istoria filozofiei moderne vol v

814
8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V http://slidepdf.com/reader/full/istoria-filozofiei-moderne-vol-v 1/814 S O CIE TA TEA RO M A N A D E FILO SO FIE O D IA G IU PRO FESO RU LU I IO N PETRO V ICI ISTO R1A E IL O S O F IE 1 M O D ERN t V O L. V FILO SO FIA RO M A N EA SCA D ELA O RIG IN I PA N A A STA ZI de N . B agdasarg Traian H erseni V I S . S . B airs6ineseu // B U C U R E S TI II 1941 www.dacoromanica.ro

Upload: radu

Post on 08-Apr-2018

222 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    1/814

    S O C I E T A T E A R O M A N A D E F I L O S O F I EO D I A G I U P R O F E S O R U L U I I O N P E T R O V I C I

    I S T O R 1 AE I L O S O F I E 1 M O D E R N tV O L . V

    F I L O S O F I A R O M A N E A S C A D E L A O R I G I N I P A N A A S T A Z Id e

    N . B a g d a s a r g T r a i a n H e r s e n iV IS . S . B a i r s 6 i n e s e u

    / /

    B U C U R E S T I I I 1 9 4 1www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    2/814

    P R E F A T AC a d , a c u m c i n c i a n i , s ' a l u a t i n i t i a t i v e r e c l a c t a r i i i n c o -l a b o r a r e a u n , e i I s t o r i i a f i l o s o f i e i m o d e r n e , c a o m a g i u P r o f e s o -r u l u i l o r i P e t r o v i c i , i n i t i a t o r i i s ' a u g a n d i t l a i n c e p u t l a u n v o -l u a n d e 6 0 0 - 7 0 0 p a g i n i , c u m s ' a $ i a n u n t a t d e a l t f e l . D a rd o r i n t a d e m e n e a i n t a l n i t a l a c o l a b o r a t o r i p e d e o p a r t e , i a rp e d e a k a p a r t e i n t e l e g e r e a i n t a l n i t a ' l a d i f e r i t i s e l i d e d e p a r -t a m e n t e s i c o n d u c a t o r i d e i n s t i t u t i i p e n t r u o a s e m e n e a o p e r a ,p r e c u m i i n t e r e s - u l a n & a t p r i m u l u i v o l u m d e c a t r e c i l i t o r i , i - a ui n d e n r n a t p e o r g a n i z a t o r i m i i r e a s c a s c a r a , a j u n g a n d u - s e a s t -f e l d e l a u n s i n g e r v o l u m , c u m e r a p r o e c t a t , l a c i n c i v o l u m e r e a -l i z a t e : o p e r a i n c h e i a t a a d e p 4 i t c u m u l t p l a n u l i n i t i a l , i a r c u l -t u r a r o m n e a s o a s ' a n a z u t i m b o e i t i t Z c a o l u c r a r e d e o s t r i n g e n t an e c e s i t a t e p e c a r e , d a c e ' , a r f i f o s t s ' o a $ t e p t a m d e l a u n s i n g e ra u t o r , c i n e $ t i e c a t f i m p a r f i t r e c u t c a s ' o a v e m .

    L a c a p a t u l a c e s t e i r e a l i z a r i , t i n e r n s c l m u l t u m i m i n c a d a t a 'a t a t c o l a b o n a t o r i l o r r o m a n i $ i s t r a i n i , c a t i c e l o r c e a u s p r i -j i n i t c e a t a t a c o m p r e h e n s i u n e , i n v r e m u r i a l a i g r e l e p e n t r ua c e a s E l u c r a r e . C e l e c i n c i v o l u m e a l e I s t o r i e i f i l o s o f i e im o d e r n e c o n s t i t u e u n l a p t c u l t u r a l , c u c a r e o n c e c u l t u r 4 s ' a r p u t e ar a t i n d r i $ i p e c a r e n i c i u n u l d i n p o p o a r e l e v e c i n e n u - 1 a u i n c , 6 .F i e c a t a r o n o a s t n i , t g e d u i f i l l d e a t a f e a e v e n i r n e n t e f r a g i c e , - $ ir e c a p e t e l i n i s t e a $ i d r e p t u r i l e , p e n i r d a - 4 p u t e a a r t a m a s u r a p u -t e r i l o r e i s p i r i t u a l e i n d o m e n i i l e v a r i a t e a l e c u l t u r i i .

    l u n i e 1 9 4 1 S o c i e t a t e a R o m a n i d e F i l o s o f i e

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    3/814

    C U P R I N S U L

    3

    P a gP r e f a t a . . V I I

    T E N D I N T E , T E O R I I , S I S T E M E ( N . B a g d a s a r )F i l o s o f a p u r i ( L o g i e L E p i s t e m o l o g i e , M e t a f i z i e l ) 1M i n a r l e C a n t e m i r . .V i s t a s i o p e r a 3 . D i v a n u l l u m l i c u i n l e l e p t u l s a u G i u d e l u ls u f l e t u l u c u t r u p u l 7 . S a c r o s a n c t a e s e i e n t i a e i n d e p i n g i b i l e i m a g o( m e t a f z i e a ) 9 . C r i t i c a l u i A r i s t o t e l e s 1 3 . E s e n t a t m p u l i i i 1 5 .

    C e l e p a t r u s p e c i i v i t a l e 1 6 . L i b e r u l a r b i t r u 1 6 . L o g i c a 1 8 . C a -r a c t e r i z a r e 1 9 .D e l e C a n t e m i r l a M a i o r e s c u 2 1R A s p i n d i r e a c u n o s t n t e l o r f l i o s o f i c e 2 1 . A u t o r i i g r e c i d e m a -n u a l e 2 2 . C a i e t e 2 2 . T r a d u c e r i l e d i n p r i m a j u m a t a t e a s e c . a l1 9 - l e a 2 3 . S . M i c u , G h . L a z r s i E u f r o s i n P o t e c a 2 4 .T i t t t M a i o r e s c u . , . . .. 2 7V i g a s i o p e r a 2 7 . I n f l u e n l e l e s u f e r t e 2 8 . O b i e c t u l f i l o s o f i e i2 8 . C o n c e p l i a d e s t r e D u m n e z e u 2 9 . L o g i c a 3 0 . E s t e t i c a 3 1 . P s i -h o l o g i a 3 1 . R o l u l j u c a t i n c u l t u r a r o m n 5 . 3 3 .V a s l l e C o n t a . . . . . . 3 4V i g a s o p e r a 3 4 . C o n c e p l i a e p i s t e m o l o g a 3 9 . C u n o s t i n t e l ep r o v i n d i n s i m l u r i 3 9 . C a t e g o r i i l e s i m l u r i l o r 4 0 . P e r c e p t i i l e 4 1 .M e l l e a b s t r a c t e : g e n e r a l e s i p a r t i c u l a r e 4 3 . I d e i l e g e n e r a l e :d e l u c r e n s d e c a l i t t . M e l l e p a r t i c u l a r e p r o p r u z s e s l e g i4 4 , I d e i a b s t r a c t e a b s o l u t e s r e l a t i v e 4 5 . I d e e a d e s p a l i u s t m p 4 6 . P e r c e p e r e a r a p o r t u r i l o r . J u d e c a t a 5 0 , M e m o r i a 5 5 .

    C u n o s t i n l e l e s u n t r e l a t i v e 5 9 . S i s t e m u l p i r a m i d a l a l c u n o s t i n -t e l a r 6 1 . M e t a f i z i c a 6 3 . T e m e i u l m e t a f i z i c e l 6 3 . P r i n e i p i i l e e x i s -t e n l i i 6 5 . T e o r i a o n d u l a l i e i u n v e r s a l e 6 8 . F o r m e l e e v o l u t i v e :u n d e i n d i v d u a l e s i u n d e p o z i t i v e 7 5 . O r i g i n a s i t r a n s f o r m a r e av i e l i i 7 7 . T e o r a f a t a l i s m u l u i 8 1 .C . R i i d u l e s c u - M o t r u 8 4V i a l a s i o p e r a 8 4 . C o n e e p t u l d e m e t a f z i a 8 7 . C r t i c a c o n c e p -t u l u i d e c o n s t i i n l i n g e n e r e " a l l u K a n t 8 9 . P e r s o n a l i t a t e a ,r e z u l t a t s i n t e t i c a l e v o l u l i e i 9 1 . E u l S i m u n c a , c o n d i l l i a l e p e r -

    s o n a l i t t i i 9 4 . P e r s o n a l t a t e a p o p o r u l u s a i n d i v i d u l u 9 9 . V o -c a l a 1 0 2 . T m p 1 0 6 . D e s t i n 1 0 8 . C a r a c t e r i z a r e g e n e r a l a 1 1 2 .www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    4/814

    X C u p r i n s u lP a g .P . P . N e g u l e s c n , 1 1 4V i a t a s i o p e r a 1 1 4 . C r i t i c a a p r i o r i s m u l u i 1 1 5 . C r i t i c a e m p i r i s -m u l u i 1 1 6 . S t i i n t a s i f i l o s o f i e 1 2 0 . C a r a c t e r i z a r e g e n e r a l a 1 2 2 .

    I o n P e t r o v i c i . . . . . . 1 2 3V i a t a s o p e r a 1 2 3 . T e o r i a c u n o s t i n t e i 1 2 6 , T e m e i u l M e t a f i z i c e i1 3 0 . M e t o d a i n M e t a f i z i c a 1 3 4 . I d e e a d e N e a n t 1 3 6 . I d e e a d eD u m n e z e u 1 3 7 . P r o b l e m a n e m u r i r l i 1 3 9 . R o s t u r i l e p r a c t i c e a l ef i l o s o f i e i 1 4 4 .S t e f a n Z e l e t i n . . . . . . . . . . 1 4 6V i a t a s i o p e r a 1 4 6 . C r i t i c a f i l o s o f i e i s t i i n t i f i c e 1 4 9 . E v a n g h e l i aN a t u r i i 1 5 0 .L u c a n B l a g a f 1 6 5V i a t a s i o p e r a 1 6 5 . S e n s u l m e t o d o l o g i e a l d o g m e i 1 6 6 . D e o s e -b i r e a d i e r e d o g m e s i p a r a d o x i i l e m e t a f i z i c e 1 6 9 . G a n d i r e as t i i n t i f i c a s i m e t o d a d o g i n a t i c a 1 7 0 . I n t e l e c t e n s t a t i c " s i e c s -s t a t i c " 1 7 3 . O b l e c t u l c u n o a s t e r i i i n t e l e g a t o a r e : m i s t e r u l 1 7 5 .C u n o a s t e r e a p a r a d i s i a c a s i l u c i f e r i c a 1 7 6 . A r t i c u l a t i i l e c u n o a s -t e r i i l u c i f e r i c e : p l u s - c u n o a s t e r e , z e r o - c u n o a s t e r e s i m i n u s -c u n o a s t e r e 1 7 9 . M o m e n t e l e c u n o a s t e r i i i n d i v i d u a l e 1 8 6 . M a r e l eA n o n i m s i c e n s u r a t r a n s c e n d e n t a 1 8 8 .

    E u g e n i a S p e r a n t i a . , . , 1 9 4 .V i a t a s i o p e r a 1 9 4 . V i a t a c a b a z a a p r o b l e m e l o r f i l o s o f i c e 1 9 5 .C u n o a s t e r e a s i a c t i u n e a 1 9 7 . P r o p o z i t i i l e i n t e r o g a t i v e 2 0 2 .M i r c e a F l o r i a n . . . . . . . . 2 0 5V i a t a s i o p e r a 2 0 5 . C o n c e p t u I d e f i l o s o f i e 2 0 6 . D a t u l c a a t a r e " ,c a p u n c t d e p l e c a r e i n f i l o s o f i e 2 0 9 . R e f o r m a c o n c e p t u I u i d ee x p e r i e n t a 2 1 2 . R e f o r m a c o n c e p t u l u i d e r a t i o n a l i s m 2 1 5 .D . D . R o s c a . . . 2 1 9V i a t a s i o p e r a 2 1 9 . B a z e l e m e t a f i z i c e i 2 2 0 . E x p e r i e n t a o b t e c -U v a 2 2 1 . E x p e r i e n t a m e t a f i z i c a . 2 2 3 . D u b l u l a s p e c t a l r e a l i t a t i i2 2 5 . N e l i n i s t e s i d e s n a d e j d e m e t a f i z i c a 2 2 6 . P e r s p e c t i v e l e f i l o -s o f i e i 2 2 7 .D a n M ' a r e n

    V i a t a s i o p e r a 2 2 9 . M e t o d a d e i n v e s t i g a r e 2 3 0 . F o r m e l e g a n -d i r i i 2 3 0 . R o l t i l i m a g i n i l o r s r a p o r t u l d i n t r e v o i n t a s i i m a g i n e2 3 1 . E l e m e n t e l e p e r c e p t i e i s i a l e i m a g i n e i 2 3 2 . P e r s p e c t i v e l ef i l o s o f i c e 2 3 3 . T e n d i n t a s p r e u n m o n i s m s p i r i t u a l i s t 2 3 4 . C a u z a -l i t a t e a 2 3 4 . F i n a L t a t e a 2 3 6 . T e n d i n t a s p r e f i n a l i s m 2 3 7 .

