1

MINISTERUL EDUCAŢIEI, CULTURII ŞI CERCETĂRII AL REPUBLICII MOLDOVA

Aria curricularăLIMBĂ ȘI COMUNICARE

GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA

Clasele X-XII

GHIDde implementare a curriculumului

Chişinău, 2019

2

COORDONATORI:• Angela CUTASEVICI,SecretardeStatîndomeniuleducației,MECC• Valentin CRUDU, dr.,șefDirecțieÎnvățământGeneral,MECC,coordonatoral

managementuluicurricular• Ala NIKITCENKO,dr.,consultantprincipal,MECC,coordonatoralgrupuluide

lucru

EXPERŢI-COORDONATORI: • Vladimir GUŢU,dr.hab.,prof.univ.,USM,expert-coordonatorgeneral• Ion GUŢU,dr.conf.univ.,USM,expert-coordonatorpeariacurricularăLimbă şi

comunicare

GRUPUL DE LUCRU:• Anna STOLETNEAIA(coordonator),lectorsuperior,USdinComrat• Oxana CONSTANTINOVA,graddid.întâi,IPLT„M.Guboglo”,r.Ceadâr-Lunga• Lidia İUSIUMBELI,graddid.întâi,IPLT„B.Yanakoglo”,s.Copceac,

r.Ceadâr-Lunga• Anna SUCMAN,graddid.întâi,Colegiul„MihailÇakir”,Comrat

3

ÖNSÖZ

Yaşamamız git-gidädiişer. Buüzeräüüretimin kalitesini taaüüsekuura kaldırmaadeyni,onunsistemasınıdiiştirmääplannandı.Elbetki,yapıldıöncäkurikulum(2019y.),angısınagöräherbirpredmetiniçindeliigerçekleştirilecek.Eni(2019y.)kurikulumagöräüüretmäkproţesınıkompetenţiyalaragörälääzımolacekdüzmää.

Onun için gagauz dilinin hem literaturanın üürenilmesindä liţey klaslarında te bukompetenţiyalarıolurnoktalaylım:serbest hem kolay sözleşmäk, annamak, becermäk kullanmaa, lingvistika kompetenţiyaları, kultura hem etiket kompetenţiyaları. Bukompetenţiyalarıhepsini tamannanarsaydık,ozamanüürenicilärkolaybileceklärhemannayaceklarbaşkahalklarında istoriyasını,onnarınçekilmesini,gelmesini,yaraştıra-ceklarMoldovada yaşayanhalkların dilini, özelliklerini, adetlerini, etiket normalarını,yaraştıraceklaronnarıngiimnerini,folklorunu,literaturayaratmalarınıkendihalkgiim-nerinnän,anadilininfolklorunnanhemliteraturayaratmalarınnan.

Gumanitar disţiplinaların arasında, liţeylerdä, neredä gagauz uşakları üürenerlär,ana dili önemli eri kaplêêr, çünkü üürenicinin büütmäk, terbietmäk, üüretmäk hembecermeklerinikurmakproţesındaanadilindänpaalıyoktur.Anadiliüüreniciyibilgi-terbietmäk tarafından ilerleder, hazırlêêr onu insan arasında yaşamaa, biri-birinnänannaşmaa,dünnääpaalılıklarınıbilmääsoradadoorukullanmaa.

Enikurikulumbüükfaydaüüredicileräverer,neçinkionunyardımınnantürlü-türlükullanmak kolaylıkları esaba alınêrlar, yıllık hem hergünkü urok plannarını kurmaadeyni.Bundankaarä,bukurikulumdanüüredicilärgenelkompetenţiyalarıhemsubkom-petenţiyaları (speţifika kompetenţiyaları) kullanırlar, urokların davalarını taa doludangerçekleştirmää deyni, üürenicilerin bilgilerini hem becermeklerini taa üüsek uurakaldırmaadeyni.

Liţeyklaslarınıngumanitarprofilindä,gagauzliteraturasınınüüretmesidominanttır.Hepbuzamanda,bellibişey,literaturayıderindänhemgeniştänüürenmäädeyni,lääzımgagauz dilindän dä bilgilär olsunnar. Bu üzerä eni kurikulumda bir büük bölüm var,angısındadilteoriyasıüüreniler.Gagauzdilininbüünkügündäenönemlifunkţiyaları:

• komunikativfunkţiyası;• kognitiv(informativ)funkţiyası;• estetikafunkţiyası.Üüretmenin sonunadan (XII klas) genç kızlara hem çocuklara lääzımbilgi verilsin,

hemonnarınterbietmesinädä,kulturasınada,gelänyaşamasınınzanaatlanmasınadatemelkoyulsun.

Buradaolurtaabirfikiriçizdirelim:derindänannatmaaüürenicilerä,kibizyaşêêrızçokmillidevlettä,Moldovada.Bizbudevletinvatandaşlarıyız,onuştanliţeyistlärlääzımbecersinnär korumaa kendi etnik hem kultura paalılıklarını hem da saygı göstermääbaşkamilletlerin(moldovannarın,rusların,bulgarların,ukrainnarınh.b.)kulturapaalı-lıklarınaçokkulturalıMoldovada.

4

Eniyapılıkurikulumagöräüüretmäkkiyatlarıdadiişilecek.HemdametodikauurundaüüredicileräyardımcıolmakiçinbireniGighazırlamaakararalındı.

Varumudumuz,kibuGid(metodikateklifleri)üüredicilerätaabiriiorientirolacekkurikulumukendiişindädooruhemdolukullanmaa.FaydalıolurbuGidkalendarhemurok plannarını yazmakta hemda üüretmäk kiyadını kullanarkan, üüsek, profesionaluurunda, liţeyklaslarındaüürenicilerägagauzdilihemliteraturadabilgilerivermektä.HalizbüükfaydaGidverirherbiruroonlääzımnımetodlarınıkullanmaa,onnarılogikaycadüzmäähemdaüürenicilerinbilgileriniderindänkontroletmäähemkantarlamaa.

Bu Gidin neetleri, davaları, predmetin içindekilii, kursun metodologiyası hemkantarlamaktekliflerigumanitarhemrealprofilklaslarındilhemliteraturaüüretmesindäsadeliţeyetapınspeţifikasınıgöstermäähemdaderinbilgilerivermää.

Eni metodika tekliflerindä (Gidtä) üüretmäk tehnologiyaları hem kantarlamakstrategiyalarıverili.

Gidin praktika sayfalarında örnekleri üüredicilär urokların (derslerin) proektlerinidüzärkänkullanabilirlär.

5

1. „GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA” PREDMETİN KURİKULUMU

1.1. „Gagauz dili hem literatura” predmetin didaktika konţepţiyası

Gagauzdilininhemliteraturanındisţiplinasınıüürenärkän,yıl-yıldanokulcularınsöz-lerini lääzım ilerletsinnär, taa dolu, taa zengin onnarın lafetmesini leksika tarafındanyapsınnar,kiokulcularbilsinnäranadilinikullanmaadiilsadeurokta,şkolada,amaso-kaktada,evdädä,herbiriştädä,topluşlardada,takrirhemyaratmayazmaklarındada.

Alalım esba, ki „Gagauz dili hem literatura” predmeti 2019 y. kurikulumuna göräintegrir formasında üürenilecek. Uroklarda gagauz artistik yaratmaların yardımınnangagauzdilininteoriyasıverilecek,üüretmäkdataaüüsekuurdaolacek.

2019 y. yapılı kurikuluma görä gagauz dilinin hem literaturaının üüretmesindä/üürenmesindä ilk erä disţiplinanın speţifika kompetenţiyaları koyulêr. Gagauz dilininhem literaturanın üüretmesindä liţeyistlerdä lääzım oluşturmaa bir kompetenţiyasisteması,angısıüçbölümdänkurulu:

• genel(öz)kompetenţiyalar,angılarıgenelüüretmäkiçindekiliinäbaalı;• predmetlärarasıkompetenţiyalar,angılarıüüretmäkpredmetlerinhemarealların

belliedilipaylarınabaalı;• speţifikakompetenţiyalar. Bukompetenţiyalarınsoylarıgagauzgagauzdilininhemliteraturanınüüretmesindä

speţifikakompetenţiyalarıngerçekleştirmäketaplarınıoluşturêrlar.Psihologiya hem pedagogika aspektinä görä genel speţifika kompetenţiyalar

yardım ederlär gerçekleştirmää üüretmäk çıkışların o bilgi, becermäk hem paalılıkdavranmaklarınüüsekuurunu,angılarılääzımüüretmäkproţesindäoluşturulsunnar.

Üüreniciläranadilinidoorubecersinnärkullanmaa,anadilindäkendifikirlerinibe-cersinnäraçıklamaa,anadilindäkendiüüsekduygularınıürekdalgalanmasını,cansıkı-lıınısöleyläbilsinnär,herbiradamınsözünäsözbulsunnar–buduranadilinin,gagauzdilinin,enönemliüüretmäk/üürenmäk prinţipi.Bundankaarä,gagauzdilininhemlite-raturasınınüüretmäk/üürenmäkproţesindäbaşkadaprinţiplärgerçekleneer:• bilim prinţipininägöräartistikyaratmalarınanalizihemdilteoriyasınınmaterialları

lääzim bilim tarafından bakılsınnar, üürenicilerin bilgileri üüsek uurda olsunnardeyni.Bunadeyniüüredicilerindäbilgilerilääzımkaavihemderinolsunnar,angısınabüükyardımbukurikulumverer;

• perspektiva prinţipinindavasınıçözmäädeyni,üüredici lääzımuroklardadevamnıişlesinoüürenicilärlän,angılarıkendiyaşamasınıanadilinäbaalayaceklar,angılarıgelän zamannarda gagauz dili hem literatura üüredicisi olaceklar, angıları ana diliproblemalarınınçözmesinäkatılaceklar,dilhemliteraturauurundaaaraştırmalarlanzanaatlanaceklar;

6

• teoriyanın praktikaylan baalantısı prinţipi ozaman gerçää çıkacek, açan kabuledilmişteoriyabilgileripraktikadakullanılaceklar,açanüüreniciläronnarıhergünkülafetmesindäkullanaceklar,doorubileceklärhembecerecekläryazmaa;

• yaşamanın hem incäzanaatın aralarında baalantı prinţipi.Buprinţipägöräüüreni-cilerdäkreativlikkompetenţiyalarıterbiedilecek,üürenicilärbecerecekläryaşamanıngözältaraflarınıkötütaraflarındanayırtmaa;

• göstermäk prinţipini.Buprinţipägöräüüredicihemşkolacıların sözlüünü zengin-neder,hemonnarıestetikatarafındanterbieder,hemüürederkendidüşünmeklerini,bakışlarını,fikirleriniserbesthemlogikaycadooruaçıklamaa;

• semantika prinţipi. Bu prinţipin tamannaması gösterer ona, ki üürenicilerin sözüzenginnensin,dilbirciklerininmaanalarıannaşılıolsundiilsadekonteksttä,amakon-teksttänayırıda;

• janra hem stilistika prinţipiizleer,kiüürenicilerinaazdanhemyazılısözleşmesiiler-lensinhemdüzgünolsun;

• sözleşmäk prinţipi.Kullanmaadilinicäbirsözleşmäkkolaylıını;• aktiv aaraştırmak prinţipi.Aaraştırarkaneniinformaţiayı,üürenicilärkendibilgileri-

ni,becermeklerinigagauzdilindähemliteraturasındaüüsekuurasavaşaceklarkal-dırmaa;

• autoterbietmäk prinţipitemelleneerona,kikabuledilmişbilgileriüürenicilärkendi-kendilerininterbietmesini,kendi-kendilerininruh,annamak,seslemäkbecermekle-rinizenginnetsinnär.Gagauzdilihemliteraturapredmeti,anadiliolarak,kişininhertaraflıterbietmesindä

birbüükfaktordur.Oliţeyistlerdäsözhemkomunikativbecermeklerinioluşturêr,angılarıyaşamanın türlü-türlü sferalarında lääzım. Bundan kaarä, gagauz dili predmetininiçindekiliindä var çok material gagauz halkının hem Gagauz Erindä, MoldovaRespublikasındayaşayanbaşkahalklarındaistoriyailerlemesiiçin.

Gagauzdilihemliteraturaüüretmesininkonţepţiyasıbelliedilergumanistpedagogikaparadigmasının yardımınnan. Onun en önemni davası: üürenicilerdä üürenmeyäinteresiuyandırmaa,işbirliini,saburluunu,improvizaţiyazenginniini,aaraştırmayıhemdooruluun bulmasını esaba alarak. Literaturayı üürenmäk konţepţiyasının temelinidüzerlär:

a) açmalıüürenmäkteoriyası(epistemologiya),angısıaçıklêêrestetikakanonnarını,annamaadeynidünneyi(katarsıs,süretteoriyası,artistikyaratmanınbütünnüühemçokuurluölçüsü);

b) paalılık (kıymet) teoriyası (aksiologiya) – artistik,moralhemkulturapaalılıkları,onnarınilişikliikişininstrukturasına;

c) germenevtika(ekzegetika)temelleneradamın(insanın)içändakıkendidenemek-lerinä (prinţiplär toplumu gibi literatura olaylarına interpretaţiya, açıklamakyapmaa deyni). Ki teksti annamaa, artistik süretleri karşılaştırılêr kişinin etik,estetikintelektualdenemelerinä;

7

d) incä zanaat annamak psihologiyası sayıklêêr ölä bir bakış artistik yaratmasına,nicäanibirtoplum(birbölük)estetiknışannarıuyandırêrinsannardaemoţiya,duygu.Buteraftanbitkincietaptaliteraturaüürenmesindätemelsoruşdiilokadarokumaaannamaateksti,nekadarotekstianalitikuurundanbakmaa,kifikirlemäkproţesiniokuyuculardailerletmää;

e) terbietmäk teoriyası şkolaüüretimuurundagumanizaţiyaproţesini gerçekleer,başka türlüdemää, yardımeder kişinin yaradıcılıkmoralözünüoluşturmaa, kikendi-kendisinäaçılsın,başkainsannarıhemonnarınyaşamasınıannasın.

Bu ayırılmış metodologiyaya görä baş üüretmäk prinţipleri dä üzä çıkêr, angılarıbir taraftan akademik literatura bilim şkolalarına dayanêr (mifologiya, psihologiya,kultura,istoriyah.b.),öbürtaraftan,zamandaşbilimteoriyasına:literaturabilimanalizkonţepţiyası nicä bir dialog avtorun hem okuyucunun arasında, strukturalı poetika,dünnämillet süreti içinannamak,hemtekst teoriyasıhemgermenevtika.Bununnanbarabar büünkü üüredici var nicä kullansın nicä tradiţional bilim analiz metodlarını(istoriya-kulturologiya, yaratmaları istoriya soţiologiya, biografiya, yaratmalı-genetik),ölä enilerini dä (strukturaları, semiotika, stilistika, mikroanaliz, kuşku-dikat okumak)hem funkţional metodunu (kritikli artikollarını üürenmäk, soţiolocik aaraştırmalarınıyapmakh.b.)

Dayanarak literatura bilim aaraştırmak metodlarına, uydurarak onnarı kendidavalarınahemneetlerinä,şindikiliteraturametodlarışkoladakendimetodikasisteminiçıkardıdaenönemlisoruşlarıbellietti:literaturayaratmasınıokumak,artistiktekstinäanaliz, literaturayaratmasınahemteksttändışarımateriallarakomentariya, literaturayaratmalarıngerçeklenmesiincäzanaatınbaşkasoylarınahemformalarında,literaturayaratmalarınmotivlerinä görä hem yaşamak annamaklarına görä üürenicilerin kendiyaratmaları.

1.2. İnovaţiya tehnologiyalarına göra üüretim

Büünkü üüretim temelin önemninii – diilsadebilgiüüreniciyavermää,amakişininsoţial aktivliini yaşamanın herbir situatiyasında terbietmää. Kişi lääzım hazır olsuncümnätopluluunailinkatılmaa,hemdacümnedäkendierinibulmaa.

Tehnologiya – bütün proţeslär, metodlar, angıları rezultatı neetli edinmäk içinkullanılêrlar.

Nicädägimnaziaetapında,liţeyklaslarındadagagauzdiliuroklarındamodulä görä üüretmäk tehnologiyasını kullanȇrız.

