a doua sansa secundar limba rromani elev 1

Centrul Step by Step, 2006

UNIUNEA EUROPEAN I MINISTERUL EDUCAIEI I CERCETRII

GINA ANTON

LIMBAI LITERATURARROMANIModulul 1Ghidul elevului

Proiect Phare Acces la educaie pentru grupuri dezavantajateProgramul A doua ans

Ministerul Educaiei i Cercetrii

Aceste materiale publicate n cadrul Proiectului Phare Acces la educaie pentru grupuri dezavantajate 2003 au fost realizate de o echip de experi ai Ministerului Educaiei i Cercetrii pentru a fi folosite n perioada deaplicare experimental a programului educaional revizuit A doua ans nvmnt secundar inferior.

Membrii echipei care a elaborat materialele sunt:Lucia Copoeru, coordonatoarea componentei A doua ans nvmnt secundar inferiorDorina Kudor, autoare Limba i literatura romnGina Anton, autoare Limba i literatura rromaniCarmen Costina, autoare Limba englezIudit Sera, autoare Limba englezNicolae Pellegrini, autor MatematicAriana-Stanca Vcreu, autoare MatematicLuminia Chicina, autoare tiineIoana Mihacea, autoare tiineMihai Stamatescu, autor Istoriedr. Horaiu Popa-Bota, autor GeografieElena Blan, autoare Cultur civicdr. Doina-Olga tefnescu, autoare Cultur civicPaul Vermeulen, expert U.E., componenta Elaborare curriculum i materiale educaionale

Ghidul este realizat n conformitate cu programa colar pentru disciplina Limba i literatura rromanidin cadrul programului A doua ans nvmnt secundar inferior, aprobat de Ministerul Educaiei i Cercetrii prin Ordinul nr. 5375/29.12.2005, i este distribuit gratuit cursanilor nscrii n acest program educaional.

Toate materialele din cadrul programului educaional A doua ans vor fi modificate, conform sugestiilor dembuntire formulate n urma utilizrii lor n coal.n acest sens, trimitei comentariile i sugestiile dumneavoastr pe [email protected]

Coordonator editorial: Laura CodreanuDesign copert, layout: Elemr KnczeyDesign i DTP: Andrs TnczosIlustraii: Levente SzekeresCorectur: Mirabela MitricReferent de specialitate, consultant i corectur n limba rromani: conf. dr. Gheorghe SaruTraducere: Gina Anton

Coperta include fotografii din colecia ALTERiMAGE documentar fotografic despre minoritile naionale dinRomnia, Centrul de Resurse pentru Diversitate Etnocultural (autori: Radu Pop, Attila Balzs, Eugen Moritz).

Acest material este publicat n scopuri educaionale, non-profit, pentru a fi folosit n primul an de aplicareexperimental a programului educaional A doua ans nvmnt secundar inferior.Autorii s-au strduit s intre n legtur cu proprietarii imaginilor pentru a obine permisiunea de a le folosi naceast ediie. i rugm pe aceia pe care nu i-am putut contacta s ia legtura cu noi [email protected].

Descrierea CIP a Bibliotecii Naionale a RomnieiANTON, GINA

Limba rromani : modulul 1 : ghidul elevului / Gina Anton. Bucureti : Step by Step, 2006IndexISBN (10) 973-88053-3-3 ; ISBN (13) 978-973-88053-3-0

811.214.58

Aceast publicaie face parte din Programul Phare 2003 Acces la educaie pentru grupuri dezavantajate,componenta A doua ans.Editorul materialului: Ministerul Educaiei i CercetriiData publicrii: august 2006

Coninutul acestui material nu reprezint n mod necesar poziia oficial a Uniunii Europene.

O ander

Giravipen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

O I-to kaptulo. ABC o e vakripnasqo . . . . . . . . . . . . . 81. An-o sundal le lavenqo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102. Kon sem me? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123. Mirri familia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144. Murro amal, o Sura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165. Jekh uzalutno dves . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186. Jekh baxtalo malavipen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207. I situcia e vakripnasqe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228. Ker tut xatrdo! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249. Sikav tut! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

10. Alosar an-o ivipen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Pesqievalucia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

O II-to kaptulo. I rromani literatra . . . . . . . . . . . . . . . 3211. K-o makar le ratqo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3412. I rromni thaj i dlabarni (I) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3613. I rromni thaj i dlabarni (II) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3814. Xolrav tut Europa! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4015. E baxtale rroma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4216. Dikhav suno jekh them. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Pesqievalucia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

O III-to kaptulo. I rromani kultra thaj civilizcia . . . 4817. Arakh tut i histria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5018. E simblur e rromane selqo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5219. Jekh hib. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5420. Alosar tut o drom! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Pesqievalucia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Indekso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60Rromano Rumunikano dikcionaro . . . . . . . . . . . . . . . . 63Agorisaripnasqo lav. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

PROGRAMUL A DOUA ANS NIVEL SECUNDAR 3

Giravipen

LIMBA I LITERATURA RROMANI GHIDUL ELEVULUI4

Ku amale!a,Loalav man ke alosardn te aves palemkolae va te pheres tuqe siklvimata thajanar kodoja si tut anar mirri rig, o sasto mirrokamlripen. Dikhesa ke s so tu siklsa tulabresa an-o ivipen. Anar kadaja decziasikaves ke si tut kamipen va te areses varekon,e manua dena patv tut maj but. Si jekhgodver deczia. Kaj disciplna i rromani hibthaj i literatra, andem tuqe jekh pustik, savitradela tut, anar vakripen, an-o tiro sundal.Puhes tut, p-o laho aipen, sosar trebal tutkadaja pustik, kana d-atis te des dma. Thapuhln tut, kana tu vakres an-o tirro dialktoxatren tut vi aver? Kozom var sas tut hutinoan-i situcia kana i angln te amboldes anarkodoja ke na xatrdnas so phenel tuqe.

Butvar, i sam xatrde vaj i aresas agoresete keras len, p-e kolaver, te akceptisaren o amaro

dikhipnasqo pnkto, ke o khetano dialkto savovakras les si kodova so reprezentisarel irromani hib, anar i sasti lmja.

Kodolesar an-o vaxt kadale modulosqorakhesa so vastno si te vakres an-jekhkhethani hib, jekh literatikani hib, jekh hib eutipnaa savqi xatras amen savorre rroma.Rakhesa ke te vakres na-i dsta nmaj te desdma, tha vi te aunes, te xramosares thaj tedrabares. Siklvesa te xramosares an-i rromanihib. Kad, aresesa agorese, te vakres vi erromena anar le savorre thema le sundalesqe.Kana anesa te labres i literaturikani hib, ovakripen e tumare rromena anar savorrenmur avela but maj laho. K-ati te dikhas ovastnipen e vakripnasqo an-o amaro ivipen,akharava tut te putares e garavimata e hibqethaj kulturaqe rromane.

O unipen

Aun i kaj avel tuqe o rndo te des dma!Kozom aunes maj but le phuren kodobor siklsa maj but!Aun thaj godsar anglal te des dma!

O vakripen

Na de dma, kana n-ai tut te phenes vareso!

O drabaripen

E lila save den amen vast maj but si kodola save keren tut te des god mai zoralo.Na si sikavdo kodova kaj drabarel lila, tha kodova kaj xatrel so drabarel.

O xramosaripen

I dma xurl, tha so si xramosardo ahel.Pats ke si importnto va tue o vakripen? Kames te dikhas khethanes?

Xramosar, ka-o astaripen, angledinimata k-e kadala puhimata:

1. Sosar pats ke si vastno va tue te sikls o malavipen/ astaripen e vakripnasqo, te siklsanar i rromani hib thaj literatra, anar e rromenqi histria?

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

2. Alosar jekh anar phenimata opral thaj vakr tiro kolego palal jekh situcia anar tiro ivipen,kaj perel lahes palal o alosardo phenipen.


Me akharav tut an-o sundal e vakrip nasqo, an-o sundal epersonalite tu renqo, an-o autno sundal. Tu drabaresa palalkerimata thaj impresionnto ene, prinaresa i gili thai okhelipen le xatrima tenqe, arakhesa i histria le rromenqi, palallenqo ivipen. Si jekh intere snto phiripen, paal tiro siklrno vitire kolgur anar tiro ber. Vakresa, drabaresa kotora, keresabut khethanes le averena rezolvisaresa le dine but,xramosaresa tkstur save trebal te inkeres len an-o tiroportofolio. Sosar te inkeres len? Si duj motvur. Anar-jekhto,tiro portofolio si sa kad sar si jekh urnlo vaj jekh albmo,save inkeren le maj interesnto experience (phirimata) anar oivipen e siklvnesqo, thaj dihkesa tut lese k-o phuripen,palemivindoj e ukar momntur e tirre formisarimatenqe vate areses jekh pherdo manu. An-o dujto rndo, kadavaportofolio anela tuqe jekh vastno proento anar tiro agorutninta. O tiro kotorliipen k-e vakrimata thaj k-e aktivimata anaro vaxt e kursurenqo barrena tuqe le nte va generlo mdia.K-o agor e fiesavo kaptulo, rezolvisarela jekh testo, anar savoarakhesa s siklvesa an-e kodola trin kaptulur: o ABC-o evakripnas qo, i rromani hib thaj literatra thaj rromani kultrathaj civilizcie. O agorutno tksto rezolvizisaresa les lokhes viajllipnaa, kana mekhesa tut tradino kadala pustik, anar savisakavela tuqe o drom karing e baxt.

K-i kola, sar vi an-o ivipen, siklras sa vaxt, sar phenelpes: O manu sode ivel, siklvel. Jekh havo falas pesqeke si dsta so siklils palal jekhto dives kolae. Kana lesqidaj puhls les so kerds k-i kla, vov ambolds: Na but!Mai trebal te av s vaxt ka te siklvav vareso

An-o fiesavo kaptulo arakhen pes duj riga e iamaginenasave den sugstie e vastne ide le Kapitolenqe. K-o agor efiesavo kapilulosqo arakhesa po jekh tksto buhlopesqievaluia savo del tut vast te dudrel tut va te sikaves tutso siklvdn.


An-o e modulosqo kdro, foesavo kotor si les po tar etpe:1) Va irdipen, 2) aj te rezolvisares krkorro, 3)Godisar tut, 4) Arakh maj but.

Va irdipen si jekh momnto e andrripen an-o kotorsavo del tut vast te labres e prinarimata saven si tut anarjekh puhipen, vi kana varekana i xatres kadava but.

aj te rezolvisares krkorro! si so maj lngo e kotorosqirig savese kides neve prinarimata thaj ajmata. Anderrelaaral jekh tksto thaj paal lese nesave puhimata save delatut vast te xatres e puimata thovdine an-o vakripen.

Godisar tut! si jekh agorisardi etpa, e meditaciaqe, savi sibutivar bistardi an-o siklripen, tha si sar kad importntosar vi kolaver etpe. An-i kadava etpa kerel pes inkerdosiklvipen.

Arakh maj but! si agorisardi rig e kotorosqi, savi tradel tutmaj dur va te zorres so siklvds.

Me kamav tut, but baxtagor an-o kadava drom!

Ambolden e puhimata dine maj tele:

1. So kames te sikls k-i rromani hib?

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

2. Anar savo motvo kames te sikls i rromani hib? __________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

3. Savi si i parami kaj ajlilo so maj but? Sosar?

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

4. Prinares tu khajekh e personalitta anar o sundal e rromenqo? Pats ke d-atis te lies les sarekzmplo an-o tiro ivipen? Savo si o miazipen makar tumene?