    V a s i l e B i n a r . . , 2 3 8. V i a t a s i o p e r a 2 3 8 . C o r e l a t u l f u n d a m e n t a l $ i m e t o d a 2 3 9 . R e -f o r m e l e n e c e s a r e i n d i f e r i t e l e d i s c i p l i n e 2 4 0 . N e c e s i t a t e a m e t a -f i z i c e i 2 4 1 . C a r a c t e r e l e f i l o s o f i e i 2 4 3 .

    N a e I o n e s c n s C . A n t o n i a d e . . 2 4 4V i a t a l u i N a e l o n e s c u 2 4 4 . C a r a c t e r i z a r e a s t r a d u i n t e l o r s a l e2 4 4 - 5 . C . A n t o n i a d e s i i l u z i a r e a l i s t a 2 4 5 . I n c o g n o s c i b i l u l 2 4 5 .

    2 2 9 -

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    5/814

    C u p r i n s u lP a t .E S T E T I C A ( N . B a g d a s a r )

    I n c e p u t u r i i c o n t r i b u t i i . . . .. . . 2 4 TR a d u I o n e s c u 2 4 7 . T i t u M a i o r e s c u 2 4 7 . C . D o b r o g e a n u - G h e r e a2 4 8 . P . P . N e g u l e s c u 2 4 9 . A . C . C u z a 2 5 1 . P . C e r n a 2 5 2 . G .I b r a i l e a n u 2 5 2 . H . S a n i e l i e v i c i 2 5 3 . D T o m e s c u 2 5 2 . E . L o v i -n e s c u 2 5 3 . P a u l Z a r i f o p o l 2 5 3 . D . C a r a c o s t e a 2 5 3 . M i h a i l R a l e a2 5 3 . E u g e n i u S p e r a n t i a 2 5 3 . S t e f a n N e n i t e s c u 5 5 6 . C a m i l P e -t r e s c u 2 5 6 . L u c a n B l a g a 2 5 7 .

    M i h a i l D r a g o m i r e s c u . . 2 5 8V i a t a s o p e r a 2 5 8 . N o u a o r i e n t a r e i n c r i t i c a l 2 5 9 . L u m e a f i z i e 2 6 0 . L u m e a p s h i c a 2 6 0 . L u m e a p s i h o - f i z i c a 2 6 1 . S t i i n t a H t e r a -t u r i i 2 6 3 . A n a l i z a o p e r i i a r t i s t i c e 2 6 6 .T u d o r V i a n u , 2 7 1V i a t a s i o p e r a 2 7 1 . F r u m o s u l n a t u r a l s i f r u m o s u l a r t i s t i c 2 7 2 .M e t o d e l e i n e s t e t i c a 2 7 2 . B u n u r i 4 i v a l o r i 2 7 3 . S t r u c t u r a p e r i ld e a r t 2 7 4 . F i l o s o f i e i p o e z i e 2 7 6 ,

    L i v i u R u s u . . 2 7 9V i a t a s i o p e r a 2 7 9 . C r e a t i a a r t s t i c a 2 8 0 . F a z e l e c r e a t i e i a r t i s -t i c e 2 8 1 . T i p u r i l e c r e a t t e i a r t i s t i c e 2 8 4 . E s t e t i c a p o e z i e i / l i m e2 8 5 .F I L O S O F I A D R E P T U L U I ( N . B a g d a s a r )I n c e p u t u r i i 2 8 9M i r c e a D j u v a r a 2 9 0V i a t a s i o p e r a 2 9 0 . D r e p t 4 i f i l o s o f i e 2 9 2 . F u n c t i a c r e a t o a r e aa g a n d i r i i . R e l a t i o n i s m u l 2 9 4 . C u n o a s t e r e a s i r e a l i t a t e a j u r i d i c 2 9 7 . I e r a r h i a c u n o s t i n t e l o r 3 0 0 . D r e p t s i m o r a l . 3 0 2 . A n a l i z af e n o m e n u l u i j u r i d i c 3 0 3 . D r e p t p o z i t i v 3 0 9 .E u g e n i u S p e r a n t i a . ., 3 1 1

    O p e r a 3 1 1 . D r e p t u l 5 i v i a t a 3 1 2 . A p r i o r i s m u l i n d r e p t 3 1 3 . L e -t i l e e v o l u t i e i d r e p t u l u i 3 1 5 . N o r m e c a r d m a l e s i n o r m e a d v e n -t i v e 3 1 6 . S t a t u l 3 1 7 .F I L O S O F I A I S T O R I E I ( N . B a g d a s a r )I n c e p u t u r i . , I . 3 1 9 ,A l e x a n d r u H a s d e u . . . , 3 1 9P r o b l e m a t i m p u l u i n o s t r u 3 2 0 . O b l e c t u l s t i i n t e i i s t o r t e i2 0 .L e g u a p o l a r i z a t i e i 3 2 2 .B o g d a n P e t r i c e i c u I I a s d e u . . 3 2 3 -V i a t a 3 2 3 , I s t o r i a c r i t i c a a R o m n i l o r 3 2 4 . E l e m e n t e l e c o n s t i -t u t i v e a l e n a t t u n i i 3 2 5 . P r o b l e m a p r o g r e s u l u i 3 2 7 .A . D . X e n o p o l . . . . .3 2 9V i a t a 3 2 9 . N a t u r a s t i i n t e i 3 3 0 . C l a s i f i c a r e a s t i i n t e l o r 3 3 3 . V a -l o a r e , l e g e s i s e r i e 3 3 6 . I n f e r e n t a e a m e t o d a I n i s t o r i e 3 3 7 . F a c -t o r i i e v o l u t i e i 3 3 9 . C a r a c t e r u l p r o p r i u a l i s t o r i e i c a 4 t i i n g 3 4 1 .N i c o l a e I o r g a . 3 4 5V i a t a 3 4 5 . C a r a c t e r u l i s t o r i e i c a s t i i n t a 3 4 6 . M a f i a e a f o r t e a c -t i v e i n f e n o m e n u l i s t o r i c 3 4 8 .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    6/814

    P a g .V a s i l e P i i i r v a n . . . . 3 5 1

    V i a j a 3 5 1 . C o n c e p t i a m e t a f z c i a i s t o r i e i 3 5 2 . O b i e c t u l i s t o r i e 3 5 5 . A p e r c e p t a s t o r i c A S i m o d a l i t A t i l e e l 3 5 8 . D e v e n i r e a s ir i t m u l 3 6 0 . C a t e g o r d l e d e v e n r i l o r i s t o r i c e 4 6 3 . C a t e g o r i i l e r i t -m u l u i 3 6 4 ,D . D r i i g h i c e s c u . . . . 3 7 0V i a j a s i o p e r a 3 7 0 . S o c i o l o g i e s p s i h o l o g i e 3 7 1 . I d e a l i s m s s p i r i t u a l i s m s o c i e l o g i e 3 7 3 . N o u v e l l e c i t d e D i e u 3 7 5 . I n c h e e r e3 8 0 .

    F I L O S O F I A C U L T U R I I ( N . B a g d a s a r )C o n t r i b u t i i $ 1 . t e o r i i . . . . . 3 8 1M . E m i n e s c u 3 8 1 . C . S t a r e 3 8 1 . D . G u s t i 3 8 2 . N a e I o n e s c u 3 8 2 .N i c h i f o r C r a i n i c 3 8 2 .C . R i d u l e s c u - M o t r u . 3 8 2C u l t u r a r o m a n a $ 1 p o l i t i c i a n i s m u l 3 8 2 . C u l t u r A s c i v i l i z a t i e 3 8 5 .R o m a n i s m u l , c a t e h i s m u l u n e i n o u s p i r i t u a l l i A t i 3 8 7 .

    - S . M e h e d i n t i . , . . , . 3 0 9V i a t a s i o p e r a 3 9 0 . C a r a c t e r u l e t n o g r a f a a l c i v i l i z a t i e s i c u l -t u r i t 3 9 1 . C i v i l i z a t i a 3 9 2 . C u l t u r a 3 9 4 . C i v i l i z a t i e s i c u l t u r a ' 3 9 6 .P . P . N e g u l e s c u . . , . . . 3 8 8D i f e r i t e c o n c e p t i i c e s t a u l a b a z a c r e a t i e i c u l t u r i i 3 9 8 . F a c -t o r l i d e t e r m i n a n t ( c e s t a u l a b a z a v i e t i i n t e l e c t u a l e s i a c t i v e 3 9 9 .F a c t o r i i a d i t i o n a l i 4 0 0 . P r o b l e m a s p e c f i c u l u i n a t i o n a l 4 0 1 .I . P e t r o v k i . 4 0 4C o n c e p t u l d e c u l t u r i s i e i v i l i z a t i e 4 0 4 . F o l o a s e l e c u l t u r l i 4 0 5 .L , B l a g a . . 4 0 5T r i l o g a c u l t u r i i 4 0 5 . C r t i c a c o n c e p t i i l o r m o r f o l o g i c e s i p s i h o -l o g i c e d i n f i l o s o f a c u l t u r i i 4 0 5 . N o u a i n t e r p r e t a r e a i n c o n s t i e n -t u l u i 4 0 6 . P r o b l e m a s t l u l u . F a c t o r i l p r i m a r s i s e c u n d a n i 4 0 7 .S p a t i u l m i o r t i c 4 1 5 . C a t o l i c i s m n l , p r o t e s t a n t s m u l s i o r t o d o x i s -m u l c a f o r m e d e v a t 5 . 4 1 6 . C u l t u r m i n o r g s m a j o r a , a u t o n o -n o m i a l o r 4 2 2 . M e t a f o r a 4 2 4 . C u l t u r a s c i v i l i z a t i e 4 2 6 . R o l u lM a r e l u A n o n i m 4 2 7 .

    T u d o r V i a n u . 4 2 8D e f t n t i a a n a l o g i c ' s ' a c u l t u r i i 4 2 8 . P r o c e s a l d i a l e c t i c a l c u l t u r i i4 2 9 . l n t o a r e e r e a l a d e a l u r i l a m o r a l e a l e c l a s i c i s m u l u i 4 3 0 .

    A t l i g a n d i t o r i . 6 4 3 1G r . T A u s a n 4 3 1 . M i h a i l R a d u l e s c u 4 3 3 . I . D . G h e r e a 4 3 3 . S t e f a nL u p a s c u 4 3 3 .P e r i o d i c e . . 4 3 5S O C I O L O G I A ( T r a i a n H e r s e n i )

    C d t e u a l i h n u r t r i 4 3 7P r e m e r g a t o r i i s o c i o l o g i e i r o m i n e s t i 4 3 91 . N . M i l e s c u . 4 3 9

    X I I C u p r i n s u l

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    7/814

    C u p r i n s u l X I I IP a g .D . C a n t e m i r 4 4 0B u d a i - D e l e a n u , D . G o l e s c u , L C o d r u - D r A g u s a n u 4 1 A n -t o n P e n n . 4 4 3 - 4 4 8

    I L I n c e p t a t n r i t e s o c i o l o g i e i r o m i n e s t i i n i d e o l o g i i l e p o l i t i c e . . 4 4 8A . S o c i o l o g i a p a f o p t u t d f i l i b e r a l d 4 4 9

    L E l i a d e R a d u l e s c u . 4 4 9N . B a l c e s c u . . 4 5 2L G h i c a 4 5 4I . C . B r A t i a n u 4 5 7S t . Z e l e t i n . . 4 6 1B . S o c i o l o g i a c o n s e r v a t o r i s t d . 4 6 6

    P . P . C a r p . 4 6 6T i t u M a i o r e s c u 4 6 71 C . R 5 A u l e s c u - M o t r u 4 6 8C . S o c i o l o g i a s o c i a l i s i d 4 7 2

    T h . D i a m a n t . 4 7 3C . D o b r o g e a n u - G h e r e a . 4 7 4D . S o c i o l o g z a p o p o r a n i s t d f i t i f r d n i s t d . 4 7 7

    1 . I o n e s c u d e l e B r a d . 4 7 7C . G . S t e r e / 4 8 0R . R o s e t t i . 4 9 1V . N . M a d g e a r u . 4 9 3E . S o c i o l o g i a n a t i o n a l i s i d 4 9 5M . K o g A l n i c e a n n 4 9 5B . P . H a s d e u . . . . . . . 4 9 7M . E m i n e s c u . . . . . . . . 5 0 0A . C . P o p o v i c i . . . . . . . . 5 0 6 -A . C . C u z a 5 1 0I I I . S o c i o l o g a d e a p e c i a l i t a t e 5 1 6

    A . P r i m e l e i n c e r c d r i 5 1 6 -( C . D i m i t r e s c u - I a s i , G . D . S c r a b a , H . F u n c l ( e a n u e t c . ) . 5 1 7 - 5 1 8 -V . C o n t e . 5 1 9A . D . X e n o p o l 5 2 3D . D r A g h i c e s c u 5 2 4S p i r u H a r e t 5 2 6

    B . P r i m a l s i s t e r n d e e o c i o l o g i e . 5 2 9 -D . G u s t ' . 5 2 9

    C . S o c i o l o g i a d e c a t e d r d 5 4 1P r i v i r e g e n e r a l l i . 5 4 1U n i v e r a i t a t e e d i n B u c u r e s t i . 5 4 2 '( D . G u s t i , G . V l i d e s c u - R i c o a s e , M . V u l c A n e s c u ,H . H . S t a h l , T . H e r s e n i , A . G o l o p e n t l a ) .N . P e t r e s c a .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    8/814

    C u p r i n s u lP a g .