Modul üüretmenin tehnologiyası, verer kolaylık ilerlensin liţeyistlerin üürenmӓkhemözel tarafları. Bu tehnologiyanın önemni özellii – onun integraţiya kalitesi, zerämodul–içindekiliinhemtehnologiyanınbütünnükbirlii,onunüürenmesigerçeklenertoplam tehnologiyalarından. Modul üüretmenin özü: üürenän taa çok kendibaşına

8

var nicӓ işlesin, verilmiş ona individual üüretmӓk programasınnan, angısına girerinformaţiyabankı.Birmodulvarnicӓsayılsınnicӓüüretmäkprograması,içindekiliinӓ,üüretmӓk metodlarına hem kendibaşnın çalışmak uuruna gorӓ olsun individual.Onuştan taaderindän izleyelimçeşitli tehnologiyalarını: tradiţionalhemda inovaţiyatehnologiyalarını.

Tradiţional üüretim.Budeyimä cuvap vermäk içinbakalımayırı-ayırı neo: tradiţional üüretimi, başka

laflan „desteklemak üüretimi” onun neeti tradţtional uurunda bilgi vermää hem dainovatiyatehnologiyalarınuurundabilgivermää(enitehnologiyalaragöra).

Desteklemäk üüretimi.Oölaüüretimprotesi,angısınınyardımınnanbizkultura için,cümnätoplumu için

uşaklarınbilgilerinisadedestekleeriz(dayaklȇȇriz,tutturȇrız).Desteklemäküüretimitradiţionaltehnologiyalarınsırasınagirer.Okullardabutürlü

tehnologiyalardakullanabilirlär.Tradiţional üüretimi, nedir o?• Tradiţional üüretimi – bu termin kendi adındamaanasını taşıyȇr. Başka laflan:

tradiţionalmetodlarnıkullanarak,bilgivermäk,üürecinilerinellerinäkoymak.• Tradiţionaluroonörüyüşünüesabaalalım.Dersiüüredicibütünklasınüürenici-

lerinnänörüder,götürer,enimaterialıvereräk(annatmak,açıklamak,fikirlemäk),onnarınbilgilerinihembecermeklerinioluşturȇr,soraüürenicilerdäncuvapaler,notalȇȇr.

• Tradiţionalüüretiminmetodikasıreproduktivuurundakurulu.Üüredicienöncäçalışȇruşaklarahazırlanmışbilgivermää.Üüredicitekfaydalıkişibutürlüüüretimproţesindä.

İnovaţiya tehnologiyalarına görä üüretim.Bu türlü üüretimin götürülmesi hem sonuçları eni (inovatiya) diişikliklerini,

tehnologiyalarınıüüretimprotesinägetirmää,geçirmääyardımederlärhemdäüürenici-däntürlüsituaţiyalardaaktivpozitiyasındabulunmasınıisteer,kabuledilmişbilgilerinidayaşamaktakullanmasınıbekleer.

Annamakuurunda„inovaţiya”odiilsadeeniliklerinyayınnanması,daadılması,amaoölabirproţes,açanuuraşımuurundabaşkadüşünmäkstilindäüüretimdüzüler.Bukategoriya diil okadar vakıda, nekadar kalite uurunda diişilmeklerä baalı. İnovaţiyauurunda diişilmeklär bir kanon gibi üüretim proţesinä girdi, çünkü bunu büünküyaşamakisteer.Birkeräunutmaylım,kigençlerimiziyaşamakyollarınadoorutmalıyız.

İnovatiyaüüretiminaçıklanması:• İnovaţiyatehnologiyalarıüüretimdä.• İnovaţiyametodlarıüüretimdä.Buterminnerinaktuallııbellioldu,açanüüretimbütündünnedäkrizisä girdi.Вelli

oldu, ki tradiţional metodları, angıların yardımınnan bilgi eldän-elä geçiriler, kişilär

9

okullardansorayaşamanınsoţialhembaşkauurlarındabişeyeniledämeräl.Başkalaflangençlärbeceriklikedinmedäninsantopluluunakolverilerlär,çıkȇrlar.

Seftäbufikir1979 yılda, Rimdameydanaçıktı.Dokladınadıydı„Sınırsız üürenmäk” (ElmandraM.,MalitzaM.)Ondansoraterminnärbütündünneyädaaldılar:Amerikaya,Yaponiyaya,Germaniyayahembaşkadevletlerä,neredaüüretimproţesindäreformalarbaşladılar.

İnovaţiya üüretimin metodların temel grupaları.Bumetodları dört grupaya olur bölelim üürenicilerin hem üüredicinin aralarında

baalatılara(komunikatiyaya)göra:• Kendibaşınaüüremnäkmetodu.• Pedagogikametodu„biri-öbürünä”.• Üüretmäkproţesi„biri-çooyuna”.• Üüretimkomunikatiyauurunda„çooyu-çooyuna”.

Kendibaşına üüremnäk metodları.Kendibaşınaüürenmäkmetoduilerledibüünküenibilgitehnologiyalarıntemelindä.Tradiţional üüretim sistemasında kendibaşına üürenmäk olabilirdi sade kiyatların

yardımınnan. Eni bilgi tehnologiyaları yardımcı oldular çok enimetodların peydalan-masına. Bu sistemaya görä üüredici baalı üüretim resurslarınnan (multimediyaavadannıkları),hemdaçokaazbaalıüürediciyä,yadabaşkakişiyä.

• Tradiţional üüretimi: Tiparlısızıntıları

• İnovaţiya üüretimi: audio-vidiomaterialları; kompyüterüürediciprogramalar; elektronvariantındadergilär; internethembaşkaüüretmäkmateriallarıkompyüterdän.

Pedagogika metodları „biri-öbürüna”.Pedagogika metodları „biri-öbürüna”, bu metod baalı induvidual üüretima, açan

üürediciüüreniciyi,yadaüüreniciüüreniciyiüüreder.Bumetodutamannamakolabilir,açanüürenicibilgiedinertelefonunyardımınnan,seslipoçtanınyardımınnan,elektronpoçtanınyardımınnan.

• Üüretmak baalantıların harakteri: üürenici-üürediciylan; üürenici bir başka kişiylan;

• Tehnologiyalar: telefon sesli poçta, elektron poçtası.Üüretmak protesi „biri-çooyuna”„Biri-çooyuna”. Üüretimintemelindäüürediciklasınönündäannadȇrhazırmaterialı.

İlkbakışgösterer,kibutradiţionalmetodu,amainovaţiyatehnologiyalarınyardımınnanbuüüretimprotesieniformasındailerleer.

10

Deecez,uroklardayazılıaudio-vidiokasetalarda,yadatelevideniyadakolverimneräeklenerlär uroklar (elektron formasında düzülü formasında). Bu formada derslärolabilirlär diil tradiţiyalı uroklar (topla gazetalardan statyaları temaya göra; aaramaterialları, angılar seni hazırlayacek diskusiyaya h.b.) Başka laflan: tradiţionalformasındaurok,amainovaţiyatehnologiyalarıkullanılı.

Komunikatiya uurunda üüretim „çooyu-çooyuna”Bu türlümetodları kullanarkan, kişilär üüretim protesindä çok aktiv biri-birinnän

baalı. Baalantı olabilir üüredicinin hem üürenicilerin aralarında, yada üürenicilerinaralarında,neredäonnarbilgileribarabaredinerlär.Bumetodlarınönemniliibellioldu,açan inovaţiya tehnologiyaları ilerlemääbaşladı hemdaüüretimproţesindäbüükerkapladı.

Bumetodunilerlemesi–bütünklaslandiskusiya,yadakonferentiyadüzmää.Audio-vidio tehnologiyaları, temel olȇrlar inovaţiya tehnologiyaların metodların sırasınıüüretimproţesindädüzmää.

Enitehnologiyalarınyardımınnanyapılıkonferentiyalaryardımederlardiskusiyadapayalannarbirvakıttabiri-birinnänbaalantıyapsınnar,biri-birinäsoruşlarısorsunnarhemdacuvapversinnär.Buçokpaalıbirdidaktikametoduüüretimproţesindä,çünküliţeyistlärüürenerlärkendibakışınıaçıklamaa,arkadaşlarıncuvaplarınıdoldurmaahemdoorutmaa.Metodlarınsırası:debatlar,modeldüzmäk,rollerägöraoyunnar,diskusiyadüzängrupalar,forumlar,proektdüzängrupalarh.b.

Büünkü inovatiya tehnologiyaların temel tipleri.İnovaţiya üüretimini gerçekleştirmäk için, aşaada gösterili tehnologiyaları kulla-

nabiliriz:• Tiparlımateriallar.• Audio-vidiokasetalar,disklär.• Telefon.• Elektronpoçtası.• Kompyüterdaüüretimprogramalar.• WorldWideWeb.

11

2. „GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA” PREDMETİN KURİKULUMUN DİDAKTİKA PLANNAMASI

2.1. „Gagauz dili hem literatura” predmetin kurikulumu nicä bir didaktika proekti

„Gagauz dili hem literatura” kurikulumun harakteristikası hem onun eri üüretim programanın strukturasında.

„Gagauzdili hem literatura”disţiplinanınKurikulumu–normativbirdokumenttir.Onun temelinä eski kurikulumdan en faydalı, efektivmetodikalardanmaterial alındıhemeniliklär koyuldu, ki üüredicilerähemüürenicilerä yaradıcılık uurunda taa kolayhemmeraklıolsunçalışmaa.

Liţey etapında „Gagauz dili hem literatura” disţiplinasını kompleksli başarêrızgerçekleştirmääː

• literarhemnonliterartekstlerdäkomunikativbecermeklerininilerlemesindä,on-narainterpretaţiyayapmasında;

• lingvistikahemkomunikativbecermeklerintekrarlamasındahemkaavileştirilme-sindä;

• praktikasınışlarında,dayanaraktekstä,okumak,yazmak,lafetmäkbecermekleri-ninoluşturmasında;

• üürenicilerinbiri-biriniyadakendinikantalamakbecermeklerininçalışmalarında.„Gagauzdilihemliteratura”predmetigerçekleştirileceküçuurda:dil (tekrarlamak),

literatura, sözleşmäk,angılarınıüürediciuygunbaalayabiliruroonetaplarında.Literarhemnonliterar tekstleri, nicä komunikativbirimihem informaţiya sızıntısı,

üürenicilerinkomunikativkompetenţiyasınıtaaderindänoluşturacek.Busoytekstlerdädilbilgileri,komunikativelementlerivererkolaylıkannamaa,interpretaţiyahemanalizyapmaa.Kurikulumdaverilitekstleriayırarkan,hesabaalındıgenelkriteriyalarː

a) üürenicininyaşına,bilgihemkulturauurunagöräuygunnuk;b) çeşitlilik–başka-başkaavtorlarınhemtekstlerinfragmentlerinikullanmak;c) paalılık–diilsadetekstinterbietmäkneetini,amamillihemglobalkulturaların

oluşturmasınıdahesabaalmak;d) meraklandırmak–onunyardımınnanüürenicinintaaçokhaveziolacekokumaa

hemdakendiestetikaduygularınıilerletmää.Predmetingenelprinţiplerinädayanarak,üüredicimutlakhesabaalêr:a) X-XIIklaslarda„Gagauzdilihemliteratura”disţiplinanınstandartlarını;b) herbirüüreniciyä,herbirklasahemoüüreniciyä,angısınınvarözelüüretimiste-

diklerihemzorlukları,üüretimstrategiyalarınuygunnuunu;c) sıralıdidaktikamodelinkurmasını,notalamasını,sözleşmeyäpozitivdavranması-

nıhemüürenicininkendikomunikativbecermeklerinäinandırmasını;

12

d) okunmuş tekstlerdä özel bakıştan dünnenin görmesindä becermeklerin ilerlet-mesini;

e) kritika,refleksivhemavtonomfikirlemenindebreştirmesini,dürtmesini;f) notalamaktaloyalolmasını;g) üürenicininbaşarılarınbelliedilmesini.„Gagauz dili hem literatura” disţiplinanın uzun zamana didaktika plannamasında

kurikulumun kullanmak kolaylıklarınnan tanıştırmak. Uzunzamanadidaktikaplannamasınicägimnaziyaklaslarında,öläliţeyklaslarında

temellenerkonkretspeţifikakompetenţiyasına–subkompetenţiyaya–temel/integrirbirimneriniçindekiliinä-üüretimişlerinä–notalamakçalışmasına.

Anadilindäüüretimproţesinilerlemesindäbaşbirimi–integriruroo,integrirkursu.Literar/nonliterartekstleriyardımcıolêrintegrirbirimneriniçindekiliinigerçekleştirmää.Üüredicinindahakıvardidaktikaplannamasındataaserbestolmaahemokararıbulmaa,angısınıosayêrenuygun,kikendiklasındadidaktikaproţesinitaaefektivoluşturmaa.Temel/integrirbirimneriniçindekiliisaatlarlanvarveriliherbirklasadeynikurikulumunstrukturasında.

Üürenicilärhavezlänüürensinnärdeyni,nekadartaaçokeniinformaţiyakabletsinnärdeyni,neredähemnicäkabledilmişinformaţiyayıkullanmaaannasınnardeyni,onnarılääzımmeraklandırmaa: türlü üüretmäk davalarını didaktika oyunnarın yardımınnançözmää,taaçeşitliişvermää(krosvord,rebus,oyun,proekt,prezentaţiya,rezüme,referat,Curiculum (Kurikulum) Vitae, individual iş (portfolio) hem başka), başka kaynaklarınyardımınnan(yardımcıliteraturaylan,yayınnarlan/publiţistikaişlärlän,televideniyaylan,internetresurslarlan)informaţiyayıliteraturadayadakonkretyaratmayıbulsunnarhemkullansınnar.

Liţeyistlerinmoţivaţiyauurunuuroktaüüseltmäädeyni,bütünçalışmaksistemasınılääzım döndürmää onun kişiliinä hem istediklerinä. Uroklarda ilkin hesaba alınêr oproblemalar,angılarınnanrealyaşamaktaüürenicilärvarnicäkarşıgelsinnäryadakarşıgelerlär.Buradayokverilisöztemaları,nicägimnaziyaklaslarında,amavarmodullär:sözleşmäk kulturası, soţial dokumentlerin kurması, şkola yaratmaların soylarıh.b..

Hesabaalarsak,aniliţeyibaşardıktansoraüürenicivererBAKekzamennerini,neredägumanitarprofildäanadilimutlakaveriler,şkola yaratmaların soyları–modulüönemnierikaplêêrbirimneriniçindekiliindä.Sıralayalımyaratmasoylarını:

10-cu klasta: yaratma – personaja harakterisitka, yaratma-yazdırma, yaratma –analiz(yaratmanınokumasındansora).

11-ci klasta: yaratma-fikirlemä,yaratma-sintez,yaratma–literaturapatredi,yarat-ma–baalantılıanaliz(yaratmanınokumasındansora).

12-ci klasta: yaratma-paralel,yaratma–literaturapatredi,yaratma–baalantılıana-liz,yaratma–kinonunhronikası,spektaklininhronikası.

Kimiyaratmalarınsoylarıenilikgagauzdilihemliteraturapredmetingötürmesindä.Sözgelişi,yaratmalarınyazmasınıvarnicäpayedelimbütünüüretmäkyılınsüresindä.

13

Kurikuluma temelleneräk, kalendar plannarı düzüler. Plannarın örnekleri verileraşaada, öbür metodologiya bölümündä. Üüredicinin hakı var doldurmaa hemgenişletmää bu strukturayı başka komponentlärlän ölä, nicä o sayêr lääzımnı, esabaalarakklasınuurunu,üüretimmaterialınzorunuh.b.

Üürenmektä üürenicilär materialın içindekiliini uydurêrlar, yaraştırêrlar, bu üzeräonnar lääzım durmamayca düşünsünnär; analiz, sintez yaparkan, kendi çıkışlarını,kararlarını inandırsınnar; çok cuvabın arasında doorusunu bulsunnar, ayırsınnar,tekstleräinterpretaţiyayapsınnar.Birderstäüürenicilerälääzımtürlüişlärhemsınışlarverilsin;işmikrogrupalarda,individual,diferenţialhemtoplambütünklaslangeçsin.