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

5. Xramosar nesave situcie saven na d-atis te aves aktvo bi te drabares!

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

Akana astares jekh nevo drom. Si mito te des god so kames te rakhes p-o kadava drom!

1. Xramosar jekh puhipen savese kames te des tut angledinipen!

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

2. So kames te siklves an-o kadava ber?

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________


ABC O E VAKRIPNASQO

O I-to kaptulo I


Palal so studisaresa kadava modulo aresasa agorese te vakras majmito e manuena, te prinares tut, te aj patipen ane tue, tevakres an-i khethani rromani hib va te xatres tut e savorrenarroma. Aresesa agorese te alosares an-o ivipen paal tirri familathaj tiri amala.

An-o kadava kaptulo siklvesa palal: o vakripnasqo hand; o vakripen, o dujvakripen; o amalipen; tire famlia o trujalutno sundal o intenciaqo lil; o mangipen CV-o / ivipnasqo drom

Me kamav tut but baxtagor!

ABC O E VAKRIPNASQO

An-o sundal le lavenqo 1


Va irdipenKer but an-e duj!

1. Phen trin lava an-i rromani hib thaj gin kozom grafme si les fiesavo lav!2. Xramosar e lava p-i jekh patrin. Paruv i patrin e tire kolegoa thaj lahar e doa!

aj te rezolvisares krkorro!Drabar o alfabto thaj xramosar p-o lil, e grafme saven tu i prinares len!Xramosar soa si miazutne. Kaj des tut god?Kiden tume po tar ene thaj keren jekh lsta e lavena labrindoj o alfabto dino maj tele:

A a amal prietenB b bakri oaieC c cxra cort; n alfabetul limbii

rromne ii corespunde aipen dreptate; corespunde

grupurilor ce, ci din limba romnh h haj fat; soluie grafic adoptat

pentru acele sunete care prezint opoziiace, ci/

D d daj/dej mamE e efta 7F f filatn castelG g guruv vacg+i = gi gin numr; gi se citete ghi ca

n cuvntul romnesc ghicitoare)g+e =ge ges; (ge se citete ca n cuvntul

romanesc gheat)H h herbzo- pepene;(se scrie n cuvintele

mprumutate din limbile care cunoscaceast notaie)

X x xaing fntn; (se pronun ca un chdin limba german; n limba romn areca echivalent litera h)

I i ilo- inim kntari cntar; (literei i corespunde

n alfabetul romnesc litera )J j jekh unu; (i semivocalic, ntlnit n

diftongi, n poziie intervocalic, lanceputul i la sfritul cuvintelor)

K k kaxni gin; (n limba romn icorespunde c)

K+e = ke kermo vierme; (ke se pronunca n cuvntul romnesc cherestea)

K+i = ki kilav prun; (se pronun ca ncuvntul romnesc chibrit)

Kh kh kher cas; (se pronun ca un k,dar aspirat)

L l lulud floare;M m mas carne;N n nakh nas;O o oxto 8;

P p papin gsc;Ph ph phral frate; (se pronunt ca un p,

dar aspirat)R r rihino ursRr rr rrom rromS s sasuj soacr ooj iepure;T t taxtaj pahar;Th th thav a;U u udar u;V v vaxtan pendul;Z z zebra zebra; amba broasc; ukel cine; se citeste t : lae la ealaar de (ctre) ea,din (de la) ea

d : (numai dupa litera n: lene- la ea, ei, laele, lenar de (ctre) ei, de (ctre) ele din ei, din ele);

se citeste s: laa cu ea: (numai dupa litera n): lenar cu el, cu ele;q se citeste c (precum c-ul romanesc):laqe ei,i, ilesqe lui, i, ig (numai dupa litera n):lenqe lor, le, limanqe mie, mi, mi;

Diftongii:= ia (ja), ea= ie (je)= ii(ij)= io(jo)= iu(ju)


Godsar tut!1. Xramosar vi tu po trin lava anar svako grafma, aver sar si maj opre, thaj palal drabar len

tiro kolguresqo. Pher tiro lksiko e lavena arakhle lese!

2. Kher trin propozicie save te anderrel e lava arakhle tumenar!

3. Arakh o gin le grafenqo anar fiesavo lav thaj gin le lavenqo anar fiesavi propozicie!

Arakh maj but!E grafme , , i q si buhle postpozcionale anar ke dikhen pen nmaj an-e postpozcie:-e(uzalutno va lokativo), -ar (uzalutno va ablativo), -ar vaj a (malavde an-o soiativo[va ene taj but] thaj k-o instrumentalo [va but]), -qo (-qi, -qe, -qe), o suro/o keogenitivo, vaj qe, k-o suro/o keo dativo).

(Liparipen anar o Kurso e rromane hibqo Gerge Saru)

O makarthemutno alfabto e rromane khethano hibqo sas adoptisardo k-o 7-to Grastonaj1990, e okziaa jekhaqi ssia e hibutni Komsiaqi paal e Rromani Unia, so konards otart-to Makarthemutno Kongrso e Rromenqo (8-12 Grastonaj 1990, Varovia). E kadavaokziaa, sas dini avri Deczia dikhindor o alfabto e rromane khetano hibqo, savi sastelexramosardi e 17 ene uzalutne an-o umal, anar verver thema, an-o isipen jekhedikhindo anar i rig UNESCO?

ABC O E VAKRIPNASQO

Kon sem me? 2


Va irdipenivas an-jekh sundal savese e pharea sam xatrde, pharea akceptisaras o falipen averenqo,das dma anar aver tha nijekhvar anar amene. Kames te priares tut? Kana kames,akharav tut akana te pheres e avutne propozicie:

1. Sem barikano ke sem rrom, anar kodoja ke ________________________________________

2. ajll man but te ______________________________________________________________

3. Dikhav suno te _______________________________________________________________

4. Si man patipen an-e mane anar ke ____________________________________________

aj te rezolvisares krkorro!1. Le jekh patrin thaj xulav la an-e tar riga. itr anar svko rig jekh piktra, savi te

reprezentisarel o angledipen dino ke svako puhipen. Xramosar opre tirro anav, kad sarkames te phenel tuqe e amala thaj o siklrno. Godsar ke kadava si jekh enutno lil.

O anav

1. 2.

3. 4.

2. Sikav tirro enutno lil e kolegurenqe thaj le siklrnesqe.

3. Aun e baredikhipnaa e tire koleguren thaj dikh sar sikaven lenqe enutne lil. Xramosar jekhdikhipen savo ajll tut thaj jekh savo na ajll tut. Phen, sosar?

Godsar tut!Dikh so xramosards o Perxan, jekh anar tumare amala, atuni kana xramosards anar lese:


Kon sem me? Jekh puhipen savo na hutemmanqe nijekhvar. Butvar mothovdm e fali ma -ta palal aver, tha nijekvar anar mane.

Kana dikhlemas man an-i dikhvalin, dikh -le mas jekh prinardo muj, tha kodova muj nasikavds manqe nijekhvar sar sem aipnase.

Patv ke avilo o vaxt te thav man nesavepuhimata thaj te zumavav te angledav mananindos mito ke na si kon te del manqe oangledipen. Kadja, prinarava man maj mito.Puhav man:

Save si e maj vastne fizikane thaj morloxarakterstike ankalavde kaar mirre dada?

Save si mirre savimata anar kodoja ke eamala ajln man?

Save mosalimata si man thaj so trebal tekerav ka te durrav len va o jubisaripen ekolenqe?

Arakhav man anar so kerav?Mirre realizisarimata paruvds vareso an-

o mirro ivipen?Sem ajno te na maj umblav e averenar?E pautne manua patn man va so kerav?So kamav man so maj but an-o avutnipen?Va angledinimata, lva jekh xarni puza te

godnrav.

Ker vi tu jekh xarno tksto e anavea Kon sem me?

Arakh maj but!De dma e kolegurena, e tirre amalena, e dadena thaj le papurena so falipen si len anartue. Mang te phenen tuqe duj savimata thaj duj mosalimata save von patn ke si tut.

Rode pze kanaar tu sanas tikno i k-o beripen kaj si tut. Dikh le paruvimata nakhlevaxtese. Thov len an-o albumo thaj thov len k-o portofolio.

ABC O E VAKRIPNASQO

Mirri familia 3


Va irdipenRealizisar jekh portrto e tirri famliaqo. itre po jekh piktra savi te reprezintisarel svkoeno anar tirri famlia.

aj te rezolvisares krkorro!1. Drabar o tksto:

Mirri famlia si bari thaj ukar. Ame sam efta ene: i daj, o dad, i phen, o phral, i mami, oppu vi me. Murro dad si sastrri. Vov kerel ptala. Lena, vov petalrel le grasten emanuenqe, kaj aven gavenar. Kadaja but vov inkrds la kaar o ppu thaj me siklvavkaar lese. O ppu utisarel les varvar.Jekvar e modernizaciaa vov kerel vi aver sastrutne but, sar si: phalrr va lulud,skaminrre thaj sinrre. I daj thaj i mami an lena an-i diz, kurkone, te bikinen len. Elovena inkalavde, von kinen xaben, e xurvimata anar mirre phrala te an k-i kla.

Godsar tut!1. So tradicionlo but inklel anar kadava kotor?

2. So tradcie mai inkerel tiri famlia?

3. So anes palal kulturalikane tradcie le tire irlatutnenqe/ pra-dadenqe?

4. Sode but azbajle nasul tut, e familiaqe tradcie kaj maj inkeren pen vi ads?

5. So hib denas dma tire irlatutne?


O Suro/ OKzo O puhipen

Murikano,jekhipen

Murikano,butipen

uvlikano,jekhipen

uvlikano,butipen

Nominativo Kon? O havo E have I haj E hajaAkuzativo Kas? E haves E haven E haja E hajanGenitivo Kasqo? E havesqo E havenqo E hajaqo E hajanqo

Kasqi? E havesqi E havenqi E hajaqi E hajanqiKasqe? E havesqe E havenqe E hajaqe E hajanqeKasqe? E havesqe E havenqe E hajaqe E hajanqe

Dativo Kasqe? E havesqe E havenqe E hajaqe E hajanqeLokativo Kase? E havese E havene E hajae E hajaneAblativo Kasar? E havesar E havenar E hajaar E hajanarSoc. Instr. Kaa E havea E havena E hajaa E hajanaVokativo - have!a hava!len haj!e haja!len

Arakh maj but!An-i rromani hib, i navni prinarel kadala gramatikane kategore: ling, gin, suro/ kzo thajartkulo.O ling. E navn an-i rromani hib aj te aven len o murikano ling thaj o uvlikano ling.O gin. E navn aj te aven k-o jekhipen vaj k-o butipen.O alosardo artkulo k-o murikano jekhipen si -o, thaj k-o butipen si l(e), l[l], thaj k-ouvlikano jekhipen si i thaj k-o butipen si l(e), l [l].Bialosardo artkulo vi k-o murikano sar vi k-o uvlikano jekhipen si jekh- thaj k-obutipen si nte-.I navni prinarel an-i rromani hib oxto sure: O suro Nominatvo, Akuzatvo, Genitvo(si lestar frme), Datvo, Lokatvo, Ablatvo, Sociatvo-Instrumentalo thaj Vokatvo.

(Liparipen anar o krso e rromane hibqo Gerge Saru)

Ker, o genealogikano rukh e familiaqo thaj zumav te arakhes sode maj but liparimata palalsvko eno anar i famlia!

2. Arakh e navn anar o tkso thaj nakhen len k-o butipen!

3. Ulav e navn palal o ling!

4. Nakh e arakhle navn k-e savorre sure/ kzur palal o ekzmplo.

ABC O E VAKRIPNASQO

Murro amal, o Sura 4


Va irdipen1. Vakr: Konik i atil te ivel bi amalenqo. An-o ivipen, alosares tuqe e amala palal tue.

