saqarTveloSi fostis arsebobas didi xnis istoria aqvs. uZvelesi droidan cnobilia, rom saqarTveloSi cnobebis swrafad gadacema „SikrikTa“ da „malemsrbolTa“ meSveobiT xdeboda. sulxan-saba orbelianis Tanaxmad, uSualod informaciis gadamtan pirs „iqvrivisi“ ewodeboda: „ese ars mogzauri qalaqiT qalaqad swrafad ambavTa da ustarTa misaRebad“.

XVIII saukunis bolos ioane batoniSvili saxelmwifo mowyobis reformis proeqtSi did eko-nomikur mniSvnelobas aniWebda fostis arsebobas qveyanaSi aReb-micemobis gansaviTareblad da xazinis Semosavlebis gasazrdelad. „fostebi anu Cafarxana raoden SeiZlebodes ganwesdes sam adgilas: qarTlsa, kaxeTsa da TaTrebSi“ („TaTrebSi“ ioane batoniSvili qvemo qarTls gu-lisxmobda).

q. sanqt-peterburgis aleqsandre popovis saxelobis komunikaciebis centralur muzeumSi, fostis gadazidvasTan dakavSirebul uZveles saSualebebs Soris daculia qarTuli uremi, ro-

istoria

roland spanderaSvili

42

qarTuli fosta da marka

Savi da lurji peni

ciurixis markebi

braziliuri `xaris Tvali~

melic XIX saukuneSi saqarTvelodan ruseT-Si tvirTis gadasatanad gamoiyeneboda. 1893 wels CikagoSi da 1900 wels berlinSi safos-to muzeumebis gamofenaze am qarTuli sa-fosto urmis fotom da maketma didi mowo-neba daimsaxura.

ruseTis imperiis mier qarTl-kaxeTis aneqsiis Semdeg, 1804 wlis 19 aprils, amoq-medda safosto mimosvla. 1805 wels Tbilis-Si gaixsna pirveli safosto kantora, 1826 wlis 21 noembers ki moskovsa da tfiliss So-ris dafuZnda safosto mimosvla – „eqstra fosta“. 1836 wlidan saqarTveloSi mdebare safosto sadgurebi gadaeca saxelmwifo sa-fosto sistemas. 1840 wels ruseTis imperia-Si Seiqmna XII safosto olqi, romlis Semad-genlobaSic Sedioda „qarTl-imereTisa“ da kaspiis olqebi. 1857 wels TbilisSi safos-to kantorasTan gaixsna fostis ganyofile-ba. 1862 wlidan daiwyo mcxeTis, duSeTis, fa-sanauris, mleTis, gudauris, yazbegisa da larsis safosto sadgurebis mSenebloba. 1886 wels raWa-leCxumis mimarTulebiT ga-

ixsna safosto gza. 1894 wlidan fostis meS-veobiT SesaZlebeli iyo fulis gagzavna (limiti 1000 maneTs Seadgenda, kerZod, ad-resats egzavneboda taloni, riTac SeeZlo adgilze gaenaRdebina Tanxa). saqarTvelos pirveli respublikis periodSi (1918-1921) funqcionirebda qarTuli fosta da uSveb-da qarTul markebs. 1991 wlidan ki qarTul-ma fostam ganaaxla muSaoba, 1993 wlidan is msoflio safosto kavSiris wevria.

miuxedavad imisa, rom mraval saukunes iTvlida gadazidvisa da safosto momsaxu-rebis istoria, XIX saukunis Sua wlebamde msoflioSi ar arsebobda safosto marka. pirveli safosto markis gamocemis idea ek-uTvnis Sotlandiel jeims Calmers da slo-veniel lovrenc kosirs. msoflioSi pirve-li safosto marka gamoica 1840 wlis 1 maiss, ewodeba `Savi peni~ (Penny Black), Sav-TeTri naxatiTa da 1 pensis nominaliT mimoqcevaSi Semovida didi britaneTis gaerTianebul sa-mefosa da irlandiaSi. ramdenime dReSi ga-movida meore markac – „lurji pensi“ (Two

safosto marka – niSani, romelic safosto momsaxurebis (korespondenciis gagzavnisa da adresatTan mitanis) winaswar gadaxdas uzrunvelyofs. tradiciulad markas safosto uwyeba uSvebs qaRaldis naWris saxiT, romelzec dabeWdilia gamosaxuleba da aRniSnulia fasi. mimoqcevaSi gasaSvebi standartuli sa-fosto markebis garda arsebobs saiubileo, samaxsovro safosto markebi, safosto Ria baraTebi, markire-buli konvertebi.

safosto bloki safosto markis specialuri formaa, farTo furcelze dabeWdili naxati, romlis siu-Jeturi nawilia marka. bloki warmoadgens filatelistur suvenirs, magram suvenirisgan gansxvavebiT, igi gamoiyeneba rogorc safosto sagadasaxado saSualebad, ise sakoleqcio daniSnulebiT. bloks beWdaven mniSvnelovani TariRebisa da movlenebis aRsaniSnad.