Bitkivakıtlarda internet taagenişyayılêrhemdilüüretmäksferalarındakullanılêr.İnternetresurslarıfaydalıolsundeyni,üürenicileräverilerbelliişsoylarıyapmaa(slayd-şou, proekt, elektron kiyatları okumak, elektron sözlüklärlän işlemäk h.b.). İnternetresurslarıbibliografiyadaveriliolacek.

„Gagauz dili hem literatura” disţiplinanın kurikulumun başka disţiplinalarlan baalantısı

„Gagauz dili hem literatura” disţiplinanın baş neetleri – üürenicilerdä sözleşmäkkompetenţiyasını ilerletmää, artistik literatura tekstlerinä interpretaţiya yapmasındabecermeklerinioluşturmaa.Kabletmäähemannamaagagauz literaturasınıbir faktorgibi,angısıgagauzhalkınınmilletkendibilinçliiniyardımederoluşturmaa,kiyaşamaktapraktika hem cümnä işbirleşmesindä yaradıcılı hem aktiv olmaa yardım edecekläronnara.

Liţeyklaslarında„Gagauzdilihemliteratura”disţiplinasındaüüretmäkproţesilääzımotürlüdüzülsün,aniteoriyamaterialıçetinbaalıolsunyaşamaktapraktikabecermek-lerinnän.Budavayı tamamnamaavarnicäozaman,açanolacekbaalantıbaşkaşkoladisţiplinalarınnan.Üüretmektäolaylarınbaalantısınınönemnii,lääzımnııiçinyazardılar:Y.А.Komenskiy,F.А.Disterverg,İ.F.Gerbart,İ.G.Pestaloţi,K.D.Uşinskiyh.b.

Disţiplinalararasıbaalantısı–birinci,predmetlerinarasındauyanneetlärhemiçin-dekililär;ikinci,üürenärkänkimiolayları,predmetlerinarasındalääzımnımaterialınkul-lanması.

Liţeyklaslarındaçetinbaalantıvaranadilinhembaşkadillerin(romındili,rusdili,inglizdili)arasında.Liţeyistlärnicäanadilindä,ölädäbaşkadillerdäkurêrlartürlüsoţial dokumentlerini: CV-i, bildirim, ofiţial yazışmakh.b.Yada,alalım,sözstillerini,angılarınaakţentyapılêrliţeyetapında.Varnicäüürenicileräteklifetmääpraktikasınışlarındabaş-kadillerinüürenmesindänkabledilmişbilgilerinikullanmaa.

Başkataraftan–dilinpeydalanmasını,istoriyasını,onunilerlemesiniolurbaalamaahalkınistoriyasınnan,neredänışannanêrhalkımızınyaşamasındanoluşlar.Butakımger-çekleneristoriyaylantransdisţiplinarbaalantısı.Nicäinsansözühemonunfikiriişleer,anotomiyauroklarındageçerlär.Dünnedähalklarınzenginniihemonnarlanbaalıdille-rinvarolması–geografiyauroklarındah.b.

14

Yoknicäsölämemäägagauzdilinhemzamandaş informaţiyatehnologiyalarınara-sında büük baalantısı için. İnformaţiya tehnologiyaları geniştän kullanılêr liţey klas-larda, nicä uroklarda, ölä dä dışmeropriyatiyalarda.Neredä biz göreriz baalantıyı, oproektlerinhazırlanmasında,açanüürenicilärproektlerinikorumaadeyni,hazırlêêrlarprezentaţiyalar.Buyaştauşaklarbüükhavezlängözäl,zenginresimnärlän,animaţiyaylanyapêrlarprezentaţiyalarını.

Elektronsözlüklerinkullanılmasıkimizor,annaşılmazlaflarınçevirmesindägenäme-raklıişüürenicilerädeyni,buyardımedersözzebelliinizenginnetmäähemsınaşmakla-rınıinformaţiyatehnologiyalarınakaavileştirmää.

Anadilinbaalantısınıbaşkadisţiplinalarlan,onnarınarasındabilgilerinkullanılma-sıyardımederlärilerletmääliţeyistlerinlingvistikauurunu,üüselderlärsözkulturasını,etiketini,terbiederläryazmakustalıını,kırnaklıınıhemgenişlederlärüürenicilerindün-nägörüşünü.

Gagauzdilihemliteraturauroklarındasadeüüredicibütünkuvedinnänpredmetlära-rasıbaalantıyıyapabilir,hesabaalaraküürenicilerinkişiliinihemistediklerini.

2.2. Uzun zamana didaktika plannaması

„Uzun zamana kalendar plannaması” annamanın açıklaması hem bu proţesin ge-nel harakteristikası.

Uzunzamanakalendarplannaması:• önetim dokumenti,angısınıüürenmäkyılınçeketmesindäherbirüüredicikurêr/

düzerherbirpredmettähemvarnicäüürenmäkproţesinilerlemesindä,üürenici-lerinbaşarılarındinamikasınabakarak,kimidiişilmekleriyapsın;

• lääzımolsunfunkţional instrumenti,angısıyardımedeceküürenmäkplanınstruk-turasınagörätemel/integrirbirimneriniçindekiliinihemkantarlamayıgerçekleş-tirsin,koyarakneetüürenicilärlänkurikulumunkompetenţiyalarınıtamamnasın;

• lääzımolsunkendili/personal harakteri,birleştirsindidaktikanormalarınıüüredi-cininyaradıcılıınnanhemprofesionalkompetenţiyasınnan–angısı, ilkin,faydalıolaceküüreniciyä;tiparlıuzunzamanakalendarplannamasıyardımcıolurkendiproektlerinkurmasında/düzmesindä.

Uzun zamana kalendar plannamasına girer:• önsöz(titulyapraa);• predmetinadministraţiyaetmesininproekti(varkurikulumda);• temel/integrirbirimnerin(modullerin)içindekiliinproekti(varkurikulumda);• okumakiçinteklifediläntekstlär(varkurikulumda).Uzun zamana kalendar plannamasının önsözünä girer bu türlü bölümnär: • Titul yapraa – veriler hepsi haberlär: praktik – üüredicinin üüretmäk kurumu,

disţiplinanınadıÜürenmäkplannarınagörä,bütünyıldasaatlarınsayısı,klash.b.

15

• Disţiplinanınspeţifikakompetenţiyalarıbuklasta–çıkarêrızonnarıkurikulumdanX-XIIklaslaradeyni.

• Bibliografiya–sıralanêrkurikulumproduktlarıdisţiplinada.Kurikulumproduktla-rı:kurikulumX-XIIklaslaradeyni,GİD(X-XIIklaslara)enilenmişkurikulumagörä,üürenmäkkiyadı,üüredicilerädeynimetodikakiyatları,türlümetodikateklifleriliţeyklaslaradeynih.b.

Didaktika plannaması. Metodologiya hem etapların yazdırılmasıDidaktika plannaması – o „üürenmäk predmetin strukturasına” analiz yapması, o

kompetenţiyaların, subkompetenţiyalarınpayedilmesimodullerä görä, angıları uygundizili/koyulu/erleştirilisıravardır/ardısora,angılarıgerçekleştirilersemestranınyadaüü-renmäkyılınsüresindä.

Üürenmäkyılınçeketmesindäen ilkinüüredicilärX-XIIklaslaradeynikurikulumunistediklerinägörälääzımkursunnaruzunzamanakalendarplannaması.Buişiçekede-ceykän,üüredicilärhesabaalêrhepsiuzunzamanakalendarplannamasınagiränkom-ponentleri(bakyukarı).

Bundan kaarä hesaba alınacek liţey klaslarında predmetin konţepţiyası hemspeţifikakompetenţiyaları. „Gagauzdilihem literatura”disţiplinanınbaşkonţepţiyasıkomunikativ. Üürenicileri lääzım üüretmää gagauzça dooru hem gözäl lafetsinnär,türlü-türlü literatura kolaylıklarını, lafçevirtmelerini hemorfografiyakurallarını doorukullansınnar. Buna yardımcı olacek dil teoriyası hem söz teoriyası, angıları literaturatekstlerinkolaylıınnanüürenilecek.

Liţeydä speţifika kompetenţiyaları:1. Verbal işbirleşmesindä kendilik, üüretim (proţesindä) hem cümnä kullanmasında

azdan türlü söz situaţiyalarında sözün ilerlemesi, konstruktiv davranmasını hem kanaat olmasını göstereräk.

2. Gagauz ruh-kultura mülkündä literatura-artistik tekstlerinä interpretaţiya yapması, kritika düşünmeklerini, milli hem cümnä paalılıklarına baalantısını göstereräk.

3. Aazdan hem yazılı tekstlerin kurması, dil (gramatika, leksika, stilistika) uurunda güvenniini, kendibaşına işlemesini hem özelliini göstereräk.

4. Avtorlarların yaratmalarına hem literatura kaynaklarına dayanıp, bütün yaşamasının süresindä kendi ilerlemesi için lingvistika hem okumak görgüsünün kullanması, sorumnuunu, estetika meraklıını, paalılıını kablederäk.

5. Evropa hem global kontekstindä kendi dil hem kultura özelliin açıklaması, çok dilli hem çok kulturalı dünneyä meraklıını hem tolerantlıını, kişiliin bütünnüünü, kıymetliini göstereräk.

Buspeţifika kompetenţiyaları teklifederizherbirkalendar-tematikplannarınçeket-mesindäyazılıolsunnar.

16

Bunnardanbaşka:buplannarıkurarkan,üüredicilärdüşerkullansınnarherbirklastayazdırılı subkompetenţiyalarlan,angılarıveriliherbirspeţifikakompetenţiyasınagörä.Esabalääzımalmaa,anibirmodulüplanakoyarkan,varnicä1-4speţifikakompetenţiyasıseçilsin, 1-6 subkompetenţiyası ayırılsın. Subkompetenţiyaları taa dolu, taa konkretlääzımyazmaa.SubkompetenţiyalarvarverilikurikulumdaX-XIIklaslaradeyni,onuştanyakışêronnarıgöstermääţifralarlan.

Planın ilk hem ikinci bölümneri „Speţifika kompetenţiyası” hem „Kompetenţiya birimneri (Subkompetenţiyaları)” açıklamasından sora, geçelim üçüncü bölümä„Modul”. Temel/integrir birimnerin içindekilii düzülü modullerdän. Örnek gibi 10-cuklası alalım: Sözleşmäk kulturası, Önemni soţial dokumentlerin kurması. Stilistika,Fonetika h.b.Bubölümdäonnarıgösterelimlääzım.

Dördüncü bölümün temelinä predmetin didaktika konţepţiyası koyulu. OnuştandaTemel/integrir birimnerin içindekiliibu türlüveriler.Onnarın sıralıınıuzunzamanakalendarplannamasındaüüredicikendibakışınagörävarnicäerleştirsin.

Beşincibölümündäverilerliterar/nonliterartekstlär,angılarıüürediciylänseçilecek/ayırılacek okumak için teklif edilän tekstlerdän yada uygun nonliterar tekstlerdän,hesabaalarakmodullerdäüüreniläntemaları.

Altıncıbölümdäverilersaatlarınsayısı,edincibölümdä–kalendarzamanı.Uzun zamana kalendar plannamasının strukturası hem örnekleri (variantları).ÖrnekgibiaşaadaverileruzunzamanakalendarplannamasıX-cuklaslaradeyni(I-ci

semestr).Titul yapraa:

MOLDOVA RESPUBLİKANIN ÜÜRENMÄK, KULTURA, AARAŞTIRMAK BAKANNII GAGAUZ YERİN GENEL ÜÜRETMÄK MÜDÜRLÜÜ

_____________________ TEORETİK LİŢEYİGAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA KAFEDRASI

İmzalêêrım:___________________Bakıldı:___________________Liţeyinmüdürü:________________Müdürünyardımcısı:_________________«»_____________2019«»_____________2019

UZUN ZAMANA KALENDAR PLANNAMASIGagauzdilinhemliteraturadisţiplinasında

2019-2020üürenmäkyılınaKlas: 10-cu “A” (real) Saatların sayısı: 102

Üüredici:________________________Didaktikauuru:_______________________

Bakıldıhemimzalandıgagauzdilihemliterarurakafedrasınınoturuşunda:

Protokol__________2019Kafedranınbaşı:___________________

17

Uzu

n za

man

a ka

lend

ar p

lann

amas

ı X-c

u kl

as (r

eal,

gum

anita

r pro

fili)

Speţ

ifika

kom

pete

n-ţiy

ası

Subk

ompe

te-

nenţ

iyas

ıM

odul

Lite

rar/

nonl

itera

r tek

stlä

rBi

rimne

rin iç

inde

kilii

saat

lar

Kale

ndar

za

man

ıre

algu

m

1 2 3 4 5

1.1

2.6

3.1

4.5

5.4

Sözleşmäk kulturası

•Sözle

şmäkkulturası.Leksik

akayn

akları.

•Do

orusözle

şmäközellikleri(komun

ikati

vkompe

tenţiyan

ınnormaları).

•Sözlü

klerintipleri.

•Sözlü

klerinkullanm

ası.

•Elektron

hem

internetsö

zlükleri.

•Ha

lkm

asalı.Yaratm

anınsp

eţifikası,büü

lühem

fantastik

alıelemen

tlär,pe

rson

ajların

tipleri,lek-

sikan

ınze

nginnii.

Masal.„Kö

säada

mın

derm

enindä

”.

Masal.„Faydalı

demeklär”.

1 1 1 1 1 1

1 1 1 1 2 1

02.09

04.09

09.09

11.09

5 1 2 3

5.2

1.6

2.4

3.2

Yaratmasoyu

•Yaratm

ayaha

zırlanm

ak.

•Yaratm

a–an

aliz(yaratman

ınokumasında

nsora).

•Yann

ışlıklaragöräiş.

Masal.„Faydalı

demeklär”.

1 1 1

1 1 13 4 5

3.5

4.5

5.2

Önemni soţial dokumentleri

kurması.

•Öne

mniso

ţiald

okum

entle

ri.•

SV-i.

•Bildirim.

•Ofiţialyazışm

ak.

•Yazm

aa/doo

rutm

aaken

dite

kstin

i.•

Tekstin

doo

rutm

asında

türlü

kolaylıklar.

SV-i.

Bildirim.

Ofiţialyazışm

ak.

1 2 1 1 2 1

1 2 2 2 2 11 2 3 4 5

1.6

2.1

3.4

4.2

5.1

Stilistika

•Ga

gauzdilihem

onu

nfunk

ţiona

lstilleri(bilgile-

rinaktua

letm

esi).

•Artistik

stilin

dädilinözellikleri(bütün

dänba

-kış).

•Lafzen

ginn

iinsti

listik

akayn

akları.

•Legend

a.•

Balada

.

Gagauzlegend

ası.

Seleng

ade

räiçin

Balada

nınbiri„Stuyan

hemtü

rkpaşası”,„Länka

hemtü

rklär”.

2 2 1 1 1

3 3 3 1 1

18

33.1

3.4

Kontrol işi

•Te

st.

•Ko

ntrolişin

äan

aliz(lä

äzım

sa)

1 11 1

1 3 5

1.1

1.2

3.1

5.1

Fonetika

•Fone

tika.

•Vo

kalh

emkon

songarm

oniyası.

•Lafla

rdafone

tikaan

alizi.

•Vo

kalh

emkon

sondo

nmesi.

•V,

H, Y

(lafı

n çe

ketm

esin

dä)kon

sonn

arındoo

ru

yazılması.

•Da

stan

.•

Pilda

Ogu

zdastann

arı.

„Gar

ip

Kam

ber”

Pilda.

„Ka

yıp

ool i

çin

pild

a”

1 1 1 1 1 1 1

1 2 2 1 1 1 11 2 3 5

1.6

2.4

3.2

5.2

yaratma soyu

•Yaratm

ayaha

zırlanm

ak•

Yartma–pe

rson

ajaha

rakteristi

ka.

•Yann

ışlıklaragöräiş.

Pilda.

„Ka

yıp

ool i

çin

pild

a”1 1 1

1 1 1

1 2 4 5

1.2

2.4

4.2

5.5

Literatura

•Literatura–kulturanınbirp

ayıh

emlafın

incäza-

Literatura–kulturanınbirp

ayıh

emlafın

incäza-

naatlıı(u

stalıı).