2. Xramosar p-i patrin o anav e amalesqo so maj laho.

3. Xramosar tar savimata kaj si tire amales. Save si e regle save trebal te si an-jekhamalipen?


Murro amal o maj laho si o Sura. Ame samamala kanaar ame samas havorre. O amaroamalipen phandel pes jekhe malavipnaa savona bisterdm les nijekh anar amene. Sasman efta bera kana jekh grast kaj trebalas tepetalrel les murro ppu, ds man dab.Paardem man lesar ka te azbav les thaj vovds man dab le punrea k-i ang. Kerelas manjekh zorali phugni. Mirre dada n-as khere. Oppu i angls pr but so te kerel manqe.Atn, o Sura, avindoi les varesode bera majbaro sar mane, sas les gra manar. Belsmana jekh kurko sode n-as mirre dada khere.

Anelas man xaben, khelnorre, khelasas s-olduj. Kerds man te na fal man o nanaipenmirre dadenqo. Atunaar ahilem so majlahe amala. Svkones anar amene si amenfamlia, malavas amen pa an-o svkosavotone vaj kurkone, as k-o ve. Nakhas emeste dvesa khethanes. Ahils kad sar sasan-o havoripen: laho, patvalo, kovlo,butrno, godver thaj bareilesqo. ajll manles sar murre phrales. Nijekhvar na ingardmame. i keravas khan te kerav les dukh. Davpatv but.

2. Xramosar e savimata e Suraosqo.3. Vakr o phenipen: Phen manqe, kon si tirro amal, kate phenav tuqe kon san.!4. Keren but p-o duj ene. Xramosar tar savimata save si tut va te paaves tirro kolgo ke san

jekh laho amal!5. Drabar baredikhipnaa o tksto thaj inkalaven e enutne sarnavn!6. Pher o tablo e enutne sarnavnna save angleden k-e avutne puhimata:

Godsar tut!E savimata si panavn. Arakh vi aver panavn thaj nakhav len k-e savorre frme(murikano jekhipen, butipen thaj uvlikano jekhipen, butipen).


Arakh maj but!I panavni si e vakripnasqe rig, savi sikavel o savipen jekhaqo but. I panavni sombaarelpes an-o ling thaj gin e navna.An-i rromani hib, palal origna, e panavn aj te aven: panavn tipko rromane thajpanavn vunarde na bute vrjamaar.. E panavn tpko rromane xulaven pen an-e dujkategore: buxle panavn, buhle vi panavn tare desinencena: -o,(-i, -e, -e) biparuvale panavn, jekhe formaa.I enutni sarnavni si e vakripnasqe rig kovli savi thol an-o than jekh navni, sikavindoi eenutne save vakren. An-o vakripen, i enutni sarnavni inkll e akcentisarde vajbiakcentisarde frmena.

(Ekstrso anar o Kurso e rromani hibqo Gerge Saru)

Xramosar an-e dedeupan rendur, palal o vastnipen e amalipnasqo an-o ivipen.Godsar kana vi tu san jekh autno amal va tiro amal!Te na bistres te labres an-o tksto maj cra sar de panavn. Kana agorisares o tksto, kerjekh thavorro tlal e buxle panavn thaj e dujena e panavn jekhe formaa.

enutno Kon? Kas?

Kasqo?Kasqi?Kasqe?Kasqe?

Kasqe? Kase? Kasar? Kaa?

I to, .jekhipen

o-II-to, .jekhipen

o II-to, .jekhipen

I, -to .butipen

o II-to .butipen

o III-to .butipen

ABC O E VAKRIPNASQO

Jekh uzalutno dves 5


Va irdipen1. Xramosar e maj vastne but/kerimata kaj kerdn len avdves!

(ekz. utilem).2. Dikh so kerimata xramosards tiro kolgo!3. Alosar jekh anar kerimata thaj des tut god sar falas tut an-

o kodova momnto!4. Xramosar an-e nesave propozicie jekh malavipen savo

ahiln an-o gi anar tirro ivipen! Kana des tut god aj tenakhes les an-o tirro divesutno lil. Kana na-i tut jekhdivesutno lil aj te irdes akanaar.

aj te rezolvisares krkorro!1. Drabar o tksto Jekh uzalutno dves (ina Anton)

O Septmbro le beresqo 2006

Malavel pes jekh nevo kolaqo ber! Dikhav obutanipen e manuenqo kidino an-e kolaqi barthaj nk maj aven pa-l pautne droma sar ntelen so kiden pen an-i derv. Jekhha nutniemcia, sar an-i fiesavo ber, astarel manqe osasto murro krpo. Palem ivav savorre kotora leivipnasqe i akana, dikhin dos k-e siklvne everever berimata save aven e loaa k-etelripnasqi lnia karing aver prinarimatenqeopn. Bi te kamav, rodav anar jakha le mirrerromane haven, anar save o ilo marel manqean-i aver rtmo. Arakhav len, thae imgineanar murro vaxt na maj si jekhanutno. Na majdikhav laavde thaj darane have, dine rigae,palal e rendanqe, izdralindoj sarkasqi observciae rajnqi. Akana si loalipen vi putaripen, ama -lipen vi patv anar so-l duj riga. Nmaj p-o muje xurdorrenqo dikhel pes jekh uhal elaavipnasqo. av karing lene, azbav len thajdav len tromipen phenavindos ke s avela ukar.

ukar xurvde, e luludna vastene, e crapatipnaa an-e dikhimata, an sigrnekaring lenqi rajni, savi aukerel len e vastenaputarde, lel an-e angal vi azbal len, opra -lazbalindos so but barrde an-e trin hona.

Sem udutni! O sundal paruvds pes oprert, thaj p-o ber so nakhel, malavav te avavbut mai dmno e mirre etnia. Tha vaj, paruv -ds opre rt? Na! Sas jekh zoralo maripen e

saste socialone sistemoa, e godna e manu -enqe, e edukacia e amare rromenqi! Deamanua phirvde kadava maripen, jekhe vaz -di nindos sar fondatr thaj erutne, averahin dor s vaxt nite biprinarde e ilenabare.

Kerel pes andipen. Malavel i festivitta. Odirktoro prezintisarel e kolaqe siklrnen. Sie manuenqe anava. Varesave lenar si mardean-el vasta, e aver si vuluime an-o ahipen.Jekhal, e marimata an-el vasta utvel man k-o realipen. So si? Prezentisards pes ke sikl -ve la pes vi i rromani hib thaj murro anavkerds kate loalen pen e manua. Ilrdemthaj lolilem sar atuni kana aundem manqe oanav akhardo e siklrnar an-jekh-to klsa.Vareso anar o havo garavdo an-e maneahils. Jekh ukar suno pherdils putarindorneve orizntur an-e patipnasqe phraja.

Palal prezentisarde pen e uzalutne resimatae siklvnenqe le kolaqe line an-o nakhlokolaqo ber thaj palem o ilo malavds temarel manqe zoralo. But have sas vazdinethaj lenqe serizipen sas jekh misal vakolaver. Themutne thaj thanutne olimpikur,have save len E Themutne Tstur thaj denandre k-e vazdine lievur, aver alosarde tekeren jekh butqi kla. Lenqe patv!

2. Drabar i defincia e kernavnqi thaj de avri savorre kernavn anar o tksto!

Godsar tut!1. Alosar jekh kernavni anar kodole arakhle tuar thaj nakhav la ke savorre vaxta kaar O

Indikativo modo, palal o ekzmplo:O Indikativo

2. Nakhav jekhanunutni kernavni vi kolaver modur/handa e utipnaa le silkrnosqo!

Arakh maj but!O divesutno lil si jekh frma te priares tut thaj te vakres tua. Xramosarindoj an-odivesutno lil areses agorese te mestres thaj te des tut god maj zorales palal o ivipen.But manua xramosaren penqe divesutno lil. O divesutno lil si paraliteratra.

I kernavni si e vakripnasqi rig savi sikavel i kcia, o falipen vaj o isipen. E kernavn savesikaven kcie kerde e verver enenar pheren an-e propozicie e predikatosqi fnkcia. Bipredikto i d-atil pes te keres jekh xatrdi propozicia, de i ajvas te vakras makaramene. Anar kodoja phenel pes ke i kernavni si e vakripnasqo makaripen.


1. O akanutnovaxt

2. O avutnovaxt

3. Oimperfkto

4. O nakhlovaxt

5. O po butsar perf.

Jekhipen Jekhipen Jekhipen Jekhipen Jekhipen

O I-to . me drabar-av me drabar-av-ame

drabar-av-asme

drabar-demme

drabar-dem-as

O II-to . tu drabar-es tu drabar-es-a tu drabar-es-as tu draba-dn tu drabar-dn-as

O III-to . vov drabar-el vov drabar-el-avov

drabar-el-as vov drabar-dsvov

drabar-ds-as

voj drabar-el voj drabar-el-a voj drabar-el-as voj drabar-dsvoj

drabar-ds-asButipen Butipen Butipen Butipen Butipen

O I-to . ame drabar-as ame drabar-as-aame

drabar-as-asame

drabar-dmame

drabar-dm-as

O II-to . tume drabar-en tume drabar-en-atume

drabar-en-astume

drabar-de(n)tume

drabar-den-as

O III-to . von drabar-en von drabar-en-avon

drabar-en-asvon

drabar-de(n)von

drabar-den-as

Palal, dikhlem karing dada. Kathe e but naparuvden pr but. Palearakhlem jekhene dinerigae tordaa, dine e pharo thaj orrvanoivipen savo iven les, tha averene arakhlemjekh tromipen zilqo sar i kla sasas jekhthavdipen e barqo kaj avile te votanren somaj ku lulud e ivipnasqe.

S sas ukar! Falas man k mirri hutinibut, savorre divesa thaj rt saven xasardem

len va o mestripen e rromenqo n-askanesqe. Na si numaj murro molipen, thasem loali k areslem agorese te thav vi mejekh kramda k-o kadava ukar edificio savesvazdasa khethanes, rroma thaj gae:khetanipnasqo edificio, e so-l duj patvalqi, eamavipnasqe thaj e andipnasqo.

Naisarav e Devlesqe va savorre!

ABC O E VAKRIPNASQO


Va irdipen1. Godisar tut ke aves kaar o inema e tire amalinea/amalea thaj arakhen tume jekhe amalea

savo i maj dikhle les kaar nakhlo ber.Sikav la e tire amales/ amalin thaj paruven nesave lava!2. Kana sas tut o palutno var prezentisardo jekhe biprinardo eno? Kon sas kodova eno? Kon

prezentisards tut?2. Palal sose vakrden?3. Xramosar jekh tksto savese te palemkeres o vakripen savese sas tut prezintisardo jekhe

biprinardo eno.


An-o jekhto dves e kolaqo, O Perxanmalavel pes e Arunea, savo si khethanes eKasandraa.(Perxan) Laho dves, phral!a So loalo

sem ke maladilem tua!(Arun) Te trais, phral!a Sar san?(Perxan) Alosardem te avav palem k-i

kla.Kamav te aresav varekon an-oivipen!

(Arun) Va, phral!a, si tut aipen! Vi medem god ke bi kolaqo na keres khanan-o amaro ivipen. Prezentisarav tutmirri dujtone phen, la Kasandra.

(Kasandra) Sem loali te prinarav tut!(Perxan) Sar! Vi tu kames te siklves? Me

anav ke amare haja i an kole!(Kasandra) Sar d-atis te phenes kad! Na

maj sam ame kana sas i mami haj bari!(Perxan) Si tut aipen! Mangav tut te

jertisares man. Ame, e terne, sam kodolasave trebal te paruvas i god e amarephurenqi, te keras modernizcia an-oamaro trjo.

