoj pa-meti zakljuio je ugovor sa Mihajlom Molnarom iz Velikog Bekereka, naravno samo kao formu, jer ust-vari on je imao ugovor sa nekim Kremerom, palirom, koji je uradio isoravku poljskih puteva, i to veoma loe. Da bih uo struno miljenje po tom predmetu sam konsultovao jednog u toj stvari apsolutno indi-ferentnog ininjera, koji je izjavio da Kremer, ma koliko savesno radio, poto nema tehnika znanja, za ovakva precizna merenja, zatakav posao je nepodesan nesposoban. Zbog dokazivanja ove moje tvrdnje spreman sam da primim struno miljenje i kritiku bilo kog diplomiranog inenjera, onih koji Kremera bolje poznaju, naprimer strune inenjere Kraljevskog dravnog graevinskog biroa iz Velikog Bekereka, ili pak bilo kojih samostalnih inenjera. Da je Kramer zbog svoje nestrunosti loe merio poljske puteve, to mogu da posvedoe bezbroj vlasnika zemlje, odnosno parcela, koji su od onih loe vrenih bezkorisnih premera jedni drugima sve, smo ne dobronamernici i dobre komije. I pored svega optina je usled intervencije Rehaka primila tako loe premerene poljske puteve i mislim, nekih 6.000 kruna isplatila iz optinske blagajne paliru Krameru. Poto je stanovnitvu dato do znanja da nove oznake na poljskim putevima, odnosno stubove po Rehakovom patentu treba respektovati, izbilo je nezadovoljstvo naroda, zgranjavnje, i poele su da stiu albe. Radi smirivanja do ekstremnosti uzrujanih dua i zbog prevazilaenja krvavih sukoba, hitno sazvana optinska skuptina je odluila da naloi Rehaku da njegov palir Kremer odmah izae na lice mesta i to na lini troak poglavarskih slubenika ( belenika i sudije jednog seoskog sudije u opancima ), to je upanija, odnosno glavni sudija opet dobronamerno a na osnovu loih informacija prebacio na teret optine da bi se ispravile pozamane greke. Ponovnim dolaskom palira Kremera u Ozoru pojedincima, Arsi Miloradoviu Gruji Spariosu i drugi-ma ispravljene su nanete nepravde, ali ve njihovim neposrednim komijama ne. Napominjem da meu seoskim intelektualcima jedan od najuticajnijih u Ozori je Arsa Miloradovi; isto tako tako znaajna lino-st je meu zemljoradnicima Gruia Spariosu. Iz ove aziske situacije se da videti, da je Rehakovo ekspo-niranje oko ispravke poljskih puteva bio samo izgovor za zadovoljavanje njegove materijalistike i koristo-ljubive nezajaljivosti. Prole su ve dve godineda su poljski putevi, hteli mi to ili ne, primljeni, ali su jo uvek u stadijumu onog premera od pre pamtiveka, jer onom loe vrenom premeru nigde nema ni traga, ali je zato optin-ska imovina, zahvaljujui Rehaku, za 6.000 kruna umanjena, a u due stanovnitva se uselio strah da e njihovi posedi, nasleeni od pradedova ili znojem zaraeni biti pre ili posle oteeni, sa im bi se poneki, zavisno od temperamenta, od straha, ili pak zbog mira i pomirili, ali nije iskljueno da veina samosve-snih seljaka pravnih vlasnika ne bi se kosom ili raonikom naoruana stalo da brani svoje posede od samozvanaca, bilo da je to njegov komija ili neko drugi. Evo vidite, kakve moralne i materijalne tete moe da nanese neki nesavestan i na sva zla spre-man optinski belenik kao to je u Ozori Itvan Rehak, a usled ega uvek narod biva optuen za krenje zakona, ta vie i za ustanak protiv pravnog poretka od ega neka Bog zatiti ovaj narod koji je zasluio bolju sudbinu i bolju sudbinu i bolje voe, taj narod koji je ubijen