    3 , U n i v e r s i l a t e a d i n I a s i . . 5 4 4( P . A n d r e i , V . H a r e a , L L u p u , E . M o i s u e ) .M . D . R a l e a . 5 4 5A l . C l a u d a n 5 4 84 . U n i v e r s i t a t e a d i n C l u j Q i C e r n A u t i . . 5 5 0( E . S p e r a n t i a , C . S u d e t e a n u , G . M a r i c a . T . B a h .l e a n u , L . T o p a ) .V . I . B A r b a t .P . A n d r e i .T . B r A i l e a n u .E . S p e r a n t a .P r e o c u p l r i i n r u d i t e c u s o c i o l o g i a .

    D . C e a d i n t e l ; c o a l d s o c z o l o g z c i i r o n z e i n e a s c d .D e p A s i r e a c a d r u l u i u n i v e r s i t a r .I n s t i t u t u l S o c i a l R o l a n . .C e r c e t A r i l e m o n o g r a f i c e$ c o a l a s o c i o l o g a d e l a B u c u r e s t i .( M . V u l a n e s c u , D . C . G e o r g e s c u , A . G o l o p e n -t a e t c . ) .H . H . S t a h l .T . H e r s e n i .

    _ I V , I n c h e i e r e( B i l a n t u l s o c i o l o g i e i r o m a n e s t i s p e r s p e c t i v e l e e i d e d e s -v o l t a r e ) . 5 8 7 - 5 9 8

    P E D A G O G / A ( S . S . B d r s e i n e s c u )I n t r o d u c e r e 5 9 9C a p . I . O b i e c t u l I s t o r i e i p e d a g o g z e i r o m a n e s t z 6 0 2C a p . I I . I s v o a r e l e I s t o r z e z p e d a g o g i e i r o m c i n e s t i 6 0 5C a p . I I I . C o n d z t i z l e g e o p o l i t i c e . i s t o n c e i p s z h i c e d e d e s v o l t a r e a a c e s -s t e i p e d a g o g i z . . 5 0 8

    P a r t e a I . P e d a g o g a r o m i n e a s e i p r e a t n t i f c i tC a p . I . I n c e p u t u r i d e e d u c a t z e s c o l a r d l a R o n z c i n zC a p . i l . l a c e p u l a n d e p e d a g o g z e r o m e i n e a s c i i p r e f t z i n t i l z aa ) E l e m e n t e d e p e d a g o g i e i n a r t i l e p o p u l a r e6 1 36 1 66 1 76 1 86 2 06 2 16 2 36 3 16 3 5

    6 3 6

    O f r e l i g i o a s e1 1 N j c r o n c i . .E l e m e n t e d e p e d a g o g i e a r i s t o c r a t i a : I n v t t u r i l e l u i N e a - -g o e - B a s a r a b . . . . . . . .D i m i t r i e C a n t e m i r 4 i D i v a n u l " . .

    $ c o a l a s i p e d a g o g i a e i i n v e a c . X V I s i X V I I .P e d a g o g z a r o n u i n e a s c l i d e t r a n z i t i e d i n v e a c . X V I I I .C a p . I I I . M a n u a l e d i d a c t i c e , .R o m a n e p e d a g o g i c e ' s i o p e r e d e - p e d a g o g i e a r i s t o c r a t i c iI o d r u m A t o r i a i e d u c a t l e i : A n t i m I v i r e a n u l , M t r o p o l i t u lI a c o b P u t n e a n u l . N i c o l a e M a v r o c o r d a t 6 4 0S c o a l A c u p e d a g o g i a e i . 6 4 4c ) I n c e p u t t r i d e p o l i l l a s c o l a a . . 6 4 5

    5 5 35 6 05 6 45 7 1

    5 7 25 7 25 7 35 7 55 8 0

    5 8 6

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    9/814

    C u p r n s u l X VP g :P a r t e a 1 1 . P e d a g o g i e n a t i o n a l a r o m f i r i e a s c i i 6 5 0

    C a p . L I n c e p u t u r i d e p e d a g o g i e n a t i o n a l d r o m d r z e a s c i . . 6 5 0S a m u e l M i c u , G h . S i n c a i , P e t r u M a i o r , G h . L a z a r , G h . G h . A s a c h LC a p . I I . P r i m a p e d a g o g i e s i s t e m a t i c d l a R o m a n : - 6 6 2P r i m a m a n i f e s t a r e a p e d a g o g i e i s i s t e m a t i c e . . - 6 6 2C e d i n t a i a u t o r i r o m a n i d e p e d a g o g i e s s t e m a t i c a : N . P e -t r o v c , A . M u r e s a n u , D . P o p , D r . A . V e l i n i , S . B a r n u t i u . 6 6 6C e i d i n t a i c e r c e t a t o r i r o m a n a i p r o b l e m e l o r p e d a g o g i c e :E l a d e R d u l e s c u , G h . S a u l e s c u , I o n G h c a , G h . C o s t a -F o r u , P . P o e n a r u , E . P o t e c a , A , T r e b o n t i L a u r i a n . . 6 7 1I n f l u e n t a s c r a t o r i l o r v r e m i i a s u p r a e d u c a t i e i . 6 7 1S c o a l a c u P e d a g o g a s i P o l t i c a $ c o l a r a . 6 7 7C a p . I I I . P e d a g o g i a s z s t e m a b c d r o m d r z e a s c d ( 1 8 8 0 - 1 9 1 6 ) . . 6 8 3a ) C o n d i t i l l e g e n e r a t e d e v i e a t a a l e p o p o r u l u i r o m a n l a 1 8 8 0 . 6 8 4b ) D i r e c t i i l e p r n c i p a l e d e i d e i d i n p e d a g o g i a r o m a n e a s c as i s t e m a t i c i .1 . P e d a g o g i a i n t e l e c t u a l s t 6 8 7

    V a s i l e P e t r i , I o n P o p e s c u , V . G r . B o r g o v a n u , S t . V e l o -v a n t , P e t r u P i p o s , G r . P a t r i c t u , A n a C o n t a - C h e r n b a c h ,G a r b o v i c e a n u . . 6 9 22 . P e d a g o g i a u m a n i s t i 6 9 3

    I o n G a v a n e s c u 6 9 33 . C e r c e t i t o r i a l p r o b l e m e l o r p e d a g o g l e i . 7 0 0

    C . D u m i t r e s c u - I a $ 1 , C . M e s s n e r , G h . B o g d a n - D u i c A , S .M e h e d i n t , T . P a v e l , S p i r d o n P o p e s c u , D . W e r e , I . S i -m i o n e s c u . . 7 0 84 . P e d a g o g a e x p e r m e n t a l a 7 1 2

    c ) I n f l u e n t a c a t o r v a p o e t r o m a n ' a s u p r a e d u c a t i e i . . 7 1 4d ) P o l i t c a s c o l a r a $ i r e p r e z e n t a n t i i e i : A . O d o b e s c u , T . M a -i o r e s c u , V . C o n t a , D . A . S t u r d z a , P . P o n i , S p i r u H a r e t ,N . I o r g a . . . . . . . 7 2 4e ) $ c o a l a r o m a n e a s c a c u p e d a g o g i a e i ( 1 8 8 0 - 1 9 1 6 ) . 7 2 5P a r t e a I l l . P e d a g o g i a r o n i f i a i c o n t e m p o r a n i 7 2 8

    C a p . I . C o n d i t a e i m o m e n t e l e p r i n c i p a l e a l e d e s u o l i i i r i z p e d a g o g i e ir o m c i n e c o n t e m p o r a n e . 7 2 8C a p . I I . D z r e c ( i i l e p r z n c i p a l e d i n p e d a g o g i a r o m a n d c o n t e m p o r a n d . 7 2 9P e d a g o g i a e x p e r m e n t a l a . . 7 3 4V . G h i d i o n e s c u , V i a t a , o p e r a , c u g e t a r e a . 7 3 5P e d a g o g a m o r a l & . 7 3 8G . G . A n t o n e s c u , V i a t a , o p e r a $ i c o n c e p t a s a . . 7 3 9P e d a g o g i a u m a n s t a . 7 4 6I . G a v a n e s c u . 7 5 1C . N a r l y . , 7 5 4C e r c e t a t o r i a i p r o b l e m e l o r p e d a g o g c e 7 5 5G h i b u . . 6 5 7

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    10/814

    X V I C u p r i n s u lC . K i r i t e s c u . .I . I . G a b r e a . . . .N . I o r g a , E . S p e r a n t a . . . . .S . R e l i , I . L u p a s , P r . M . B u l a c u , L - M . N e s t o r ,L v i u R u s u . N . M a r g i n e a n u . . . :

    P g _ .7 6 1

    ' 7 6 17 6 4 -7 7 6 6 5 5

    D . M u s t e r , V . P a v e l c u , l i j e P o p e s c u - T e i u s a n . D r . C . M u -r e s a n u , D r , G h . C o m i c e s c u , L N s i p e a n u , E m . B r a n d z a ,I . B u r c e s c u , I . S u l e a - F r u . . 7 6 7e ) P e d a g o g i a s o c i o l o g i a . . . 7 6 7I . C . P e t r e s c u 7 6 8F ) P e d a g o g a c u l t u r i i . . 7 8 0C . R i i d u l e s c u - M o t r u . 7 8 1S . M e h e d i n t i . 7 4. B l a g a . 7 7 8 6V . B a n c i l i . . . 7 8 2C a p . I I I . I n f l u e n f a e d u c a t i o d a I z t e r a t u r i i r o m a n e c o n t e m p o r a n e . 7 8 6C a p . I V . $ c o a l a r o m i i n d c o n t e m p o r a n d 7 8 8$ c o a l a p r i m a r . 7 8 9L c e u l . . 7 9 0 '$ c o l i n o r m a l eA l t e s c o l i s e c u n d a r e , U n i v e r s i t a t e a 7 7 9 9 1 1C a p . V . P o l i f i c a c u l t u r i i . . . . . . 7 9 2S . M e h e d i a t , D r . C . A n g e l e s c u , P . P N e g u l e s c u 7 9 3

    I . P e t r o v c i , N . I o r g a . 7 9 4D . G u s t i , S t . Z e l e t i n , P . A n d r e i 7 9 5I n c h e e r e . . . 7 9 7C a p . I . C a r a c t e r e l e p e d a g o g i e i r o m d n e s t i 7 9 7I I . I s t o r i a p e d a g o g i e i r o m d n e , t i i v o i n f a d e e d u c a f i e a p o p o r u -l u i r o m d n . . . 8 0 0 ,I l l . P e r s p e c t i v e . 8 0 3 -

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    11/814

    T E N D I N T E , T E O R I I , S I S T E M EI m p r e j u r a r i l e i s t o r i c e i n c a r e s ' a d e s v o l t a t p o p o r u l r o m n ,n ' a u f o s t d i n c a l e a f a r a d e f a v o r a b i l e a c t i v i t t i i c u l t u r a l eg e n e r e , d e c i n i c i c e l e i f i l o s o f i c e . L u a n d n a s t e r e p e u n t e r i t o r i ud i n t r e c e l e m a i f e r t i l e s i d o t a t c u m a x i i v a r i a t e b o g t i i n a -t u r a l e , d a r p i e r z a n d i n c a d e l a n a s t e r e c o n t a c t u l s t r n s c u c e n -t r e l e d e c u l t u r a , a s e z a t i n d r u m u l m a r e a l n v a l i r i l i a r , c o r t i n u ud e v e g h e p e n t r u m e n t i n e e x i s t e n t a , a p r f i n d u - s i - o c u b a r -b a t i e , p o p o r u l r o m a n a f o s t v r e m e i n d e l u n g a t a l i p s i t d e a c e lm i n i m u m d e c o n d i t i i , i n s t a r e s f a c a p o s i b i l c r e a t i a . S e a p a n dd e n a v a l i r i l e a t t o r t r i b u r i , c a r i s u t e d e a n i i - a u s t r i c a t r o s t u r i l e ,e l a i n t r a t a p o i s u b t u t e l a p o l i t i c a a u n u i I m p e r i u p e n t r u c a r ec i v i l i z a t i a s i c u l t u r a e r a u l u c r u r i c u t o t u l n e g l i j a b i l e . C o n d u -c a t o r i i I m p e r i u l u i t u r c e s c n u s e i n t e r e s a u d e a s e m e n e a l u c r u r il a e i a c a s , n e c u m I n t e r i t o r i i l e s a p a n i t e d e e i s a u s t a n d s u bi n f l u e n t a l o r p o l i t i c a . N u n u m a i a t t : e i a u p u s p i e d i c if r u m o a s e i c u l t u r i b i z a n t i n e , p e c a r e a u g s i t - o c a r d a u o c u p a tC o n s t a n t i n o p o l u l , p r i n p u n e r e a p e f u g a a o a m e n i l o r d e s t i i n t p r i n d i s t r u g e r e a i n s t i t u t i i l o r d e c u l t u r a c a r e s t r a lo d i n i o a r a . P i e r z a n d l e g a t u r i l e c u a p u s u l , n e m a i a v a n d i n s t i -t u t i i d e c u l t u r s u p o e r i o a r a i n c e n t r u l s p r e c a r e s o a r t af a c u s e s a g r a v i t e z e p o l i t i c e s t e , n u e d e m i r a r e c a p o p o r u l

    r o m a n a p a r e i n d o m e n i u l c r e a t i e i s t i i n f i f i c e i f i l o s o f i c e a s ad e t a r z i u , E l a p a r e a t u n c i c a n d r e u s e s t e s a i n o a d e f i r e l e r u p t e ,s s e p u n d i n n o u i n l e g a t u r a c u f o c a r e l e d e c u l t u r a d i n a c e av r e m e , f i e p r i n d a s c a l i i p e c a r e - i v a a d u c e a i c i , f i e p r i n t i -n e r i i p e c a r e - i v a t r i m i t e p e s t e b o t a r e . L u c r u l n u v a f i d e s i g u ra s a d e u s o r , f i i n d c a i m p r e j u r a r i l e e x t e r n e s i i n t e r n e n u a ui n e e t a t d e a f i v i t r e g e c u l t u r i i r o m A n e s t i d e c a t a b i a i n s e c o l u lp r e c e d e n t , d u p u n i r e a p r i n c i p a t e l o r i d o b a n d i r e a i n d e p e n -www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    12/814

