DANTE ALIGHIERI
DIVINA COMEDII
Armãnipseari: Dina Cuvata
UNIA TI CULTURÃ-A ARMÃNJLOR DIT MACHIDUNII
BIBLIOTECA NATSIONALÃ ARMÃNEASCÃ
“CONSTANTIN BELEMACE”
Colectsia “Zicu A. Araia”
GRADSKA BIBLIOTEKA “GOCE DELCEV”- STIP
10
UNIA TI CULTURÃ-A ARMÃNJLOR DIT MACHIDUNII
Prezidentu: Dina Cuvata
GRADSKA BIBLIOTEKA “GOCE DELCEV” - STIP
Redactor di editsii: Tanja Tashcova
Computerizari: Dina Cuvata
Cãpachea di editsii: Predrag Kitanovski
Tehnoredactari:
Cartea-aestã easti bãgatã pi computerlu dat di
USIS-TSENTRUL di Scopia.
Cartea-aestã NU easti scoasã cu-agiutorlu dat di
Guvernul ali Rumãnii ti-Armãnjlji dit Machidunii.
ISBN
Tu loc di protuzbor
Vrute cititor, dupã tsi li-avushi tu mãnã “Iliada” al Homer shi “Shah-
Name”-lu-al Firdoùsi, vini-arada cà s-u-ai tu mãnã shi “Divina Comedii”-al
Dante Alighieri(1265-1321). Prota carti, “Iliada” easti multu veaclji creatsii,ma
putes nu shi-ari chirutã di importantsa-a ljei, sh-bileam, s-lugurseashti ca unã
cheatrã di fimelj ti cafi-unã limbã modernã - ta s-poatã shi-u spunã putearea shi
murafetea-a ljei. “Shah-Name”-lu-al Firdoùsi easti multu di multu ma nauùã
creatsii shi, ia, tora yinim shi cu-a treia carti, cari easti cu-ndauùã suti di-anji shi
ma nauùã di ea. Ghini ma, aeshtsã sheapti suti shi tsiva di-anji di-anda easti-
ngrãpsitã, iara suntu un lucru tsi lji-u spun mãriljea. Sh-di-altã parti, cãt shtim
noi, “Divina Comedii” easti cartea cu cari s-bãgà fimeljlu-a limbãljei literarã
talicheascã. Azã, cartea-aestã easti unã mirgeanã tu literatura universalã, shi cu-
ndreptu Taileanjlji s-mãrescu cu ea ma shi cu numa-al Dante Alighieri.
Noi nu vrem sã zburãm ti chirolu tu cari bãnà shi-ngrãpsi Dante Alighieri,
sh-nica ma putsãn sã zburãm ti cartea-aestã. Nu zburãm ti cartea, cum di ispetea
cà ti ea-nvitsàm noi tuts pit sculiili, cari iu nã-aflàm, di-unã parti, ma sh-ti-atsea
cà noi nu nã easti naetea cà sãspunem cãt di multu shtim, ma mash s-dàm unã
provã cà shi Limba-armãneascã easti-ahãt di gioanã cãt shi tuti-alanti limbi tu
cari fu tradusã, sh-cara s-vrets, isa-isa di gioanã shi cu limba talicheascã pi cari
easti-ngrãpsitã, di-altã parti.
Cu mãna pi cheptu, u spunem shi-atsea cà tradutsirea-aestã nu u-adràm cu
naetea cà s-nã spunem cãti shtim, ma, ashi cum dzãsim shi ma-nsus, s-lji-u
spunem giuneatsa-a Limbãljei armãneascã a cu-atsea s-u fatsim ma-avutã shi
Literatura armãneascã, cari, vor nu vor niscãntsã, bãnà, bãneadzã shi lipseashti
ta s-bãneadzã, cara s-nu ma multu, canai ahãt cãt chiro fum noi ca-Armãnji.
Shi cartea-aestã easti tradusã dupã tradutsirea rumãneascã: Dane, Divina
Comedie, Ed. Casa Scoalelor, Bucuresti, 1994, tradutsiri-adratã di Eta Boeriu,
unã-Armãnã. U-avem dzãsã shi iara va-ù dzãtsem, nu di inati, ma cà nã yini
cripari cara videm cà cãts di-Armãnjlji lucrarã ti-altsãlji shi nu ti noi. Avdzãm cà
nu di multu s-acãtsà s-adarã shi-altã unã tradutsiri-a “Divinãljei Comedii” shi
ljirtatlu di Marian Papahagi di Cluj, ma ehtra di moarti nu lu-alãsà cà su-l
bitiseascã-atsel lucru. Noi vrea nã hãrseam sh-ti-atsea tradutsiri, ma vrea nã si-
ascutãrã frãndzãli shi vrea nã doarã, cà shi el, shi tu-aestu chiro, iara s-minduea
ti xeanã fuljeauùã shi nu ti-armãneasca, tsicara cà shtea multu ghini el cà cãti
vream s-adràm noi Armãnjlji. Ama, ca-atsel tsi dzãsi, tsi-i Dumnidzà nu-i canã,
shi noi iara va u-avem “Divina Comedii” pi-armãneashti.