Rehakovom upravom ni u emu nije kriv, kriv je iskljuivo nepopravivi Rehak spreman spreman da iskoristi narod,a trpljen samo zbog srodst-va. Evo zamlistite samo na ta je sve spreman seljak kome je od prastarih vremena njegov komad zemlje sve i sva kad njega u tom posedu ometaju, a on je bio pismen ili nepismen ve opijen pogrenim socijalistikim pogledima. Po meni na ustanak protiv vlasti,da bi sam sudio onom ko kri njegova prava. Da ne bi ispao lian i nastupao sa nekim tvrdnjama bez osnova, iznosim kako je prololog prolea obiao polljskeputeve sudija Krevrat iz Antunovac i izvrio smotru na jednom putu iji je rezultat bio niz od 56 kazni, sa po 10 kruna po glavi bilo da je zemlja preorana bilo da nije, bio vlasnik kriv ili ne, rok albe je iznosio tri dana. Ironija ove kazne je u tome da na tom poljskom putu i belenk Rehak ima svoju zem-lju, ali njegovo ime nije meu kanjenima to dokazuje i presuda sdije iz Antunovca . Kanjene strane su sada zaista otile kod popa Honora Konopana po onom savetu belenika Re-haka na optinskoj skuptini i zamolili ga da napie albu.( Jer zato ima pop Konopan svoje vernike! ) Zbog ove ispravke, bolje reeno kvarenja poljskih puteva od tada je odrano vie skuptina na ko-jima je belenik Rehak sa svojim predlozima uvek ostao sam, nasuprot predlozima doktora Pakurara i Lu-puleskua, direktora banke, koji su inae uvek istog miljenja kao on, ta vie u dva maha zbog njegovih velikih zloupotreba lanovi skuptine zajedno sa lanovima poglavarstva na otvorenoj sednici jednogla-sno su zapisniki izglasali neodobravanje a drugi put nepoverenje beleniku Rehaku na ta je on opet samo onako cinino odgovorio skuptini od 44 lana: odluite bilo kako, ja u to zapisati, hartija je strplji-va! . Tako sedogodilo da je Rehak od prvostepene vlasti zbog njegovih greaka dobio diciplinsku kaznu zajedno sa Vasilom Krecu, seljakom sudijom, koji nije imao pojma o Rehakovim manipulacijama; kaznu je glasila: Pokreem diciplinski postupak protiv belenika I sudije jer su se pokazali nesposobni da izvre ministarsku naredbu nasuprot skuptini koja je lina!. Moja primedba na ovu naizgled otru sudijsku meru je da glavni sudija i nehotice ili zatvara oi pred nastalim problemima, ili je pak nesposoban da prekine bez milosti dosadanji prokleti Rehakov si-stem. U vezi sa tim imam nekoliko rei I za glavnog sudiju Lovisera. Glavnom sudiji bi bila dunost da su-spenzije belenika Rehaka kako je za to u predmetu Adama Dalje od glavnog upana I dobio nalog, poto Rehak nije izvrio naredbu ministra, ako je ve Rehak I poglavarstvo preuzelo poljske puteve. Sa ovim sv-ojim propustom Rehak je povredio pravni poredak poto je optinu posredno otetio sa 6.000 kruna. Po meni zvanini optinski organi i skuptina su bili ubeeni tada a jo su i danas, da poljski putevi nisu bili ispravljeni kako to treba,jer inae ne bi odrali sastanke skuptine, nego bi posle zvaninog prijema po-ljskih puteva podvukli crtu, a protiv stranaka koji su ometali posede pokrenuli bi sudski postupak. Pitam se prema kojim podacima e sad biti ureeni poljski putevi, poto su prolog prolea pritke koje je opti-na platila 520 kruna vlasnici izvadili I bacilli na vatru, tako da od tih oznaka danas nema ni traga a onih 6.ooo kruna je nestalo bez traga. A da bi se poljski putevi stvarno I pravno obeleili, pitam se,hoe li belenik Rehak optinu