    2 T e n c l i n t e , T e o r i i , S i s t m ed e n t e i . A c u m a p a r i n d o m e n i u l f i l o s o f i e i , c u l u c r r i m a s i v e , i s -v o r a t e d i n p a s i u n e a c e r c e t a r i i s i d i n d o r m ' t a v i e d e a c o n t r i b u il a d e s l e g a r e a m a r i l o r p r o b l e m e f i l o s o f i c e , u n V . C o n t a s i u nA . D . X e n o p o l , a c e s t a d i n u r m r e u s i n d s - i c a s t i g e c u r a n ds t i m a u n o r g a n d i t o r i s t r a i n i d e m a r c a .T o t u s i , o r i g i n i l e f i l o s o f i e i r o m a n e s t i s u n t m u l t m a i i n -d e p a r t a t e . C e r c e t a r e a o b i e c t i v c e a m a i s e v e r a a g e n e z e i s ie v o l u t i e i g a n d i r i i f i l o s o f i c e r o m a n e s t i n u p o a t e t r e c e p e s t e u ng a n d i t o r c a r e i n c a n u e s t e s u f i c i e n t c u n o s c u t e a a t a r e n i c i m a c a rI n p r o p r i a l u i t a r a . E v o r b a d e e r u d i t u l D o m n i t o r , d e s c u r t a

    d u r a t a , a l M o l d o v e i , D i m i t r i e C a n t e m i r , c a r e i n c a d i n v i a t as i d e t a n a r d e v e n i s e c u n o s c u t , i i n A p u s i i n R a s a r i t , p r i nv a s t i t a t e a c u n o s t i n t e l o r l u i .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    13/814

    F I L O S O F I A P U R A( L O G I C A , E P I S T E M O L O G I E , M E T A F I Z I C A )= M I N =

    D i m i t r i e C a n t e m i rD i m i t r i e C a n t e m i r s ' a d a s c u t l a 1 6 7 3 . T a t l s k i , C o n -s t a n t i n C a n t e m i r , D o m n u l M o l d o v e i , d e i n u e r a i c r t u r a r , a

    t i n u t t o t u s i s d e a o d r a s l e i s a l e o c u l t u r a l e a s .M a m a l u i D i m i t r i e , n s c u t a B a n t a . B a n t . s e r a o v e c h ef a m i l i e m o l d o v e n e a s e p o s e d a o f r u r n o a s a c u l t u r i , c a r e n us e p o a t e s n u f i f o s t u n i n d e m n p e n t r u f i u l e i . T a r a s k i a r eg r i j . s - i a d u c u n b u n d a s c 6 1 , p e T e r e m i a C a c a v e l a , c a r e - Iv a i n t r o d u c e i n s t u d i u l f i l o s o f i e i s i - i v a d e s c h i d e s p i r i t u l p e n t r uc u l t u r . . T r i m i s i n 1 6 8 8 c a o s t a t e c l a C o n s t a n t i n o p o l , u n c l er m n e O d a ' i n 1 6 9 1 , D i r n i t r i e C a n t e m i r f o l o s e s t e a c e a s f a s e -d e r e i n c a p i t a l a i m p e r i u l u i o t o m a n , p e n t r u a i i r m a c u r s u r i l e A c a -d e m i e i g r e c e s t i d i n C o n s t a n t i n o p o l , u n d e p r o f e s o r i f o a r t e b u n it i n e a u c u r s u n . I n z e s t r a t c u a d m i r a b i l e i n s u s i r i i n t e l e c t u a l ec u o p u t e r n i c d o r i n t . d e a s e i n s t r u i , C a n t e m i r i a p r o p n i eo c u l t u r d i n t r e c e l a m a i b o g a t e . I n 1 6 9 1 s e i n t o a r c e i n M o l -d o v a . D u p a m o a r t e a t a t l u i s u , s u r v e n i t p e n e a s t e p t a t e i nM a r t i e 1 6 9 3 , D i m i t r i e s e u r c a ' p e t r o n . D o m n i a f u i n s d es c u r t d u r a t . , d i n c a u z a m a s i n a t i u n i l o r l u i C o n s t a n t i n B r i n -c o v e a n u . N i c i f a v o r t u l l u B r a n c o v e a n u , C o n s t a n t i n D u c a , n us e v a p u t e a m e n t i n e , a s a * M e a t , d i n c a u z a d u s . m a n i i l o r d i n t r er o m n i , t r o n u l M o l d o v e i v a f i d e t i n u t f o a r t e p u t i n v r e m e d eD o m n i t o r i i c a r i s e p e r i n d . P r i n l e g t u r i l e p e c a r e s i l e f c u s el a C o n s t a n t i n o p o l , D i m i t n e C a n t e m i r v a i s b u t i s 5 . - 1 v a d p ef r a t e l e s u A n t i o h D o m n i n M o l d o v a , f r a a v e a i n s b u -c u r i a d e a - 1 v e d e a m e n t i n n d u - s e . I n t i m p u l d o m n i e i l u i A n t i o h ,

    d e l a 1 6 9 6 p a n l a 1 7 0 0 , D i m i t r i e s e a f l a l a C o n s t a n t i n o p o l ,www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    14/814

    D i m i t r i e C a n t e m i rI n c a l i t a t e d e C a p u c h i h a i a a l f r a t e l u i s i u . I n 1 6 9 7 , e l j a p a r t el a b a t a l l a ( l e l a Z e n t a , i n U n g a r i a , u n d e T u r c i i s u n t z d r o b i t i ,

    C a n t e m i r c i i p t a n d c u a c e a s t i o c a z i e c o n v i n g e r e a c a i m p e r i u lt u r c e s c e s t e i n d e z a g r e g a r e . I n t o r s , i n 1 7 0 0 , p e n t r u s c u r t v r e m eI n M o l d o v a , c h e m a t d e f r a t e l e s u c a s s e c s t o r e a s c a , D i -m i t r i e C a n t e m i r s e v a d u c e d i n n o u l a C o n s t a n t i n o p o l , p e n t r u ac o n t r a c a r a i n t r i g i l e n e o b o s i t e a l e h n . B r a n c o v e a n u . A i c i i c o n -s t r u e s t e u n f r u m o s p a l a t , c u p r i v e l i s t e m i n u n a t i i c o n t i n t i s is e o c u p e , i n a f a r d e p o l i t i c , c a c e r c e t a r i i s t u d i i . A c l u n m a -n u s c r i s e , c o l e c t i i , c p i i d u p a ' p o r t r e t e l e s u l t a n i l o r , i n v a l i i u nn u m r r e s p e c t a b i l d e l i m b i . S e o c u p c u m u z i c a t u r c e a s a i n v e n -t e a z a u n s i s t e m d e n o t e p e n t r u e a s i c o m p u n e e l i n s u s i c n t e c ec a r e s i . a s t i z i s e c a n t a l a C o n s t a n t i n o p o l . I n v a t a d e a s e m e n i s c a n t e r n i n u n a t d i n t a m b u r i n . I n c d i n p r i r n i i a n i a i s e d e r i i l u il a C o n s t a n t i n o p o l s e r i s p i n d i s e v e s t e a d e s p r e c u n o s t i n t e l e l u ie n c i c l o p e d i c e , i r l e & i n c e r c u r i l e i n a l t e d e a c o l o s e b u c u r a d eu n e n o r m p r e s t i g i u . I n N o e m b r i e 1 7 1 0 , D i m i t r i e C a n t e m i r e s t ef i c u t D o m n a l M o l d o v e i , d a r d e s t i n u l a v r u t n u m a i p e n t r up u i n v r e m e , c a c i i s b u c n i n d c o n f l i c t u l d i n t r e T u r c i iC a n t e m i r , t r e c a n d d e p a r t e a R u s i l o r i a c e s t i a p i e r z a n d l u p t a ,i s i p i e r d e f r o n t i l s i e s t e n e v o i t s i p l e c e i n R u s i a . E ls e s t a b i l e s t e m a i i n t a i u l a H a r k o v , p r i m i n d d i n p a r t e al u i P e t r u - c e l - M a r e t i t l u l d e c n e a z s i 1 3 s a t e . I n 1 7 1 2e l s e s t a b i l e s t e l a M o s c o v a , p r i m e s t e d e l a P e t r u - c e l - M a r e u n ,a l t d o m e n i u c a v r e o 5 0 s a t e c u 1 5 . 0 0 0 d e s u f l e t e s i c a m v r e o6 5 0 0 r u b l e p e a n . I n 1 7 1 3 a v u n e n o r o c i r e a s - s i p i a r c l s o f i a .F a r t r o n , d e p a r t e d e t a r a , t a n j i n d d u p P a l a t u l d i n C o n s t a n -f i n o p o l , t ' a m a s f r s o t i e , i n a s t f e l d e i m p r e j u r r i c e a m a im a r e m a n g a e r e o g i s e a I n s c r i s . S e s c u l a d i m i n e a t a l a 5 o r e ,l u a c a l c a s i u n c i u b u c d u p i o b i c e i u l t u r c e s c . S t u d i a a p o i p a n al a o r a 1 2 , c a n d l u a m a s a . C e a m a i p l c u t m a n c a r e a l u i e r ap u i c u m a c r i s . D e r e g u l a ' b e a a p a a m e s t e c a t C u v i n . D a c v r e o d a t b e a p r e a m u l t , d o u s ' a p t m n i e r a b o l n a v . D u p a c l e j u nd o r m e a p u t i n , a p o i s t u d i a p n l a o r a 7 , d u p a c a r e t i m ps e d e d i c a f a m i l i e i " 1 ) . C a n t e m i r i n f r a i n c o r e s p o n d e n t i c u L e i b -n i z , i a r i n 1 7 1 4 e s t e a l e s m e m b r u a l A c a d e m i e i d i n B e r -

    l i n . , o o n o a r e d i n t r e c e l e m a i m a r i . P r i n c u n o s f i n t e l e i p r i ni n t e l e p c i u n e a l u i e l s e f a c e a s a d e u t i l s i d e n e c e s a r T a r u l u i ,d p a t a n d u - i d e p l i n a i n c r e d e r e , i n c t a c e s t a I l f a c e m e m b r u i nC o n s i l i u l I n t i m c o n s i l i u c a r e s e c o m p u n e a n u m a i d i n t r e i1 ) I . M i r e a , D e s p r e D i m i t r i e C a n t e m i r , 1 a $ 1 , 1 9 2 6 , p a g . 1 7 - 1 8 .

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    15/814

    D i m i t r i e C a n t e m i r 5m e m b r i . C i n d P e t r u - c e l - M a r e s e s t a b i l e s t e l a P e t e r s b u r g , C a n -t e m i r i l u r m e a z i . A i c i f a c e c u n o s t i n t i c u t i n a " r a s i f r u m o a s ap r i n c i p e s i T r u b e t k o i , c u c a r e s e c i s t o r e s t e i n 1 7 1 9 . G a u dR u s i i p o r n e s c i n 1 7 2 2 c a m p a n i a i m p o t r i v a P e r s i e i , C a n t e m i ri l i n s o t e s t e p e T a r a t i t i n c a l i t a t e d e m e m b r u a l C o n s i l i u l u iI n t i m c i i t s i i n c a l i t a t e d e o r i e n t a l i s t . S e i m b o l n v e s t e i n s i p ed r u m s i T a r u l t i d i v o i e s s e i n t o a r c i a c a s i s p r e a s e i n g r i j i .D a r b o a l a d e c a r e s u f e r e a , d i a b e t u l , n u c e d e a z i . L a 2 1 A u g u s t1 7 2 3 , C a n t e m i r m o a r e l a r e s e d i n t a m o s i e i s a l e , D i m i t r o v c a ,l a o v i r s t a r e l a t i v t a n i r i .