Nu eara lucru lishor s-hibã tradusã “Divina Comedii”. Prota, di ispetea cà
suntu isa 100 di cãntàri, cari-aù cala 140-150 di versuri, tu triadi-ardãpsiti, tsi
scljeamã ca la 14-15000 di versuri. Mash s-li misurã omlu, lj-si ljea oclji, nu shi
s-li-ngrãpseascã. Sh-deapoaea, ashi cum suntu rimati versurli-aesti, iara un lucru
multu di multu greù di uidiseari sh-pi-armãneashti. Ama, cara tricum di-arãù
anaparti, canda tut pidimolu va s-hibã shi-agãrshit, cara nã minduim la harauùa
tsi va shi-u facã tuts atselji tsi li vor limba shi literatura-armãneascã. Cà nu li-
avem tuti instrumentili tsi suntu lipsiti ti unã bunã tradutsiri, nu voi s-mi plãngu,
cum u fac altsãlji. Atsea nu-ù fac di ispetea cà nji shtiù cà noi Armãnjlji him
cãbati, cà mash la xeanili s-minduirã màrlji oaminji nãinti di noi, shi nu la
fuljeauùa-armãneascã. Atumtsea, cari nã-i cãbati!? Va s-lucràm shi s-adràm, nu
s-plãndzem!
Cãt di nu voi ta s-mi plãngu, iara va u spun atsea cà: cafi-un di-aesti
versuri suntu numirati di cãti 4-5 ori nai ma putsãn, iu cà s-hibã-aflatã rima, iu
cà s-hibã uidisit numirlu-a silabilor, sh-cara mi tsãneam di 10-11-li di silabi,
atumtsea intra tu-agioc daùli mãnji, cu tuti dzatsi dzeaditi. Mash cãt sã si shtibã,
u spun atsea cà dzeaitili mi dãrurã nu shtiù cãt chiro, sh-nica mi dor cãndu ljeaù
di numir alti versuri ti tradutsiri. Poati cã-amintai shi vãrã reumã tu dzeaiti!? E,
va s-treacã! Voi s-lã spun hãristuseari-a niscãntsãlor oaminji, cari vrea elji nu
vrea, eara elji pi chefi icà nu eara, iara dzuùa icà noaptea-amãnat, mini lj-cãftam
la telefon shi-lji “ascuturam” cu multili-ntribàri ti unlu zbor, ti unã noimã-a
lucurlui tsi-nji lipsea. Oaminjlji-aeshtsã suntu: Ocea tsal-Pusha-al Pushutic, Siea
tsal Mita-al Teyea-al Gudù shi Teglu-al Coli-al Tugear, tuts di Scopia.
Dumnidzàlu-atsel marli s-lã da sãnãtati! Lucurlu fu-a meù, ma tora-aestã carti
easti shi-a lor, cum shi-a tutãlor cari-a-ù dghivãseascã, sh-cara s-vrets, shi-a
tutãlor tsi-a s-yinã, ashi cum easti bana mirdiveni (scàri-scàri).
Tu soni, nji-u spun harauùa cà pãtui di u-adrai aestã tradutsiri shi cã-
Armãnjlji va s-aibã unã carti shi mari shi cu multi zboarã cari-a lã lipseascã-a
altsãlor tsi va s-lucreadzã dupã noi. Va mi hãrsescu multu, cara s-easã vãrã tinir,
tsi va u shtibã limba talicheascã, shi-a s-adarã unã tradutsiri ma musheatã. Ishte,
Armãnjlji shtiù di li-adarã shi-ahtàrli lucri! Mini, zate, atsea shi-ù voi!
Cu sãnãtati s-u dghivãsits cartea-aestã, vruts cititori shi scunchilji Armãnji
a melji di pristi tut!
Dzuùa di ti-Ayi-Iljeauùã, 2000 Dina Cuvata
Scopia
C Ã T R Ã N J L I
Cãntarea I
Prolog la Divina Comedii Dante, cara s-chiru tu nã pãduri scutidoasã, agiundzi
la poljli-a unlui ohtu. Treili priciuri. Inshearea dininti-a
marlii poet latinescu Verghiliù. Moùbetea-anamisa di doilji
poets. Ahurhearea-a ducãljei pi cali.
La njeadzã bana-a noastã muritoari
Agiumt`, tu-unã pãduri-ntunicatã
Prãmãsii, chirut, di-ndreapta cãrari.
Nu-am cum s-u spun, cà greù nji-avea-ngricatã
Sh-minduind` la ea mi-mpirushea,-aratsi
Mi-anvãrliga, tãfoasã shi-ndisatã.
Ni moartea cu durearea-lji nu-ù nãstreatsi;
Ma pãnã sã spun cãt ãnji fu di ghini,
Di-alti, amintire, la cãntic treatsi-ts.
Intrai tu codru fãr sã shtiù ti mini,
Cà somnlu-n vini nj-lu ducheam cum curã,
Cãt prãmãsii di calea cu lunjini.
Sh-cãt agiumshu-ntreg pi-unã curmãturã
Pi-ohtul, iu bitisea ehtra di vali
Sh-si-nfricui mãrata-a mea fãpturã,
Mãtrii tu-nsus shi plailu pãn la poali
Nj-lu vidzui ãnviscut tu dultsi mundã
Di-a tsilui tsi nã-ù spuni-ndreapta cali.
Vdzi-mpirushearea-nji di puvriea-amutã
Tsi-n cheptu sh-featsi cuibu dit murgearea
Sh-noaptea-ntreagã-n straji nj-mi-avu tsãnutã.
Sh-has ca-atsel, tsi-agiumtu-n meal, adiljearea
Shi-u tradzi greù sh-tu chept` ducheashti balsam
Cara sh-veadi nãpoi cum s-frãndzi-amarea.