pono-vo otetiti sa novih 6000 kruna? I pre svega zbog ega nije Rehak odmah naloio I kopanje jarkova po stubovima i pritkama? Zar to nijeza strogu kaznu zbog zloupotrebe I materijalne tete nanete od Rehaka? Na mene to ostavlja utisak da on eli da priredi novi premer, to e rezultirati za optinu novih 6000 kru-na izdataka, a za njega novu korist, ako ne od prodaje stubova I pritki, ono od provizije. Ovako parazitira na teret optine ve 8 godina ovaj nezajelivi optinski belenik koji se nadneo nad optinom poput biblijske kazne. To to posle ovog tekog diciplinskog prekraja okruni glavni sudija koji kontrolie optinu nije odmah preduzeo protiv belenika Rehaka kaznene mere ja pripisujem tome da u okrugu ne pridaju veliki znaaj zapisnicima poslati sa skuptinskih sednica, a da je suprotno, belenika Rehakabi jo na samom poetku sustigla kazna: a naroito das u palivo proitali ta je rekao Jova Lupulesku, najuticajnijem lanu skuptine, kada je taj izneo predlog neodobravnja drugom prilikom dr. Simeonu Pakuraru, optinskom lekaru I Honoru Konopanu, popu, isto I lanovima skuptine u vezi njihovih jednoglasno usvojenih predlo-ga o nepoverenju beleniku Rehaku, istovremeno je je skuptina jednoglasno zabranila zapisnikom odlu-kom beleniku Itvanu Rehaku,da sve dok upanija nije donela konane odluke o poljskimputevima,ne sme da podnese nikakvu priavu protiv onih vlasnika imanja, koji nisu zadovoljni diletantskim premerom palira Kremera, pa su zadrali prvobitne mee. Ali je Rehak nasuprot zabrani izkazanoj u skuptinskoj od-luci ipak podneo prijavu,ali ko bi to drugi ako ve nije naao sebi opet jednog Kostu Lupu! Ili je moda sam glavni sudija kao ef bez sluha za odluku o iskazanju neodobravanja I nepoverenja sa strane ozorske skuptine a protiv belenika Rehaka? Moda ipak nije tako, neka ne bude sada u dvanaestom asu. Mi u to verujemo! Ovakve Rehakove pekulacije su brojne, izmeu ostalog napominjem :9/. Prole godine u oktobru u susednoj optini Tomaevac licitacijom su davali u zakup negde oko 400 ju-tara optinske zemlje, treba rei das u ovu zemlju od pamtiveka pa do danas uvek uzimali u zakup isklju-ivo zemljoradnici iz Ozore poto se to nalazi na granici nae optine. E sada znajui za to, kako je Rehak kao belenik smeo u potaji licitira sa vrlo osrednjom cenom tako da upola od vrednosti je ugovorm uspeo da obezbedi? ta je pokretao Rehaka da ometa egzistenciju stanovnitva sopstvene optine I pree u konkurenciju ? Evo da izloim : Poto su belenik Rehaki njegov ortak sa optinom Tomaevac sklopili ugovor lepo u njihovom sti-lu, kod nas su kako je ve to uobiajeno, u nedeljnoj zapovesti oglasili da zainteresovani mogu pomenute zemlje da uzmu u zakup javei sejo istog dana po podne kodd njega ili njegovog ortaka da bi za istu zem-lju za koju je on platio 18 forinti po jutru (zakupio je zemlju na est godina )zemljoradnici platili 28 30 forinti, I evo nnjemu tako vie hiljada forinti zarade, da zbog albe upanija nije poslala naredbu a optina Tomaevac odustala od posla, to ne iskljuuje dugi sudski postupak na teret dbrostojee optine Toma-evac, ali se pitam ta moe u tom sluaju Rehak, sem ako ne odnese pritke iz njegovog vinograda poto mu vinograd ionako propada od tetoina. Evo verodostojnog dokaza kako belenik Rehak od 400 jutara godinje dobio nekoliko hiljada kru-na koristi bez po muke a sa ogromnom tetom