    C a n t e m i r a f o s t o m i n t e c u v a s t e s i m u l t i p l e c u n o s t i n t e .M u z i c a , l o g i c a , e t i c a , t e o l o g i a , i s t o r i a , g e o g r a f i a , a r h i t e c t u r a ,e r a u d o m e n i i i n c a r e e l s e s i m t e a c a l a e l a c a s i , s t a p i n i n dv r e o 1 2 l i m b i , m a j o r i t a t e a d i n e l e v o r b m . d u - l e i n m o d c u r e n t .P e r s o n a l i t i t i c a a l e l u i C a n t e m i r n u a p a r o r i c a n d . D e i c u -n o s c u t s i a p r e c i a t d e o s e b i t I n c a d i n v i a t a , t o t u s i 9 p a r t e d i no p e r a l u i , i n s p e c i a l c e a f i l o s o f i c i , a a v u t o s o a r t . t r a g i c a .A f a r a d , e p r i m a l u i l u c r a r e , D i v a n u l l u m i i c a i n t e l e p t u l s a uG i u d e f u l s u f l e t u l u i c u t r u p u l C u s u b t i t l u l I n t d i i s v o d i t 0 d ei s n o a v a d i n v e c h i u l q i n o u l T e s t a m e n t i n s l a v a 0 f o l o s i n t a m o t -d o v e n e s c u l u i n e a m , 1 ) a p i r u t l a I a s i i n 1 6 9 8 , t o a t e c e l e l a l t e a ur m a s s a z a c i i n m a n u s c r i s e , d e p o z i t a t e i n b i b l i o t e c i l e d i n R u s i a ,p i n i i n 1 8 7 7 , c i n d A c a d e m i a R o m n i , s e s i z a t i d e e x i s t e n t au n o r m a n u s c r i s e a l e l u i C a n t e m i r i n B i b l i o t e c a A r h i v e l o r G e -n e r a l e a l e M i n i s t e r u l u i d e E x t e r n e r u s e s c , i n s i r c i n e a i i . p e G r .T o c i l e s c u s i m e a r g i l a M o s c o v a s i s i j a o & T i e d u p i e l e .T o c i i e s c u p o r n e s t e I n a c e l a s a n s i d u p a o s e d e r e d e c i l t e v al u n i a c o l o , s e i n t o a r c e , i n t r e a l t e l e , c u o c p i e d u p . l u c r a r e aS a c r o - s a n c t a e s i e n t i a e i n d e p i n g i b i l e i m a g o , c a r e v a v e d e a i n s il u m i n . a t i p a r u l u i a b i a i n t r a d u c e r e a l u i N i c o d i m L o c u s t e a n u( B i b l i o t e c a A n c o r a ) , c u o c e p i e d u p i C o m p e n d i o l u m u n w e r s a el o g i c e s i n s t i t u t i o n i s , 2 ) e u o c p i e d u p i I o a n n i s B a p t i s t a e V a nH e l m o n t , P h y s i c e s u n i v e r s n l i s d o c t r i n a e t C h r i s t i a n a e f i d e i c o n -g r u a e t n e c e s s a r i a p h i l o s o p h i a , c a r e c o n s t i t u e o p e r a l u i f i l o -s o f i c a . N u s e s t i e n i c i a s t i z i i n m o d p r e c i s , d a c a a u f o s t d e s e o -

    R e t p a r i t a p o i i n A r h v a R o m i n e a s a " a l u M i l i a n C o g g n i c e a n ul a r I n t e o n o u e d i t i e , t r a d u s d e G . S i o n I n O p e r e l e P r i n c i p e l u D e m e t r uC a n t e m i e . e d t a t e d e S o c i e t a t e a A c a d e m i a R o m i n , B u c u r e s t i , 1 8 8 3 .A p A r u t i n . , O p e r e l e P r i n c i p e l u D e m e t r u C a n t e m r " p u b l i c a t e d eA c a d e m i a R o m i n , B u c t u e s t i , 1 8 8 3 , T o m u l V I .www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    16/814

    p e r i t e t o a t e m a n u s c r i s e l e l u i C a n t e m i r i d a c a n u c u m v a v i i t o r u ln e r e z e r v a v r e o s u r p r i z a p l a c u t a .C o n c e p t i a l u i C a n t e m i r d e s p r e v i a t a i l u m e s e v a r e s i m t id e i n f l u e n t e l e s u f e r i t e d e e l d i n p a r t e a A c a d e m i e i g r e c e s t i d i nC o n s t a n t i n o p o l . E c u r i o s c a a c e a s t a A c a d e m i e , d e s i a v a n d p r o -f e s o r i f o a r t e a c t i v i i f o a r t e a p r e c i a t i , i g n o r e a z a t o t u s i o p e r e l ef i l o s o f i c e r e v o l u t i o n a r e c e a p a r i n a c e a s t a v r e m e i n O c c i d e n t .C a n a o p e r e l e l u i G a l i l e u , B a c o n , D e s c a r t e s , H o b b e s , S p i n o z a ,L o c k e , N e w t o n , e r a u u r m a r i t e c u i n t e r e s i d i s c u t a t e c u a p r i n -d e r e i n A p u s , l a C o n s t a n t i n o p o l n u s e j a c u n o s t i n t a d e e l e ,i n s c h i m b e s t e p r e a c u n o s c u t a o p e r a l u i V a n H e l m o n t ( 1 5 7 71 6 4 4 ) , u n a l c h i m i s t s i m e d i c o l a n d e z , c a r a c t e r i z a t a p r i n t r ' o t e n -t i n t a s p r e m i s t i c i s m i e m p i r i s m , p r i n t r ' o r e a c t i u n e c o n t r a s c o -l a s t i c e i , a l e c a r e i c e r t u r i p e r p e t u i n u p r o d u c d u p a V a n H e l m o n td e c a l i m a g i n i i n s e l a t o a r e a l e a d e v a r u l u i , i p r i n r e c o m a n d a r e ae x t a s u l u i c a m i j l o c s i g u r d e a d o b a n d i o v i z i u n e a l u c r u r i l o ra s a c u m s u n t . C a t d e m u l t 1 - a i n f l u e n t a t V a n H e l m o n t p eC a n t e m i r , s e v e d e n u n u m a i d i n s c r i e r i l e a c e s t u i a d i n u r m a ,c i s i d i n f a p t u l c a g a n d i t o r u l r o m a n a t i n u t a d u c a i n m o dp u b l i c p r i n o s d e a d m i r a t i e i r e c u n o s t i n t a p r i n l u c r a r e a L a u sV a n - H e l m o n t .N u s e p o a t e v o r b i p r i n u r m a r e d e o r i g i n a l i t a t e i n a d e v a -r a t u l i n t e l e s a l c u v a n t u l u i l a C a n t e m i r . A c e s t l u c r u n u t r e b u es n e f a c a s a & i d e a l i n e x t r e m a c e a l a l t a , d e a i g n o r a c u t o t u l

    o p e r a l u i f i l o s o f i c a , a s a c u m s ' a f a c u t p a n a a c u m . N i c i u n a d i no p e r i l e l u i f i l o s o f i c e n u s e m a i g a s e s t e i n c o m e r t s i n u e a c c e s i -h i % p u b l i c u l u i c i t i t o r d e c a t c u f o a r t e m a r i g r e u t a t i . S e i m p u n ed e c i o r e e d i t a r e a o p e r e i l u i f i l o s o f i c e , o r e e d i t a r e i n r o m n e s t ea i n t r e g e i l u i o p e r e f i l o s o f i o e s i i n c o n d i t i i t e h n i c e c a r e s ' o f a c aa t r a g a t o a r e ( n e g a n d i m i n p r i m u l r a n d l a t r a d u c e r e a l u i S a c r o -s a n c t a e s c i e n t i a e i n d e p i n g i b i l e i m a g o " ! ) . S e i m p u n e d e a s e m e n is i o a l t a a t i t u d i n e a i s t o r i c i l o r n o s t r i l i t e r a r i f a t a d e o p e r a f i -l o s o f i c a a l u i D . C a n t e m i r !S l u a m f i e c a r e o p e r i n p a r t e s i f i i n d c a s u n t e p u i -z a t e s a d a m a c i o e x p u n e r e c e v a m a i l a r g a d e c a t a rs c a r a p e c a r e e s t e f a c u t a a c e a s t a I s t o r i e a f i l o s o f i e l m o -d e r n e , p e n t r u c a m a c a r i n c h i p u l a c e s t a s n e f a c e m o i c o a n id e s p r e c o n c e p t i a f i l o s o f i c a a i l u s t r u l u i P r i n c i p e .S v e d e m p e r a n d c e c u p r i n c l e f i e c a r e d i n a c e s t e l u c r a r is i c a r e e s t e a p o r t u l p e r s o n a l a l l u i D i m i t n ' e C a n t e m i r .D i v a n u l l u m i i c a i n t e l e p t a l s a u G i u d e t u l s u f l e t u l u i , C u

    6 D i m i t r i e C a n t e m i r

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    17/814

    D i m i t r i e C a n t e m i r 7t r u p u l e o s c r i e r e d e t i n e r e t e , e l a b o r a t a s u b d o u a i n f l u e n t e p u -t e r n i c e : a B i b l i e i i a s t o i c i l o r . S c r i s a i n p a r t e i n f o r m a d ed i a l o g , d i n t r e c a r e u n u l d i n t r e p a r t e n e r i i i n d i s c u t i e e i n t e -l e p t u l , i a r c e l a l t e l u m e a , C a n t e m i r c a u t a s d e m o n s t r e z e , p r i ng u r a i n t e l e p t u l u i , c a t o t c e e a c e f a c e p a r t e d i n l u m e a a c e a s t a ea r n g i t o r i t r e c a t o r , c a a t i n e l a f r u m u s e t e a e i e o g r e s e a l i ,f i i n d c a a c e s t e a s u n t n u m a i a p a r e n t e , c a l u m e a l a i n c e p u t a f o s tb u n a , c r e a t d e D u m n e z e u s p r e b i n e l e o m u l u i , d a r c p a c i t u i n d ,a d e v e n i t r e a s i n u m a i e s t e d e c a t o d e s e r t a c i u n e a d e s e r t a -c i u n i l o r . D e a c e e a a f o s t n e v o e c a D u m n e z e u s h i n t e r v i n 4t r i m i t a n d p e C h r i s t o s , s p r e a p u n e c a p i t p a c a t u l u i . C i n e t i n es e a m a d e s o c o t e l i l e l u m i i , r a v n i n d d u p a b u n u r i l e e i , d e v i n el a c o m , t r u f a s , i n v i d i o s , n e s o c o t i t , o r b f a t d e d r e a p t a j u d e c a t a ,p r o v o c a n d z a v i s t i e p r i n t r e s e m e n i i d e v e n i n d a s t f e l r u . F e -r i c i r e a s e a g o n i s e s t e n u p r i n s u p u n e r e l a t e n t a t i i l e l u m i i , c i p r i nd r a g o s t e d e D u m n e z e u , c a c i d u l c e a t a l u m i i e s t e o t r a v a s u f l e t u l u i .L u m e a e s t e m a i r e a d e c a t t a l h a r i i , c a m ' p e a n d e e i d i n u r m ad i s t r u g t r u p u l , c e a d i n t a i d i s t r u g e c e v a m a i p r 4 i o s , s u f l e t u l .O m u l t r e b u e s a u r r n a r e a s c a n u c e e a c e r a v n e s t e t r u p u l , c i c e e a c ev e d e s u f l e t u l , c c i n u m a i a c e s t a e s t e f r a s f r s i t , v e c i n i c . C r e -d i n c i o s u l c a r e n d a j d u e s t e , n u n a d a j d u e s t e I n z a d a r . D u m -n e z e u a r e g r i j c a n a z u i n t e l e l u i s s e i m p l i n e a s c a , s a a j u n g I n p o s e s i u n e a b i n e l u i , c a r e i n v e c i n u m o a r e . D u m n e z e u 1 - af c u t p e o m s a f i e s t a p i n u l l u m i i , n u s c l a v u l e i ; d e c i e / s as t p a n e a s c a l u m e a , n u l u m e a p e e l . L u m e a e s t e p r i n c i p i u l r a u l u i ,

    e c e v a c l i a v o l e s c i t r u p u l o m u l u i s e a s e a m a n a e i . S u f l e t u l d i nc o n t r a s e a s e a n f n C e r u l u i s i - i e d a t s a t i n d a s p r e e l . I m p o t n - v ar a u l u i o m u l p o a t e b i r u i , d a c a s t v i t e j e s t e .C a n t e m i r a r a t a a p o i c a l u m e a e f a c u t d e D u m n e z e u ,i a r o a m e n i i f a c u t i c a s ' o i m p o d o b e a s c a . C r e a t a d e D u m n e z e u ,l u m e a t r a i e s t e d i n m i l a l u i D u m n e z e u . B u n u r i l e e i s u n t c a p r a f u li n a i n t e a v a n t u l u i , d e a c e e a o a r n e n i i n u t r e b u e s a s e d e d e a l o r . F r u -m u s e t i l e l u m i i s u n t i n s e l a t o a r e i i m b i e t o a r e l a r i l l : a s a ac z u t E v a i n p a c a t , i n s e l a t a d e f r u m u s e t e a m a r u l u i , a s a a ,p i e r i t T r o i a d i n P n c i n a E l e n i i . L u m e a a f o s t f a c u t a d e D u m -n e z e u s p r e b i n e , d a r p a c a t u i n d n e i n d r e a p t a s i p e n o i s p r eI n l u m e , n u e s t e n i c i b u n a t a t e , n i c i o d i h n a . D u m n e z e u n e i n -v a t a c u m s s c a p m d e p c n t i n e - a t r i m i s i n t r u ' a c e a s t a s i p eC h r i s t o s . O m u l s a n u d e a a s c u l t a r e p o f t e l o r l u m i i , o r b , m u ts i s u r d s f i e f a t a d e e l e . O m u l s a s e i n c n t e , n u d e l u m i n a ,i n s e l a t o a r e , a l u m i i , c i d e c e a e t e r n i a l u i D u m n e z e u . B o g a t i a