43

Pence Blue), lurji naxatiTa da 2 pensis nomi-naliT. orive markaze gamosaxuli iyo dedo-fali viqtoria. britaneTis Semdeg safosto markebis emisia daiwyes sxva qveynebmac. 1843 wels SveicariaSi mimoqcevaSi gamovida ev-ropis kontinentis pirveli markebi – „ciu-rixis markebi“ (Zurich 4&6), 4 da 6 rapenis no-minaliT. erTi – uSualod ciurixis da meo-re – ciurixis kantonis teritoriaze gasag-zavni werilebisaTvis. imave wels markebis emisia moxda laTinur amerikaSi, kerZod, braziliaSi. pirveli braziliuri markaa „xa-ris Tvali“ (BB ulls Eye), sami nominalis – 30, 60 da 90 reis RirebulebiT.

qarTuli safosto markebis istoria 1857 wels iwyeba TbilisSi mciretiraJiani safosto markis – „tfilisis unikas“ (тиф-лисская уника) emisiiT. saqarTvelo ruseTis imperiis SemadgenlobaSi Sedioda da qrono-logiurad ruseTis imperiis istoriaSi pir-veli safosto marka aRmoCnda „tfilisis unika“. am markas gansakuTrebulobas aseve sZens dabeWdvis stili – es aris wnexiT da-beWdili pirveli marka msoflioSi.

1856 wels ruseTis imperatorma aleqsan-dre II-m (1855-1881) kavkasiis mefisnacvlad aleqsandre bariatinski (1856-1862) daniSna. mefisnacvlis nebarTviTa da kavkasiis sa-fosto olqis ufrosis nikoloz kaxanovis

nominali: 6 kapiki forma: kvadratulibeWdva: moyviTalo-TeTr qaRaldze, reliefurigamosaxuleba: tfilisis guberniis gerbi, gerbis Tavze – ruseTis imperiis simbolo orTaviani ar-wivis gamosaxulebiT. markis oTxive mxares ru-sulenovani warwerebi: `ТИФЛИС“; `ГОРОДС”; „ПОЧТА“; „6 КОП“. markis ukana mxare dafarulia webos sqeli feniT.

`tfilisis unikas~ aRweriloba

rogorc cnobilia, safosto markebis Segroveba erT-erTi gavrcelebuli hobia msoflioSi da mas filatelia ewodeba, am hobiT gatacebul adami-ans ki – filatelisti. es termini SemoiRo frang-ma koleqcionerma JorJ erpenma 1864 wels. msof-lioSi bevri cnobili adamiani iyo da aris fila-teliiT dakavebuli, magaliTad, didi britaneTi-sa da CrdiloeT irlandiis gaerTianebuli same-fos dedofali elisabed II, CogburTeli maria Sa-rapova, cnobili biznesmeni da mecenati uoren bafeti, amerikis prezidenti franklin delano ruzvelti, momRerali fredi merkuri da sxvebi.

aSS-is prezidenti franklin delano ruzvelti

44

istoria

dedofali elisabed II

iniciativiT TbilisSi 1857 wlidan funqci-onireba daiwyo Tbilisis safosto ganyofi-lebam. swored am wlis 20 ivniss n. kaxanovis iniciativiTve daibeWda „tfilisis unika“.

mefisnacvali bariatinski cxovrobda TbilisSi, magram zafxuls kojris agarakze atarebda da pirvelad marka swored Tbi-lissa da kojors Soris safosto gzavnile-bisaTvis gamoiyenes. Tbilisis Sida gzavni-lebisaTvis sakmarisi iyo erTi marka, koj-orSi gasagzavnad – sami marka. „tfilisis unikam“ mxolod ramdenime Tve iarseba. is 1858 wlis pirvel marts Caanacvles rusuli markebiT. imperiis mesveurebma „tfilisis unikas“ pirveloba ar apaties da misi ganad-gureba gadawyvites. miuxedavad imisa, rom es markebi mxolod tfilisis guberniaSi mi-moiqceoda, moigones versia, TiTqos swored am markebdakrulma konvertebma Seuwyo xe-li im zafxuls TbilisSi epidemiis gavrce-lebas. amitomac 1858 wels markebis mTliani tiraJi dawves.

niu-iorkisa da londonis auqcionis sigelebi

dReisaTvis „tfilisis unikis“ xuTi originalia SemorCenili. markebi sufTa, anu gamouyenebel mdgomareobaSia. pirveli msoflio omis periodSi cnobili iyo mxo-lod sami egzemplari, romlebic agafon fa-berJes koleqciaSi iyo daculi. markebi pir-velad 1928 wels helsingforSi (fineTSi),