za stanovnitvo Ozore, a plus zaradu bi mu donelo I sai-njenje ugovora ozakupu z ate zemlje! Ne moe se ni gramziviji ni koristoljubiviji oveka zamisliti od rehaka ta samo pre nekoliko dana je upanija ponitila zakup orlovatskih zemlja zbog toga to su ten jive isto dva strana lica uzela u zakup, a danas pod naim ekonomskim uslovima, kada treba spreiti migracije, socijalistike tendencije itd., vlasti su prinene da bdeju da vie povrine bude u parcelama od 1-5 jutara podeljene meu siromanim na-rodom, da se ugovor o zakupu sklopi sa osobama slabije egzistencije. Moete li zamisliti javnog belenika da je vei pekulant od Rehaka, koji iako zna da je upanija predloila da se odobri zakup u Orlovatu, na predlog podupana, koji ima najvee poverenje u zakupcu Popoviui Mualovu, I ubeen je u njihovu garanciju, ipak je preporuila usvajanje stave koji sam prt-hodno napomenuo. Ili je Rehak mislio da e upanija njemu, za ljubav, uiniti izuzetak? Kakva zabluda! Kako onda kvalifikovati sramotni postupak ovog javnog slubenika, ta ovom prilikom Rehak nije mogao da se Pravda da je hteo putem zakupa da pomogne bilo jednoj ili drugoj optini,kao to je to i-nio kod poljskih puteva?10/. Radi daljeg okarakterisanjai ilustrovanja postupaka belenika Rehaka izloiu jo jedan sluaj to e potovani italac moda smatrati sitnicom, ali ako se osmotri bolje, videe se kako je dotini previan i ka-ko je domiljat kada se radi o stvarima koji donose besplatnu korist. Rehak na elu optinskog poglavarstva izlazi na optinski senokos da bi kosite dao u zakup. Obiavi sve, ide do one parcele na kojoj je naj-lepa trava. Ovde poine licitacija I odmah uzima za sebe jednu ili vie parcela. Ostali licitanti, kojima je belenik prepreio put, hteli ili ne, odustaju od zakupa, raunajui da e uzeti sledeu parcel. Tad se otkriva Rehakova domiljatost. Poto kod sledee parcele mnogi stanovnici licitiraju, on jednostavno izjavljuje da ta parcela nije za prodaju; rezervisana je za optinsku priplodnu stoku. Potovani itaoe, u tome svakako nema nieg loeg? E alit e parcelee biti istovremeno koene kad I njegove, seno e se sa tih parcela istovremeno voziti. E koe sada ustanoviti hoe li se belenik okoristiti senom rezervisanim za optinsku stoku? Seljaci jednostavno kau: bio bi lud kad nebi iskoristio priliku. Pravde radi pak to ne moemo tako prihvatiti, jer na optinskog belenika ne sme da padne ni senka sumnje, a ne uvek da izjavljuje, ako ne kupim ja kupie drugi! On treba da ima vie morala neuki I od njega uvek potcenjeni seljak, ta on je iz gospodske familije? Ali on skroz ne valja. Na kraju krajeva nje-mu takve manipulacije i nisu, potrebne, nema decu, ali ima po sopstvenoj izjavi dnevno 20 kruna priho-da, to godinje osim njegove lepe plate iznosi 8000 kruna, tu je njegov lepi stan koji bi odgovarao I glav-nom upanu, najudobnije ureen, drvo za ogrev, bata, besplatna upotreba pretprega itd.itd. do beskra-ja,sve za njega samog injegovu udobnost, ta ozorani su dobri, znaju za potovanje, I iroke su ruke, samo to otvrdli Rehak sve to ne zasluuje, iako nije upuen na sve te pekulacije sav je ogrezao ni igerica mu ne valja!11/. Belenik Itvan Rehakoptinske uvare koristi za svakodnevne poslove, tako isto I vlasnike pretprega, bez ikakvog srama. Vlasnici pretprega treba da voze njegove goste u Titel, pa I u druga udaljena mesta; koristi ih