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    18/814

    e s t e i s v o r d e r a u t a t i i l a c o m i e , i a r l a c o m i a i s v o r d e z a v i s t i e .L a c o m u l d o r e s t e c a n u m a i e l s a f i e b o g a t , i a r c e i l a l t i s a r a c i ;d u p a c u m m a n d r u l s e s o c o t e s t e n u m a i p e s i n e o m , i a r p ec e i l a l t i d o b i t o a c e . B o g a t i a L a c e p e o m m a n d r u s i - 1 i n c l e a m n is a s e a s e z e p e s c a u n u l c e l m a i d e s u s , a j u n g a n d a s t f e l r a m C uD u m n e z e u , c a c i D u m n e z e u c u c e l s m e r i t , n u c u c e l m a n d r ue s t e . L a c e b u n , a d u n a r e a d e b o g a t i e p e l u r n e a a c e a s t a ? G o la i i e s i t d i n p a n t e c e l e m a i c e i , g o l t e v e i i n t o a r c e i n W a d i - .S f a r s i t u l t u t u r o r n u e s t e d e c k u n u l s i n g u r : m o a r t e a . F i e c ef e p t a r e a , e s t e s o c o t i t a d e D u m n e z e u i r a s p l a t i t a . B i n e e s t e

    a n u p a c a t u i , i a r d a c a p a c a t u e s t i e b i n e s a m a r t u r i s e s t i c a ip a c a t u i t . C a n d b o g a t i i l e I f i c r e s c , i n g r i j e s t e - t e c a m i m a s a - t i f i ed e s c h i s a s p r e f a p t e b u n e . I n l u m e n u e s t e f e r i c i r e ; i f e r i c i te s t e a c e l a c a r e n u s ' a a m e s t e c a t c u l u m e a . C i n e s e l e a p i d a d el u m e , a c e l a v a a j u n g e f e r i c i t . O r e e s ' a r i n t k n p l a i n l u m e ,d r e p t u l r a m a n e n e s c h i m b a t , c a c i d r e p t u l e s t e v e c i n i c . C i n e i n -b e s t e p e D u m n e z e u , i i m p l i n e s t e o n c e d o r i n t a s i e s t e f e r i c i t ,f i i n d c n u d o r e s t e d e c a t c e e b u n s i t o c m a i d e , a c e e a D u m n e z e uI l r a s p l a t e s t e . C a n d M i m a t i - e p l i n d e c e l e c e r e s t i , a i a g o n i s i tb a t e V i a t a i n o r o c u l p e a c e a s t a l u m e s u n t n u m a i a p a r e n t e .N u i n a c e a . s t a l u m e t r e b u e s a t e s i l e s t i a - t i p r e l u n g i v i a t an o r o c u l , c i i n c e a l a l t a l u m e , C a c i a c e e a e s t e f a r a . s f a r s i t . C r e d en a d a j d u e s t e , c a c i n a d e j d e a n u - t i v a f i i n z a d a r . D u m n e z e ua r e g r i j a d e c e i p a c a t o s i , c u a t k m a i m u l t d e c e i d r e p t i . C a tt r a e s t i i n l t u n e a a c e a s t a , g a n d e s t e - t e m e r e u l a c e a v i i t o a r el u c r e a z a c a s a a j u n g i i n e a . S u f l e t u l f i i n d c e a m a i v r e d n i c a p a r t ea o m u l u i , l u i t r e b u e s a - i d a m c e a m a i m a r e g r i j a . N u u i t ad e t r e i l u c r u r i : d e m o a r t e , d e i n v i e r e s i d e d r e a p t a j u d e c a t t a .C a c i d e s i o m u l a r e s a p t e v k s t e , e l n u p o a t e t o t u s i s t i n i c i o -d a t a i n c a r e v a m u r i . D e a c e e a e l t r e b u e s f i e t o t d e a u n a g a t a ,p e n t r u j u d e c a t a d i n u r m a .C a n t e m i i r t r e c e a p o i i n r e v i s t a v a r s t e l e o m u l u i , & a n d os c u r t a c a r a c t e r i z a r e a f i e c a r e e a o p r o b l e m a a s u p r a c a r e e a

    e l v a r e v e n i s i i n a l t a l u c r a r e . E l s t a b i l e s t e s a p t e v a r s t e : p r u n -c i a , c o p i l a r i a , a d o l e s c e n t a , v o i n i c i a , b a r b a t i a , c a r u n t e t i a , s i b a -t r n e t e a .I n u l t i m a c a r t e , a t r e i a , C a n t e m i r i n d i c a m i j l o a c e l e p r i nc a r e s e p o a t e a j u n g e l a i n d e p a r t a r e a g l c e v e i . I a t i c a t e v ad i n a c e s t e i n v a t a t u r i . S a n e c u n o a s t e m p e n o i i n s i n e . S a s t i mc e s u n t e m , c e r o s t a v e m p e l a m e s i c e n e - a p o r u n c i t D u m n e z e us a h m . S a c u n o a s t e m p e D u m n e z e u , s a - 1 i u b i m i s u r m a m p o -

    8 D i m i t r i e C a n t e m i r

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    19/814

    t e a n u .

    D m i t r i e C a n t e m i r 9r u n c i l e l u i . c u n o a s t e m l u m e a p e n t r u a n e d a s e a m a d e d e s e r -f c i u n e a e i S u f l e t u l s a n e f i e m e r e u l a D u m n e z e u i s 5 . f a c e mf a p t e b u n e , r o d u l i n t e l e p c i u n i i . S A f i m T h e r e u c u c o n s t i i n t at r e a z i , c D u m n e z e u p o a r t d e g r i i i c e l o r c u r a t i s i t c c e l c ef a c e f a p t e b u n e , a r e p a r t e d e v i a t i v e s n i c i . . C a p a c a t e l e s u n ts p u r c a t e i u r r n r i l e r e l e a l e p A c a t e l o r c a u z e a z i , a l t e f a p t er e t e . I n t o t c e e a c e f a c e m , s n e g n d i m l a c e l e d e p e u r m .S A n u n e t u r b u r e a s u p r i r i l e s u f e r i t e d e c e i d r e p t i . S a n u u i t i mc A f i r c u r t e n i e s u f l e t e a s c , n i m e n i n u e f e r i c i t . S A ' 1 u 5 m p i l d ed e l a s f i n t i , d e l a I s u s , d e l a m a r i i o a m e n i a i a n t i c h i t a t i i . S .n u g r e s i m i n r a d e j d e a c A D u m n e z e u n e v a i e r t a . S c i u t i m p r e -z e n t a s f i n t i l o r i s e v i t m c e e a c e e i n s t a r e s p r o v o a c e p c a t e .S A a l u n g m l e n e a i s o m n u l l u n g . S c i t i m S f . S c r i p t u r p r e c u ms c r i i t o r i i c a r e a u s p u s l u c r u r i d r e p t e , b u n e s i f r u m o a s e . S n u f a c e m r i u a p r o a p e l u i . S . t i n e m s e a m a s i d e p i c a t e l e c e l em a i m i c i . I n f i e c a r e z i s A a d i o g i m c e v a , c a r e s f i e d e f o l o ss u f l e t u l u i . S A n u f i m i p o c r i t i . S A n e a m i n t i m d e r o s t u l m o r t i il u i H r i s t o s . S n u f i n ] . m A n d r i . S a n u a s c u n d e m g ' r e s e l i l e f a t 5 .

    d e c e i c a r e n e d o j e n e s c . S m i r t u r i s i m p c a t e l e . S n e p 5 . z i md e l i n g u s i t o r i . S A n u f a c e m v r e u n r u c u i v a , d e d r a g u l d e af a c e p e p l a c u l a l t u i a . I n f i e c a r e s e a r i s v e d e m c e a m f c u tI n c u r s u l z i l e i . S ' A n u n e i n c r e d e m i n l a u d e l e o a m e n i l o r . G a u dP a c i t u i m , s i n u a r u n d a n v i n a p e a l t i i . C A n d o a m e n i i d r e p t is i b u n i n e d e f a i m i , s l e d a r n c r e z a r e . S A c i u t m a n e f a c en u m e b u n s i i d e i l e b u n e s l e t r a n s f o r m i m i n f a p t e b u n e .L u c r a r e a s e i n c l . - F e e , r e p r o d u c i n d c e l e z e c e p o r u n c i s t o i c e .D i v a n u l e s t e , p r e c u m v e d e m , o l u c r a r e a l c a u i t d e p r i n -c i p e l e f i l o s o f i n s v e d e r e a a c t i v i t t i i p r a c t i c e : s i a r a t e c i t i t o r u l u im a x i m e l e , c i r o r a t r e b u e s l i s e s u p u n , p e n t r u a - s i p i . z i s u -f l e t u l d e p c a t e s i a s i . - 1 i s b v i , s p r e a a j u n g e a s t f e l i n v i a t av e c i n i c . E a a f o s t a l c i t u i t , c u m s p u n e C a n t e m i r i n s u s i , i ns l a v a s i f o l o s i n t a m o l d o v e n e s c u l u i n e a r n " . L u c r a r e a e p l i n id e c i t a t e d i n V e c h i u l i N o u l T e s t a m e n t .I n S a c r o - s a n c t a e s c i e n t i a e i n d e p i n g i b i l e i m a g o ( t r a d u s i n a d e c v a t i n r o m i n e s t e c u t e r m e n u l d e M e t a f i z i c a . ) , C a n t e m i r

    - s e r i d i c l a o i n t e l e g e r e m a i p u t i n o r t o d o x 5 d e s p r e l u m es u f e r i n d a c u m i n f l u e n t e p r o v e n i t e d e l a s e c t a t e o s o -f i c i a l O r e i r e p r e z e n t a n t d e s e a m e s t e V a n H e l m o n t 1 ) .N i c a s i m t u r i l e , n i c i i n t e l e c t u l , n i c i r a t i u n e a , n u s u n t i n s t a r e

    1 ) I n e x p u n e r e a c e u r m e a z f o l o s m t r a d u c e r e a l u N c o d i m L o c u s -