•Literaturanicäbirilerle

yänfeno

men

.•

Okuyu

cu–te

o,kim

kab

lede

rhem

interpretaţiy

aliteraturayaratm

asınayapê

r.

Dion

is T

anas

oglu

„An

-de

y Ga

laţa

n”

Dim

itri K

ara

Çoba

n „T

alan

tlı m

uzık

a”.

2 1 2

2 2 2

44.1

4.4

çıkış notası

•Test.

•Ko

ntrolişin

äan

aliz(lä

äzım

sa)

1 1

1 1

P.S.Buörne

ktäprog

ramayagö

rähep

sisaatlarv

erilm

edi.Üüred

icininvarhakıeklem

ääorayıyad

adiişti

rmääsa

atların

sayısın

ı.

19

2.3. Kısa zamana didaktika plannaması

Paragraf 1. „Kısa vakıda didaktik plannaması” definiţiyanın açıklaması. Onun prinţipleri hem harakteristikası.

Kısa zamana plannamak (uroon plannaması) – o bir konkret uroon plannaması,angısınıntemasıkurulêruzunzamanadidaktikpannamasınagörӓ.Üüredici,kısazamanaplannamasınıkurarkan,zamandaşurokiçinistedikleriniesabaalsınlӓӓzım.

Zamandaş urok için istediklӓr.

1. Neetlerikoymak Üürenicilerӓkoyulêrkonkret,annaşıklı,tamannayanneetlӓr.Kolayıvarsa,neetlӓrolurkurulsunüürenicilӓrlӓnbarabar,veriliproblemayıesabaalarak.Üürenicilӓrlӓӓzımbilsinnӓr,konkretangıbilgileri,becermekleriuroktaçalışmakproţesindӓkabledeceklӓr.

2. Motivaţiya Üüredicilӓӓzımoluştursunüürenicilerdӓmeraklılık(motiv)hemüürenmӓkproţesinçalışmasına,hemdӓsonbaşarılarınetişmesinӓ.Efektivmotivlӓrolêraktualproblemalarınkarar-lanması,urooniçindekiliinpraktikfaydalıı.

3. Praktikfaydalıı/maanalıı Üüredicilӓӓzımgöstersinüürenicilerӓkabledilӓnbilgilerinhembecermeklerinpraktikçalışmasındakullanmakkolaylıını.

4. İçindekiliinseçimi Urokiçinlӓӓzımseçilsinprogramadabelliediliplannanmışsonuçlar.Kontrolyapılêrsadebubilgilerӓ.Kalaninformaţiyayardımcıolsun,zorlatmasınüürenicileri.Esabalӓӓzımalınsın,kieniikabledilerinformaţiya,angısı:- aktual(uzlaşêrüürenicinininteresinnӓn,annamalı

lӓӓzımnıınnan);- verilersituaţiyayagörӓ,dolaydünnedӓrazgelişlerӓgörӓ,

bilinirinformaţiyayagörӓ;- konkretinsanınduygularınıdebreştirer(informaţiyaya

kendilidavranmakoluşturulêr);- kararlarınalmasıiçintemelolêr(informaţiyanınpraktik

kullanmasıiçindavalarkurulêr);- verbaldavranmasındabaşkalarınayayınnêêr/geçer.

5. İntegraţiyalanmak/birleşmӓk

Bilgilerinintegraţiyaolması,üüretimproţesindӓmetapredmetuniversalkolaylıklarınişlettirmesi.

6. Kurulması Uroonherbiretapıbushemayagörӓkurulması:üüretmӓkdavasınınkoyulması–davanınyaptıınagörӓüürenicilerinça-lışması–çalışmanınsonuçlarınıyapmak–proţesinhemdavayıyapmakuurunkontrolu–refleksiya.

7. Çalımnarınkullanması Lӓӓzımkullanılsınüüretmӓkçalışmanıntürlüefektivçalımna-rı,üürenicilerinyaşhemindividualözellikleriniesabaalarak.Üüredicinintemeldavası–üürenicileriçalışmayadoorudanşartlarıkurmaa.Üüretmӓkdavanınkomponentleri:davanınharakteristikası,içindekilii,verilӓnzaman,cuvabınörnӓӓ,kantarlamakkriteriyaları.

20

8. Sonuçlarıçıkarmak Uroonherbiretapındasonuçlarıçıkarmak,herbiretaptafe-edbackkullanmak.Herbirdavanınyapılmasınakontrollӓӓzımyapılsın,üüreniclerinüürenmӓkproţesinӓkorelӓţiyaolsundeyni.

9. Kendibaşınabilgilerikabletmӓk

Üüretmӓk-üürenmӓkçalışmasındatürlüinformaţiyasızıntıla-rınnan,angılarınarasındabulunêrinternetresursları,üüreni-cilerinkendibaşınabilgikazanmakbloklarılӓӓzımolsun.

10. Bölümnerdӓhemçiftlerdӓçalışmakkurması

Bölümnerdӓhemçiftlerdӓişlemӓkyardımederherbirüüreniciyӓkomunikativkompetenţiyalarınıilerletmӓӓhemkolektivdӓçalışmaknormalarınıüürenmӓӓ.

11. Kendinӓkontrol Kendinӓhembiri-birinӓkontrolsistemasılӓӓzımkullanılsın,refleksiyahemkendiçalışmasıiçinsorumnuuoluşturmakkolaylııolarak.

12. Refleksiya Refleksiyanicӓçalışmakproţesindӓkendiniannamak/tanımak.13. Çalışmanınpozitiv

kantarlamasıÇalışmanınpozitivkantarlamasıüüretmeninpozitivmotivaţiyasınıoluşturêr.

14. Evdekiişinvariantlшhemminimumverilmesi

Evdekiişsadeüüretimprogramasınagirӓnbilgileriniçindekili-inilӓӓzımkaplasın,türlüdavalıolsun,üürenicilerinindividualözelliklerinihemseçimisteyişiniesabaalsın.

15. Psihologikaraatdurumu Uroktasaalııkorumakşartlarınıhempsihologikaraatdurumunkurulması.

Paragraf 2. Didaktik plannamasının metodologiya hem etaplar yazdırması.Uroun didaktik proektin kurması temellener bu elementlerӓ görӓ: • neyӓisteerizetişmӓӓuroonneetleri;• ne lӓӓzım neetlerin etişmesinӓ deyni – içindekilii hem didaktik kolaylıkları

(formalar,metodlar,çalımnarhemtehnikalar,üüretmӓkaraçları);• nicӓbelliederizüüretmeninefektivliini–kantarlamakstrategiyaları.Uroondidaktıkproektinӓgirer:• girişpayı,• uroongidimi/örüyüşü.

I. Kısa zamana klasik plannamak modeli 1. Dikatın çekilmesi.Üürenicilerin dikatını çekmӓӓ var nicӓ ses yada selemneşmӓk formasınnan,

doorudarak onnarın uroon içindekiliinӓ. Bu ilk moment temanın girişindӓ; bütünurok süresindӓ üürenicilerin dikatını tutmak zordur, onuştan üüredicinin profesionalspeţifikakompetenţiyaları lӓӓzımnıdır.Üüredicivarnicӓüürenicilerindikatınıherkerӓbaşka türlü çeksin: resim,muzıka yardımınnan; nesoysӓ laf yada soruş kolaylıınnan;oyunkullanmasınnan.Dikatınçekilmesıetapınfaydasıyoktur,eerklasıuroktaolacaanadoorutmarsa. Bu üzerӓ, üüredicinin davası – seçmӓӓ bu urok için yakışan metoduhem ona görӓ material uydurmaa. Lafta var nicӓ temellensin asoţiaţiya ya serbest

21

yazı, grafiti, oyun; laf var nicӓ rebus yada krosvord içindӓ saklı olsun – en tecil, ki okullanılsın,üürenicilerindikatınıuroon içindekiiliinӓdoorutmaadeyni,bilgilerinihembecermeklerinigeçekleştirmӓӓdeyni.Dikatınıçekmӓkiçinmaterialkullanabiliruroonileridooruçalışmasındada(serbestyazı,ese).

2. Uroon neetlerinnӓn tanıştırmak. Üürenicileriuroonneetlerinnӓn tanıştırmaavarnicӓbirmotivli cümlӓylӓn: „Büün

uroktabiz...,çünkü...”;„Bizimneetimiz...,...deyni”.Dikatınıçekmӓketapıiihazırlandıysa,üürenicilӓrkendileribecerecekgörmӓӓuroonilketapınıhemneetlerinbaalantısını.

3. Üürenicilerin bilgilerini üürenmiş temaya görӓ aktual etmӓk/eniletmӓk. Uroon bu etapı var nicӓ herkerӓ plannanmasın, verilӓn zaman herbir urokta

başkalaşsın. Önemli, ki formaları diişik olsun, uydurulsun soruşların speţifikakompetenţiyalarınagörӓ,lӓӓzımnıbilgilerinhembecermeklerinvarlıınagörӓ.Terminnӓr,temanınhemavtorlarınadları,personajlarınadlarıtemelolur,neyӓgörӓgrafikaycavarnicӓuydurmaaposter,klaster,fişboun,zamanşkalası,angılarıuroktabirmoduliçindӓilerlener.Buetaptakiyattaverilishemayagörӓyadaevdekiişӓgörӓdiskusiyavarnicӓyapılsın,üürenilmişhemenitemalarınarasındabaalantıolarak.

4. Eni materialın açıklaması. Uroonmaterialını (resim, tekst, slayd, tabliţa, audio hem video yazıları) var nicӓ

göstersin üüredici dӓ, üürenicilӓr dӓ. Tekst var nicӓ profesional interpretaţiyasındaseslensin,birfilmyadaspektaklifragmentibakılsın.Buradaçekederortaklıktaüürenmӓk,çünkügrupalarabölünmӓktaailerlederçalışmayı.

5. Üürenmӓk/üüretmӓk proţesi. Eni temanın üürenilmesi. Buetaptaaçokvakıtkaplêêr,burada“bilmemektӓn”“bilmeyӓ”geçmӓkolêr.Üüredici

düşüner üüretmӓk işlemnerini, onnarın sonuçların etişmesinӓ doorudêr. Üürenicilӓrvarnicӓkabletsinnӓrindividual,çiftlerdӓ,grupalardaçalışmakiçindavayı;informaţiyaişlettirmӓkiçin;tekstlӓrokumakiçin,angılarınannamasıgösterilecek;soruşlar,angılarınagörӓcuvaplardüzülecek;problemsituaţiyalarınıkararlamakiçindüşünmeklӓr.Üürediciüürenmӓkçalışmasınıdoorudacek,götürecekyadaonakatılacek,lӓӓzımolursa.Uroonherbir momentindӓ üüredici biler, ne olêr klasta, nicӓ üürenmӓk/üüretmӓk proţesigeçer.

6. Başarılara etiştirmӓk. Üürenilmiş materialı kaaviletmӓk. Kurulêrkolaylık,kiüürenicikendibaşınadenesindavayıgerçekleştirmӓӓ.Şindiönemli

görmӓӓ,aniobiler,nicӓkendisiişleer.7. Feedback,ın gerçeklenmesi.Feedback geçer bütün uroon süresindӓ, verbal hem nonverbal, pozitiv yada

negativolarak.Feedbacketapıyardımederüüreniciyӓgörmӓӓ,angıuurdaobulunêr,uroon neetlerinӓ bakarak. Feedback var nicӓ üürenicilerin kendini yada biri-birinikantarlamasındadagerçekleşsin.

22

8. Kantarlamak.Eni materialın temelindӓ üürenicinin kendibaşına gerçekleştirmӓk becermeklerini

davayıkontroletmӓӓ–enimaterialınannamakuurunuilkinandırmakkolaylıı.Üürenicilӓrdavakablederlӓr,üüredicidӓkullanêrkantarlamak,kendinikantarlamakhembiri-birinikantarlamak metodlarını. Önemli, ki üürenici annasını, nedӓ yannışlık yapêr, nedӓzorlanêr.Herkerӓnotalamakkolaylııvarnicӓolmasın,buradaüüredicimutlakkullanêrverbalkantarlamasını.Tecil,kiklasınyadaayırıüüredicilerinprogresinigösterilsin.

9. Üürenilmiş materialı gercekleştirmӓk becermekleri. Bu etapta üürenicilerӓ başka üürenmӓk kontekstindӓ bulunan eni davalar veriler.

Buradabelliolêrideyalarınplannarınıkullanmakbecermekleriyadametaliterartekstinalgoritmayazması.Üürenicilӓrenibilgileringerçekleştirmӓkbecermeklerinigöstererlӓr,kimisindӓ halizdӓn dӓ kendi kompetenţiyaların oluşturulması belli ediler, kimisi taaişleerlӓronunilerletmesindӓ.

10. Evdeki işin verilmesi.Nekadar?hemnesoy neetlӓn? kararıalmaktansoraüürediciverilitemanınkontrol

yapmak kolaylıını hem onun gelӓn urokta kullanmasını düşünecek. Bu razgeliştӓtema olacek diil sade kontrol forması, ama üüretmӓk/üürenmӓk çalışmasının temeloluşturucuetkisidӓ.Evdeki işlӓrvar„büünkügündӓnsabaaya”hemtemalar/davalar,angılarınhazırlamasıuzunzamandatamannanêr.Büüktekstlerinokumasıgenӓevdekiiş sayılêr, ama davalar, okumaklan/günnük yazmasınnan, shema kurmasınnan, süjetçizgileri grafikayca göstermesinnӓn baalı, var nicӓ konkret hem kantarlamaklı olsun.İndividualyadagrupaproektleri,portfolio–okantarlamakformaları,angılarınavarnicӓkimiuroklardaprezentaţiyayapmaa.

II. Kısa zamana plannamak modeli „Dikatı çekmӓk – annamayı gerçekleştirmӓk – refleksiya – genişletmӓk”Dikatıı çekmӓk–uroonetapı,angısındaüüredicikaplêêrüürenicilerindikatını,mo-

tivleeronnarı;enitemayayadayapılacekçalışmayameraklıınıdebreştirer;uroonpayı,angısındakompeţeniyalarınuurundaoluşturulubilgilerihemsınaşlarıaktualediler.Bumoment,angısındaüürenicilerinvarkolayıkendinikantarlasınnar.Üüredicivarnicӓbuetapın türlüçeşitlerinikullansın (dikatınıçekmӓk,evdeki işӓkontrolyapmakyadaki-yattansınışlarıyapmak).Sıkçabuetaptaideyalartoplanêr(Brainstorming, serbest yazı, Grafik T)yadaüürenicilerin reakţiyasıdüzeler(İkili günnük, „Brak bana bitki lafı!”).

Annamayı gerçekleştirmӓk etapında üürenicilӓr eni informațiyaylan, tekstlӓrlӓnişleerlӓr, strategiyahemplan kurêrlar, lӓӓzımnı sınaşları oluşturêrlar.Üürenici lӓӓzımbulsun,açıklasıninformaţiyayı,koysunkuvetkendininüürenmesinigörmӓӓ.Ohalizdӓndӓ üürener kendisi. Üüredici üüreniciyӓ kendi kompetenţiyalarını kantarlamakta yar-dımcıolursa, sonuçları ilinnedeceklӓrüürenmeyi.Çoyumetodları varnicӓkullanmaabu etapta, ama onnar başkalaşêrlar uroon ilk hem ikinci etapların kullanmasında.

23

Okumakkompetenţiyaları içintaafayfalıolacekSinelg, Mozaika, İkili günnük,yazmakkompetenţiayalarınoluşturmasındaKub, „6 neçin?”, annatmanın piramidası, tombarlak masa,aazdandavranmakkompetenţiyalarıiçindiskusiya, galereya, debath.b..

Refleksiya –en tecilmoment,çünküvererkolaylıkenidӓnbilgilerӓhemsınaşlaradönmӓӓ,üürenicidӓdӓvarnicӓkompetenţiyalaroluşturulsun.Buradavarnicӓişlesinhepometodlar,angılarıilketaplardakullanılêr.Refleksiyayakınşindiilketapa,amaartıkbaşkauurdakullanılêr:material,angısınıverdiüüredici,yaşamakta,kendiniilerlemektӓlӓӓzımnı.