uvek za prevoz roda sa svojih njiva, za prevoz ubreta; optinske uvare koristi kod setve,etve, kod kosidbe sena, za sve vrste kunih poslova, za poslove u bati i u polju. Desilo se da je optinski lekar trebao da zameni bolesnog kolegu iz Tomaevca pa je zbog toga trebao da stigne jutarni voz, ali nije bilo pretprega iako je optina duna dap red svaki voz poalje kola, kao to I ini. I znate li zbog ega nije bilo pretprega ? Jer su vlasnici od ranog jutra robovali abe, prevozili su cigle u Rehakov vinograd za izgradnju njegove vile. Iako I on sam ima kola I konje, ali zato da mui svoje ivotinje kada optina ima teretna ko-la plaena parama stanovnitva a on to moe da koristi besplatno. Da je doctor doao do kola to moe da zahvali samo svom energinom nastupu, pa je Rehak, da bi izbegao skandal, dao svoje koije lekaru na korienje. Kao to sam ve i rekao, Rehak je cele godine koristio uvare zasve vrste poslova u domu I u polju, ali nikad im nije platio ni au vode, da bi makar ugasili e, jer daje bar to uradio, dragi itaoci, budite uvereni, ja sve ovo ne bi ni spomenuo. Sami optinski slubenici osueni na robovanje, su se alili I ale sei danas svim redom, ali ne smeju da se suprostave Rehaku jer znaju jadni od svojih prethodnika, ta bi ih ekalo, otkaz bez milosti! Belenik Rehak, sasvim svestan svoje pohlepe, duboko vrea I verska oseanja. Bezbroj puta se dogodilo da prazninim danom, kada su I narodna veselja, kao za Duhove, kada se narod u crkvi moli Svevinjem, Rehak naloi da uvari I vlasnici pretprega, inae iscrpljeni od danononog rada moraju da voze repicu sa njegovih njiva iz potesa Bunare. Da se nisu osvetili beleniku koji ovako vrea verska oseaja stanovnitva, to je samo zbog toga to je taj narod beskrajno strpliv. Samo to je on to bezkrajno strpljenje smatrao kukavilukom I mislio da se sa njima moe ophoditi kao sa marvom. Iz ovih inenica se vidi kolika je nezajelivost I koliko koristo-ljublje Rehaka, ne osfre se ni na najsvetija oseanja stanovnitva, hoe da se ljudi odreknu I svoje vere, da je istinu iz svoje due, iako je to jedina nihova uteha.12/. Kao dokaz njegove nezajaljivosti pomenuu I sve pomonike belenika koji su za ovih 8 godina bili I jesu u Ozori. Svi do jednogsu se alili zbog njegovog tvrdiluka jer je on I za poslove podbelenika skuplao hasnu, a njima bi moda ostavio koju mrvu, jer sup o njemu oni njegovi potinjeni, iako su oni do svoje belenike diploma doli sa mnogo vie truda I materijalnih rtava, ali sa mnogo manje sree no on.13/. Jedan od eklatantnih dokumenata njegovih majstorluka je premer onih ozorskih dominalnih njiva koje je trebalo od dravne riznice otkupili za veito. I od tih premera je Rehak mislio sebi da iskuje kapital uz pomo nekog Veisa, samostalnog ini-njera iz Temivara sa kim je svojevremeno za dva sata kolske etnje preao poljske puteve radi kontrole I naao ih ispravne, iako je za taj posao bilo potrebno, a naroito za ustanovljavanje fiksnih taaka, vie nedelja; rekoh sa tim inenjerom je hteo isplanira odvodnjavanje dominalnih njiva. Evo odsustva tolerancije, simpatije I dobra ukusa kod jednog belenika iz Torontala a prema in-enerima biroa za dravnu izgradnju iz upanije Torontal, I prema samostalnih inenjerima: Kako misli da sprovede svoj plan, to do danas niko ne zna, zna se samo toliko da za inenjera koji je radio plan, dao je od strane