Ashi sh-io, tsi nica tu mintea-nji fudzeam,
U mãtrii nãpoi pãdurea di stihii
Dit car` ti ets nã farã inshi cu gean.
Sh-cara-nji staù nã iami, nji-acãtsai cu zii
S-mi-alin pi plailu nicãlcat, hãrhali,
`Ndrupãt pi cãlcãnj imnam cu mizii.
Shi iatu cà dinãoarã ãn cali
Vidzui cà-ansari panterã lishoarã,
Cu perlu ljear pi trup sh-pi cioarli daùli.
Nu sh-si trãdzea, ma-n fatsa-nji aspãreatã
S-didea-n loc sh-mi mãtrea cu fãduleatsã
Sh-vrea nj-mi tornu s-eara tu-ntunicatã.
Ma-alghea pi tser nã altã dimineatsã
Shi soarli s-muta cu idyili steali,
Sutsata-lji di-anda-atsel tsi-mparti iatsã
Ãl chiului shi el shi cu tut eali;
Hãryiea di dzuùã sh-primvearã dultsi
Archi sh-teasirã la umutsli-a meali.
Cà va s-ascap di chindisita prici;
Sh-nu ti mult` cà frica nj-mi dinjicã
Di-un ljiundar inshit, cu unglji truxiti.
Sh-pãrea cà-ansari sh-casten scãrcicà
Cu natslu-agiun anvãrligat tu heari,
Sh-pãnã shi era trimbura di fricã.
Shi-unã lãpoanji mash oasi cu cheali,
Stuhinatã-n trup di-oraxea nibunã,
Tsi multsã oaminji sh-lji pimsi tu-arali,
Shi ea-nsãri lishoarã-n cior ca vuvã,
Ashi cà-nji chirui umutea-atsea bunã
S-agiungu-ndzeanã pi chiruta ciumã.
Shi has ca-atsel tsi hãrãp shi-adunã,
Sh-deapoaea, ma sh-cheari-avearea, lai suschiri
Sh-fãrmaclu-anat tu làcrãnji sh-lu-arãzbunã,
Shi mini-ashi urãta-n trup agrimi
Ãnji mi scãnjisea, cà mi pindzea nivrut
Iu putes nu strãbãturã lunjini.
Sh-cãndu shideam shi-nji mi lugurseam chirut,
Ãnji inshi un prosup di om dininti,
Shi s-pãrea ca-amut, di-ahãt tsi sh-fu tãcut.
Cãndu-l vidzui, zghilii ca scos dit minti:
“Cari tsi s-eshtsã, nã iatsã salami
I-aumbrã, lj-dzãsh, agiutã-nji, bre pãrinti!”
“Nu hiù om, dzãsi, ma fui sh-io nã iami;
Pãrintsã Lombardzã di loc mi-adrarã
Sh-Mantovan hiù di dadã sh-di tati.
Mini-amãnat, tu-al Iuliù, mi fitarã
Sh-nã banã-n Roma sum Aùgust ãnji bãnai,
Ma dzadzlji mash tsi-arãd mi-anvãrligarã.
Poet ãnji fui shi tu banã nj-lu cãntai
Duslu din Troia pi cali pi-amari
Cãnd` msheatlu Ilion fu surpat ca lai.
Sh-tini-aoa tsi ti hidz sh-caftsã chireari?
Tsi nu ti-alinji pi ciuma-n dzàri adratã
Tsi di totna-i izvur di diznjirdari?”
“Virghil vàhi hii? Fãntãnã nisicatã,
Dit cari-n dalgã zborlu-ts tsã si-mparti?”
Di-arshini zbrarea nj-fu ca ciuminatã.
“Poet divin, videalã fãr di moarti,
Mi-agiutã-n zbor dorlu totna hertu tsi-i
Cu cari daima tsã-alepshu dit carti.
Tinji nj-eshtsã dascal sh-tut pãrinti nj-hii,
Shi-avdzãt ma s-hiù, ãnji mi-nvitsashi, cu-a tali,
S-li-ncljeg tu versu zboarãli mãyistriti.
Mãtrea-ù pricea tsi mi turnà din cali,
Avdzãte domn`, shi-avinã-ù di la mini,
Cà mi-mpirushedz din cap pãn la cioari”.
“Pi-alti càljiuri s-imnji va s-fats ma ghini,
Dzãsi cãt vidzu cà plãngul mi neacã,
Ma s-vrei s-ascachi di-a codrului desimi.
Cà pricea-aestã, vedz el altu sh-leagã,
Cãt veadi om, aclo iu sta di-ashteaptã,
Di-lji talji calea, lj-plãntã falca-ntreagã.
Fisea lji-u-arauùã shi totna dishteaptã
Shi u-ardi nã foami greauùã, dip veaclji,
Sh-mash cãt mãcã, diznàù i-agiunã faptã.
Cu multi-agrinji din lumi s-fatsi preaclji
Shi multi va s-facã pãnã s-ca yinã
Zãgarlu bun tsi va-ù creapã tu cheali.
El averi nu-a sã scoatã dit nigljinã,
Sh-va sã strãbatã cu vrearea sh-buneatsa,
Shi statlu-a lui `ntri Feltri-ari s-alinã.
Di-aràù mash el va u-ascapã-arshunata
Italii, ti cari, cum sã spuni,
Turnus, Niso sh-Camila sh-bana shi-aù datã.
Mash el pricea-ncicioari poa` s-u-ancunji,
S-u da-n cãtrànji pit vàlji pusti shi-uscati,
Di iu-nchizma shi-u hiumãsi ti-n lumi.