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    20/814

    n e d e s c o p e r e a d e v a r u l , c a r e e u n u l , a c e l a i s i m p l u . C u -n o a s t e r e a s e n s i t i v a n u n u m a i c n u e s t e s a l v a t o a r e , d a r e s t ec l e - a - d r e p t u l m o r t i f e r a . A c a u t a s a n e s e r v i m d e e a , e c ac u m a m i n c e r c a s a p i c t a m c u n e g r u p e n e g r u . D i n c u n o a s t e r e ao b s c u r a o m e n e a s c a n u p o a t e r e z u l t a d e c a t o i c o a n a , t o t o b s c u r a ,a a d e v a r u l u i . D a r d a c a f o l o s i n d u - n e d t i i n t a s e n s i t i v a p r o l a n a ,o r b e c a i m i n i n t u n e r i c i n e m i s c a r n i n t r ' u n l a b i r i n t , d i n c a r en u p u t e m s c a p a l a n i c i o i e s i r e , n u u r m e a z a d e b e c n ' a m a v e an i c i o p o s i b i l i t a t e d e a d e s c o p e r i a d e v a r u l . A d e v a r u l p e c a r es t i i n t a p r o f a n a ' s ' a t r u d i t i n z a d a r p a n a a c u m s - I a f l e , p o a t ef i d e s c o p e r i t , d a r n u i n s c r i e r i l e p r o f a n e , c i i n c e l e A n t e .E l n u p o a t e f i z u g r a v i t c u c u l o r i p r o f a n e c i c u c u l o r i s a c r e ,i a r s t i i n t a c a r e s e o c u p a c u e l e s t e o s t i i n t s a c r a . S p r i j i n i tp e s i n - 1 4 1 6 , i n t e l e c t u l n u - s i p o a t e d a s e a m n d e p r a p a s t i a i n c a r es e a f l a e u n o a s t e r e a s i n u p o a t e e v i t a p e r i c o l e l e d e c a r e e s t ea m e n i n t a t . A b i s u l c h i a m a a b i s u l , c u n o a s t e r e a s e n s i t i v a d u c e t o tl a c u n o a s t e r e s e n s i t i v a , a d i c a p r o f a n a s i o b s c u r a . S a l v a r e a n ue s t e p o s i b i l a . i l i n i s t e a ' s u f l e t e a s c a a s i s d e r e a , d e c . i t b a z a n d u - n ep e c r e d i n t a , s p e r a n t a i i n c r e d e r e , f f i c a n d i n t e l e c t u l s i a p e l e z el a g r a t i e : v i a t a e t e r n a s e a f l a i n c e l e s f i n t e .C r e a t u l n u p o a t e s t i p r i n e l i n s t r j d e s p r e u n a l t c r e a t ,n i c i d e s p r e C r e a t o r . D e a s e m e n i n i d C r e a t o r u l n u p o a t e i n a l t ap e c r e a t l a t r e a p t a u n e i a s t f e l d e s t i i n t e . . . . D a c a u n l u c r uc r e a t a r s t i s a u a r b a n u i , c a u n l u c r u n e c r e a t , c e v a d e s p r e e s e n t as i m p l i c s i m a a a l t u i c r e a t , c h i a r m a i r n i c d e c a l e l , a c e s t a a rf i c e l m a i p a t e n t b l e s t e m i n e l e g i u i t a p o n e g r i r e f a t d e C r e -a t o r . B a I n c a b a z a t p e a d e v a r , v o i s p u n e c e v a 6 m a i p r o f u n d :c r e a t u l c a c r e a t n u n u m a i c a n u p o a t e a v e a s t i i n t a s i m p l ap u r a d e s p r e a l t l u c r u c r e a t , d a r i n s u s i C r e a t o r u l n u p o a t ei n a l t a p e o c r e a t u r a ' A n a l a o a s t f e l d e s t i i n t a ; n u p o a t e , z i c ,c r e a t u l s t i e d e s p r e u n a l t c r e a t , c a c i e l i n s u s i n u e s t es i m p l u c i e s t e e m u l o u s d i n i n t e l e c t i s i m t . D e a s e m e n e a C r e a -t o r u l n u p o a t e i n a l t a o c r e a t u r a c a s a c u n o a s c a s i m p l u c e v a ,p r e c u m c u n o a s t e e l i n s u s i , p e n t r u c a i n m o d u l a c e s t a c r e a t u l a ra j u n g e a s e m e n e a c e l u i n e c r e a t , a d i c a d i v i n e i s i m p l i c i t a t i s i i n -t e l e p c i u n i . A s a d a r d e a i c i s e d e d u c e , c a d a c a e s t e i m p o s i b i la n e r i d i c a p a n a l a c u n o a s t e r e a s i m p l a a l u c r u r i l o r p r i n a j u -t o r u l s i m t u r i l o r , r i m a n e c a c e l c r e a t c u a j u t o r u li n t e l e c t u l u i , s v a d a p e C r e a t o r c u m e s t e . . . " , c u a j u t o r u li n t e l e c t u l u i a j u t a t d e l u m i n a n a t u r a l a .C u m a l u a t f i i n t a l l a m a ? P r i n v o i n t a i i n t e l e p c i u n e a C r e -

    1 0 D i m i t r i e C a n t e m i r

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    21/814

    D i m i t r i e C a n t e i m r 1 1a t o r u l u i . L a i n c e p u t a u l o s t n i s t e i n t u n e c i m i f o a r t e d e s e 6, o b s c u r e , P a r a n i t i m e , p r o f u n z i m e i l i m e . I n t u n e c i m i iu r m o a p a b i s a l e l e m e n t a l a b i s a l a , f i i n d a l i p s i t a d ec e l e t r e i d i m e n s i u n i a l e c o r p u r i l o r , e x c l u d e a o n c e f o r m a s p e -c i f i c a ; i e l e m e n t a l a , f i i n d c , p r i m a d i n t o a t e c o r p u r i l e , er a s p n d i t a p e s t e t o t , n e a v a n d m c i c a n t i t a t e , n i c i c a l i t a t e , n i c is i t u a t i e l o c a l . . D e a c e e a i n s c r i e r i l e s f i n t e e a n u e n u m i t a a p a ,c i a b i s . C a n t e m i r o m a i n u m e s t e i g a z d e a p a . C e e a c e s e p a r au n e s t e a c e s t e a p e a b i s a l e e s t e s p i r i t u l , c a r e r e d u c a n d i nf o r m a d e a p a c o m p a c t a a c e l g a z f o a r t e s u b t i l i r a m a n a n d c o n -t i n u u e l i n s u s i u n s e p a r a t o r a l a p e l o r , s ' a i n t e r p u s a p o i i n t r ea p e l e d e s p a r t i t e i a p o i f i i n d n u m i t a e r , a r i m a s c a b i a s , c a n dm o b i l , c n d a l t e r n a t i v , c a r e d i v i z a n d a p e l e p a r t e m a i s u s d es i n e , p a r t e m a i j o s , a c l e v e n i t n u a t a t s e p a r a t o r c a t s u s t i n a t o r " .N u m a i a c e s t e d o u a e l e m e n t e p r i m i t i v e a u e x i s t a t l a i n c e p u t 6n u m a i e l e t r e b u e s a f i e c r e z u t e ; i a r d i n t r e a c e s t e d o u a e l e m e n t ou n u l t r e b u e s a f i e i n t e l e s c a u n c o r p a c t i v c a k e n u s e p o a t ea m e s t e c a .. . . P r i n i n t u n e r e c , s p u n e C a n t e m i r , n u i n t e l e g e m b e z n ap a g a n , n i c i l i p s a d e l u m i n a d s p l e n d o a r e a d e n e d e s c r i s s ii n a c c e s i b i l a v e s n i c e i E x i s t e n t e d i v i n e , p e c a r e i n t u n e r e c S t i -i n t a S a c r a n e i n v a t a c a I - a p u s D u m n e z e u i n j u r u l s u , c ac e v a p o z i t i v , i a r n u p r i v a t i v . D e a s e m e n e a g a z u l a p e l o r n u e s t em a t e r i a a c e e a i n c a n e i n c e p u t a , o h i m e r a d e c o r a t c u n u m e l e d ed o r i n t i n d i f e r e n t a , c i o f i n t a c r e a t a , u n c o r p f o a r t e s i m p l u ,6 c e l c l i n t i d i n t r e t o a t e , d i n c a r e s e p r o d u c i n m o d m a t e r i a ls u b i e c t i v , o r d i n u l d i v i n d a n d u - l e f o r m a , t o a t e c e l e l a l t e c r e a -t u r i d e s u b l u n . I n f i n e , p r i n a e r s e i n t e l e g e n u a e r u l a c e l an e s t a t o r n i c t r a n s m u t a b i l i c a r e s e a m e s t e c a c u c e l e l a l t e c o r p u r i ,p r e c u m n i - 1 a r a t a c o a l a s e n s i t i v i , c i s e p a r a t o r u l a p e l o r , s t a -t o r n i c , i n t r a n s m u t a b i l , c a r e n u s e a m e s t e c a i c a r e i n t o t d e a u n ae a s e m e n e a c u s i n e i c a r e i n c i r c u m f e r i n t a s u p r e m a s e i n t i n d ep f i n a l a c e r s a u m a i b i n e , i n l i m b a o r i g i n a l $ a m a i i n , p e n t r u c a

    u n d e s u n t a p e i n s a n a t o s e a z a i a r i n m i j l o c i a c e a m a i d e j o sc u p r i n d e u m e z e a l a i u s c a c i u n e a . S i i n f i n e p r i n l o e n u s e i n -e I e g p n u n d e s e c i r c u m s c r i e o r b i t a c e r u l u i , c i p n a u n d ec r e a t u r a e s t e n e c e s a r s t r e b u e a s c a a f i u n d e v a d u p a C r e a t o r ;a s a c a n e l i m i t a r e a i m p r e j u r a C r e a t o r u l u i c i r c u m s c n ' e l i m i t a r e aI m p r e j u r a c r e a t u r i i 6 d e t e r m i n a l o c u l p r o p r i e . I n a i n t e i n s ad e c r e a r e a o r i c a r e i c r e a t u r i , t r e b u e s u b i n t e l e a s a f o r t a d i v i n ao f f i n i p o t e n t a e f i c a c e , e t e r n a i s i g u r a , c a r e c a s p i r i t s e p o a r t www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    22/814

    1 2 D i m i t r i e C a n t e m i rd e a s u p r a a b i s u l u i a p e l o r . C u c u v a n t u l s a f i e , D u m n e z e u ac r e a t i n c e p u t a m i s c a r i i s i l u m i n a ( l u x ) , d e s p a r t i n d - o d e i n -

    t u n e r e c i o d a t a c u a c e s t e a t i m p u l i n e t e r n i t a t e . L u m i n a ( l u x ,n u l u m e n c a r e a f o s t c r e a t a m a i t a r z i u ) a d e f i n i t i d e t e r m i n a . tz i v a i n c a r e u r m a s a a p a r a i n s a s i l u x . L u m e n e s t e l u m i n a d i ns o a r e , p e c a n d l u x e s t e l u m i n a i n s e n s p r o p r i u i s i m p l u , d eu n d e s o a r e l e i n s u s i i t r a g e p r o p r i a l u i l u m i n a . I n a d o u a z ia c r e a t i e i a a p a r u t a e r u l , i a r s u b n u m e l e d e a e r f u a s e z a tm a m e n t u l . I n a t r e i a z i p a m n t u l , c a u n f r u c t a l a p e i , g o l u l ,c a r e e n e c e s a r i n n a t u r a , a r c h e u s , s p r i j i n u l , p r o p a g a t o r u lp r e f i g u r a t o r u l s p e c i i l o r v e g e t a l e . I n z i v a a c i n c e a a u f o s t c r e a t e' d i n e l e m e n t e l e a e r u l u i c o r p u r i l e c e r e s t i , l u m i n a u n i v e r s a l a ( l u x )s e a d u n a ' i n d i s c u l s o l a r s i e s t e a p o i r a s p n c l i t a i n c e l e l a l t ec o r p u r i c e r e s t i . D i n t r e c o r p u r i l e c e r e s t i s o a r e l e a f o s t f a c u te a s a c u l e a g a i n s i n e l u c i r e a c o n f u a , c a s ' a ' d i v i d a z i v a d en o a p t e , c a s l u m i n e z e c e l e l a l t e c o n s t e l a t i u n i C u l u m i n a u n i -v e r s a l , c a s a e x c i t e l a m i s c a r e i n c a l z i n d a r c h e i ie a s a i n c u i b e z e f e r m e n t i i s p e c i f i c i i n c r e d i n t a t i p a ' m a n t u l u r ,i a r l u n a a f o s t L a t t a c a s s t a p a n e a s c a n o a p t e a , c a p r i nm i s e a r e a s a s r e s t i t u i e p r i m e i p u r i a t i a p a e l e m e n t a l s i s ' op a s t r e z e i n p r i m a s a s t a r e d e f r a g e z i m e - , p r e z i d a n d d e a s e m e n iJ a a r c h e u , a c l i c a l a f a c u l t a t e a v i t a l a a v i e t u i t o a r e l o r c e s e v o rp r o d u c e i n d a t a d i n a p e " . C e l e l a l t e c o r p u r i c e r e s t i s u n t d e s t i n a t es a i n s e m n e t i m p u r i l e , z i l e l e i a n i i . I n a c i n c e a z i a u f o s tc r e a t e r e p t i l e l e i n a p e s i s b u r a t o a r e l e i n a e r . I n a e a s e a z i m e -t a l e l e i a n i m a l e l e d i n p a m : i n t i v i e t u i t o a r e l e d e l a s u p r a f a t a ,d i m p r e u n a c u c e l e d o u ' a s e x e o m e n e s t i . O m u l e s t e p u s p e s t e t o a t e ,a r e d r e p t u l s a t r a i a s c a l i b e r i n p a r a d i s i i e s t e i n t e r z i s s as e a t i n g a d e a r b o r e l e o p r i t , i a r L u c i f e r s e p r a b u s e s t e I n r u i n a ,c o n t i n u a n d i n s a s s e p r e g a t e a s c a m a i d u s m a n o s i v i c l e a n l ar u i n a o m u l u i , i n c e r c a n d p r i n f e m e e . I n c e l e d i n u r m a f e m e e a c a d eI n i s p i t a , m n c a n d d i n f r u c t u l o p r i t i d a n d i b a r b a t a l u iT n i n f i n c e . D u m n e z e u i n s a n u u i t a p e c e l c a z u t I n p a c e , c i

    d a r u i e s t e m i s t e r u l m a r t u r i s i r i i , i n l e s n i n d u - i a s t f e l c a l e a s p r e p o -c a i n t a . O p e r a l u i S a t a n n u s e o p r e s t e i n s a a i c i . E l i n v a 0 . 1 p eC a i n m o r a l a s e n s i t i v a , a c e s t a s e s u p u n e l e g j i d i a b o l i c e , u c i g a n dp e f r a t e l e s a u A b e l . C a n t e m i r a r a t a a p o i c u m s ' a i n t a m p l a tp o t o p u l s i c u m a u a p a r u t g i g a n t i i a p a r i t i e d a t o r i t f a p t u l u in a t u r a u m a n a a l t e r n d u - s e , f o r t a u n i v e r s a l a s ' a r e t r a s i n s u s ,e f e c t e l e c o r u p t e a l e c a r n i i c o r u p t e i n m u l t i n d u - s e a s t f e l p e s t em a s u r a : a i c i s e a f l a c a u z a i o r i g i n e a g i g a n t i l o r . D u p a c e c u - .www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    23/814