(Kasandra) Sem loali ke godisares kad..(Arun) Maj gilabas?

Jekh baxtalo malavipen 6

2. Paledrabar o tksto thaj palal vakr khethanes duje kolgurena o rlo kodole trine enenqo.3. Dikh e barodikhipnaa sar vakren le trin kolgur!4. Inkalav e prezentaciaqe formle anar tksto!5. Xramosar e irdipnasqe thaj agorisaripnasqe formle anar tksto.

Godsar tut!1. Paledrabar o tksto ka te arakhes situaciaqe elemntur e vakripnasqe.

Sar buhle pen e ene save lien kotor k-o vakripen? Phen kon si o vakrno anar o jekh-to thaj plautni replika e tkstosqi thaj unitro anar o

tar-to thaj pan-to replika.2. Phen o tradipnasqo kdo e mesaosqo.3. Vakr palal o ander e tkstosqo.


Vakrno unitroKanalo

Angledinipen

Meso

Dekodacie

Meso

Kodacie

(Perxan) Va, maj av varvar e dadea k-oabv, va te maj inkalavas love.

(Kasandra) Sar, tu gilabas? Kaj savoinstrumnto?

(Perxan) K-i lavta.(Kasandra) So loalav man! Vi me gilabav

k-o pino thaj e vakea, o Arun baavel k-o akordino, aj maj arakhas kolguranar tiri klsa thaj keras jekh artistikaniformcia!

(Arun) Si jekh lahi ida. So phenesPerxan!ea aves paal amene?

(Perxan) Sar te na! Kad aresasa agoresete sikavav amari mzika.

(Kasandra) Mito, maj vakras vi texra.Akana si butpalal. Te as ame, Arune!a.Ah Devlea, Perxan!ea

(Perxan) Mito. Dikhasa amen texara. anDevlea..

Arakh maj but!O vakripen si jekh proeso tradipnasqe jekhesqo meso kaar jekh xaning karing jekh than,labrindor jekh kodo thaj jekh kanlo. E uzalutne kdur savenar realizisarel pes lokhes oandreenutno vakripen si hiba labrde e verver khetanimata. E vakripnasqe elemntur si:O vakrno kodova kaj del dma;O unitro kodova kaj unel;O meso i informcia savi o vakrno tradel la karing o unitro;O kdo so dikhel elementur savenar si kerdo mesao. Kadala aj te avel:

jekhe hibqi (vakrdi vaj xramosardi); jekhe ansmblo e tordse, e korposqe pozcie vaj e mujesqe vakrimata; jekhe ansmblo uninde dikhinde semnalur; e verver handa (e alipnasqe smnur, o alfabeto Morse, th.a.)

O drabaripnasqo kanalo o hand savesar tradel pes o meso(o vak/o ba, o lil, otelefono).

ABC O E VAKRIPNASQO


Va irdipen1. Dikh ke imgine opral thaj xramosar o xatripen sikavdo an-e lene!

2. Alosar duj anar lene! Xramosar jekh dujvakripen e 5-6 replikena makar e duje mujenaalosarde. Drabar e tirre kolegurena o xramosardo dujvakripen!

3. Arakh thaj aver elemntur savesar e manua vakren! Xramosar na maj but de eftaelemntur!

aj te rezolvisares krkorro!1. Arakh dikhindoj e imgine dine maj tele, forme e vakripnasqe! Xramosar e kodole save

labres len maj but!

2. Si ververimara makar e del duma thaj vakrel? Si situcie savene i sam mito xatrde?Sosar?

I situcia e vakripnasqe 7


3. Arakh e ahavne an-o vakripen.

4. Phen jekh situcia i vakrionasqi an-o ivipen!

Godsar tut!1. Xramosar e kondcie save trebal pherde va ke jekh dujvakripen te avel efiiento.

2. Vakr vi e tire kolegurea.

Arakh maj but!O dujvakripen si jekh hand e vakripnasqo realizisaripen thaj beel an-o vakripenmakar duj vaj maj but ene, isindoj konstituime anar maj but replike.

Svako replika e enesqo aj te utini, sar si an-o teksto dino, anar o anav e enesqo palederduj virama vaj jekh linia e dujvakripen.

ABC O E VAKRIPNASQO

Ker tut xatrdo! 8


Va irdipen1. Drabar e kodola trin tkstur dine maj tele.

Mirre ku, ppur!len,Loalav man but, te unavav tumenqe ke an-e avutne dvesa avasa tumene, kadja sarphendem tumenqe.Kamav man but te dikhav tumen. Kamav man te dikhav i ui pani kajastardem mahen thaj kaj arakhlemas manqe o andipipen, kamav man

Raja Dirktorona!I telxramosardi, i Ionesku Kasandra, mangav tumen te den manqe, trin meste dvesa, anarke

Mirri ajli, Esmeralda,E mirre vakripen artar mudarel man o ilo. Anar kodova momnto i kerav khan desar tedav man god tuar. Trebal te anes ke

2. Alosar jekh anar lene thaj pher les!3. Sikav e tiro kolegosqo o tksto xramosardo tuar!4. Zumav te arakhes jekh anav va fiesavo tpo le lilesqo!

aj te rezolvisares krkorro!1. Drabar o tksto!

An-o barodikhipen e Rajnqo Prezidentaqo e entrosqi e Rromenqo Amare RromentzaBukureti

Rajnie Prezidentone!Tumaro anavipen dikhindoj o psto e kolutne makarrnesqo, p-e vakripnasqe [email protected], reslo bar interesoa mane. Dikhav i refrma an- osiklripen sar jekh esencilo puhipen va e rromane khethanimata, thaj anar kodoja sar okolutno makarrno, sem prinaralo e projektosqo tumare organizciaqo.

Sas man preokupcia va i integrcia e rromenqi an-o edukaciaqo sistmo maj anglal teirdav mirro aktivipen sar kolutno makarrno kdrose le Projektosqo Phare, O putardromedukciae le havorrenqo anar e bifavorutne, kana kerdm but sar khetanipnasqomakarrno, I Projekto Khetanes va jekh maj laho khethanipen implementisardo kaar oCentro Edukcia 2000+. Mirri eksperinca e kolutno makarrno, kerela manqe maj lokhi ibut an-e aktivimata save tumari organizcia rekomendisarel len.Kamavas te kerav but sar kolutno makarrno an-i tumari organizcia savi tradel la va tesikavav putardes mirre godverimata.E patipnaa ke avava akceptisardo an-o kadava projekto, phandavav kathe mirro intenciaqo lil.

Dta: 20-to Jnio le beresqo 2006 E pativala,Anton Niku

2. Dikh o ander, o gin le propozicianqo, o hand labrdo, kasqe si xramosardo, kon xramosarelthaj i res le tekstosqi.

3. Arakh trin miazimata thaj trin ververimata makar o tksto xramosardo tuar thaj o paarno lil.4. Vakr va fiesavo lil e irdipnasqe thaj agorisaripnasqe formle! So dokhln?5. Arakh maj but irdipnasqe thaj agorisaripnasqe formle va e verver lila.

Godsar tut!Xramosar jekh intenciaqo lil karing jekh organizacia/ societeta/firma, savi kamel teangaisarel amboldrno an-i rromani hib. Paav la ke si tut savimata va kadava psto!

Arakh maj but!O lil si jekh tksto savo anderrel vakrimata tradine jekhe enesqe, regulaqe, anar pta vajp-o elektronikano drom. E lila si verver palal e ene karing traden len.O lil si jekh tksto, savesar sikavel pes e xatrimata, falimata, tordaa, vaj sevesar tradenpen informcie, mangel pes vareso, naisarel anar vareso, kerel pes jekh akharipen th.a.Palal kaj tradel pes, e lila aj te aven familiaqe (tradine jekhe enenqe e familiaqe), amalikane(tradine le amalenqe), mangipnasqo, oficilo (tradine le reprezentanturenqe jekheinstitucienqe).E lila aj te aven : e baxtqe dma (va e biandipnasqo dves vaj e anavesqo dves, va jekhbaxtagor), e mangipnasqe (o sikavipen jekhe mangipnasqo), e akharipnasqe (k-o jekhbarodves), e naisaripnasqe(va jekh vastdinipen).

E trebutne elemntur e lilesqe si: o dimaber thaj o fro; e akharipnasqi formla; o irdipen/irdipnasqe formla; o ander/o andripen e tekstosqo; o agoripen/agoripnasqi formla; o telxramosaripen.

E ortografikane mangimata si: makar o dimaber thaj o fro hutel pes kma [,]; o hon xramosarel pes e grafena; palal e irdipnasqe thaj agoripnasqe formle hutel pes, kma [,].

O intenciaqo lil si jekh tksto savo si tradino jekhe instituciaqe e resaa te liel jekh psto.


ABC O E VAKRIPNASQO

Sikav tut! 9


Va irdipen1. Drabar o unavipen! Arakh e savimata save mangen pen va kadava than e butqo.2. Alosar save si e tire savimata va kadava than e butqo!


VOXNET

ANGAJEAZ

CONSULTANT VNZRI

Principala atribuie:

consultana GSM n magazin specializat

Cerine:

minim studii medii cunotinte

operare PC (Word, Excel, Internet)

cunotinte minime de limba engleza

abilitti de comunicare

putere de convingere

Se ofer:

Ctiguri motivante

instruire n domeniu

activitate ntr-un mediu dinamic

condiii optime de obinere de

rezultate performante

CV-urile se vor trimite pn la data

de 31.07.2006 pe e-mail:

[email protected]

Si jekh importnto barodves va rroma. Si omakarthemutno dves le rromenqo. An-oveorro kaar i rig e frosqi, kadava barodveskidel kathe jekh grpo e famliaqo, e bustnava o pekimos e masesqo, le gilna thaj s soaj te del kadale momentosqe jekh uzalutnoukaripen.

E mura keren i jag, e uvl anglekeren omas te peken les. E xurdorre naen pa-l sthana. E have thaj haja vakren makarlene.

anes, Perxan!e areslem agorese teangaisarav man ke kadaja frma palal savephenavas o nakhlo hon.

Loalav man, phenel o Arun. Sar areslnagorese?

Bihaldem jekh intenciaqo lil palal soseakharde man k-i thanlin te prezentisarv manqei enutni fa/ CV-o.

Jekh ungalo phuro, e thuvala an-o kune mujesqo, puhel les le Perxanos:

So prezentisards, mo?Savorre terne malaven te asan. CV-o, phure!a Si jekh enutni fa save

xramosares so siklvimata si tut, so d-atis tekeres but, save hib anes thaj aver.

So maj inlists o Del! P-o amaro vaxt n-as kad! un, CV-o, siklvimata!

Va, phure!a, makaravel o Sura, jekhmanu k-e tarvarde bera. Vi manar mangleatn kana kamlem te angaisarav man k-ekonstrukcienqi frma tha e tare klsena naakeptisarde man.

Akana, si tut okzia te pheres tut esiklvimata, phenel o Perxan. Kana kames ajte utisarav tut te xramosares tut k-i kola.

Va, sguro ke kamav! Na dikhes ke biklaqo, na akceptisarel khonik. So trebal tekerav?

Aves lujine manar thaj asa khethanes k-ikla te andrexramosares tut.

Mito, das dma lujine.O bajrmo thavdel po dur i kaj kerel pes rt.


2. Ker but e tire kolegoa! Jekh anar tumene te avel i trampikano manu thaj kolaver an-orodipen jekhe than e butqo. Keren jekh undipen thaj jekh CV-o.