Dupã mini, s-cljeamã s-hii ascãpatã,
Jgljioatili tindi-ts shi pi cali-nchisea,
Sh-io-a ti duc la casa-ts ti eta toatã.
Aclo dighios va s-avdzã cum sh-creashti ea
`Ncãnearea-a multslor tsi-n halat chindisit
Deftura moarti sh-caftã cu mãna s-ljea?
Va-lji vedz nica shi-atselji tsi-s hãristusits
Ta s-ardã-n foc, cà sh-tsi cà furã ehtsrã,
Umutea shi-u-aù cà s-hibã paradisits.
Sh-cara s-vrei cà sh-tini la elji s-tsã nerdzã,
Jgljioatili-a ts-ducã nã iatsã ma dultsi
Io-a s-fug sh-ti-alas cu ea calea s-ts-u vedzã;
Cà Domnlu-a nostu tsi muri pi crutsi
Cara lj-fui dushman la dip-sãmta-lji leadzi,
Nu va prin io s-ljeai calea tsi ti-adutsi.
El pristi loclu tut vãsilje sh-easti,
Ma sãmtul scamnu-n tseruri ãnsus sh-lu-ari;
Cahara di-atselji tsi-avigra-lji sh-lji-aleadzi!”
Atumtsea lj-dzãsh: “Pri Dumnidzàlu cari
Nu fu-a tàù, ma tsã lu-ai tu vreari multu,
S-mi-agiuts tu strimturã s-am nã-ascãpari
Sh-du-mi-ashi s-agiungu cãt ma curundu
La Sum-Cheturlu shi pri-aclo ti iu spunji
Cà duhuri tsi tut plãngu multi suntu”.
Shi-nji loai calea-atumtsea tu pãltàrli-a lui.
CÃNTAREA II
Grita-a muzilor. Dante-i pi-ndauùã, vreava shi
indatea-al Verghiliù. Pãlãcãriea-ali Beatrice.
Cãtã la poarta-a Cãtrànjlor.
Eara murgiu; sã-ntunica ghini;
Shi-ntunicarea-avea doarã greali
Ti-a oaminjlor pidimolu; sh-mash mini
Mi-ndridzeam ta sã-nji fac nã lungã cali
Sh-s-u frãngu njila, sh-s-u calcu durearea
Tsi tora dit minti-a li scot pagali.
O Muzi,-o gheniù, agiutats-nji-u vrearea
Sh-tini, minte, tsi-ngrãpsishi sh-pistipseshtsã-n
Cãti vidzushi, aoa s-ts-u ved putearea!
“Poete, am dzãsã, s-nu mi hãrzeshtsã-a
Preanaltãljei cali, pãn prota s-nu-nji vedz
Putearea-a mea, cà io mi pistipseshtsã.
Tini spuneai cum cà-atsel ni vrut di Grets,
Pãrintili al Silviù, di chefea-a lui
S-dusi yiù tu lumea iu moarti nu-ts vedz.
Shi, maca-atsel tsi tuti li chiului
Ashi-l strãxi, shi-inshi cà fu cu minti,
Di stai s-tsã giudits cãti-s fapti-a nãslui;
Cà el fu bãgat s-sheadã ca pãrinti
Romãljei shi vãsiliea-a locãrlor
Tu Empireù cu-atseali duhuri sãmti:
A Roma shi imperiea-a strã-pachilor
Furã-aleapti tu-unã casã dit cari
Cãrpolu-al Sum-Chetru sun pastirlji-a lor.
Shi-ashi cum spuneai, tu-alãvdata-lji cali
Vidzu nishenji tsi-nchirdãsirã sortsã
La-azvindzearea-a lui sh-mantiili papali.
Fu shi-Ayiu-Pavlu nolgica-atselji mortsã
S-da indati-n pistea tsi-nvãrtusheashti
Sh-nã dishcljidi-ascãpariljei portsã.
Am io titsi? Sh-cari mi cãndãseashti?
Nu hiù Eneas sh-ni Pavlu; nãmuzli
Ni io, ni canã nu mi lugurseashti.
Sh-iara, ma s-mi-ncustedz, hiù ca-nfricuit
Cà shi-u dip zurleascã fapta-a mea; chirut
Tini, Tatà, agiutor di mini hii grit”.
Shi has ca-atsel tsi nu mata va tsi vru
Sh-loat tu sirturi di-alti mindueri, strãmbi,
Sh-da nanãparti la-ahurhita-lji tsi-avu,
Ashi sh-io sum poala-a murgãljei shcãmbi
Cum fui tut pi-ndauùã, nji-u-arshu-nchisearea
Tsi di prota-alãsai s-mi-nfashi-n trãmbi.
“Ma s-nu mi-arãd sh-de-ts loai n-cap minduearea,
Pirifana-aumbrã-ahurhi sã-ncaltsã
Nã frixi-aspartã tsi-acatsã duchearea.
Puvriea-a ljei oaminjlji nu-lji analtsã
La fapti màri, ma-ù curmã cutidzarea
Ca pricea tsi-shi fudzi di-aumbra-lji, nu di-altsã,
Ma va tsã spun, ta s-tsã-avinji arshunarea,
Titsi ãnji vinj shi cum ãnji plãmshu-atumtsea-nji
Prota cãndu ts-duchii alutusearea.