ozorske skuptine isplatiti 400 kruna! A to su novi vidljivi znakovi Rehakovih pekulacija, sada taj upadljivo visoki iznos honorara, a kasnije onih 60-80 hiljada kruna horibilnog iznosa za odvonjavanje I izgradnju nasipa, zbog toga treba upanija unapred da se postara da projektovanje manipulacije bele-nika Rehaka ne uspeju, d aim se preprei put. Iako optina Ozora do danas nije izvetana o tome da su ozorske dominalne njive prele u njenu svojinu Rehak je zbog izrade planova naredio da se one od ine-njera premere I poto je Rehak pre vremena dao da se izglasa isplata honorara za izradu planova, a dao je I isplatiti inenjeru Veisu, da se izrekne odgovornost Rehaku I da mu se naredi da vrati tih 400 kruna.14/. Kod nekoliko siromanih porodica iz mesta sa oca na sina se prenosi tradicionalno zanimanje; pre-voz. Ovim siromanim oevima porodica jedini nain zarade je bio da od jeseni pa do etve u slede-oj godini kolima prevoze rod za ovdanje trgovce itom do eleznike stanice ili do Velikog Bekereka. I na tom nedovoljno plaenom tekom poslu Rehak je zavideo jadnim prevoznicima. Poeo je on sam sa svojim klima da se bavi prevozom I preporuio se trgovcima itom da prevozi njihovu robu do eleznice ! Trgovci itom, znajui njegove pekulacije, ili pod prisilom situacije, da ne bi imali posla sa bele-nikom, ili pak to su se saalili jer je I pored godinjeg prihoda od 5000 forinti prinen da se bavi ovim po-slom koji bedno plaa krajcarima, dali su mu d aim vozi ito u magacine eleznike stanice. To su uradili Ferenc Guto i Klaber. Prevoz 12 akova po 80 kilograma od stana trgovca itom do eleznike stanice staje 15-20 krajcara. Rehak je znai tim bednim porodicama prevoznika oduzeo i tih 60-80 krajcara dnev- ne zarade. Ti bedni ljudi, sada bez posla, sa rukama sklopljenim u krilu, sa tekim uzdahom mogu samo da proklinju svog konkurenta belenika i u svojoj tekoj situaciji samo to ne kau: doi ti belenie, pa ako si nam oglodao meso, pojedi nam i kosti ! Dragi itaoe, ni u ekspirovim dramama nema potresnije teme od ovih iz ivota stanovnitva ozorske optine, a iji je Jago optinski belenik Itvan Rehak. Ove nesrene parije, kojima je oduzeta mogunost da zarade za hleb, nisu poteene, ako kasne sa uplatom poreza, i poslednju slamaricu i jastukza pod glavu e im Rehak uzeti na licitaciji. Pitam se sada kako e nadreene vlasti okvalifikovati ovaj bezprimerni nain izrabljivanja sa stra-ne Rehaka kada on poslove u svom domainstvu obavlja bezplatno pomou optinskih pretprega, dok svojim kolima i konjima prevozi ito optinskim trgovcima? Za ovakvebezdune postupke sposoban je samo jedan Itvan Rehak, i ovek moe samo da se zgraa znajui da niko ne moe ovom bezdunom tiraninu da stane na put. Ili da to bude ludaka koulja? Ta danas ne smiruju tim sredstvom samo duevne bolesnike, ve i kreature liene svega ljudskog, a Rehak je za to potpuno zreo. Ni malo ne preterujem, potovani itaoe, kada mislim da je to nain da se brzo i zauvek spree Rehakovi ludi postupci, mislim ak da je to neophodno,da ne bi rane inficirane njegovim postupcima tre-balo leiti nainom od kojeg se na narod toliko suzdrava. Namerno je otetio optinu prole godine pri kraju leta kada je nekoliko stotina kila stonog gro-a iz optinskog rasadnika dao obrati pre zrenja i prodati za 8-10 krajcara po kilogramu. Neko bi mi zamerio, dragi itaoci, ne itajui dalje, rekavi da on time nije uinio nita loe. Kako da nije, dragi itaoci, loe i za osudu. On je zato prodao nezrelo groe za nisku cenu, da bi lokalna inteli-gencija i ostalo stanovnitvo bilo prinueno da cele jeseni kupuje njegovo stono groe. Ali ne za 8-10 krajcara po kilogramu ve za 20-25. On je tako otetio optinu za nekih 100 kruna a sam je zaradio negde oko 250-300 kruna. Moe li se dakle nai njemu slian zelenaki duh koji e na tako prevejan nain razmi-ljati. Ne gospodo, to je nemogue! 