Genişletmӓk – etap, angısı eni „dikatlıını çekmӓk” etapına yada enidӓn dikatınıçekmӓkiçinuzanacek,netaagenişledecekbilgileriyadakompetenţiyalarıilerledecek.O kullanılêr üürenmӓk proţesin annaması için/duyması için, kendi fikirlemӓkstrategiyalarınaanalizyapmakiçin.Üürenmişikullanmakherbirkolaylıı,argumentlerӓyadaöncӓinformaţiyayadönmӓk,eniinterpretaţiyayadakenditekstlerinkurmasıvarnicӓişlettirilsingenişeltmӓketapında.Birmoduliçindӓiihazırlananurokolêrnicӓbir„Dikatınçekilmesi”gelӓnurokiçin.Buetaptaçalışmakformaları:individual,çiftlerdӓ,bölümnerdӓ,frontal.

Paragraf 3. Türlü didaktik proektlerin strukturası hem örnekleri.Zamandaş pedagogikada veriler urokların türlü strukturaları, angılarını üüredici

lӓӓzım becersin kullanmaa hem kendibaşına kurmaa. Teklif ederiz bakışınıza birkaçkısazamanaplannamakmodelini.Üüredicininvarkolayıkendisiseçsinuroklarınstruk-turasını,kursunonudetallıyadakısadandaaşaadakullanılanmaterialıerleştirsin.

Klasik modelindӓuroon didaktik proekti Didaktik proektin giriş payıData: Klas: Disţiplina: Modul:Tema: Uroon tipi: Subkompetenţiyalar:Uroon neetleri:Didaktik strategiyaları:- formalar;- metodlar hem çalımnar; - araçlar. Kantarlamak strategiyaları:Bibliografiya:Uroon gidimi/örüyüşü

24

Klasik modelindӓuroon didaktika proektiData: Klas: 10Disţiplina:GagauzdilihemliteraturaModul: LeksikaTema: Eskihemenilaflar.MariyaMercanka„Sandık”Uroon tipi:karışıkKompetenţiya birimneri (Subkompetenţiyalar):1.4.Yaratmalardakulturahemetikapaalılıklarınıtanımaa,yaraştırmaa.2.4.Sintezhemanaliz logikaproţeslerin yardımınnanartistikyaratmasının içinde-

kiliiniannamaahemkritikadüşünmeklerinyardımınnanaçıklamaa.4.1.Milletfilisofiyasınnanhemdininnänbaalayarak,yaratmanıniçindekiliinivatan-

daşistoriyasınınkontekstindäkabletmää.5.1.Okunmuş hem annadılmış millet kontekstin içindekiliin özeliini, originallıını

annayıp-kabletmää.5.4.Sözzenginniinilerletmesindäsözlüklerinkullanmasınınfaydalıınıduymaa.Uroon neetleri:Uroon sonunda üürenici gösterecek, ani becerer:- eskilaflarınmaanalarınıaçıklamaa;- yaratmalardaeskilaflarınkullanmakneetleriniaçıklamaa;- enilaflarınkurulmaksebepleriniaçıklamaa;- artistikyartamalarındaeski laflarıbulmaa,maanalarınısözlüklerinyardımınnan

açıklamaa;- sözlüklerikullanmaksınaşlarınıilerletmää;- laflarınarasındandaymakullanmakleksikasınageçänneologizmalarıtanımaa;- anadilinäsevgihemmeraklıkgöstermää.Didaktika strategiyaları:- formalar:çiftlerdä, bölümnerdä,indiviadual,frontal;- metodlar hem çalımnar:operativ,ilüstrativ,aaraştırmak,sınış,tekstlänişlemäk,

sözleşmäk,„bilerim–isteerimbilmää–üürendim”;- araçlar: prezentaţiya,fotoprezentaţiya,fişalar,tabliţa,interaktivtaftası.Kantarlamak strategiyaları: biri-birinikantarlamak,kendinikantarlamak,üüredicinin

kantarlaması.Bibliografiya:- Gagauzdilihemliteratura,KurikulumX-XIIklaslarınadeyni, Kişinău,2019.- Gagauzdilihemliteratura.Gid(X-XIIklaslara),Kişinău,2019.- Gagauzdilihemliteratura10-ncuklas,Ştiinţa,2017.- Gagauzça-romıncahemromıncagagauzçasözlüü,Komrat,2010.

25

Uro

on e

tapl

arı

Üür

edic

ilerin

/üür

enic

ilerin

çal

ışm

ası

Vakı

tKa

ntar

lam

ak

stra

tegi

yala

rıDi

dakti

ka

stra

tegi

yala

rıDikatın

çekilm

esi

-Zaman

hayırolsun!Pekse

vine

rim,anibuluştuksiz

innä

nda

çalışa

cezb

arab

ar.

Düşüne

rim,aniuroom

uzgeçecekii,fayda

lı.1min

üüredicinin

sözü

Üüren

icilerin

bilgilerin

iüü

renm

iştemaya

görӓaktua

letm

ӓk/

eniletm

ӓk.

1.Evdekiişiyapa

rkan

,zorluklaroldumu?

(kon

trolevdekiişin

yap

masına).

Getirelim

aklım

ızaüüren

ilmiştemad

anbilgilerim

izi.

2.O

kunm

uşte

kstägöräsoruşk

urmaa,çalışa

rakbö

lümne

rdä(2-3so

ruş).

„İncä”so

ruşla

r„Kalın”soruşar

Kim

...?

Ne

...?

Nez

aman

...?

Ne

oldu

…?

Nes

oy a

dı …

?N

ered

ä ...

?

Verin

üç

argu

men

t, ne

çin

…?

Açık

layı

n, n

eçin

…?

Neç

in si

z düş

üner

siniz

…?

Ney

län

başa

kala

şêrla

r …?

Var m

i nic

ä …

? N

e ol

acek

…?

Siz k

ayıl

mı …

? Do

oru

mu

…?

3.Verilite

rminne

rikurallarla

nuydu

run,birä

rörnekgösterin

(bölüm

när

işleyärkän,in

dividu

alişinterakti

vtafta

sında

).

dialektlafl

arı

omon

imnä

r

birm

aana

lılafla

r

sinon

imnä

r

çokm

aana

lılafla

r

antonimnä

r

birtakım

yazılanhe

msö

lenä

nlafla

r,

amaleksikamaana

larıba

şka

birleksik

amaana

sınna

nolan

lafla

r

yakınyada

birtakım

maana

lılafla

r

birkaçleksikamaana

sınna

nolan

lafla

r

birleksik

amaana

sınna

nolan

lafla

r

2min

4min

1min

biri-birin

ikantarlamak

biri-birin

ikantarlamak

üüredicinin

kantarlaması

fron

tal

soruları

„incä”hem

„kalın”

soruşla

r,bö

lümne

rdä

uygu

nnuk

aaraştırm

ası,

individu

aliş

interakti

vtafta

sında

26

Uroun

ne

etlerin

nӓn

tanıştırm

ak

Uroom

uzuilerle

delim

Goraţiyin,evelkirim

poe

tinlafla

rınna

n:„

Kärö

lä,n

icä

yıld

an y

ıla d

aala

r diiş

tirer

lär k

endi

yap

rakl

arın

ı – e

skilä

r düş

er, –

hep

ölä

lafla

r da

esk

iyer

lär d

a ka

ybel

erlä

r. Ko

olsu

n! D

uuêr

lar h

em k

aavi

leşe

rlär,

nicä

uşa

klar

, on

narın

erin

ä ba

şkal

arı”.

Nicäan

nêêrsın

ızbu

lafla

rı?Ang

ıtem

ayagö

räçalışa

cezb

uurok

ta?(Üüren

icilär

kend

ileriuroo

nne

etlerin

ikurab

ilirlä

r).

2min

uygu

nsöz

Üüren

mӓk/

üüretm

ӓkproţesi.

Enitem

anın

üürenilm

esi

Tema

„Esk

i hem

eni

lafla

r”sizädeyniyab

ancıdiil,o

nuştan

teklifed

erim

,işleyärkän,ta

man

nayasın

ıztabliţa

yı:

Bilerim

İsteerim

bilm

ää

Üüren

dim

Eskilafla

rEn

ilafl

ar

Üüren

icilärc

uvap

ede

rlärsoruşlara,aklınagetirerlärb

ilgilerien

ihem

eskilafl

ar

için,yazarakkısa

dantabliţa

dadire

ciktä

„Bile

rim”.

Soruşla

racuvap

ettiktän

soradire

ciktä

„İst

eerim

bilm

ää”yazêrla

ronu

,ned

äzorlu

klarıvar.

-Nered

äbizv

arnicägö

relim

ote

rtipleri,an

gılarıartık

kullanılm

êêr?

(muzeydä

,eskievlerdä

,san

dıkta...)

-Taade

rindä

naçıklamaadeynieskilafl

arınkullanm

aksferasını,okuyacez

M. M

erca

nkan

ınann

atmasını„

Sand

ık”.

Okumaate

ksti,cuvap

etm

ääso

ruşla

ra:

1. N

e du

ygul

ar k

apla

mıştı

Arp

ina

babu

yu, s

andı

ı akt

arar

kan?

2. N

elär

var

dı sa

ndık

ta?

Bu la

fların

maa

nala

rını b

ilers

iniz

mi?

Taa

ii a

nnam

aa

deyn

i bu

lafla

rın m

aana

ların

ı, ba

kalım

pre

zent

aţiy

ayı „

Mal

inin

sand

ıı”.

(Pre

zent

aţiy

ada

var g

iimne

rin fo

tola

rı, la

fların

maa

nala

rı: ç

embe

r, şa

linka

, le

ft, b

ariz,

dem

irli,

kund

ak, p

oyu,

yor

ganç

i, fla

ni, k

uşak

, gar

uz)

3. N

esoy

nee

tlän

yazıc

ı gös

tere

r san

dıkt

a ko

runa

n te

rtipl

eri?

Açı

klay

ın b

u cü

m-

leni

n m

aana

sını:

„San

dık

anıla

rın k

ayna

a gi

biyd

i”.

4. V

ar m

ı işitti

iniz

söle

işi, a

ni k

im y

aşam

asın

da e

tişer

vnu

kala

rın u

şakl

arın

a,

onun

gün

ahla

rın y

arıs

ı pro

st o

lunê

r? S

izin

bakı

şınıza

gör

ä, n

eçin

bu

lafla

r ku

rulm

uş?

3min

3min

2min

4min

2min

kend

ini

kantarlamak

biri-birin

ikantarlamak

üüredicinin

kantarlaması

biri-birin

ikantarlamak

kend

ini

kantarlamak

„Bilerim

–istee

rim

bimää–

üürend

im”

tekstiokum

ak

soruşla

ra

cuvapetmäk

kiyatla

niş

prezen

taţiy

a

kiyatla

nişlem

äk

27

-Okuyu

nkiyatta

tabliţa

daverilikurallarıhe

mörnekleri(s.199

).Eskilafla

rın

nesoyçetitlerivar?Nicäon

narp

eyda

lanê

r?

Arha

izm

alar

İsto

rizm

alar

Lafla

r,an

gıların

kullanm

asıd

iişili

sinon

imnä

rlän.

Lafla

r,an

gılarıkullanm

aktançıkan

tertipleri,olaylarıgö

sterer,ama

onna

rpasivlafla

rınarasın

dabulun

êr.

Arha

izmalarpeyda

lanê

r,açan

ilerleer

dil,en

ilene

rsözlük,birlafla

rınerin

ägelerb

aşka.

İsto

rizm

alar

pey

dala

nêr,açan

diişilera

detlä

r,yaşamak,ilerle

er

tehn

ika,bilgi,ku

ltura. B

irtertiplerin

,pred

metlerin

erin

ägelerb

aşka.

aarı–acı,ba

ht–kısm

et;ak–biyaz;

gül-g

ülü–pe

mbä

meşin,d

imi,çukm

an,h

arman

taşı

- An

natm

ada„San

dık”eskilafl

arınang

ıçeşitlerivardır?Istorizmalarınvarm

ısin

onim

neri?

Arhaizm

alarnered

ätaasık

kullanê

rlar?

- Ak

lınıza

geti

rinGoraţiyinlafla

rını:

„Duu

êrla

r hem

kaa

vile

şerlä

r, ni

cä u

şakl

ar,

onna

rın e

rinä

başk

alar

ı”.Nebilerizenilafla

riçin?

-

Okuyalım

kiyatt

akuralı.Uyêrm

ısizinbilgilerin

izkurala?Nesoyinform

aţiya

sizäde

ynieniydi?

- Yaraştıralım

eskih

emenilafla

rı.Neon

narıbirle

ştirerh

emneayırê

r?Cuvap

ed

ärkän,kullanınshem

ayı.

Eskilafla

rAk

tivkullanılanlafla

rEn

ilafl

ar

- Yapa

lımçıkışeskihem

enilafla

riçin.Nicäon

narp

eyda

lanê

rlar?Neçinbiz

onna

rılääzım

bilelim

?

2min

3min

2min

yaraştırm

ak

aaraştırm

ak

28

Üüren

ilmiş

materialı

kaaviletm

ӓk

-Ba

kalım

,nicäkullana

bilecezb

ilgilerim

izi,sınışlarıyap

arkan.

İş1.s199

.Aşa

adak

ı ver

ili la

f böl

ümne

rini o

kuyu

n. A

ngı l

aflar

ların

maa

nala

rını

bile

rsin

iz? N

ered

ä ka

rşı g

eler

siniz

onna

rlan?

Var

mı b

urad

a la

flar,

angı

ları

ayle

nizd

ä ku

llanı

lêr?

1

bölü

m –

1) h

em a

ul2

bölü

m –

5) r

enkl

är3

bölü

m –

6) çiftçilikavada

nnıkları

İş6.s.2

01O

kuyu

n, e

ski l

aflar

ı bul

un, d

ireci

kler

dä y

azın

: 1va

riant

–

arha

izmal

arı,

2-ci

– is

toriz

mal

arı.

Eski

lafla

rlan

3 cü

mlä

kur

un.

-Yapa

lımçıkış:neylänzeng

inne

ttikbilgilerim

izieskilafl

ariçin?Yazın

cuvaplarınızıta

bliţa

dadire

ciktä„Ü

üren

dim”.

İş4.s.203

Sav

aşın

açı

klam

aa, n

eçin

pey

dala

ndı d

ilim

izdä

eni l

aflar

. Nic

ä dü

şüne

rsin

iz, b

u en

i lafl

ar n

ezam

an p

eyda

land

ı dili

mizd

ä? S

izin

bakı

şınıza

gö

rä, a

ngı l

aflar

artı

k ba

şladı

akti

v ku

llanm

aa?

Var m

ı bur

ada

lafla

r, an

gıla

rı ya

kın

gele

cekt

ä es

ki o

lace

klar

? Cu

vabı

nızı

argu

men

tläyi

n, ö

rnek

yaş

amak

tan

getir

eräk

.Merçend

ayzerzan

aatı–en

ihem

perspektiv

li,ang

ısınd

akarılarüüsekuurda

varn

icäkend

inigöstersin.M

erçend

ayzerh

azırlêê

rhem

geçire

röläakțiyaları,

nicädegustațiy

a,promou

şn(snikers,kola,simkartayada

başkam

aasulp

arasız

daatmak).2.Prin

ter,skan

erhem

kseroksilinne

derb

izimçalışm

amızıte

kstlä

rlän

hemre

simnä

rlän.3.V

akıtlan

yaşlıinsann

ardaan

nêêrlarm

obiltelefonn

arın

kullanm

akuyu

gunn

uunu

.

3min

3min

4min

biri-birin

ikantarlamak

biri-birin

ikantarlamak

üüredicinin

kantarlaması

aazdan

sınış,

bölümne

rdäiş

yaradıcısınış

argu

men

tlemäk

Kantarlamak:

Üüren

icilerin

çalışm

asıkan

tarla

nêr,açıklanê

r.1min

üüredicinin

kantarlaması

Feed

back

, ın

gerçeklenm

esi

Döne

limGoraţiyinlafla

rına.Nesoydiişilm

ekläro

lêrd

ildä?Neçinbizä

lääzım

eski

hemenilafla

riçinbiligilär?Kaldım

ısizd

äan

naşılmad

ıkso

ruşla

r?

2min

kend

ini

kantarlamak

soruş-cuvap

Evde

kiişin

verilmesi

1.Tam

anna

maata

bliţa

nınüçün

cüdire

ciini„Üüren

dim”.