Shideam io-n Limb `ntri fciurits shi-ausheanji
Cãndu nj-gri nã doamnã bunacicã-n fapti,
Ahãt di msheatã, tsi-lji cãftai dimãnda-lji
Oclji lj-lutsea ca dauùã steali-n noapti
Shi lo s-li zburascã cu tsiresclu-lji glas,
Ciuciuràrli cu cãntits misticati:
“O, Mantovane, suflit hãrzit, tsi-ai mas
Tsi-l shtii lumea, sh-cà-ts plãndz` cu-atselji dit moarti,
Shi-a curi-anami creashti pas cu pas.
`Tsel tsi-nji fu oaspi-a meù mash, nu-ali soarti,
Singur s-pidipseashti-n irnjii, cãpãit,
Sh-da nãpoi azvimt` di frixea-ali moarti.
Ti-atsea dzãc, nji-u fricã cà s-nu-i prãmãsit
Sh-cà nu mi spush ghini agunjisitã
La cãti-avdzãi ti el `n tserlu trãvãit.
Duts-ti tini; cu zbrarea-ts mãyistritã
Sh-tut tsi-ts pari cà-n buneatsa-lji hãrseashti,
Agiutã-ts-lu, s-nu ma hiù scãnjisitã.
Hiù Beatricea,-atsea tsi-ts `ngãsãeashti;
Dipun di iu iara voi sã-nji mi tornu
Sh-trapshu la semnul sivdàlu tsi-nji featsi
Cãndu va-nji agiungu io la-a meù domnu
Va s-tsãn minti s-u-alavdu-a ta puteari”.
Tãcu deapoa sh-loai io sã-nji matsin zborlu:
“Pãnticà cu hàrli, tini, pit cari
S-analtsã omlu multu-nsus shi-i zmultu
Din tser di lunã tsi-avigra yini-aratsi,
Nji-u-ahãtã chefi dimãnda-ts s-ascultu
Cà sh-cu-altã di tora s-mi ljeaù di zbor voi:
Zbura mash; nu-i shi lipsitã ma multu.
Sh-cum nu hasumirseshtsã s-dipunji la noi
Dit loclu sãmtu dit cari spunji cà yinji
Shi iu tsã-ai caimolu s-ti tornji nãpoi?”
“Cara s-vrei s-tsã li shtii pãnã-pi-per, gri,
Va tsã spun cãtse mi-arupshu dit soari
Shi fãrã di fricã dipun aoatsi.
S-ai fricã mash di-atseali locãri cari
Omlu-l cher shi-shi fac scupo di-arãeatsã;
Di-altili nu, cà nu-s vãtãmãtoari.
Mini Domnul mi featsi-ahtari iatsã
Cà-a voasti cãtrànji s-nu poatã s-mi frãngã
Sh-ni pira-a lor tsi bucneashti s-mi-acatsã.
Mult` bunã-n tser nã doamnã greù s-u plãngã
Greauùa hauùã ti iu tsã-acãtsashi calea;
Mash plãcãriea-a ljei giudetslu-a-l frãngã.
Ea-ali Luchiea lj-greashti, shi preagalea
Sh-fronim lj-spuni: -Atsel tsi sã-ncljinã-atsiea
Cu mintea ts-greashti. S-tsã lu-ai ãngãtan, lea.
Ehtra-a patimatãljei totna yiea,
`Nchisi Luchiea, dipusi sh-la s-yinã
Iu stam cu-atsea cu neauùa-n per Rahiea.
Shi: Beatricea,-anamea-n tser, ghirghinã,
Tsi nu-l agiuts, dzãsi, atsel tsi-n banã
Di-a tàù sivdà s-trapsi di-a lui unjidã?
Nu-avdzã cum plãndzi sh-pi numã ti cljeamã,
Cu moartea s-alumtã casten inshitã
Pi-arãùlu ma-aràù di-amarea cu scamã?
Nu-avea-atumtsea iatsã ma-agunjisitã,
Di tsi-i aràù s-fugã, s-caftã faidii
Ca mini-anda, din lumea-a mea-nsoritã
Dipush, la-a ljei dip sãmta plãcãrii,
Cu sãnãdii-n zborlu-a tàù, tsi-mpadi
Ts-fatsi-anami sh-multsã lj-bagã-n sclãvii”.
Shi-ashi cãt dzãsi, prosuplu-lji ti hari,
Nicat tu làcrãnji, sh-lu-afiri di mini
Sh-mult` ma vãrtos mi pimsi-a ljei plãndzeari.
Vrearea cara lji-u-ascultai vinj la tini
Shi ti-ascãpai di pricea heavrã-ntreagã,
Tsi va-ts da jgljioatã s-muts pi dzenji sirini.
Tsi-ai tora? Cãtse cioarli tsã si leagã?
Tsi cripàri tsã-anashi tu cheptu-amurtsãti
Di nu cutedz, shi frica ti-ncãrleagã,
Ma shtii cà-n tser trei mljeri paradistati
Ti-apãnghisescu-n palàts di-anànji sh-soari
Shi zborlu-a meù ti ghini tagmã ts-fatsi?”
Ca lilicili tsi-acãtsati di-arcoari
Plãng`, sh-tu hãryii, di ploaea di lunjinji,
S-analtsã-mproasti pi palji lishoari,
Ashi sh-curajlu s-dishtiptà tu mini,
Shi-ahãt ziliù mi-nvãrtushe shi vreari,
Shi zboarãli nj-bucnirã cu-anacrã-mplini:
“O, nispus di bunã shi-u doamna cari
Mi-agiutã-n tser shi tini, cari ti-ncljinji
La dzãsa-a ljei, fãr s-ashtepts` plãcãrseari,
Tini nj-bãgashi tu suflit dorlu s-mi-alin
Shi-ahãnti zboarã tsã virsashi poroi,
Di nj-mi turnashi la vrearea di prota s-yin.