16/. Od optinskog sena namenjenog za ishranu priplodnih bikova tri puna kola je odneo na svoj tavan i sa tim hranio svoju telad.Optinsko seno na Rehakov tavan nosili su George Todor, Dumitru Dalia i Ion Groza, Lavinel Kokora je pomagao kod utovarivanja.17/. Jo ranije su prijavili belenika Itvana Rehaka da svoju brojnu telad hrani senom i tuluzinom nago-milanom u dvoritu optinske bikarnice. Rehak nikako ne moe da se pravda da je njegov sluga bez nje-govog znanja terao telad na to seno jer je on sam bezbroj puta video svojim oima na emu odrastaju njegova telad, sa druge strane pak, jadni optinski pastir, koji zavisi od Rehaka nije smeo da zabrani Rehakovom slugi hranidbu, jer da je to uinio smesta bi bio otputen. No uradili su to Danilo Fizean i Kosta Fizean, iz Ozore, naavi telad na zatvorenom prostoru kako jedu seno, a odande su ih oterali na sopst-venu odgovornost.18/. Dokazano je da za molbe, ugovore i druga pisana dokumenta uzima basnoslovne iznose bezpravno; tako je uzeo od Adama i pavela Manuke za jedan ugovor 6o kruna, Joce Kokora 16 kruna i 40 filera. Od Jovana Krecu 200 kruna ( za ovu poslednje je dobio teku kaznu od upanije );od Pavela Mezina je za voj-nu molbuuzeo 20 kruna, i tako dalje do bezkraja.19/. Za kuu u rasadniku i za most prema Tamiu nije raspisao licitaciju. Tesarske radove mu je radio Gli-gor Murgu i dobio je za to 150 forinti, a njegov drug David Davidu 100 forinti; za kovake radove Pavelu Kokora je platio 50 forinti, ali zato gradnja straarske kue u rasadniku optinu je kotala 800 forinti. Pi-tam sad Rehakove nadreene vlasti da bez odluke optinske skuptine moe li Rehak samovoljno da pre-duzima ovakve mere koje su od interesa za optinsku imovina? Dalje, postoji li takva optinska ili upani-ska naredba,koja optinskom beleniku daje pravo da bez ovlaenja optinske skuptine zapoljava za-natlije ? Da li je bila raspiana javna licitacija, za ograivanje stonog groblja i za poploavanje trotoara, ako jeste, kada je to bilo, gde i sa ijim ueem, i gde je zapisnik sa licitacije? Ako pak nije bilo, a radove je opet dao izvesti na svoju ruku, ali sa ponovnim uzimanjem iz optinskog imetka, onda je opet postupio bezpravno i sleduje mu disciplinska kazna.20/. Itvan Rehak je dao otpisati bez znanja i odobrenja optinske skuptine vie hiljada forinti poreza. Ovaj njegov postupak iziskuje strogu istragu u pogledu dravne svojine da bi se ustanovilo da li su lica kod kojih je otpisan porez stvarno potpuno bez imetka? Ako jesu, od kada su, i zato nisu porezi svojevremeno prema zakonu obezbeeni ?21/. Uterivanje optinskih prihoda Itvan Rehak je naloio advokatima. Oni jesu neto izvrili, odrali su i neke licitacije, oni kojima su licitacijom uzeli imetak propali su, ali sama optina od tih egzekucija nema nikakve koristi, jer sav prihod je otiao na trokove potupka, a optina nije dobila