2.İ7,s.20

1(fone

tikaan

alizi).

2.Birzana

atlanba

alıaaraştırıneskih

emenilafla

rı,ta

man

nayaraktabliţa

yı:

Eskilafla

rEn

ilafl

ar

1min

29

3. „GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA” PREDMETİN KURİKULUMUN ÜÜRETİMİN

METODOLOGİYALARIN TEMELİ

3.1. Eni (2019 y) kurikulumunun temelindä didaktika strategiyaların kurulmasının prinţipleri

„Gagauz dili hem literatura” predmetindä didaktika strategiyaların annaması hem harakteristikası

Didaktikastrategiyası–ometodların,çalımnarın,türlümateriallarınhembaşkare-surslarınkatlısisteması,angısıdooruduluneetlerintamamnasına:

- önemnierikaplêêrdidaktikaçalışmasında,çünküüürediciuroonproektinikurêrstrategiyanınkararınagörä;

- obenzeerkatlıdidaktikasţenariyasına,neredäpayalêrlarüüretmäk-üürenmäk-kantarlamakproţesinsubyektleri(üüredici-üürenici,üürenici-üürenici);

- üüretmäk-üürenmäk-kantarlamak proţesindä konkret situaţiyanın kararını taauygun, taa efektiv hem taa logikayca predmetinmetodologiyasını dooru bellieder(butürlükoruyarakproţesinsubyektlerinitürlüyannışlıklardan).

Üüretmäkstrategiyalarınkomponentleri:• üüretimçalışmasınınorganizaţiyahemilerlemäksisteması;• metodologiyasisteması,didaktikametodlarıhemonnarındoorukullanmasının

sisteması;• üüretimaraçları;• operativneetlerinsisteması.Üüretimdidaktikastrategiyalarınharakteristikası: konkretüürenmäksituaţiyalarındaüürenicilerimeraklandırêr; üüretmäk proţesin içindekiliini üürenicilerin psiho-individual özelliklerinä uy-

durêrhemraţionalyapêr; üüretmäkproţesindädisţiplinalararasıişbirliinioptimalyapmaayardımeder; üüretmäküürenmäk-terbietmäkproţesindäkontekstli,original,kimärkeräunikal

elementleri.kaplêêr.Üüretimdidaktikastrategiyalarınıntipleri:1. indukţiya strategiyaları,özeldängeneläüürenmäkgeçer;2. dedukţiya strategiyaları,geneldänözelä,kanonnarayadaprinţiplerägöräüüren-

mäkgeçer;3. analogiya strategiyaları, üüretmäkhemüürenmäkmodellerin kullanmasınnan

geçer;

30

4. transdukţiya strategiyaları, ölänicämetaforalarınyardımınnanaçıklamak;5. karışık strategiyaları:indukţiya-dedukţiyayadadedukţiya–indukţiya;6. algoritma strategiyaları;7. evristika strategiyaları,problemayı,enilikleri,gipotezalarınannamasını,evristika

dialogukullanarak,kendifikirişlemesinnänilerletmääbilgileri.

Strategiyayıdiillääzımkarıştırmaametodlanhemdidaktikametodologiyasınnan.Di-daktikastrategiyasınınhemdidaktikametodunarasındavarfarklık.Eerdidaktikameto-du–birkonkretolay,didaktikastrategiyası–olaylarınmodeli,angısıdüzüleruzun,ortayakısazamana.

Herbirstrategiyanınkendimetodlarıvar.Üüretmäk–üürenmäk-kantarlamakproţesinilerletmesi için var nicäbu kriteriyaları nışannamaa, angıları didaktika strategiyalarınuurunubelliederlär:

• aktivsözleşmäk;• aaraştıranolaylarınevristikatanıması;• kreativlik.Didaktika strategiyası temelmetodun adını kableder.Örnek gibi, problema situa-

ţiayısınıçözmäädeynilääzımkuralımproblematizaţiyastrategiyasını,proektçalışmasınıgerçekleştirmäädeyni–proektstrategiyasını.

Didaktikastrategiyasının içindekiliindämetodlarkombinirvarnicäkullanılsınyadadiiştirilsin,hesabaalarsak:

1. eni materialın açıklamasını;2. üürenmäk proţesin götürmesini (nesoy davalar çözüler urokta);3. üüretmenin diferinţial kolaylıklarını (frontal, grupalarda yada individual).Didaktikastrategiyalarınvartürlüklasifikaţiyası.Onnarbaşkalaşêrbellikriteriyalara

görä.Pedagogikaneetlerindominantkriteriyalarınagörä,onnarbölünerlär:I. didaktikastrategiyaları,angılarınbaşneetibaalıenimaterialınverilmesinnän(ev-

ristiksözleşmeninstrategiyası,problemayıçözmäkstrategiyası,lekţiyastrate-gi-yası,algoritmalarkurmakstrategiyası);

II. didaktikastrategiyaları,angılarınbaşneetikabledilmişbilgilerinhembecer-mek-lerinfunkţionalverilmesinnänbaalı(problematizaţiyasterategiyası);

III.didaktikastrategiyaları,angılarınbaşneetibaalıüürenicilerinkişiliinaçıkla-ma-sınnan(didaktikaoyunu,diskusiya,brainstorming).

Didaktika strategiyaların, sınaşmakların hem içindekiliin arasında baalantıların açıklaması.

Nicägimnaziyaklaslarında,ölädäliţeyklaslarındazamandaşdidaktikadauroonkur-masında/metodologiyaproektlerindüzmesindävarbirkaçistemäk,angılarınıüüredicimutlakalääzımhesabaalsın:

31

birinci,praktikadakullanmaaodidaktikastrategiyaları,angılarıuyêrpredmetinkurikulumundaverilmişintegrirbirimneriniçindekiliinä;

ikinci,üürenicilerinistemeklerinä,yaşuurlarınauyantürlümetodlarıkullanmaa; üçüncü,kimienimetodların(interaktiv,inovaţiya)kullanmasınıtaagenişletmää,

praktikada gerçekleştirmää, angıların yardımınnanüürenicilär taa aktivolacek-laruroklarda,angılarımeraklandıraceklarüürenmäk-üüretmäk-terbietmäkproţe-sindä.

Nicä taa ileri sölenildi, üüretmäk strategiyası baalı uroonneetlerinnän (BBS–bil-gilär,becermeklärhemsınaşmaklar)hemintegrirtemalarıniçindekiliinnän.Hemonunvarbüüketkiliiüürenicilerinbaşarılarına,neçinkiüürenicilerinbaşarılarıbaalıonunnan,nicäüüredicikullanêrhemdoorudêrdidaktikastrategiyalarınhemdidaktikaneetlerinarasındaişbirleşmesini.

ŞkoladaÜürenmäkproţesindäneet-içindekilii-strategiyaarasındagösterilerbiralgo-ritma,didaktikaişlerinä/uroklarahazırlanarkan,lääzımbunuhesabaalmaa:

• liţeyklaslardaspeţifikakompetenţiyaları,sorasubkompetenţiyaları,ondansorauroonneetlerikurulêr;

• üürenicilerinintelektuurunu,becermeklerini,üürenmeyämotivaţiyasınıhesabaalarak,onnarınresurslarınaanalizyapılêr;

• insanhemmaterialresurslarıbelliediler.Liţeyklaslarındaüüredicilärtaasıkkullanêrostrategiyaları,angılarıvererlärkolay-

lık üürenicilerin kişilik ilerlemesinä stimul. Bu etapta taa sık kullanılan strategiyalar:problematizaţiyastrategiyaları,audioylanişlemäkstrategiyaları,biri-birinikantarlamakstrategiyaları,okumakstrategiyaları,kritikailerlemesindästrategiyalarıh.b.

Didaktika strategiyaların düzmäk prinţipleriDidaktikastrategiyalarındüzmesindäkolaylıklarhemorientirlär.Didaktikastrategiyalarındüzmesindäikitürlüolayvar:a) teoriyaolayı,açanbirkaçmetodhemçalımintegrirkullanılêr,üüretmäk-üüren-

mäk-terbietmäkproţesiniefektivyapmaadeyni;b) praktikaolayı,açan tehnologiyalarkantarlanêr (orayıgirerüüredicininstilidä),

angılarıkullanılanstrukturayıoptimalyapêrlar.Didaktikastrategiyalarınınproektyapılmasıgeçerbirkaçetap:

Üüretimneetlerin

belliedilmesi

Bilgilerinölçüsününbelliedilmesi

Didaktikayolların

ardısorakurması

Feedback,ınbellietmesi

Metodlarınhemtehnikalarınseçilmesi

Verilialgoritmayagörädidaktikastrategiyalarınkurulmasıgerçekleştirilecek.Teleologiyaya(neneetlänyapılêrtürlüpsihikaproţesleri?)bakarak,lääzımuydurmaa

üüretmäkstrategiyalarınıpredmetinspeţifika/subkompetenţiyalarınnan.

32

X-XII-ciklaslardaspeţifikakompetenţiyalarınbirisi – gagauz ruh-kultura mülkündä artistik literatura tekstlerinä interpretaţiya yapması, kritika düşünmeklerini, milli hem cümnä paalılıklarına baalantısını göstereräk. Üüredicikoyêrönündäneetlär:ilerletmääüürenicilerinfikirdüşünmeklerini,becermääişlemäätürlükabledilmişinformaţiyaylan,analizyapmaatürlüoluşlara.Üürediciötäädooruaaraştırêrmetodologiya literatura-sında, nesoy strategiyalar var, üürenicilerin kritika düşünmeklerini ilerletmää deyni.Kullanêrpraktikadakritikadüşünmeklerintehnologiyalarını(KDT),hesabaalarakonunspeţifikasınıhemharakteristikasını.

Öbürpaydakimistrategiyalarındetallikullanmasıveriler.

3.2. „Gagauz dili hem literatura” predmetin üürenmäk-üüretim didaktika strategiyaları

Didaktika strategiyası var nicä açıklansın türlü bakıştan. Metodların, kolaylıklarınhemtedarıklarınkullanmasındadidaktikastrategiyasıüüretimproţesinefektivyolları.Didaktikastrategiyasınışannanêr«İkiyataaçokmetodtan»grupa,angısıkullanılêrüü-retimproţesinefektivliiniüüseltmäkiçin.Birstrategiyaninmetodlarımaasuzayırmaalääzım.

Pedagogika çalışmasının baş neeti–üürenicilerinmilliduygularınilerlemesi,filolo-giya,analitika,aaraştırmak,yaradıcılıkbecermeklerinilerlemesi,angılarıoluşturulêrlarpedagoghemüürenicilerinbarabarçalışmasında,zorlamadaanonnarı,gerçek,hakikatmeraklanmasında,angılarıtemellenerbaşarılıolmakta.

UroktaGenelçalışmasınadayanarak,ayırerlarbutakımdidaktikastrategiyalarını:1. Didaktikastrategiyaları,angılarıtemellenersözleşmeyä.2. Didaktikastrategiyaları,angılarıtemellenerüürenmeyä.3. Didaktikastrategiyaları,angılarıtemellenerpraktikaçalışmalarına.4. Didaktikastrategiyaları,angılarıtemellenerözelprogramalara.Liţeykursundabüükönverilerintensivüüretmäkmetodlara:programirovaniye,ev-

ristika,aaraştırmak.Taagenişkullanılêröläçalışmalar,nicä: lekţiya, seminar, praktikum, urok-konferenţiya, urok-disput.Üüredicikendiçalışmasındadanışêruroklara,angılarıtemellenerüüretim materialın

original düzmesinä:biri-biriniüüretmäkuroo,urok-prezentaţiya,urok–insţenirovka,urok-ekskursiya,urok-reţenziya.

Üüreniciläriçinbaşarılıgeçeruroklar,angılarıolaylara görä kurulmuş:- urok-aukţion,urok-konferenţiya,urok-baaşlamak,urok-panorama.

33

Meraklıgeçerüüreniciläriçinuroklar bilinir formalara hem metodlara görä:- urok-intervyu,urok-diskusiya,urok-Brainstormingh.b.Formalar,angılarıdebreştirerlärkomunikativkompetenţiyanınilerlemesini:1) Virtualekskursiya(slayd-şou,angısındagösterilianılmışmuzeyingörümnerihem

ekspoziţiyaları),ekskursiyaBüükÇinduvarına(rolluoyun,angısındaüürinicilerinbiri-ekskursovod,başkalarıda-turistlär).

2) İnsţenirovkamasala,dedelerinyaşayışsţenaları.3) Üürenicilerinproektçalışması(D.Tanasoglununyaradıcılıınagöräproektleriha-

zırlamakhemkorumak,proekt–„Orhonyazıları”11klastah.b.).4) Üürenicilerinokulkiyatlarınareţenziyayazmasıh.b.

Lirika yaratmanın analizi„Gagauz dili hem literatura” disţiplinasında, nicä bir sistemni kursunda, oluştu-

rulêrönemnibecermäk–literuturayaratmasınaanalizyapmak.Gimnaziyakursunda,başlayarak5-ci klastan, veriler ilkannamalar: literaturakolaylıı,metafora,epiteth.b.Gimnaziyanınsonundaüürenicilärliteraturayaratmasınaanalizyapmaktakendibecer-meklerini ilerlederlär. Lirika yaratmanın analizi yardım eder oluşturmaa üürenicilerindünnägörüşünü,terbiederonnarınideallarınıheminanmaklarını.Çoktürlühemiiduy-gularuyandırêrlirika,açanüüredicibecererdalgalandırmaaüürenicileri,açmaaonnarapoetiksüretlerininaslıderinniini,yardımetmääduymaahemyazıcıylanbarabargeçir-määüreendänyazdırılmışı,bulmaapoeziyadacuvapkendidüşünmeklerinähemduy-gularına.

Küçüklirikayaratmasınıntekstinävarnicäyapmaaderindäniş.Sözüngözelliihemsüretlii,çokmaanalıı,metaforalııilerlederdili,terbiedersevdaliteraturaya.Şiiräanaliz,demekliokumayaüüretmäk,ezberokumak–bunnarhepsi yardımederüüredicileräzenginnetmääüürenicilerinlafzebilliini,taaiisüretlisözüannasınnar.Üürenicilerinbilgiderinnii,onnarınbecermekleriannamaapoetiksözünüçokbaalıtaalirikayaratmalarınanalizinä,çalımnarınahemkonkretmateriala,angısınıüüredicikullanêrannatmakta.

Üüredicinin giriş sözü,angısındaemoţiyalı,süretlisölenerbilgilär,ani lääzımşiirinannamasına,varnicämeraklandırsınüürenicileri,getirsinşiirägöräkef.

G. Gaydarcının şiirini „Afet beni” üürenirkän,girişsözündäüürediciannadêrpoetinanasıiçin:„G.Gaydarcıbüüdüçokuşaklıçiftçiaylesindä,angısındabobasıngeçinmesin-dänsorauşaklarıbüüttü,terbiettianası.Overäbildiuşaklarınabütünsevdasını,yalpak-lıını. Yazıcının anası raametli oldu, açanoolubulunurduana-bobaevindän yırakta...”Üürenippoetinanası içinkimihaberleri,üürenicilärannêêrlarbüüksevda,yalpaklık,nazlılıkduygularıanaya,duyêrlarlirikageroyunacısınıhemkendinikabaatlıduymasını.

TanışırkanT. Zanetin şiir ţiklasınnan „Malimä”,meraklıolêruşaklaraannatmapoe-tinmalisiiçin,angısıdizindäbüütmüşToduru,açmışonadeynigagauzhalktürkühemmasaldünnesini.

34

K. Vasilioglunun şiirini „Durgun, yolcu”okuyarkan,üürenicilärişiderlärannatmaya-zıcı,resimci,skulptor,kinocu,etnografD.KaraÇobaniçin,onunyaşaması,tragikgeçin-mesiiçin,çokyaptıklarıiçingagauzhalkkulturasınındiriltmesinä,ilerletmesinädeyni.