    D i r n i t r i e C a n t e m i r 1 3v a n t u l D o m n u l u i s ' a i n c a r n a t , d u h u l n e c u r a t a i n c e t a t d e as e m a i i n c a r n a i n o m . C a n t e m i r c a u t a s a a r a t e d e a s e m e n i e ai n a i n t e d e p o t o p c u r c u b e u l n ' a e x i s t a t , c A a t a t c u l o r i l e l u ic a t i d i s t r i b u i r e a l o r s u n t t r a n s n a t u r a l e , i e a e x i s t e n t a c u r c u -b e u l u i e s t e s u p r a n a t u r a l a . E x p l i c a t i i l e l a i c e i n p r i v i n t a c u r c u -b e u l u i s u n t d e c i c u t o t u l n a t u r a l e . T u n e t u l , f u l g e r u l , c u t r e m u -r i l e d e p a m n t s u n t d e a s e m e n i f e n o m e n e t r a n s n a t u r a l e . D u p .c e v o r b e s t e d e s p r e a r c h e i i v e g e t a l i p e c a r e i - a c o n s e r v a t d u p ap o t o p , s i d e o r a n d u i r e a l u m i i d u p a a c e a s t a p e d e a p s a d a t a d eD u m n e z e u , C a n t e m i r s e o c u p a c u p r o b l e m a o r i g i n e i

    p r o b l e m a p e c a r e o s o l u t i o n e a z a i n s e n s t e o l o g i c . D u m n e z e ua i n z e s t r a t s p e t a u m a n a c u o s i n g u r i l i m b a , d a r d i n c a u z a c u -t e z a n t e i n e s a b u i t e a o a m e n i l o r , c a r e v o i a u s a c o n s t r u i a s c a u nt u r n A l a l a c e r , e l i - a p e d e p s i t i n c u r c a n d u - l e l i m b a . D i na c e a s t a c a u z a a v e m a t a t e a l i m b i .C a r t e a c e a m a i i n t e r e s a n t a i n s a i o a r e c u m m a i o r i g i n a l ad i n S a c r o - s a n c t a e s c i e n t i a e i n d e p i n g i b i l e i m a g o e s t e a p a t r a ,c a r e t r a t e a z i d e s p r e t i m p . A c i C a n t e m i r c o m b a t e n u n u m a t c ue n e r g i e c i c h i a r c u v e h e m e n t d e f i n i t i a t i m p t i l u i a l u i A r i s t o t e l e s ,d e f i n i t i e d u p a c a r e t i m p u l a r f i m ' a s u r a m i s c a r i i . D a c a t i m p u l a rf i i n a d e v a r m i s u r a m i c r i i , a t u n c i t i m p u l a r - f i p o s t e r i o r m i s c a r i i ,c e e a c e a r f i a b s u r d , p e n t r u c a m i s c a r e a s e f a c e i n t i m p , i a rn u t i m p u l i n m i s c a r e - . T i m p u l , s p u n e C a n t e m i r , p r e c e d a m i s -c a r e a , p r e c u m p a r i n t e l e p r e c e d a p e f i u , g a i n a p e o u i l u c r u lm a s u r a b i l p e m ' a s u r a ' ' ' . A r i s t o t e l e s a d e f i n i t a s a d a r m i s c a r e as i n u t i m p u l . M i s c a r e a a r e l o c i n t i m p s i n u v i c e v e r s a . T i m pm i s c a r e h i n d l u e r u r i c a t o t u l d i f e r i t e , e m a n i f e s t d u p a C a n -t e m i r , n i c i t i m p u l n u p o a t e n a s t e m i K a r e , n i c i m i s c a r e at i m p - . N u t r e b u e a p o i s i c o n f u n d i m t i m p u l n i c i c u a t r i b u t e l el u i , c a r e d i n o b i s n u i n t a c r e d u l a s u n t n u m i t e t i m p , c a c i n i c i u n u ld i n a c e s t e a t r i b u t e n u n a s t e , n u f a c e s i n u a r a t a c e e s t e t i m p u l .D e e x e m p l u , p r i m a v a r a , v a r a , t o a m n a , i a r n a n u s u n tb a m c i p a r t i a l e l u i . c i s u n t v i c i s i t u d i n i m e t e o r o l o g i c e c a r es e p e t r e c i n f i m p . C o p i l a r i a , v i r i l i t a t e a , b a t r a n e t e a , e t c . , n us u n t i i m p s a u p i r t i a l e l u i , c i s u c c e s i u n i a l e v a r s t e l o r , c a r e s ep e t r e c i n t i m p ; e l e n u d e s c r i u u n p e r i o d a l t i m p u l u i , c i a lv i e l i i p a r t i c u l a r e 6 a l e t a t i i e i . D e a s e m e n i , s e c o l u l , l u s t r u l ,a n u l , l u n a , s a p t a m a n a , z i v a , o r a , m i n u t u l i s e c u n d a , n us u n t , n u n a s c , n i c i n ur a t a t i m p u l , c i s u n t o b s e r v a t i u n is a u n i s t e n o t a t i u n i a l e u n o r m i s c a r i , i n v e n t a t e d e c h i a rr a -g i l i t a t e a u m a n a , c a r e n u m a r a n d 5 i m a s u r a n d s u c c e s i u n e a a c -

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    24/814

    c i d e n t a l a a m i s c a r i l o r , a c r e z u t c m a s c a r a , n u m a r a , i m p a r t ed i s t r i b u e t i m p u l i n p a r t i m a i m a r i s a u m a i m i c i , m a i l u n g i s a um a i s c u r t e . I n r e a l i t a t e , e l e n u s u n t t i m p , n i c i p a / 1 i a l e l u i ,n i c i i n f i n e c e v a c a r e p o a t e a v e a c e v a c o m u n c u t i m p u r A s ad a r , c a n d c e v a i n m o d n a t u r a l s e m i c a , n u f a c e , n u n u m a r a , n um a s o a r a , n i c i n u g e n e r e a z a t i m p u l , c i s e f a c e , n u m a r a , m a s o a r a ,p e s i n e i n s u s , s a u g e n e r e a i a l o s p e t a l a f e l c u s i n e s i f o r t e a z a c o n -s e r v a r e a g e n u l u i p r o d u c a t o r . D e a c e e a e s t e m a n i f e s t c a a s e m i c ai n s e m n e a z a p u r s i s i m p l u C a u n l u c r u i s i f a c e l u c r a r e a s a , s es i l e s t e s a - s i i n d e p l i n e a s c a r o l u l p r o p r i u , i a r n u c a l u c r e a z a i na l t a p r i v i n t a , f i i n d e a t o a t e , i n c a d e l a i n c e p u t u l c r e a t i u n i l o r , a uo n a t u r a p r o p r i e s u f i c i e n t a p e n t r u a o b t i n e s f a r s i t u l p e r f e c t i u n i in ' a u t r e b u i n t a p r i n s i n e d e c o o p e r a r e a s a u c o n c u r s u l a l t u i a .D e a c e e a , G a u d d u p a c r e a t o r s e s u b i n t e l e g e i n " a l f i i n t e l o rc r e a t e , t i m p u l s e d e s a v a r s e s t e p e s i n e i n s u s , s i n ' a r e l i p s id e m i s c a r e a a l t e i f i m t e p e n t r u a o b t i n e p e r f e c t i u n e a e x i s t e n t e is a l e . D i n c o n t r a . , o n c e f i i n t c a n d s e m i c a d e l a i n c e p u t u la r h e a l p n l a s f a x s i t u l p e r f e c t i u n i i s a l e , n ' a r e l i p s a n i c i d et i m p , n i c i d e a l t a f i i n t p e n t r u a o b t i n e p e r f e c t i u n e a e x i s t e n t i i s a l e .B u n k a r a . , c u b a t e c a g a s c a c l o c e s t e o u a l e 3 0 z i l e , g a i n a 2 1 ,c o l u m b a 1 4 , t o t u 5 n u t i m p u l a j u t a c a s a i a s . " p u i u l , c i a r h e u li n c h i s i n o u i a m o r t i t , p e c a r e & a l m a I l a p a r a i n a c e s t e z i l ed e f r i g u l a e r u l u i , m i s c a n d u - s e i n m o d n a t u r a l p e s i n e i n s u s ,c o n d u c e s p e t a p u i u l u i l a s i m i l i t u d i n e a g e n e r a t i u n i i s i l a p e r f e c -t i u n e a e x i s t e n t e i d e g a s c a , g a i n a , s a u c o l u m b r . T i m p u l ae x i s t a t i n a i n t e d e o n c e m i s c a r e , i a r d u p a m i s c a r e p o a t e f if a r a m i s c a r e , p e n t r u e a e s t e a l t c e v a d e c a t a c t i u n e a i p u t e r e am i s c a r i i s i s e i n t e l e g e f o a r t e b i n e i n a i n t e d e p r i r n u l m o b i l s id u p a T i m p u l n u e n i c i l u n g , n i c i s c u r t , e l n u a r e n i c ii n a i n t e . n i c i d u p a , c a s u c c e s i u n e , n u e n i c i m ' a s u r a , n i c i l u c r um a s u r a b i l . T i m p u l n u e s t e n i c i d u r a t a m a i m a r e s a u m a ic l u p a c u m n u e s t e n i c i l a t a , p l a n a , r o t u n d a , p r o f u n d a , m u l t a s a up u t i n a . T i m p u l a r e o d u r a t a , d a r n u d u r a t a C e s e o b s e r v a r a

    e x i s t e n t a l u c r u r i l o r s e n s i b i l e , c i u n a f o a r t e i n a l t a 5 i l a m u r i td i v i n a , c a r e e s t e t o t u n a c u e t d r n i t a t e a . O e r o a r e s i m a i g r a v ae s t e a p o i a c e e a s u s t i n u t d e s c o l a s t i c a , p o t r i v i t c a r e e a a t &t i m p u l c a t s i p a r t i l e l u i a r f i g e n e r a l , f a c u t i c a m p u s d i np u n c t e m a t e r n a t i c e i n d i v i z i b i l e E d o a r m a i c i a r d e c a s o a r e l el a a m i a z i c i n d i v i z i b i l u l a f a r a d e a c e l i n - p r i v a t i v s i n e -g a t i v , n u p o a t e a r a t a n i m i c , n i m i c p o z i t i v i a f i r m a t i v " . I n d i v i -z i b i l u l n e g a t i v n u p o a t e M c i o d a t a , p r i n u r m a r e , d u p a C a n t e m i r ,

    1 4 D i m i t r i e C a n t e m i r

    www.dacoromanica.ro

  • 8/7/2019 Istoria Filozofiei Moderne Vol V

    25/814

    D i m i E r t e C a n t e m i r 1 5s a c o m p u n a s a u s f a e a s a c r e a s c a ' A n a l a e x i s t e n t a , c e v ap o z i t i v , a f i r m a t i v , r e a l , a c t u a l , e x i s t e n t , p r e z e n t , m a r e , m i c ,l u n g , s c u r t , e t c . " . T o t a s a s o a r e l e c u m i s c a r e a l u i n u g e n e r e a z ao r e l e p r i n u m b r a n i c i n u d i v i d e p r i n . m i s c a r e a c e l e p u n c t e i n -d i v i z i b i l e , c i r o l u l l u i c o n s t a i n a c e e a c , p r i n m i s c a r e ac i r c u l a r a , l u m i n e a z a i i n c a l z e s t e t o t g l o b u l . I n D u m n e z e u , t i m -p u l e s t e e t e r n i t a t e , c a c i , s p u n e C a n t e m i r , e s t e i n d e p e n d e n t ;I n c r e a t u r i i n s a e t e r n i t a t e a e s t e t i m p , f i i n d c a a i c i t i m p u l e s t ed e p e n d e n t . D a r e t e r n i t a t e a n u p o a t e s a f i e c u n o s c u t a d e p r o -f a n i , f i r n c i c a e a d e p a s e s t e p o s i b i l i t a t e a d e a o s e s i z a a c a t e g o -r i i l o r : e a e s t e p e n t r u e i d i n c o l o d e e a t e g o r i i . T i m p u l , s p u n eC a n t e m i r i n a l t l o c , e s t e o e m a n a t i e a e t e r n i t a t i i . D e a c e e a ,d a c a l u c r u r i l e s u b l u n a r e a r f i p a r t a s e l a t i m p e a l a c e v a c e l e - a rf i p r o p r i u , a t u n c i t o a t e l u c r u r i l e a r r a r n a n e p a r t i c i p a t i v i n a c e -e a s i d u r a t a e t e r n a a c e r u l u i . D e a s e m e n i , d a c a t i m p u l a r f ii n e r e n t l u c r u r i l o r i n s e s i e a a c c i d e n t s a u c o n c o m i t e n t , a t u n c i a ru r m a s a f i e a t a t e a t i r n p u r i , d i v e r s e i n s p e t , c a t i a t o m i d el u c r u r i s u n t . T i m p u l e s t e o e n s c a r e c l i s t r i b u e t u t u r o r l u c r u r i l o rt o a t i d u r a t a l o r p r e , c i s s i l e f a c e s p a r t i c i p e l a a f o s t , e s t ev a f i , f r c a e l i n s u s i s d e v i n a d u r a t a i n i n t e l e s s e n s i b i l .I n c o n c l u z i e : E s e n t a t i m p u l u i t r e b u e i n t e l e a s a n u p r i na d m i t e r e a e x i s t e n