Un singur dor nã dutsi noi amishdoi,
Tini cãlãuz, stopan sh-dascal tsi-nji fushi.
‘Nchisea!” ãlji dzãsh sh-tu pãltàrlji-lji dinãpoi
Nj-mi ded tu mãna-a cãràrlor cu pãduri.
CÃNTAREA III
Poarta-a Cãtrànjlor. Ghizaea-a tsilor tsi-s pi-ndauùã.
Cãrãvyearlu-a Cãtrànjlor, Charon. Tritsearea-a arãùlui
dit Cãtrànji. Aheron
“Pit mini trets la loclu di dureari,
Pit mini trets la nimoarta jiliri,
Pit mini trets la ciumb`lechea tsi cheari.
Nj-fu-ndriptatea indati-n favrisiri:
Sãmta silã nj-mi stizmusi, instantsã
Pi tser, suprema minti-n sivdãsiri.
Fãr moarti bãnedz sh-cãti sun supstantsã
Ninti di io fãr moarti furã-adrati.
Voi, tsi intrats, `lãsats itsi sperantsã”.
Aesti versuri li vidzui zgrãmati
Cu vãrdzã scutidoasi-nsus pi poartã,
Shi “Doamne, dzãsh, tsi zboarã-nfricusheati”.
Ma el, tsi-n tuti sh-lu-nvitsà nã soartã,
“Avinã, dzãsi, shubeili amari
Shi cafi-unã frixi s-jileascã moartã.
Noi nã featsin `nvirnata casã-n cari
Va s-vedz aumbri tsi-n canon s-adunã,
Cà sh-chirurã-n minti lunjina-aiari”.
Sh-cu-arãs deapoa mi lo imir di mãnã
Shi cara nj-hãrzi nauùã puteari ta s-shed,
Mi dusi-n lumea-a mistiryilor stopanã.
Aclo làcrãnji tu uhtari nj-li ved
Sh-era-ù cutrimbura fãrã di steali,
Ashi cà mini prot pi plãngu mi ded.
Bots mintiti, surdu zghic, gãrtsãeashti,
Uhtàri shi-angiuràri cãntic shi-mpiltescu,
Pàlnji plãscãniti, plãnguri di jeali
Hirbea-n vazi di loclu-l culcutescu
Sh-s-anvãrtea pit negurea greauùã sh-groasã,
Ca-arina cãndu vinturli-ù mintescu.
Cu frãmtea-apreasã di puvrii shi-aroasã:
“Maghistre, dzãsh, am cari-s atselji tsi-acatsã
`Ncoa, di pleashca-a ponlui ahãt sh-si-alasã?”
Sh-si shutsã-ashi sh-tu nicudreti sh-dzãcã
Multsãlji di-atselji, dzãsi, tsi pãn bãnarã
Ni slab, ni bunets nu vrurã ta s-facã.
Cu elji troarã sã-nveatsã sh-plãngã loarã
Pãngãnjlji anghilji tsi-n pistea lumeascã
Nu-s units, ni-ashichere nu prudarã.
Lji-avinã tserlu cà s-nu shi-u cãrteascã
Lutsearea-a lui, ma sh-tu cãtrànji nu-lji tsãni,
Cà s-nu tsiva di-aràilji sh-si fãleascã”.
“Maghistre, dzãsh, tsi pon sh-tsi tirin dicãni
Lã-aroadi cheptul di-shi plãngu ti moarti?”
“Va tsã-apãndãsesc`, zbrã Verghil la mini.
Nada-a moartiljei nu-lji zdrudeashti parti
Sh-bana moartã tsi u fac lã si-aurã,
Sh-ti-atsea `nchizmã lã-i cafi nã-altã soarti.
Ti elji din lumi nu-l doari briclu vãrã:
Ni njilã nu-aù shi shtit di-unã-ndriptati;
Mash mãtrea-lji shi-alasã-lji: duri nã furã”.
Sh-cãt mãtrii hlamburã vidzui diparti
Tsi-ahãt agonjea s-anvãrtea purtatã
Sh-canda di putes nu shtea di-arãhati.
Shi-ahãtã multã lumi pãrmuratã
Imna dupã ea, s-pistipsesc` nu-nji yinea
Cà vroarã moartea-ahãts s-avea surpatã.
Multsã di-elji, cara-lji mãtrii, mini lji shteam
Shi-aclo dip la coadi shi-atsel tsi pit càlji
Strãmbi-acãtsà, sh-di Sãmtul Scamnu s-trãdzea.
Shi-acãchisii atumtsea cà ded di-arài,
Di-aràilji-a curi cetã sh-si bãturã
Shi cu Hristo shi cu ehtsãrlji-a lui lài.
Elji, cari putes dealihea sh-nu furã,
S-trag azvarna golji sh-mãshcats di tu pãltàri
Di mujdzã sh-yeshtsã tsi-n trup bãirushi-avurã.
Sh-pristi fatsãli-a lor lã curã pãtori
Cu làcrãnji fapti, sãndzã-aroshi, pirã,
Sh-yernji u bea tsi-mpadi-alãga niori.