ni obraun. Sve ove injenice su nepobitni dokazi Rehakovih pekulacijama.22/. Letos je Rehak kupio sebi vralicu i time je postao konkurent Ignacu Klauberu, Simonu Gerenu, Gavr-ilu Gubi,Jonu Frenciu i Jovanu Kokora koji su vlasnici vralica. Samo to on nije estita konkurencija tim ljudima, jer je on po prijemu svoje vralice sredio da kod ranijih vlasnika vralica koji su ugovorom primili porubinu kasni pregled na licu mesta kao i izdavanje dozvole za vridbu, ali u korist Rehaka jer je on za svoje stranke iako je kasnije prijavljena vridba, dobio dozvolu,a da je on zajedno sa slubenim licem pro-ao pored guvnom stranaka koji su naruili vridbu kod Gube. Kakve su bile posledice? Pa naravno da su stranke delom napustile Gubu i prele kod Rehaka. Velika materijalna teta prouzrokovana Gubi mogla je da ima i druge posledice odsudnog znaaja jer je bez dovljnih prihoda bilo nemogue ispunjavanje obaveza prema fabrikantu maina. Ali vlasnik fab-rike je, sanavi kako je Guba namerno oteen, bio velikoduan i dozvolio mu je da 1904 godine svoja dugovanja plati plati samo delom. Evo vidite dragi itaoci, ta sve nee Itvan Rehak, belenik iz Ozore sebi dozvoliti? pekulacije i zloupotrebe Itvana Rehaka, kao ni teke albe protiv njega prvostepne vlasti nisu nale da su kanive. Kao ni to da je: Od Jovana Krecu, zemljoradnika, za jedan jednostavni ugovor uzeo je 200 kruna; Da je 6 novembra 1901 godine prilikom kontrole rukovanje parama i imetkom naeno da glavna obraunska knjiga nije bila napisana, nisu u nju bili upisani podaci o rukovanju imetkom; Jo ne vrativi akontaciju plate dao je sebi izglasati novih 600 kruna tada kada je optinska blagaj-na bila u tako tekoj situaciji da slubenicima nije bila isplaena ni plata. Pravo na lov u Ozori je zakupio na due vrme, ali zakup je platio sa vie od godinu dana zakanje-nja, aplatio je tek onda, kada je na osnovu prijave istraga bila zavrena. 1902 i 1903 godine je po nalogu glavnog sudije podigao iz optinske blagajne 240 kruna za hono-rarnog radnika koji je trebao da uradi poslove u vezi sa porezom. Rehak nije primio honorarnog radnika veje novac jednostavno stavio u svoj ep. Poslove oko poreza je uradioDee Klempai, pomonik belenika, koji kod nas uiva opte potovanje, a da sam od onih para nije video ni krajcara. Pitam vas, ta vi mislite o ovom oveku koji ini ovakve greke i o prvostepenoj vioj vla-sti koja misli da ovakve greke ne treba kanjavati ? Glavni sudija se brani : ja ne umem da bu-dem nekom elat . Ja pak mislim da je tu potreban samo jedan dobronamerni i nepristrasni su-dija,pa oda belenik nee moi tako da zabrazdi, a ako zabrazdi nek propadne, bar e optina biti spaena od propadanja. Po njemu nije trebao kazniti ni to da je za 1904 godinu od pojedinih zakupaca uplaenih492 kruna 9. Decembra 1903 godine jo nije nigde bilo uknieno, mada je zemljite avgusta data u zakup, pa ni blagajniki jo nisu pare bile evidentirane. Pitam se zato je Rehak te pare drao kod sebe. 9. Decembra 1903 godine jo nije bila zakljuena ni glavna knjiga poreza na puteve. Dalje, nije bila zakljuena ni strana predrauna glavne poreske knjige, mada su te radnje trebalo da budu gotove ve sredinom godine. Pored ovakvih organa javne uprave nije ni udo, ako su narodnosti nezadovoljne i nepoverlive prema maarskoj nacionalnoj ideji dravnosti,jer misle da ona titi ovog optinskog