Godsar tut!Pher o dino maj tele modlo. Thov les k-o tirro portofolio!

Kurrikulm vte

1. E enutne dte:

O familiaqo anav thaj o anav:

_____________________________

O dimaber thaj bijandipnasqo than:

_____________________________

I adrsa: ______________________

O civlo sttuto: ________________

2. Siklvimata:

I fakulteta: ____________________

O licevo: ______________________

I kola: __________________________

3. Aver anglimata: e avrutne hib prinarde:

________________________________

________________________________

4. Eksperinca bute: ____________________

5. Avrutneklaqe kursur: _________________

6. Hobvur: ____________________________

7. Motivcia: ____________________________

8. Recomendcie _________________________

Arakh maj but!O Kurrikulm vte si jekh eksprsia savi avel anar latinikani hib thaj si la o manaipene ivipnasqo drom. Jekh kurrikulm vte (xarnrdo CV, thaj phendo butivar sivi, avindojinflunca anar i anglikani hib,) anderrel jekh ansmblo informciaqe pal-o cvilobelripen, e sikvimata, eksperinca bute, th.a. jekhe enesqe. Vov miazel jekhe intenciaqelilea, avindoj jekh hand rekomandciaqo.An-o kadava redaktisaripen si te aven liparde kadala:

e enutne dte: (e familiaqo anav, o anav, o dimaber thaj o bijandipnasqo than, i adrsa,o telefno);

e siklvimata(irdel pes le palutne niveloa siklvipnasqo sikavindoj e stdie agorisardethaj xramosarel pes o profilo e licevosqo vaj agorisardi fakultta);

i eksperinca bute; o anglipen an-o umal e avrutne hibnqo; kamimata: i motivcia

ABC O E VAKRIPNASQO

Alosar an-o ivipen 10


Va irdipen1. Xramosar vi tu jekh mangipen anar tue ka te andrexramosares tut k-o kadava festivlo!Vakr e tire kolegoa thaj pher so dikhes ke tu i xramosards.


Laho dves, Perxan!e. Avilem anar kephendn manqe ke avesa mana teandrexramosarav man k-i kola.

Sguro ke av tua, Sura!ea Dikh, majan amena vi o Kodreanu thaj o Robert.Aunde amen vakrindos thaj vi von kamen teandrexramosaren pen.

So loalav man ke avena maj but! Haj, teas!

Laho dives, rajni!e. Avilem, anar kekadala terne kamen te andrexramosaren pen vivon k-i kla. Si len tar klase thaj kamen tekeren penqe oxto klse.

Sode loalav te aunav kadaja! Te dikhenso mito astarena! Dikhen! Kathe si tume pojekh lil te xramosaren jekh mangipen. An-okadava lil trebal te xramosaren o tumarokamipen te pheren tumenqe e siklvimata.

Tha me na anav te xramosarav kadavalil!

Mukh, ke xramosarav les me, phenel oPerxan, tha te anen ke trebal te silkn texramosaren jekh mangipen anar ke an-oivipen i anen tume save situaciaamalavena tume.

Siklvasa ame!

CENTRUL DE CULTUR

I CULTE

ANUNT:

n perioada 15 20 august are loc cea

de a VII-a ediie a FESTIVALULUI

CEL MAI BUN LUTAR

Cei care vor dori s sa nscrie la acest

concurs vor depune la sediul

Centrului o cerere de nscriere pentru

participare.

2. Xramosar tu o mangipen an-o than le Suraosqo. Palal so agorisards les, dikh soimportanto elemntur trebal te anderrel.

Godsar tut!1. Drabar o mangipen dino maj tele!

Raja Konsilerona!

I telxramosardi, i Antn ina, e beipnaa an-i Brila, p-i strda Praxovej, o gin 82, siklrni erromane hibqi, k-i kla o gin 9, Brila, mangav tumen te den manqe jekh aaripen anarsavo te dikhel pes ke an-e dvesa 24-26 Novmbro an-o ber 2003, liem rig sar metodistova kolarizacia le rromenqi k-i Themutni Konfirnca va evalucia e aktivimatenqi kerdinekdrose Strategikane Parteneriasqo an-e rromane siklripnasqo umal makarE Edukaciaqo thaj Rodipnasqo Ministro thaj Reprezentaca UNICEF an-i Rumnia.Liparav/Risparav ke kadava aaripen si man trebutno va o andrexramosaripen k-o Konkrsodikhindoj o liipen e lahe rezultaturenqe gradaciaqo p-o ber 2006.

Brila, 19.01. 2006 Anton ina

E Rajesqe Konsilrosqe va i rromani hib thaj rroma an-o E Edukaciaqo thaj e RodipnasqoMinistro.

2. Ker komparcia e mangipnaa xramosardo tuar!Arakh e khetane elemntur.

3. Xramosar jekh mangipen savese te manges o tiro mukhipen k-i jekh klsa kaj siklvel pesintensvo i rromani hib! Labr savorre regle va o xramosaripen e mangipnasqo. Thvov lesk-o tiro portofolio!

Arakh maj but!O mangipen si jekh xarno tksto e oficialone resaa savesar jekh eno mangel orezolvisaripen jekhe enutne puhipnasqo vaj orsone puhipnasqo. Si les jekh zorrdi struktrasavo anderrel:

irdipnasqi pativalqi formla, palal hutel pes kma(xramosarel pes vi i fnkciakolesqi kasar mangel o rezolvisaren le puhipnasqo);

O anav thaj e familiaqo anav e manglripnasqe save xulaven pen anar kma; I but thaj e butqo than e manglripnasqo; O belripen te avel xramosardo aes; O xarno thaj dudalo liparipen palal o mangipen; E mangipnasqo motvo; An-i ai daxni e rigaqi, telal o tksto, o telxramosaripen; An-i zervi rigaqi, telal o tksto, xramosarel pes o fro thaj dimaber kana sas

xramosado o mangipen; An-i telutni rig e lesqi patrinqi xramosarel pes i fnkcia thaj e butqo than e kolesqe

savesqo o enesqe savesar mangel o rezolvisaripen o puhipnasqo.


ABC O E VAKRIPNASQO

Pesqievalucia I


1. Xramosar trin but saven siklvdn len anar e kotora kadavaqo kaptulo

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

2. Xramosar trin lava save na xatrdn len ___________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

3. Xramosar trin motvur savese te phenes sosar pats ke si importnto te anes i rromani hib

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

4. Xramosar pan murikane navn thaj pan uvlikane nav e artikuloa. Alosar jekh navni thajnakh la ke savorre keur:

Nom.Ak.G.D.Lok.Abl.Soc. Instr.V.

5. Xramosar pan panavn _______________________________________________________

____________________________________________________________________________

6. Ker jekh parami e alosaripnase tema ____________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

7. Nakh jekh kernavni ke savorre vaxta anar o indikativo mdo.O akanutno vaxt O avutno vaxt O imperfkto O perfekto O po but sar perfekto

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

8. Xramosar jekh mangipen savese te manges o andrexramosaripen k-o Fakultta anar e ahilethana va rroma!

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

9. San akhardo k-o jekh intervo va te lies jekh psto e operatorosqe P.C. Trebal te sikaves tut oCV-o/ o ivipnasqo drom. Ker les/ xramosar les!

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

10. O Institto Open Society Institute del stipndia va rromane studntur. Xramosar jekhintenciaqo lil savese manges o liinipen jekhe stipendia!

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

11. itr trin e vakrionasqo handa. __________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________


I RROMANI LITERATRA

O II-to kaptulo II


An-o kadava kapitulo siklvesa anar rromani literatraxramosardi e rromane xramosarne. ivesa paal lene e ajlexatrimata. An-o kadava kaptulo arakhesa palal:

natura aara kamimata

I RROMANI LITERATRA

K-o makar le ratqo 11


Va irdipenPhen jekh malavipen an-o tirro ivipen kana xatrdn kekerds tuqe jekh biaipen. Sar kerdn rekcia? Sar inklistnanar situacie?

aj te rezolvisares krkorro!Drabar o fragmento:K-o makar le ratqo fragmento anar Katitzi -palal iKatarina Taikon

Kerelas pes rt, tha trebalas te an maj dur.Na ahenas an-o tboro, anar ke namukhlenas len i Primria. I Katitzi beelasan-i rulta, inkerindoj zorales an-e angal,le rikones. Dikhelas pes ke soven s-ol duj.

O uto alas angle an-i rt, tha palal laeanas e kodola duj kaminur e irkoa e da -desqo Taikon. Delas briind zorales, sarkaj teo ro phagelas an-e duj. Jekhal, o utoahelas pes, tha e haja aunenas le dadesvak rindoj zoralo.

Mito, tha n-ain te mukhen amen kathemakarae rtqo thaj an-o makar leveesqo, phenelas o dad Taikon.

Ba mito ke i, sas ame pokinde nmaj ik-o nakhlo muj le gavesqo, phenelas jekhanar kodola manua.

Tha dikhle ke n-as ame kamipen te ahasan-o gav, tha kana si tume dar, ke na das ametumenqe love, pokinas ame akana, phenelas odad Taikon.

N-atil, na as maj dur. Den tele e butkathe thaj lien len palal so arakhen jekh than,phenelas kolaver manu e zorale vakea.

Tha i d-atin te keren kad vareso!Sosar i kamen te sen cra/zala maj xatrde?Zumavel o dad Taikon te paavel len.

Aresel e vakrimatena, tele savorre but!E ene astarden pen te den tele s p-o jekh

arqo pato (vazi), vi paal o drom. Paul!e, te zumavas jekh than, varekaj

paaripnase, phenelas o dad Taikon. Tha sar? Si rt thaj na dikhel pes khani. i

d-atisas te tradas k-o jekh hotlo, varekaj athar?

Va, datisas te zumavas, tha i anavkana arakhas veste livn.

Zumavas, phenelas O Paul. av kaj frmakothar. Dikhel pes jekh dud, aj si len telefnothaj te mukhena man te labarv les.

Telrds, tha avelas sigo palpale, loalo,phe nindor ke si but thana. Savorrenaloarenas pen ke sigose sanas te tatren,bistrenindoj ke sasas but khine thaj bokhale.Kana areslen k-o hotlo, denas andresavorrena jekhal, thaj sas arakhle k-o udar,jekh uo mur, savo dikhlsas but darano.

So kamen? Puhls vov. Ahavdm livn kathe te sovas, phends

O Paul. Dem telefno akana. Ahavdn livn kathe? Trebal te avel jekh

do anar ke n-as amen nijekh livni. So phenen? Phenden ke si tumen but

livn kana me dem telefno. Va, aj ke si amen, tha na akana. Paal

kadaja, d-ativ te phenav tumenqe ke an-okadava gav na dem livn le rromenqe. Thajmangav tumen te telren krkorro kana niidav muj k-o ingalipen.

I famlia vazds pes palem an-o uto thajan-i rulta, thaj o dad Taikon phenelas ketrebalas te arakhel jekh than kaj te thhol icxra thaj te mukhel i rulta. Katitzi na prxatrds so nakhelas pes. S falas pes butbiao. Sosar kodova uo manu delas lenavri, thaj sosar phenelas Paulosqe k-otelefno ke sas meste livni? Godsards butvaxt kodole butne, palal phenelas pesqe keaj anelas i Lna o angledinipen.

Len!e, sosar phiraven pen kadja amena,sosar sam ame naavde pal s thana? Sokerdm?

Me kaar te anav? phenelas i Lna. ajke i ajll len amenar anar ke sam amekale, aj ajll len e parne. Palal, maj phendemtuqe ke n-atis te avel tut le savorre an-oivipen, phenelas i Lna.

i kamav te beav kathe! Si il thaj kingo.Kamav plpale k-o orfelinato.