Sh-vidzui deapoa, cum oclji ninti nj-vdzirã,
Multsã oaminji ningã-un arãù, tu himã
Shi dzãsh atumtsea: “Pãrinte, ai njilã,
Shi spuni-nji cari-s atselji tsi suschirã
Sh-zorlea s-pingu agonjea sh-treacã valea,
Cum lji-ndzãnedz pit munta di lunjinã”.
Va s-aflji-agonjea, dzãsi el, cãnd` calea
Va-ù tritsem shi-a s-aflàm loc ti shideari
La Aheron, tsi-i furtatlu-ali jealea.
Atumtsea, dãrut, cu ocljilji la cioari
S-nu-lji fac virin cu zbrarea-nji curyioasã
U loai ti la-arãù, fãr di canã zbrari.
Sh-iatu-n dzàri, pi-unã varcã pãnticoasã,
Yinea cãt la noi un aush cu-albu per,
Shi gri: “Cavai-tsã, tagmà-amãrtioasã!
Tini nu va s-agiundzã putes ãn tser;
Pi-alantu meal mini va ti duc sã shtii,
Iu-i daima noaptea,-n foc shi multu dzidzer.
Shi tini tsi-aoatsi ti-adunashi di yiù
Cu mortsãlji, `lasã-lji cu-a lor strãmbã soarti”.
Ma gri, cãt vidzu cà nicãltinat hiù:
“Pi-alti càljiuri va tsã trets pristi moarti,
Pi-altã limani di-api-a ti priimnji
Sh-varcã isihã-a ti ljea ma diparti”.
Sh-pi-atsea Verghiliù: “Haron, gura-ncljidi,
Cà miràchli tsi furã-n tseruri scoasi
Aoa-s zãconji. Cu-ntribàrli nu-ts tindi.
Lj-tãcurã-atumtsea fàltsãli bãrboasi
Naftul bagav a bãtãchlor aprimti
Cu oclji--ncljishi di piri scãntiljioasi.
Cãndu lu-avdzãrã, ca inshits dit minti,
Golji sh-pidipsits, tuts cu grama s-nu hibã,
Fatsãli-alãxirã sh-da sh-din cãrinti.
Dumnidzã-l blãstima, ti el s-nu shtibã,
Cu tut pãrintsãlji, shi stat, sh-etã, sh-farã,
Sh-laia sãhati, sh-loclu ti-a lor crimã.
Sh-deapoa-amar cum plãndzea, s-adunarã
Pi-anustul meal tsi-adunã ciumbulechi
Di mortsãlji tsi-lji vãryirã sh-blãstimarã.
Sh-Haron, atsel cu jear ãntr-oclji, sta etim,
Lã da semnu sh-lji-adunã stog, nimãcat,
Sh-cu lupata lj-curãeashti-atselji dimbelji.
Shi cum toamna, pit pãduri vinturi bat,
Dispoalji dedz, shi frãndzã-ngãlbinitã
La zãrtsinji dipli-dipli s-adunã sh-cad.
Tut ashitsi sh-dãmara urghisitã
Al Adam tu greauùa varcã s-adunã
La cafi un semnu ca gãljina gritã.
Shi trag deapoa shi-anoatã-n dalga murnã
Shi nitsi nu-agiungu la-atsel alantu por,
Cà mealu-i `mplin shi-alti bots arãsunã.
“Ãncãceatslji cu Dumnidzà, cãndu mor,
Gri Verghil, s-adunã-aoa iu iatsã nu-ari
Di iu tsi s-lã hibã dãmara-a lor.
Tuti tsi pot li fac cu-agunjiseari
S-treacã-arãùlu, cà-Atsel `ndreptul lji-avinã
Sh-mirachea lã-ù fatsi-a lor aspãreari.
Nu-i faptã cà-aoa suflit bun ta s-yinã;
Aushlu Haron, avdi ma shi-nveatsã,
Di tini s-plãngã-avu-ndriptati-mplinã”.
Cãt bitisi, cà valea fu shinjeatsã
S-ascuturà cu-ahãt vrondu shi-irushi
Di sh-tora nj-duchescu sãdorli pi fatsã.
Sh-mutà deapoa plãmtul loc nã vãlvushi
Shi sfuldzirà nã pirã ca di sãndzi,
Ashi cà nj-chirui duchearea-a mea shi, dush-mi,
Cãdzui, ca-atsel tsi somnul ãshi lu frãndzi.
CÃNTAREA IV
Protlu tsercljiu: Limblu. Poetslji antits shi Dante.
Cula-a mintimenjlor.
Dit somnu-ahãndos mi zmulsi fãr njilã
Un sfulgu greù tsi-nji vrãnduea tu cafcã,
Shi ca-atsel dit somn` dishtiptat cu silã,
`Mprostu-ansãrii shi-anvãrliga, pi creastã,
Mãtrita nji-anvãrtii sã shtiù tsi migheac
Sh-tsi loc i-atsel pi sum noi tsi cascã.
Earam pi-un meal, pi mealu-atsel blãstimat
Di-afunda vali tsi-adunã, bricoasã,
Vàzli lundzã di shcljimurlu nicurmat,
Ahãt eara lai shi niguroasã,
Ashi cà geaba zgrãmam io ahãnda,
Cà nu-ntsileam ici pit negurea groasã.
“S-dipuneam casã-ahãnda”, Verghil dzãtsea,
Shi-albu ca tseara-adapsi: “Ãnveatsã
Sà-nji caltsã-n toarã shi sã-nji hii al doilea”.
Sh-io cãt dyivãsii gailelu-lji pi fatsã:
“Am cum s-yin, cãndu insuts tini ti-aspari,
Tsi totna urnimii nj-fushi tu greatsã?”