Tbilisis fostis Senoba

45

qarTuli fosta da marka

xolo 1933 wels venaSi (avstria) iyo warmodgenili gamofenebze. meoTxe aris parizuli asli, romelic damzadebulia 1870-1880 wlebSi, mexuTe ki smiTsonis institutis erovnuli safosto muzeumis koleqciaSia daculi – amis Sesaxeb sazogadoebam 2011 wlis martSi Seityo. 1936 wels „tfilisis unika“ evropis filatelistur katalogebSi Seitanes. 1939 wels londonSi gamar-Tul filatelistur auqcionze tfilisuri unikis sami egzemplari gayides: erTi egzemplari j. vilsonma 29 funt sterlingad SeiZina, meore – h. Stebem 25 funt sterlingad da mesame –14 funt sterlingad. meore egzemplarSi 1957 wels r. devidsonma 180 funti sterlingi gadaixada. mogvianebiT, 1971 wlis 24 marts, niu-iorkSi gamarTul auqcionze es egzemplari 7250 dolarad gaiyida. am ambavs amerikuli presa sensaciad acxadebda da statiebs uZRvnida. myidveli inkogni-tod rCeboda, 1985 wels gairkva, rom es adamiani iyo n. enSteini.

mesame egzemplari 1958 wels h. gosma 175 funt sterlingad gayida. pirveli ori egzemplari cnobili filatelistis zbignev mikulskis koleqciaSi moxvda. mesame ki – luqsemburgeli ko-leqcioneris, belinJeris, koleqcias amSvenebs.

mikulskim 1997 wels moskovSi gamarTul gamofenaze warmoadgina ̀ tfilisis unikis~ egzemp-larebi, manve 2000 wels erTi egzemplari auqcionze gaitana da sawyis fasad 500000 aSS dolari dasaxelda. marka gaiyida da misi axali mflobeli inkognitod darCa. 2008 wlis 5 oqtombers JenevaSi gamarTul filatelistur auqcionze mikulskis koleqciaSi darCenili `tfilisis unikis~ meore egzemplari 480 000 evrod (imJamindeli kursiT 700 000 aSS dolari) gaiyida. misi mflobelis vinaobac ucnobia.

rac Seexeba meoTxe egzemplars, is aris 1870-1880-ian wlebSi parizSi damzadebuli unikis as-li da originalisgan sqematuroba gamoarCevs. 2011 wlis martSi vaSingtonSi, smiTsonis insti-tutis nacionaluri safosto markebis muzeumis koleqciaSi aRmoCnda „tfilisis unikis“ mexu-

1919 wels gamocemuli pirveli erovnuli qarTuli safosto marka

sabWoTa saqarTvelos safosto markebi46

istoria

Te nimuSi, sufTa, gamouyenebel mdgomareobaSi. arsebuli informaciiT, es marka britaneTSi mcxovrebi rusi filatelistis g. kastlinis koleqciaSi inaxeboda da mis STamomavlebs marka muzeumisaTvis 1984 wels gadauciaT.

1997 wels saqarTvelos fostam gamosca „tfilisis unikis“ 140 wlisTavisadmi miZRvnili marka da bloki, saxelwodebiT „tfilisis saqalaqo fostis marka“. markaze da blokze, Suagul-Si, gamosaxuli iyo „tfilisis unika“. marka gamovida 80 TeTris nominaliT, xolo bloki – 1 la-ris nominaliT.

saqarTvelos damoukideblobis aRdgenis Semdeg, 1919 wlis 26 maiss, mimoqcevaSi gamovida pirveli erovnuli qarTuli safosto marka 10 kapeikis nominaliT. masze gamosaxuli iyo pirve-li respublikis droindeli saqarTvelos gerbi, warwerebi – „saqarTvelos respublika“ da „LA GEORGIE”.

1921 wlidan, mTeli sabWoTa periodis ganmavlobaSi, gamodioda safosto markebi saqarTve-los amsaxveli siuJetebiTa da qarTveli moRvaweebis gamosaxulebebiT, magram yvela marka ssrk-is mier iyo emisirebuli.

1991 wels, saqarTvelos saxelmwifo damoukideblobis aRdgenis Semdeg, qarTulma fostam ganagrZo damoukideblad arseboba da markebis emisia. 1993 wlis 31 ivliss gamoica qarTuli erovnuli markebis seria „saqarTvelo gaeros wevri“, romelic mieZRvna saqarTvelos gaerTia-nebuli erebis organizaciaSi gawevrianebis wlisTavs. 1993 wlidan dRemde saqarTvelos fosta yovelwliurad eweva sxvadasxva mniSvnelovani qarTuli Tematikis markebis emisias. qarTuli markebi eZRvneba qveynis kulturul memkvidreobas, floras da faunas, mwerlobas, poezias, sa-erTaSoriso sportul RonisZiebebsa da, zogadad, sports.

baTumis fostis Senoba

47

qarTuli fosta da marka