Ah, kana aunel tut o dad xolrel pes. Le orikono an-e angale te tatres tut an-o sovthan.

Tu anavres kadava sovthan, tha ni naanes sar sikavel jekh sovthan. Trebalas tedikhes tu kodola anar orfelinto.

Xatrdem, tha kathe n-as amen kadjavareso, si amen kur savne te sovas thajtrebalas te avas loale va kadava le averen na-i len ni eranda, phenelas i Lna.

Dikhelas pes ke xolrelas la le dukhaimataKatitziaqe. Lna, sas cra zilni, anar ke ni -jekhvar na sovelas an-jekh autno sovthan,tha sas ues ke na kamelas te prinaren la. IKatitzi inkerelas o rikono an-e angale.Jekhal,vazdel pes.

Len!e, Len!e, trebal te thas jekh anav erikonosqe.

Texara, akana i ativ, sem khini. Mukh latexarine, ke i ativ de godsarav.

Trebal, Len!e. Na-i tut kamipen tesovlves anglal te thas jekh ukar anav.

Devla! Te merav ke i d-atil o manu texatrel pes tua! Sar kames te bolas les?

Dikh kana anavas, i maj puhavas tut. Phen les Kalorro, phends i Lena lindrali. Tu i dikhes ke si parno? Sar te phenav

Kalorro? Na-i tut aver ide maj lahi? Tuqe na fal tut ke del anar pori butivar? Va, va, thaj so kadalaa? Te phenas, del anar o kadava kotor

porqo!. Katitzi na xatrelas. Falas ke Lena delas

duma an-e duj riga. Katitzi, akharasa les Swing. Si jekh

lahardo anav. Na ajll tut? Swing, Swing. unel pes mito. Bolas les

Swing.Palal sovlrdsas vi voj.


2. Vakr o tksto!3. itr jekh piktura savi dikln an-o vaxt e drabaripnasqo le tekstosqo!

Godsar tut!Xramosar jekh tksto savee sar falas tut an-o vaxt e drabaripnasqo le tekstosqo!

Arakh maj but!I Katarina Taikon bijandiln and-i Sudia an-o 1932-to ber, an-jekh rromani famlia. Palalso ahel bidajaqo, kana sas jekh ber, jekhvedikani famlia, jekh uvli kaj sas la jekhirko, kamel te adoptisarel la. O dad e hajaqona kamel, tha mukhel la Katarina te beel jekhvaxt kodolene. K-o pan-to bera e vedikanifammia tradel la k-o orfelinto, bi te puhelles laqo dades. Kathe, Katarina ahel jekhber, i kaj laqo dad lel la khere.

I Katitzi, i lilesqi murni, si vi xramosarni.Voj mothovel e dukhavipnaa vi biloalipnaa,o ivipen laqo famliaqo savi trebalas teparuvel o than anar jekh than an-o aver, aarkodoja ke p-e kodoja vrma, e rroma n-asdikhinde e lahe jakhena, khanikaj. I Katitzi,laqe phen thaj phrala keren but k-o blio

lenqo dadesqo, gilaben, khelen, tha keren vi Ikheresqi but. Nii jekh kola na mukhel lenanar kodoja ke si rroma.

I Katarina Taikon siklils te xramosarelpalal pherds 26 to ber. De atn i kajmuls, an-o 1995-to ber, I Katarina Taikonsas e lavesqo phiravno e rromenqe tnia anarSudia. Kerds but anar manua, kerds jekhurnalo buhlo Zigenare (E rroma) thajmards pes paal laqo thanesqo guvrno va olaharipen e rromenqe situaciaqe anarSudia. Afirmisards an-o 1963-to beraeditisards jekh-to volumo anar kodola 14save si len sar vastno eno la Katitzi.Xramosards maj but but anar rroma,kodobor an-i vedikani hib sar vi an-irromani hib.

I RROMANI LITERATRA

I rromni thaj i dlabarni (I) 12


Va irdipenKer jekh tksto savo te andrrel tar lava: dilabarni, I Persiga, ve, gili!Drabar les e tire kolegosqo!

aj te rezolvisares krkorro!Drabar o tksto sar phenel tuqe o siklrno!I rromni thaj i dilabarni palal i Luminica Mihaj oab (i jekhto rig)

O aipen si ke jekhvar, e rroma sas len jekhthem. Akana khanesqe rodenas les, le truja levurdonenqe marden i opre i tele o drom tala okotor e rosqo le phuvqo. Numaj an-elenqo d von patn k an-jekh ges arakhenapenqo them thaj atn kidena anar savorrekotora le lumqo, kaj si len paravde thaj i majmekhena les nijekhvar.

Saste dvesa, bera pala bera phirenasrodindor i xasardi phuv. An-jekh dves oBulibaa beelas anglal e caxra but xolriko. I

Persiga, jekh terni haj, avili paal lese, thajdikhindor an-e lesqe jakha, puhils lessosar si kad xolriko thaj kaj del pes god,ke laqe jakha phenen laqo ke si but dur.

O phuro, parovindor, phenelas laqe: Persigo, ame rodas amen savaxt o them thaj

i maj arakhas les. Me xatrav ke amaro themnael amenar, fal man ke rodas jekh oxani.

Tha me anav ke tu bare!a Bulibao!na,anes ke ingeras amen an-o amaro them.Nmaj tu prinares o drom karing amaro them.

2. Pher o tabelo dino maj tele thaj ker so phenel tuqe o siklrno.

Godsar tut!Xramosar jekh eso pane minutur savese te sikaves tut o ilrno falipen saves sas tut an-ovaxt e drabaripnasqo tksto!

Arakh maj but!Ker jekh uharni jekhe lil savesqo o autoro te aves tu. Kana si tut vaxt astar te xramosaresjekhto paramii. Konar khethanes le kolegurene jekh than savee te thas e uharn.

Me anav ke le Devela thaj le lahe Duhurutisaren amen te arakhas les.

O xatripen tirre dadesqo pherds vi tirroilo, ukarni!e Persig.

Na-i aes te des duma kad, bare!aBulibao!na. Tu vazdes man butivar, bistres kesem uvli thaj le uvln makar amene natrebal te vazden len.

Uf, Persigo, tu i san orso uvli, tu sanamari Rajni, tiro dad but vaxt sas o manu kajingerds amaro nmo.

Le Devela thaj le lahe Duhur te uarenles thaj te andren les kothe kaj si ke but ajlodad sas manqe.

Dikhindor karing e ukar Persga, o phurodikhls la ke laqe jakha kingile iasvanar.

Tha so avils tuqe te ahes paa mane.Ia aar thaj dikh tire butar. Maj mito, aan-o ve thaj kide katorre, nanaj but thajavel i rt.

I Persiga geli karing o ve.Laqo ilo rovelasthaj sas pherdo dukh. Laqi baba sikavds la keor sodivar laqo ilo si pherdo dukh te del dromke-l iasva thaj alar o dukh. Aresli k-o agorjekhesqi pani kaj sas but lulud thaj lenqokhandimos pherde o aro.

Thovds telal jekh rukh thaj astards terovel, ka te nangrel pesqo gi. Falas pes butkrkorro thaj park ailili sas le dromenarkadale kaj i maj agorisarden pen nijekvar. Svaxt phirenas te arakhen o xasardo them.Skadala thaj o doro laqo dadesar kerds laakana te rovel kad but ke le ranika e rukhenqe

izdranas thaj e dilabarni le veesqi avili anglallae thaj delas duma:

Uf, Persigo, Persigo, tu san but ukar kate roves!Le iasva si londe thaj phabaren i mortie terni amesqi thaj keren les uko, ungalothaj zbrcime. Sarkon si les lesqi dukh, tha itrebal te rovas.

Mekh man, dilabarni!e, ke tu i anes sosi i dukh. Tu dilabas savorro dves thaj khani anes!

Kad pats tu! Kad patl s lmja.Kanagilabav savorro dves i fal man khanesarXatres thaj xatren savorrena, ki kanaprinarenas so phenel mirre dilabaimata an-ekadala dli na maj phenen kadja.

I Persiga dikhls la barodikhipnaa thajphends laqi:

Tu naisar le erosqo ke si kad baxtali,an-i tiri lmja na anes so si i dukh

Aun mane! Nakhlo milaj arakhlem mirrodilabarno thaj semas but baxtale. An-jekh rt,kana dilabas thaj samas drabarde e kamip nasaravili jekh kukumjaua thaj ls les laa. Ahilemkrkorri. So maj ingerelas man an-o ivipensas nmaj te tatrav e anre anar save inklenaamare puiore. Na pala vaxt, sas man baxt teinklel pan puii ukar sar e dudale khamesqi.An-jekh dves kana semas telrdi te anavlenqe xaben avilo jekh baro sap thaj xals len.Phen manqe akana, anav so si o dukh?

I ukar Persiga i maj anelas so te phenellaqi. i maj arakhls lava. Dikhls lae thajxatrds pesqi di.


So pats ke malavds? Sosar pats kadja? So malavds?

I RROMANI LITERATRA

I rromni thaj i dlabarni (II) 13


Va irdipen1. Gilab e tiro kolegosqo jekh gili! An-e so trujalimata gilabes Sar fal tut?


2. Xulav jekh patrin an-e duj. An-o vaxt so drabares, xramosar an-i zervi rig jekh pasao vajimagine savo ajls tut baj but, thaj an-i ai rig, sikav, vakr jekh imagine.

Orikaj d-atil xastran ame e prikaza thaj i dukhvi an-i tumari lmja vi an-i amari lmja. Teprinares man aipen anesas ke me phenav idukh an-i kadava ukar dli. Mirri dukh si i dli.

Atun I Persga phends la e dilabarnqi:Mangav tut te ierestisares man!, i

godsardem ke tu, kad tikni thaj ukar te si tut

kadikita pharimata thaj kadava te si ukaripentire dlabaimata!

Me xatrav so si an-o tiro d thaj anarkodoja kamav te dav tut vareso so khonik iavela nijekhvar.

So d-atisas te des man, ukar irikli!e eveesqi?

Godsar tut!1. So arakhls anar tue thaj anar kolegur k-o agor le kadalaqo ra?

2. Arakh vi aver elemntur sar i gili savesar e manua sikaven pen e xatrimata!

Arakh maj but!Arakh e gil thaj legende save te sikaven e manuenqe falipen.Thov len k-o tiro portofoliu.


Dava tut vareso so avena nmaj tumen,tumaro nmo paravdo p-i s phuv.

Sosar te des amen kadava dinipen? Anar kodoja ke tume sen sar amene, le

iriklrre e veesqe. Sen dikhle bute dukhaathaj ungalipnaa makar e kolaver manua.De akanara anglal, tume thaj nmaj tumeavena vareso so aver nivar i avena.

I ukar Persga i anelas sosar laqo dpherelas drabarimos thaj ku k-e lava phendee iriklrrar e veesqi. I dlabarni phendslaqi vareso k-o kan thaj i Persga geli butbaxtali khere.

Kana o Buliba sutils, voj ds andre an-i lesqi cxra thaj ords o ruputno taxtaj, thajpalal ingaravds p-o jekh plaj, paal lae avilii ukar iriklrri, kaj phends laqi:

Andn so phendem tuqe? Va. Si man s so phendn manqe. Te na avel tuqe dar, ke me sem paal tue

thaj dav tut so phendem tuqe!N-as la dar. anelas ke kerela vareso va

laqo biloalo nmo thaj bi themesqo. Atunkana trebal te keres vareso anar tirre i majfal tut tuar.