Lirikayaratmasınnanişlemektätecilerkaplêêrdemekli okumak.Alalımnicäbirör-nekT.Zanetin şiirini„Anama kiyat“demekliokumasını.Yardımetmäädeyniüürenicileräderindänannamaapoetinduygularını,anitemelolmuşlarşiirinyazmasınadeyni,lääzımboldanayırıstrofalaraanalizyapmaa,bellietmäälafları,angılarınadüşerlogikaurgusuhempauzaları.„Şiirin herbir strofasında duyulêr darsımak anaya, süünmäz acı, angıla-rını çizileer tekrarlanan laflar: „Anacıım, özleerim bän seni””.

Analizintaabirfaydalıçalımı–sözleşmäk,angısındaüürediciyardımederuşaklaraannamaaşiirinpoetiksüretlerinidasoraözeldenemeklerdängelmääşiirinideyasınıan-namaya.Böläsözleşmektäilerlenerüürenicileringörüşü,onnarüürenerlärdüşünmääkonkret-süretli.

Bölä, G. Gaydarcının şiirini „Tarafım diişer”okuyarkan,üürenicilerävarnicäverilsinsoruşlarhemdavalar:

1. NicäpoetyazdırêrBucaaşiirinilkstrofalarında?Nesoyduygubuyazdırmauyan-dırêr?Nicäannêêrsınızlafları„Boralarsökärdikırlardaşüşekilbüümüşkänekin-neri”?

2. NicädiişildiBucakinsannarınburadaerleşmesindänsora?Nesoyepitetlärhemmetaforalaryardımederlärbizäbudiişilmeklerigörmää?

3. Sesläyinkörpädaayapraklarınfışırtısını.Nesoyduygularolêrsizdäbuaklıncadü-şünmektän?

4. Angı literaturaçalımınıhemneçinkullanêryazıcı,yazdırmaadeyniBucakkırınıinsannarınburadaerleşmesindänöncähemsora?

5. Şiirinangısıralarındabulunêronunözfikiri?Buşiiräanalizyaparkan,varnasılkullanmaaGİD metodunu.

Ne göreriz? Ne işideriz? Ne duyêrız?Şüşekülekinnär,çöler,körpädaa,metininsan…

Borasesleri,daayapraklarınfışırtısı,çiftçininbetfaları...

Canacısı,sevda,hodulluk,inan,umut...

Şiirä analiz yaparkan, üürenicilär gelerlär fikirä, ani insannar kendi zaametinnän,çalışmasınnan,saburluunnan,çetinniinnänçölkırıçiçekaçantarafaçeviräbildi.Şiirdäduyulêrhodulluk,sevdahalkına,inanmakonungeleceenä.Buşiiriüürenirkän,varnicäyaraştırmaaonuV.Filioglunun şiirinnän „Bucak“. Nebirleştirerbuyaratmaları? NicägöstererBucaaV.Filioglu? Nesoyartistikkolaylıklarıyardımederlärgörmää,duymaa,işitmääçölBucaa?

35

Yaraştırmak içinvarnicäalınsınpoetinbaşkaşiirleribir temayagörä (G. Gaydarcı „Ay, Bucaam, Bucaam“, „Tarafım diişer”; M. Kösä „Oda ekmää”, „Ekmek” hem T. Zanet „Ekmek için söz” h.b.).

Bugiriştäikiçalımkullanılêr.Birindäüürenicilerinduygulugörgüsüilerleer.Üüredicikendiannatmasınnansavaşêrdebreştirmääuşaklarındüşünmeklerini.Buişvarnicädo-orutsunüürenicilerinbakışınışiirläntanışmaya.İkinciçalımgösterilerbunda:kimkendi-siduyduyaratmakzeetlerini,taabüükmeraklılıklanpoetinşiirinäbakêr,deneyeräkonu,neyitaailerivardınicägörmesin.

Şiirintekstinnänişleyärkän,üürenicilerävarnicäteklifetmääbusoruşları:1. Angıduygularlanbaalıherbirşiir?2. Nesoyartistikkolaylıklarınnanpoetyazdırêrlar?3. Gösteräbildilärmiyazıcılarkendiduygularını?4. Angıyazıcınınduygularısizätaayakın?Tekstlärklastaokunêr,yapılêrkantarlamak.Çokmeraklandırêrüürenicileriaaraştırmakurokları,angılarıilerlederlärkendibaşlıı,

yaradıcılıı.T.Zanetinşiirini„Ekmekiçinsöz”üürenirkän,urokbutakımdüzüldü.Varbudünnedäöläişlär,angılarınpaasıölçülmäz.Ohava,su,güneş.Onnarınarasın-

dabulunêrekmektä–insanıneniiyaratması,angısıgeçirerinsanıduumasındanbitkisoluunadan.Büünbizsavaşacezgörmää, işitmää,duymaa,neoekmekinsanadeyni,hemnesoyyoluogeçerteneciktänsomunadan.Taftadayazılı soruşlar,angılarınabizsavaşacezvermääcuvap,göstermääkendidüşünmeklerimizi.

1. „Ekmek–umut,büük raatsızlık, şennik, saalık, kuvet”. Kayılmı sizM.Köseninlaflarınnan?Açıklayınkendidüşünmeklerinizi.

2. Nesoyzaametdökerçiftçilär,ekmääbüüdüncä?3. Nicäsizannêêrsınızlafları„Gevrämesinduygularıçokvarlıktan“?Üürenicilär-etnograflar hazırladılar material „Halk adetleri, baalı ekmeklän“ te-

masınagörähemekmekmaasulu sergisi.Kinogrupahazırladıdiafilm (resimnär) „Ek-määnyolutenedänsofrayadan”.Filminkadralarınayapıldıyazdırma.Artistläryaptılarinsţenirovanie şiirä.Urokta yapıldı derin analiz artistik kolaylıklarına. Bölüklerdä çalı-şarak,üürenicilrgeldilärçıkışa,aniepitettä„aartenä”varderinmaana:küçüktenecik„aar”,neçinkiçiftçininzaametiçokzeetli.Buzanaatsevgili,hatırlı,amaaar,terli,tozlu.Epitettä„körpäekin teni”poet cannadêr tenecii, yardımederduymaaonun sıcaanı,görmää,nicäçiftçikoruyêrekmää...

Lirikayaratmanınüürenmesindävarnıcäkullanmaatürlümetodlarıhemçalımna-rı.Akına,üürenicilärherkeräaçıklayamêêrduygularını,düşünmeklerini,amaonnardaoluşturulêriimoralkalitelär,ilerleneronnarınyaradıcıbecermekleri,zenginneersözü.

36

Proekt metoduZamnadaşüüretimproţesindӓmeraklandırêrproekt metodu,angısıvererkolaylık

üürenicilerin yaradıcı ilerlemesini hem intelektual becermeklerini oluşturmaa. Pro-ekttehnologiyasınınözelliionda,kiüürenicikendisibilgikabletmesinӓaktivpayalêr,proektçalışmasındayaradıcıdüşünmӓӓ,aaraştırmaaüürener,kararaaramaahembul-maa,komukativliiilerleder,kendibakışınıgöstermeyӓ,çalışmayaüürenicileridoorudêr.Üürediciyӓdӓvererkolaylıktürlütemalaradanışmaa,prezentațiyaformalarınıkullan-maa:sözlük,jurnal,gazeta,multimediaproduktu,soțiologiyasoruşturmanınanalizini,bilimdokladı, videofilmh.b.. Proektleri var nicӓ kullanmaanicӓ uroklardabirmodulbütünneştirmesindӓ,ölӓdӓklastandışarıuroklarda.

Proekt metodu – pedagogikatehnologiyası,angısınınneetişkolacılaraorientirolmaabilgilerikendibaşınaintegrirkazanmasında,kieniçalışmakkolaylıklarınaçmasındaaktivpayalmaa.

Üüretmäk proekti–üürenicileräöläsınış,angısıkoyulêrproblemagibi,onnarınne-etliçalışmak,üüredicininhemüürenicininbarabarçalışmanınformasıhemonunsonu-cu,nicaonnarbuldularkolaylıkproektinproblemaçözmesindä.

Proekt çalışmanın temel komponentleri: kurmak, aaraştırmak, toplamak, analiz,göstermäk,modelolmak(kompyuterinyardımınnan),proektkurmak,barabarçalışmak,refleksiya,kendiniüüretmäk.Proektçalışmasıvererüürediciyäkolaylıkdüzmääişitür-lüüürenicigrupalarınarasında.Butakımçalışmakaçêryolherbirüürenicininendüşükuurdanenüüseküüretmäkuurailerlemesindä,reproduktivuurdanyaradıcılııilerlemäk.

Proekt çalışmasının iş etapları:I. Hazırlamak etabı, proektä dalmak:motivaţiyaüürenicilerinçalışmasında,tema-

nın,problemaninhemneetlerinbellietmesi.II. Çalışmanın kurulması hem plannamak: belli olêr grupalar, onnarın neetleri

hem daavaları, informaţiya kaynakları, sonuçları göstermäk kolaylıkları (rapor,prezentaţiya,dokladh.b.).

III.Aaraştırmak. Çalışmanın oluşturması. İnformaţiyayı toplamak: intervyu,soruş-turmak,siiretmäk,eksperimenth.b.

Aaraştırmak sonçların açıklaması. Rapor. Prezintaţiya etabı lääzım, ki çalışmayaanalizyapmää,kantarlamaahemkendininotalamaa,rezultatlarıgöstermää.Bueteptaüüredicininrolubüüer,obütünneştirer,rezümeederhemkantarlêêr.Pekönemni,kiüüretmäkhemterbietmäkefektleriolsunmaksimal.

Zamandaşmetodikaliteraturasındavarbirkaççeşitliüürenmӓkproektleri.Üürenici-lerinçalışmakharakterinӓgörӓvar:informațiya, rollu, praktika, yaradıcı hem aaraştır-mak proektleri.

Vakıdınuzunnuunagörӓproektlӓrvar:- kısazamannı,angılarıtamannanêrbirkaçurokiçindӓbirpredmetinprogramasına

görӓ;

37

- ortazamannı(1-4haftaiçindӓ);- uzunzamannı(birkaçayıniçindä).Proektkurmasındaçalışmakvarnicӓolsınindividual,çifttӓ,bölümnerdӓ.

Proekt işlemesindӓ etaplar

Etaplar Üürenicilerin çalışması Üüredicinin çalışmasıHazırlanmak Proektintemasınıayırmak,

neetlerihemdavalarıbellietmӓk,plankurmak.

Üürenicerdӓmotivațiyakurmak,proektintematikasınahemjanrasınagörӓkonsultațiyayapmak,herbirüürenicininçalışmasınıkantarlamakkriteriayalarınıhepsietaplardadüşünmӓk.

Aaraştırmak İnformațiyanıntoplaması,analizihemsistematizațiyası,intervyuyazması,materialiçinsözleşmӓk,gipotezakurmasıhemkendinikontroletmesi.

Proektiniçindekiliinӓgörӓkonsultațiyayapmak,materialıişlettirmektӓhemsistematizațiyadayardımetmӓk,formasınıkurmaktayardımetmӓk,herbirüürenici-ninçalışmasınıgözletmӓk,kantarlamak.

Çıkışlarıyapmak Proektiüzӓçıkarmak,korumakiçinhazırlanmak.

Üürenicileriproektingöstermesiiçinhazırlamak,yardımetmӓk.

Refleksiya Kendiçalışmanınkantarlaması:„Nebanaproektlӓnişlemӓkverdi?”

Proekttӓçalışanüürenicilerikantarlamak.

Liţeyklaslarındayaratmayazmak–başbecermäk,angısı ilerleder üüreniclerin baa-

lantılı sözünü, taa ii düzer onnarın söz kompetenţiyasını, üüreniciyä komunikativ yolu-nu verer.Yaratma–okulcunundenemekleridünneyikendiiçduygularındanaçıklamaa,göstermääkendibakışınıkimiproblemnerä.Yaratmazorladêrüüreniciyisıraycadüzmääkendifikirlerinizamandaşistediklerägörä,üüredergözäl lafetmää,zenginnedersözü,üürederdilingramatikasına.Buüüretimţıkladaçoktürlüyaratmaçeşitleriveriler. Yarat-ma – fikirlemä çalışmanınplanınıverelim:

Yaratma – fikirlemä yazmak için lääzım: 1) açıklayıntekstintemasını(problemasını);2) temanın(problemanın)aktuallıınıgösterin;3) verilitekstinbaşfikirlerininışannayın;4) temelteksttäavtorunbakışınıbelliedin;5) tekstindilhemliteraturakolaylıklarınaanalizverin;6) verilitekstinotalayın;7) açıklayınhemargumentläyinsizinhemavtorunbakışlarınızı;8) angıproblemalarıaçıklêêravtorkenditekstindä?Nesoyargumentleriogetirer?

Nesoyçıkışaogeler?Cuvaplarıyazın;9) okuyunlafbirleşmeleri,angılarıyardımederlärdüzmääliteraturakolaylıklarının

analizini.

38

Büük klaslarda, gagauz dilini üüretmäk sistemindä, önemli komponent yaratıdılııhemaaraştımayıkaaviletmesindä–artistikhempubliţistikatekstlerintemelindäyarat-maya-fikirlemeyäüüretmäk.

Buçalışmanınilk etapı –üüretmääüürenicileriannamaaverilitekstinmaanasınıhemkantarlamaaonunformasını.İkinci etap –oluşturmaaüürenicilerdäbecermeyigöster-määkendibakışınıtekstiniçindeliinä,oproblemalara,angılarıbuteksttäkaldırılêr,oluş-turmaabecermeyikendifikirinidoluhemkıvrakdüzmää.Yaratma-fikirlemäyazmasınaüürenicileriüüretmäädeyni,üüredicikendisilääzımbecersinbuişi,buuurdaçalışmakonunpedagogikaustalıınıilerleer,dürteronukendidersleriniyaradıcıdüzmesinähemvererkolaylıktaakalitelibilgilerihembecermekleriüürenicilerdäoluşturmaa.

Tekstinkomplekslianalizindäçalışmakvererkolaylikoluşturmaabaalantıgagauzdili-ningramatikabölümnerintekrarlamasını,ilerlederüürenicilerinkomunikativbilgilerinihembecermeklerini,koyulmuşneetiefektivhemoptimaloluşturêr.

Üüretim tedarıkları – o bir baalantılı sincir üüredici hem üürenicilerin arasında,angısıçalışmayıkurmakmetodlarlanhemformalarlanbarabaryardımederkoyulmuşneetleritamannamaa.Başüüretimtedarıı – okul kiyadı,angısıvererkolaylıkdiilsadeüürenmişleri tekrarlamaa,amaderinnetmääkendibilgilerini, enönemli –üürenmääkullanmaabubilgilerisözpraktikasında.Buradaaçılêryolkendibaşınaçalışmayaurok-seminar,yaratma,ekzamenhazırlanmasına.Okulkiyadınpraktikamaterialı–„tekstlerindünnesi”,angısınadaldıynan,şkolacıbaalanêrkulturaortalıına,üürenerkurmaadialogtekstlän,yardımedergörmäälafınyaşamasınıteksttä,ilerleerdilduymasını.Üüretimintemelbircikleri:laf,teksthemkomunikativmodeli,angılarıdevamnıbaalıbiri-birinä.

Uroklarda zengin kullanêrız incä zanaatın türlü janralarını: artistik teksti,muzıka,resimcilik. İncäzanaatlandialogoluşturulêrfikirin incähemdooruaçıklamasında. İn-cäzanaatın ruh kuvedi genişleder üürenicinin hemdünnä arasında dialogun sınırları-nı.Sözleşmektäoluşturarakgöz, kulak (muzıka, resimcilik) süretlerini, şkolacı üürenerannamaaincäzanaatınzordilini,amabolkulturologiyakontekstigenişledergumanitarortalıını,vereräkkolaylıküürenicilerätaaderinhemincäduymaadünneyinunikalhemçeşitli olmasını. Butakım, üürenicinin intelektual, estetika, artistik hem söz çalışmasıgerçeklenerkompleksli.

Şkolacıların yaradıcılık söz çalışmasıgenişverili:demekliokumak,rollaragöräoku-mak,analiz,asoţiativhemstilistikaeksperementleri,anatarlaflarınmetodikası,tekstiannatmak,monologhemdialogsözünükurmak,türlüyaratmasoylarınıhemstillerindäyazması,uydurmak,türlüsituaţiyalarındüzmesi, insţenirovka.Yaratıcılıksınışlarınyap-masındakantarakoyulêr–başarılıolmak.