I Persga, dikhls e baro dragoa kaj iriklie veesqi thaj ankalads jekh huri thajhinds pes k-o biao vast. O rat thavdelasan-o ruputno taxtaj. An-o kadava vaxt, idlabarni mekhls pes vi voj o rat te thavdelan-o taxtaj, khethanes e Persigaa.

I irikli dlabas, thaj Persga dlabalas vivoj, palal pelas anar o ruputno taxtaj o rat eiriklqo xamisardo e laqe ratea. Bi te del pesgod, lelas o lindri kothe p-o plaj. Anar laqe

jakha putards o poxtan e sunesqo: diklskoles kaj sas laqo baro doro lesar, laqo dadlelas an-e angal thaj phends laqe:

Of, mirri hajorri, tu san akana kadikitade ukar thaj loalav man ke ativ te dikhav. Teas k-o Bulibaa thaj te kides savorre manuaanglal tue thaj te phenes lenqe k amaro themsi kothe kaj ame dikhas o dud e khamesqo,kothe kaj ivas thaj keras but, kothe si amarothem kaj si vi amaro ilo.

I irikli beelas paa lae thaj anelas sodikhel suno i Persga. Kana kerelas i ds, idlabarni e veesqi astarelas te dlabel. IPersga putards pesqe jakha thaj dlabalas vivoj sar kad de ukar sar i dlabarni. Kadavasas o dignipen kaj desas la i irikli.

I Persga nali karing i xaning te naisarel leZevenqe thaj le lahe Duhurenqe, xalads oruputno taxtaj e Bulibaosqo thaj delas andrean-i cxra thaj thovds les k-o lesqo than bi tedikhls khonik.

Jekhal astards te dlabel anar s d, kesavorre utile thaj i avelas lenqe te patn kekadikita baxtalipen si p-o laqo muj. Vojphends lenqe laqo suno thaj nakhelas paasavorre thaj azbalas e vastea thaj atunkodoja manu avelas drabarno sar lae edlar thaj baxtaar.

I dlabarni dignrelas la i dli thaj o dlianar lae. De atn kadala manua dlabenthaj si baxtale sar khonik aver. But manuen silenqe xoli thaj kamen te aven sar lene te nadukhalen khanesar.

E rroma vi te aven biloale vaj baxtale,dlaben ke i dli si lenqo ivipen.

I RROMANI LITERATRA

Xolrav tut Europa! 14


Va irdipenKeren but an-e duj. Xramosar an-e trin minutr kanaavdves puhls tut koniva kana san rrom. So amboldn les?Vakr e tire kolegosqo!

aj te rezolvisares krkorro!Drabar o tksto:

Va, telal o xoxavnobal, aj vi telal i mort leeresqi jekhesqi, kaj arakhlsas lesqe osekrto, arakhelas vov, le savesqe o phuripenpalemanelas lesqe gode o palpalekamipen lebianipnasqe gavesqo, aj vi i khosli dud jekhetalesqi an-o telripen le khamesqo, kana,terno isindoj, xals solax jekhe hajaqe kepalemavela vov.

Xatrelas i dukh pesqe dadesqi aj dajaqi,mulindoj / merindoj bi te maj d-atin te dikhenles, liindoj les angalane o ahipen, sasasakana vi vov dad thaj delas savorre kodolaphutripnasqe bera va jekh kherorro ka-i rigjekhe gavesqi, khere. Butpalal sasas. Vov, kajsasas avrl i societetaqi, le saves sasasahavdo o rngo te avel (Bibalenqe!a,Bibalenqe!a) thaj reselas baro, andar kodojake pesqo ternipen na liasas kodova ahavipen;vov, kodo kaj bistardsas o anav vi ebianipnasqo than, kadja sar, maj palal, ihistria avelasas te kerel kadja; vov,praxosarinoj pesqe an-e garavimata le ilesqepe dades aj daja, pe phralen, la piramn, nkebute berena maj anglal kadala te mulinesas,sar pesqo phral, kaj aukerelas pe unukos /nepotos k-ati te merel; vov, kaj garavelas lalumjaar, pesqo ao muj, anindoj ke jekhmanu kaj asal si maj nasul sar jekh biamal andar ke n-ati te avel xatrdo akana xa -trelas pes phuro, pr / dsta phura k- ati temaj paruvel vareso.

Astard les jekh biagorutno uipen, i ka-o kher pe dadenqo, kaj, telrdo, aukerelas pedajaqe vasta te palenbianel les. Maj opre teavelas vov thagar, dad, maj opre e ambi -

cienar, sanas manu: A quin bon quitterCoasta Boacii, sosqe maj sanas lahe e sunele ternipnasqe?; maj anglal vaj maj palal,avenas te aven palemamboldine, andar ke sian-o thavdipen le butnqo, si lumjaqo, prlumjaqo, na na-i nmaj o bimanuutno, tha vio absolto. Vov krkoro paruvdsas o tamipenan-o bikamipen, o bikamipen an-i zor thaj,dikh, kadava uokiravipen keredsas lesbiprinaripnasqo an-e pesqe jakha: jekhalkimisto.

Ni i frenezia la adulaciaqi, sasas jekh efk topesqe zorqo (k-atilas te avel bikamlo sajekhebare kamipnaa), ni o phutripen ke si sastrdoanar e have n-atilas te tiknrel o xatripen leavrutnripnasqo, atn kana xatrdsas kenasasas les darrin, ke i histria pesqe kheresqiirdelas aj agordelas lea; vov o peravdo leberenar, dikhindoj suno jekh jakhmaripen kajna avelas te nakhel intl o suno, o jakhmaripenkana o aipen d-atilas te bianel les thaj, vilea, vi le praphuren vi le haven.

An-i sala le baroskaminosqi, le sikavi ma -tena le zorqe, ualo, dikhindoj len kadja saraarrdsas len, anar ke ni o kamipen natrebal te avel hudino an-e savorre riga, ajcra paruvdo kaar o importantipen lejakhmaripnasqo. Kothe sasas o baro, o Marius,o ao kaj avelas palal pesqo dad, kaj sasaszoralo pese, jekhe biaukrale aeroa nmajkadja te kerel imprsia, vaj k-ati te garavelpesqe pesqo thagarorresqo bisovipen lertnqo, o savaxtutni parami jekhbarvalrd hajaa, kaj si la jekh nakhaloukaripen, vaj jekh sas orre hajaa, uvli


Godisar tut!Xramosar an-e 5-10 rndur tumaro isipen kana tume drabarde o tksto!

Arakh maj but!Ku drabarne!a,Semas ilrno te palemdrabarav kadava tksto, palal 25 bera kana xramosardem les. Semasterno, godrdo ke i maj sem jekh havo, anar kadava motvo kerdem anar o Harap Parno,jekh i parami le Kreangosqi, jekh phiripen karing mane, an-o nakhlo thaj avutno. Vov saskodova (Harap Parno) sklvo an-jekh nasul sundal, sar vi mane, tha vov aresls agorese tevinarel o nasul e lmjaqo. Xatrdm jekhanutno kamipen sar Harap Parno, te telrav an-oOriento, an-o sundal e Zelenone Thagaresqo, kaar e irlatutne e rromenqe avilenas varekana.Kothe savorre manua, kaar e thagar i kaj sado manu, sas len jekhanutni rang e mortqi sarmirri, areslo kothe lelas man palpale etnikani origna, i xatrdemas jekh rrom bi aarenqo thajtradicienqo, vierno e jekh rasialo sundal. i maj agorisardem o romano anar kodoja ke jekhxanivarutno baxtipen, o Barovazdipen anar 1989, kerds man te inklv anar lil thaj,khethanes averena, te malavas te vazdas an-o ao sundal kodova them savese te na xatrastelutne nmaj ke si amen i rang e mortqi, vaj i hib, vaj i tradice verver e kolavrenqi.Akana, areslo k-o beripen e dadesqo e Parno Harapasqo, kodova kaj ingaravds pesqe orromano identipen aj te phenav xramosardem an-o ternipen kadava tksto tkma ka tetrujarav lesqo nira, te sem me, bi te xatrav khajekh laavipen. Drabarindor kadavafragmento, arakhena an-o tumari d o bibaxtalipen kolesqo kaj zumavel te ingaravel pesetnikano identipen thaj avena te alosaren makar te xoxaven pene, sar biloalo dad e ParnoHarapasqo, vaj te mestren pen thaj te aven paal kodola sar mane, sar tumene, sarmilinur rroma.

Vasle Ionsku

jekhe murguruvesqi, jekh uvli bovriko, kaj zumavel oresipen le nurenqo jekh uaripnasqo kamipen ive agorkadava barvalripnasqo hand specifiko le uvlnqo.

Mirre hava!len, si i vrjma te arakhen o aipen (pesqikrna strafinelas peravdi p-e pesqe punrre, sasas sar jekhmukhipen, vi te avelas voj nmaj jekh mukhipen le princi -purenqo), me tumaro dad, i sem anar kadala phuv (o vastvazdindoj pes, o xoxavnobal umblavindoj makar pe naja, vovpes umblavindoj biautisardo, anar ke kadava dilralo isipen,soa vov aardsas pes sar jekhe purane phugna, sasasbinakhip nasqo va kodola biande anar pesqo mas, akana odoboravrutno). Va, mirre!ana hava!len, me sem Bibalenqo,zumavelas vov jekh paipen karing havene, an-i vrjma kanavon dikhenas lale o strefinalo bibalenqo pesqo ero.

__________________________________________________

I RROMANI LITERATRA

E baxtale rroma 15


Va irdipen1. Xramosar anar jekh barodves saves maj inkers les an-i tiri famlia.

2. Phen les tire kolekosqo sar nakhaves les!


Le krisa le rromenqe-fragmento palal o Valerik Stnesku

Sas i bari Paratuj la Patradqi. hinde balen,bakren, kurkajen. hordilo but rat an-okodova ds. Gtinas pen te peken o mas. Leuvl kerenas sarme vi marikl ankhorenathaj aver guglimata. Le heja bar lolrenaslole anre sar o rat. Le havorre i maj rovenasbokhaar k anenas k sas len svko mdaxamasqi, sas len xamasqo Patrade. Sas jekhpharo ds butqo an-e kodja Paratuj. Sprastenas an-e sa-l riga, asanas, denas dma,tha vi kerenas but.

Te as le vurdonena te anas kat phenenas le trne k trbul te pekas o mas.

Le bale thaj le bakrihe pekenas pen saran-o ve, palal i jag.

Kjda, k-i Patrad, te pharol o prxamasqo thaj i hib te kindl molar thajrakiaar! phende l phure asaindoj.

Le phur thovdine le pir pajea p-i jag, k-ati te tatren paj anar o mas.i lelas pesjagaa tha pajea kiravdo; lenqi mort vojpekelas pes jekvar le masea.

O bal le balenqo thaj le bakrihenqo sasdino tele, na khasena astarde thaj jagaa, thapajea kiravdo; sas rangli lenqi mort, palalkodoja o balo sas ankalavde lenqe pora, tholaspes an-I phuv jekh rovli, palal kodja o balosas makhlo ikena bilavdo, tholas pes p-elese xanc lon thaj sir, palal kodja tholas pespaal I jag angar astarde. O balo or o bakrihosas tovdino pe-l duj katore save aj te avenkatutne or sastrutne thaj trujarelas peslokhores i kana o mas pekelas mito. Kana omas sas mito kiravdo, kerelas pes hindimatala hura an-e lese, le phur thovdindojan-e lese mol thaj sir. Pala so o balo or o

bakriho pekelas pes, lelas pes pa-l kile thajtholas pes p-e jekh bari skafdi, palal kodja,tholas pes p-e lese jekh poxtan parno, uo, k-ati te na undrl o mas peko.