Komunikativ çalışmanın temel prinţipleri: - üürenicinin ileri fikirin örümektä onaylamak prinţipi,angısındagösteriliskola-

cınınrolungenişlemesiurooplannamakta,hazırlamaktahemoluşturmakta.Za-mandaşmetodlarınhemmaasuzsınışlarınyardımınnanüürenicileräverilerkolay-

39

lıkyapmaaprognozuroontemasınıhemneetleriaçıklamakta,üüretimproţesinaktivpayalmakta.

- kompleksli intelektual çalıştırmasının prinţipi,isteerkiüüredicikullansınuroktaölämetodlarıhemkolaylıkları,hazırlasınöläsınışları,angılarıüürenicininbilgile-rinihembecermeklerinihembiraradaoluşturêr,ilerlederonunintelektualkali-telerini.

- üürenicinin cuvabında argumentleri inandırmak prinţipi,isteergörmäädolu,sı-raycakendifikiriniaçıklamasını,hepsiyadaçoyugagauzdilindäsınışlarınyapma-sında.Buprinţipinbaşnoktası:açanüürenicilärgörerlärlääzımnııaçıklamaaken-dibakışını,problemaçözmesindäkendivariantınıvererlär.Efektivoluşturmasınınbaşşartı:üüredicininhemüürenicilerinbarabarçalışmakprinţipi,partnörolmakprinţipi,saygıduymakşkolacınınfikirinä,onunkişiliinä. Psihologiyalıserbestlik,sıcakatmosferavererkolaylıkherbirüüreniciyäaçıklamaakendibakışınıhemeniideyaları,korkmadaan,anigeerikabuledeceksertkritika.

Komunikativkompetenţiyalarınoluşturmasıgerçeklenerdiilkendibaşına,amamaa-suzkolaylıklarınhemdurumnarınyardımınnan.Aktivmetodlarınbaşneeti:kişiliinpsi-hologiyahemsoţialölä çalıştırması, angısı yardımeder ilerletmääonunkomunikativkompetenţiyasını.Çalışmanınaktuallııaçıklanêronda,anibaşarılıçalışmakvererkolay-lıkkomunikativkişilikoluşturmasına,angısı:kendibecermeklerinimaksimaloluşturer,açıkenigörgüyükabuletmäkiçin,becererannamaakendiseçiminitürlüyaşamakolay-larda,becererdilkolaylıklarınyardımınnançözmääkomunikativdaavalarıtürlüsferalar-dahemsözleşmäkolaylarda.

3.3. Sonuçları kantarlamak strategiyaları hem instrumentleri

Bitkivakıtüüretmäkproțesindäoldubüükdiişilmeklär.Üüredicilerdänisteniler,kiüü-retsinnärhemterbietsinnärbecerikli,talantlıuşakları,üürenicilärdädiilsadebilsinnär,amabecersinnärfaydalıkullanmaaüürenilmişiyaşamakta.Bunnartamannansınnardey-ni,üüredicitürlükantarlamakmetodları,tehnologiyalarıhemformalarılääzımkullansın.

Ne o kantarlamak?- Obirsıkıbaalantıüüredicininhemüürenicininarasında,angısıvererhaberüüre-

diciyä,angıuurdagerçeklendikoyulmuşsubkompetențiyalarhemgöstererüüre-nicilerinbilgilerin,becermeklerin,başarılarınuurunu.

- Obirproțes, angısı yaraştırêr real sonuçları standartlarlanhemsubkompeten-țiyalarlan.

- Üürenicilerinaktivçalışmasıüürenmäkproțesindä.Kantarlamanın neetleri: bellietmääüürenicilerinbecermäkuurlarını; annamaayannışlıklarınsebepini;

40

doorutmaaüüredicininhemüürenicilerinçalışmasınıüüretmäkproțesindä; üürenicilerinbilgilerinähembecermeklerinäkorekţiyahemdiagnostikayapmak; üüretmäkproţesindäbirseçilietapınbaşarılarınıkontroletmäk; herbiruurdaüüretmektäsonbaşarılarınçıkıslarınıbellietmäk.Kantarlamanın funkțiyaları: Üüretmäk –vererstimulüürenmektä,yardımedergenişletmäähemzeedelemää

bilgileri. Terbietmäk –düzerüürenicilerdädoorubakışüüretmäkproțesinä. Diagnostika – izleerüürenicilerdäbilgilerinkalitesiniüüretmäkproțesinetapla-

rında. Doorudan–doorudêrüürenicilerinfikirçalışmasınıölä,kiannasınnarüüretmäk

proțesinihemkantarlasınnarkendibilgilerini. Kontrol funkţiyası –kontrolederüürenicilerinbilgilerinihembecermeklerini. Kantarlamanındavaları:

• Göstermääüürenicilerinbecermeklerini,amadiilyannışlıkları.• İzlemääüürenicilerinindividualilerlemesini.• Üüretmääüürenicilerikendi-kendilerinikantarlamaa.• Motivlemääüürenicileri görmää kendi yannışlıklarını hemçözülmäk yolunu

üüretmäkproțesindä.• Kurmaabaalantıüüredicinin,üürenicininhemanaların-bobalarınarasında.

En önemni üürenicilerä deyni şkolada o başarılar. Bunun için uşaklar lääzım be-cersinnärkantarlamaakendibilgilerinihemyaraştırabilsinnärüüredicininnotasınnan.Zamandaş kantarlamak lääzımolsun annaşılı nicä üürediciyä, ölä dä üüreniciyä hemanaya-bobaya.

- Düzertaauygun,kaliteliüüretmäk-üürenmäk-terbietmäkproțesini;- enilederkantarlamakmetodlarını,tehnikalarını;- bütünneştirerüürenicilerinsonuçlarını.

üüredici

üürenici

- Kablederinformațiyauşaanbilgilerinuuruiçin;

- yardımnêêrüüretmäkproțesindä.

- Annêêr,anilääzımüürenmää,bilmäägagauzdilinihemliteraturayı;

- sınaşêrsistematikişä;- becererkantarlamaakendinihemarkadaşlarını.

ana-boba

Kantarlamak

41

Üüretimprotesindäkullanılêr: ilkinki/diagnostikakantarlamak;formativkanatrala-mak;sumativkantarlamak.Varnicageçirilsinaazdan,yazılıhemkarışıklformalarda.

Aazdankontroldavarnicäkullanmaametodları:sınış,situațiyaanalizi,soruş-cuvapsözleşmesi,diskusiya,breinstorming,proekt,rolluoyunh.b.

Yazılıkantarlamaktaaktivkullanılêrbölämetodlar,nicäyazılısınışlar(türlüdiktant-lar;yazılıişlärsoruşlaracuvapetmäk,yazdırma,fikirlemä,takrir,mini-yaratmaformala-rında;testlär;portfolio;ese).

Diagnostika kantarlamasıbelliederüürenicilerinbilgilerin,becermeklerin,sınaşla-rın,kompetențiyalarınbaşlankıoluşturmakuurunu.Geçirilerüürenmäkyılınçeketme-sindäyadamodulün,temanınüürenmesininilkuroonda.Üüredicininvarkolayıüüret-mäkplanınakorekțiyayapmaa,angısıuyaceküürenicilerinuurunahemyardımedecekileridooruzorluklarısökmää.Notalardiagnostikakontrolişiniyapmakiçinjurnalako-yulmêêr.

Formativ kantarlaması –üürenicininüürenmäk/üüretmäkçalışmasınnıgözletmeninkesilmäzproțesi.Onunneeti–üüretimproțesindäüüredicihemüüreniciçalışmasınınkorekțiyayapması.Vererkolaylıküürediciyäüürenicilerinneetliüürenmäkilerletmesinigözletmäähemyardımeder ilkinki etaplardaüüretmäkproțesinä korekțiya yapmaa,üüreniciyädä–sorumnuunukendiüüretimiiçinannamaa.Formativkantarlamak-üü-renicinikantarlamasıayırıbirurokta.

Sumativ kantarlaması –sonunkukantarlamak,göstererüürenicilerinüüretmäkba-şarılarınıbirbelliedilizamanarasında.Kantarlamakformalarınıhemçalımnarınıayırêrüüredici.

Kendini kantarlamak–kendibilmesi/bilmemesiiçin,becermekleri/becermemekleriiçinbilgi.Kendinikantarlamakolêr,açanüürenicidäoluşturulêrbecermeklär:

a) kendinibirtaraftangörmää,saymayarakkendibakışınıyalnızdooru;ä) kendiişlemnerinäanalizyapmaa.Üürenicinin kendini kantarlaması kurulêr işini kantarlamaktan türlü kriteriyalara

görä.Kantarlayarkankendini,üüreniciişininicäbilgilerintopugörecek,angılarındaher-birindävarkendikantarlamakkriteriyası.

Kendinikantarlamaküüretmäkproțesindäkullanmadeyni,hesabalääzımalmais-tedikleri:

• birtakımkantarlamakkurallarınıkurmaa;• yazdırmaa,neyäkontrolyapılacek,kantarlamakkriteriyalarınıbellietmää;• kantarlamaasadeüürenicilerinbaşarılarını,angılarınıonnarkendilerivererkan-

tarlamakiçin;• kendinikantarlamaklääzımbaalıolsunkendinikontroletmäklän;• üürenicilerin lääzım hakı olsun kendibaşına ayırmaa kontrol davalarını kendini

kantarlamakiçin;• başarılıüüretimdinamikasıkantarlansınsadeonnarınbaşarılarınagörä;

42

• sumativkantarlamasıiçintopluluksistemasınıkullanmaa(diilnotayapılıişläriçin,amakendiişleri,onnariçindetallıinformatiya).

Kendini kantarlamak obyektivolsundeyni,lääzım:1. Çalışmanın motivini annamaa.Üürenici lääzımkendisoruşlarınacuvapversin:

Neçin bana bunu lääzım bilmää, becermää? Ne bän kazanacam, bunu üürenir-säm? Ne kaybececäm, bunu üürenmärsäm?

2. Kendi çalışmasını plannamaa. Üürenicilär lääzımbilsinnär cuvapları soruşlara:Nesoy kuvet lääzım olacek bana bu üürenmäk davasını tamannamaa deyni? Ne lääzım yapayım hem işlemnerin sıralıı nesoy? Nesoy araçlar bana lääzım olacek? Nesoy zorluklar var nicä olsun, nasıl onnarı üstelemää?

3. Etişän başarılara analiz yapmaa.Bunadeynilääzımverilsincuvapsoruşlara:Kab-ledilmiş sonuçlar uyêr mı koyulu neetlerä? Nicä var nicä kontrol yapmaa sonuçla-ra? Deneyecäm mi yannışlıkları? Annayacam mı, neçin onnar oldu?

4. Bilmää notaların harakteristikasını:neiçinkoyulêrherbirnota.Biri-birini kantarlamak vererüürenicileräkolaylıkdiilsadekomunikatiyaya,amaüü-

renilmişmaterialıdabiri-birinikantarlamaktakaaviletmää.Kendiarkadaşlarınbaşarılaruurunuüüseltmäk,sorumnukdoorudêrüürenicileriüürenmeyä,kitaaefektivbaşkasınıkantarlamaadeyni.

Biri-birinini kantarlamak metodu tecillii:• biri-birinikantarlamanıninteraktivharakterivar;• üürenici, üürenicilerin bölümü, kantarlayarkan başka üürenicileri, alêr kendinä

käröläfayda,nicädäonnar,kimikantarlêêrlar;• biri-birinikantarlamakyardımederiileştirmääsoțialhemkomunikativbecermek-

lerini;• üürenicilärtaaiiannêêrlarkantarlamanınlääzımnıını.

43

BİBLİOGRAFİYA

1. BABOGLUN.Publiţistikayazılarından.Kişinev,2000.2. BABOGLUN.Biröküzümüzvar//N.BabogluçevirdiT.Tahiroglu.Kişinev,1984.3. BABOGLUİ.,VASİLİOGLUK.,STOLETNÄYÄA.“MetodikateklifleriV-IXklaslar için”,

Chişinăuâ2000.4. BANCOVAİ.D.,MİLEVAV.G.Gagauzdilindätabliţalar.Chişinău,2010.64s.5. FİLİOGLU V. Ha, tutunalım kol-kola: Okulda üürenicilerä peet toplumu. Komrat,

2004.6. FİLİOGLUV.Cansızıntısı:peetlär,poyemalar.Kişinev,2005.7. GUŢUVLADİMİR.Ghiddeimplementareacuriculumuluimodernizatînînvăţămîntul

gimnazial.Основынациональногокуррикулума.-Chişinău,2007.–110s.8. COŢOFANM.,DOBOŞM.Chiddeteorieliterară.−Bucureşti:Polirom,2001.9. KARAÇOBAND.Seçmäyaratmalar.Ankara,2004..10.KÖSÄM.Düşünmeklär:peetlär.Komrat,2000.11.KUROGLUSÜüsekkuşlarstihlar12.KUROGLUS.KızgınçiilarKişinevkartamoldoveneaska1974.13.YALANCIP.Sünmazyıldızlar.Şiirlär.Kişinev,Huperion.1995.14.ZANETT.Akaryıldız.Şiirlär.Kişinev,1998.15.ZANETT.Dramaturgiya(yaratmapyesalarhemçevirmelär).Kişinev,2006.16.БАБОГЛУН.Бужакежеллери.Kишинев,1979.17.БАБОГЛУН.Гвоздикирасцвеливновь:Повесть,рассказы(переводсгагаузского).

ВИзмайловахудожникО.Градинарь.КишинёвЛитератураартистикэ.1986.18.БАБОГЛУН. Тарафымынпеетлери.Кишинёв,Литератураартистикэ. 1988 (на

гагаузскомязыке).19.БОГДАНОВАO.Методикапреподаваниялитературы.Москва,1995.20.БОРОДОВСКАЯН.В.,РЕАНА.А.Педагогика.УчебникдляВУЗов.–С.-Петербург:

Питер,2001.–299с.21.ГЛЕБОВАЛ.С.,ГРЕКУЛОВАО.Д.Педагогическийэнциклопедическийсловарь.

–Москва:БольшаяРоссийскаяэнциклопедия,2003.–527с.22.ГУЛЯЕВН.А.Теориялитературы.−Москва:Просвещение,1977.23.ЧЕБОТАРЬП.Жанайакын.Кишинев,Литератураартистикэ1989.24.КАРАЧОБАНД.Азбукаоткрытий:стихи.Кишинев,1989.25.KЕСÄM.Tопраанÿрекдÿÿлмеси.Кишинёв,Литератураартистикэ.1983.26.КУРОГЛУС.Ÿÿсеккушлар.Кишинев,Литератураартистикэ1982.27.ПАНИНАТ.С.,ВАВИЛОВАЛ.Н.Современныеспособыактивизацииобучения:

Учеб.пособиедлястуд.высш.учеб.заведений.–Москва:Академия,2006.–s.3–175.

28.ПоспеловГ.Н.Теориялитературы.−Москва:Просвещение,1978.−стр.230-261

44

29.СМЕЛКОВАЗ.С.Современныйурокрусскогоязыкаилитературы.-Ленинград:Просвещение,1990.–239с.

30.ТИМОФЕЕВ Л.И., ГУРАЕВ С.В. Словарь литературоведческих терминов. −Москва:Просвещение,1974.−стр.506

31.ФОНГЕЛЬСОН И. А. Урок литературы. Знания. Умения. Навыки. Творческийпоиск.Книгадляучителя.–Материк–Альфа,2006,-95с.

32.ШВАРЕВАА.М.,ФОМИНАН.Б.Учениесувлечением.Сборникпрактическихматериалов по использованию интерактивных методик в учебно-воспитательномпроцессе.–Хабаровск:Интернэшнл,2005–s.3–195.

33.СОВРЕМЕННЫЙ УРОК В КОНТЕКСТЕ ФОРМИРОВАНИЯ КОМПЕТЕНЦИЙ. И.К.АКИРИРеспубликаМолдова, г.Кишинэу,ИнститутПедагогическихНаук (ISE)https://virtkafedra.ucoz.ua/el_gurnal/pages/vyp9/akiry.pdf

34.http://www.gbm.md/35.https://grt.md/36.https://gagauzinfo.md/37.http://anasozu.com/