O dujto ds, savatone, le rroma kerenas lemaj palutne but kaj trebunas te aven kerdemaj anglal te avel o ds la Patradqo.

I rt mukhls pes pa-l cxre sgo, maj sgosar orikana. Le jaga sas kerdine, le angarkerdile ukar, ana kodja k-l kata sas uke.Svakone cxra sas la laqi jag thaj pesqemanua thaj phure. Le ukela i maj baenas,sar an-l kol-aver rt, makar le cxre;akana beenas vi von paal I jag, paa lenqemanua. Von sas loale thaj ajle k xalesasbut mas thaj svako mda guglimatenqo, savemaj perenas an-l vast le uvlnqo; le ukelaxanas thaj denas anar pori.

I Patrad ands but lo, but mas peko thajbut pimos. An-l cxre dikhenas lole, glbenithaj zleno rangl. Thonas pen bare skafdxamaa thaj pimaa, but mas peko thaj but loleanre sar o rat pelistrosqo. Le mura sas an-ekli buxle thaj iptena. Le klci kerenas penanar I loli velra, kali or zeleno thaj sa kadjavi o ljbro; thaj I vstja sas pherdo svakomda koakenqi.

Te del o beng an-e tumene, mo, kerdmbut i k-i Patrad, xalm, pilm, tha igilabavdem! phends o Dilda vazdindoj

pes kaar pesqi jag, khelindoj thj marindojana l vasta. Asanas le phur anar lese,tha asanas vi l terne, tha maj but asalas iLnka, lesqi rromni; sas loali k laqo phurosas mulo thaj utilo, sas xasardo thaj sasarakhlo.

Te del o nasulimos an-e tue, he,Lnko, te na khelesa tire phurea, i kanaphadol pes i rt asaimaar! phends I Lraasajndoj.

Xutili i phuri opre, xutile vi aver phurthaj phure thaj khelenas thaj gilabanas thajvazdelas pes i lo pa s-l cxre. O kalimosbisterdsas pesqe kalimasar, ana kodoja k-l fste pherde rangl thaj le koaka parne thaj Ijag kerenas te na maj dikhl pes o kalimostrujal lene. Astarde te kelen vi l terne, vi ltiknorre, astarde te kelen savorre trujal i jag. Ijag lolrelas lenqo muj savo sas pherdo lo. Legrasta thaj le xera durrdesas pes le caxrenar,le ukela ankalavenas penqe danda angl-lkol-aver marindoj pen pe-l kkala arakhle.

O Bakro thaj i Mra nale telal le xuluva lecaxrenqe, nale dur an-o kalimos la rtqo,dur sar sode hudesa le barea. I hei izdralasdaraar, izdralas thaj i phenelas khan,khan. Dikhls p-o Bakro thaj astards terovel.

Mudaren ame-l rroma, mudarel amemurro dad!


2. Phen so barodives inklel anar o tksto!

3. Arakh e tradicionlo elemntur anar o tksto thaj phen kana tu maj inkeres len! Soververimata thaj so miazimata dikhls tut?

Godsar tut!1. Phen kana tu san va e tradicianqo rakhipen. Sosar?

2. Arakh vi e tire kolegosar!

Arakh maj but!1. Puh len e tire ppurnqe sar sas e barodvesa e lenqe vaxtene!

2. Xramosar anar aver e barodves sar kodoja anar o tksto!

3. Arakh e purrane imagine!

I RROMANI LITERATRA

Dikhav suno jekh them 16


Va irdipen1. Des tut god ke si tut va jekh dves e Themesqo Prezidento. So paruvdsas anar tire

manua?

2. Xramosar trin but saven paruvesas! Sikav len tire kolegosqo!

aj te rezolvisares krkorro!1. Drabar i pozia:

Dikhav suno jekh them(Eslmam Drudak Jugoslavia)

Dikhav suno jekh themKaj vi e gae te oven Rroma.Dikhav suno jekh phuv,Kaj e khera phirna ta e vurdona ahona,Kaj e lahe manuesqe phenela pessi les kalo vilo;Jekh than pherdo len, ar barvale,Vea pherde nigle, balvala pherde gil;Jekh than kaj e asia anen te hordnNumaj e baxtar,Thaj kaj nane dar, nane ingar;

i ingar xal pes e xola, sol duj xasdile.Nali vi i dar daraar angl-o rromipen,Manu bi daraqo na anel te xoxavel,Manu baxtalo na anel te orel.ThanKaj sarkon dves o Rrom ajll marro,Akava gudlo marro rromano,germo peko k-i xovli,jekh per marro, duj naja axa ta jekh dand sirta vi jekh gili jekh umipen.Jekh than kaj sa si sikle,

2. Xramosar jekh poezia, buhli cvintet, savi te anderrel pan renda e anavea paruvupen


tar-o havorripen,te phenen e butqe phen parnrrita kalo phral e dromesqe,kaj ajll i jakh kana dikhelsar savorre khetanes parno vast kalo vast,bi ingaraqo, bi xolqo,sa maren i dukh, o il, o nasulipen,

sa hinen e kanre, vazden khera,laven jag te tatren e phures k-o meripenta sa putren neve thana e xurderenqe so

biandn:va, jekh them sunenqo kaj sa anenso lenar barl i baxt e rromenqi.

Godsar tut!1. Ker jekh kadrno (xulav jekh patrin an-e tar kherorre) thaj xramosarel: an-o I-to kadrno e

ivde xatrimata an-o vaxt e drabaripnasqo e poeziaqo, an-o II-to kadrno, jekh anav epoeziaqo, an-o III-to kadrno, jekh imgina ands sugstie tuqe thaj an-o tar-to kadrnojekh phandipen e enutno ivipnaa!

2. Xramosar jekh tksto an-o vaxt e pane minittur anar savo te sikav tut e xatrimata ivdean-o vaxt le rromane hibqi ra!

Arakh maj but!Drabar vi aver pozie le averenqe rromane potur.

I. xatrimata II. jekh anav e poeziaqo

III. imgina IV. jekh phandipen e enutno ivipnaa

I RROMANI LITERATRA

Pesqievalucia II


1. Xramosar trin but saven siklvdn len anar e kotora kadavaqo kaptulo

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

2. Xramosar trin lava save na xatrdn len ___________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

3. Paledrabar o fragmento K-o makar le ratqo anar i opera Katitzi palal i Katarina Taikon,thaj arakh:

4. Paledrabar i parami I rromni thaj i dilbarni palal I Luminica Mihaj oab thaj alosar:

jekh vastni ida _______________________________________________________________

duj sekndaro ide ____________________________________________________________

____________________________________________________________________________

5. Xramosar o xatripen savo anglaldel anar i parami ________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

6. Arakh thaj vakr o dujvakripen makar e Persga thaj i dlabarni _______________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

7. So agorisarimata sas len va rroma e dlabrn dinipen dino e Persigaqo

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

E lahe ene E bilahe ene O vaxt kcia E puhimata savesi len e ene

8. Paledrabar o fragmnto anar o Xolrav tut Europa thaj arakh thaj vakr o paragrfo kaj oautro prinarel pesqi identiteta

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

9. Xramosar sosar o autro si dukhavno. Sikav o biloalo isipen e autorosqo

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

10. Xramosar kana vi tu nakhavds anar kadava situcie ________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

11. Drabar o fragmnto anar Le krisa le rromenqe thaj arakh tradicionlo elemntur euzalutne va kadava barodves

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

12. Arakh e ene anar o tkso ______________________________________________________

____________________________________________________________________________

13. Keren jekh tablovo palal sar dikhel o poto o ivipen e rromenqo?

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

14. Vakras o satar: Kaj I khera phrna ta e vurdona ahona!

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________


I RROMANI KULTRA THAJ CIVILIZCIA

O III-to kaptulo III


An-o kadava kaptulo siklvesa anar e rromenqi histria, lenqidarin, e rromane personalittur. Palal so studisares kodova kapituloaresesa agorese te xatres lenqo ivipen thaj te aj te san barikanoke san rrom. Arakhasa palal:

o ivipen le rromenqo e simblur le rromane selqo e rromane personalittur e siklripnasqo rromano hibqo

I RROMANI KULTRA THAJ CIVILIZCIA

Arakh tut i histria 17


Va irdipen1. Ker but an-e duj!Xramosar an-e pan mintura s so

anes anar histria le rromenqi!

2. Drabar e tire kolegosqo thaj pher e neve informaciena!

3. Xramosar so kames te anes anar le rromenqi histria!


Kaar o agor o XIV-to eliber thaj i k-i pa oXVIII-to eliber, patrds pes an-o doalohand ke e rroma avile anar o Egipt vaj anaraver thana, anar ke an-e evroputne themaphends pen lenqe egiptakos, pharaons (Tran -sil vania), gypsy (Anglia) vaj gitani (Spania),so malavel sa kadja: egipten.

An-e aver thana kadala aven liparde eanavripnaa e zingar (Italia), cigan, tsiganes(Franca), zigeuner (Germania) vaj rroma an-oRumnikano Them thaj an-i Moldova.

Va te dudrel o garavipen so trujarel i rro -ma ni enipen akanutni an-e savorre evro -putne thema, va te priaras lenqi hib thajdarrin, sas trebaipen e konstatcia kerdi eungrikano studento Wali Istvan, avindorstudento kaj teologia an-i Nederlandia,arakhle jekh miazipen makar i hib vakrdilesqe thaj kodoja vakrdi e rroma anarHungria.

E hibutne thaj kulturalikane sikavde,sikaven dudalo ke e rroma si len indikanidarrin, ajutno anar i nrdutno reginoPunjab. Estimisarel pes ke lenqe telripen sasakana 1000 bera.

E rromane hibe si la vastne influncepersi kane thaj armnikane, anar kadaja kesikavel pes o nakhavipen e rromenqe anarkadale thema. Anar Armenia, e rromaxulavden pen an-e trin grpur, avindor

karing nrdo Kali Dervqo, sdo (i an-oEgipto) thaj vesto karing Imprium Bizantino.O butipen e lava anar grekikani hib delsugstie jekh lngo belripen an-o ImperiumBizantino. Kadja, o anavripen cigan avelanar grekikano lav atsiganos, o anav jekheeretikane sekte, savea e rroma n-as nii jekhphandipen, tha savea sas sarane lena va oavrikano dikhipen, o mandaipen avindorkodolea biboldovaj biazbalo.

Rrom si jekh purano lav e rromane hi -bqo, labrdo savaxt va o anavripen etni ka nee rromenqe isipnasqe. Palal e maj zora li kanihipotza (Kenrick, Donald, E rroma anarIndia k-i Mediterana, Col. Interface, Centre derecherches tsiganes Paris, Bu kureti, EdituraAlternative, 1997), o termno avel anar o lavprakritikano dom savo si manu thaj diklspes p-i jekh rig kaj indi kane phirutne avindoranar verver etnikane grpur, save xamisardethaj kerde prandimata an-i Persia, kerindorkothe sar sel thaj avindor karing Eurpa, tha p-i aver rig, kaj jekh etnikano telgrpo anarIndia, savo si vi avdives.

So maj purano liparipen lenqe isipen an-oBalkani, kaj avile palal jekh vaxt dota e lngonakhindor an-o Imperium Bizantino, si amenles anar 1348, an-i Srbia. Anar Balkani,jekh rig telrds karing I Makarutni Eurpathaj I Rtutni Eurpa, avindor sikavde doku -

mentro palal 1400. An-i Rsia vi an-iPlska si pruva anar o ber 1500. Sathaj siulavde p-e

a doua sansa secundar limba rromani elev 1

Documents