“Ponlu-a lor, aumbrilor cu-uhtari,
Pi fatsã, gri, fricã nu-nji zugrãfseashti,
Ma njilã mash, cari lj-dzãts aspãreari.
Ai s-nã neam, cali lungã nã gãrgãrseashti”.
Sh-nã-nchisim pit càljiuri fãr njilueari
Ti protlu bãrnu tsi gremlu-ngãrdeashti.
Aoa, cum acãchisii dupã-avdzari,
Vãzea era nu di ehtrili plãndzeri,
Ma mash di jileri fãrã di-armãneri,
Fapti di durearea fãr di scãnjiseari.
Tsi giudica ficiurits, muljeri, bãrbats,
Di tsi-i loclu-atsel daima-mplin pãn-pi-peri.
Gri Verghil: “`Ntribari ti elji tsi nu-ts badz?
Nji-u chefi s-u shtii titsi pãltesc` tribut
Shi va tsã u spun, cà sun di-a melji urtats.
Elji nu-aù amãrtii, ma bunlu-atsel fãcut
Shi-u gol, cà nu sh-lu-aù pãtedzlu nustimos
Tsi-i poarta-a nomlui tu cari fushi avut.
Cu-atsea tsi bãna nãinti di Hristos,
Nu-l doxãsirã-atsel tsi-nsus diznjeardã;
Sh-mini mi lugursescu cu-atselji di-nghios.
Atsea sh-fu duri ti-atsea cà ta s-nã cheardã
Shi globa vrea cà dorlu di ljirtari
Cu umutea loatã daima s-nã ardã”.
Cara lu-avdzãi mi-acãtsà nã-nvirnari,
Cà multsã-aleptsã pi-a Limbului tserlu
Vidzui iu es ca cheatra la migheari.
Maghistre vrut, s-nji spunji tini-ashi casten,
Zburãi mini, cà vrui sã-nji ljeaù puteari
Cu pistea tsi-alatusea-azvimsi, videm,
Cu-a lui puteari i-a altului vreari
Inshi un duh dit Limbul eliberat?”
Sh-el, cà sh-duchi tsi nji-u-ascumta-nji cãftari:
“Pri-aoatsi, dzãsi, earam diznàù intrat,
Canda dipusi un misit pri iu stam,
Cu-atsel semnu di-azvindzeari-ncãrunat.
El u lo cu el aumbra al Adam,
Sh-Moise-l lo, cu zãconea-lji tinjisitã,
Ãl lo shi Abel, Noe shi Abraham,
Sh-Davidlu-atsel cu lira tãhminsitã,
Shi-Israel cu-atselji di-unã farã sh-numã,
Shi cu Rahina multu zilipsitã
Sh-multsã-altsã; ma vream s-ts-u badz tu cãrtsunã
Cà nu-avea pãn la elji duhuri prufitsãti
S-agiungã-n tser, din lumea-atsea s-adunã”.
Sh-cà zbra, noi nu shideam cu ininji plãmti,
Ma-ù tritseam pãdurea tãfoasã-noapti,
Pãdurea dzãc, di-aumbri ãndisati.
Nu imnàm multu sh-nu earam sh-diparti
Di-Aheron, cãndu foc vidzui ãn dzari,
Tsi lunjina di noaptea nã bunã parti.
Shi fãr di s-escu-aproapea, prin lutseari
`Ndzãnai un stog di itsrã, ca vãsiljeadz
Shidea-n migilisi tuts pi-unã cãrari.
“O, tini, cari tu càrtsã-anami badz,
Am car` su-atselji a curi doxã sh-hari,
Di dertea-a tutslor alantsã aleadzi?”
Shi el a njeia: “A lor numã mari
Tsi shi-azã vãiseashti pristi loc, la voi,
Sh-tu-aestã etã lã-adutsi-a lor dari”.
Shi-atumtsea nã boatsi zghili cãt la noi:
“Doxãsits poetlu fãr moarti; duhlu-a lui
Ãnchisit di-aoatsi sh-si toarnã nãpoi”.
Sh-cãndu tãcu, patru di itsrãlji vidzui,
Shi nu s-pãrea cà pi-a lor fatsã domnea
Nitsi harauùa, nitsi-nvirnarea. Vrui
Sã-ntreb ti elji, ma domnul a meù: “Mãtrea
Cãtã-atsel tsi poartã coarda di oshtean
Shi ca vãsilje dininti-a lor fudzea.
El shi-u Homer, poetlu-atsel suveran,
Horatsiù i-alantu, avdzãt cãntãtor,
Ovidiù al treilea-i, sh-tu soni-i Lucan.
Sh-tsicara cà cu-alãvdarea spusã-a lor
Mi-alavdã, io doxa, mari i njicã,
Cu elji u-mpartu; scljeamã bunji sun la zbor”.
Ashi cà, sculiea-ù vidzui anticã
A bardului cu versul scãntiljitor,
Tsi pristi elji ca shain s-mutã nica.
Sh-deapoa, dupã tsi-n tsercljiul, dushi di un dor,
Zbrãrã heam, cùt la io semnu featsirã
Sh-domnul meù hamu-arãsi la semnlu-a lor.
Mari tinjii deapoa nji spusirã
Cara mi-apruchearã-al sheasilea-ntri elji
Tsi-a lumiljei psifilji lj-favrisirã.
Imnai deapoa cãt la dzarea di scãntelji
Shi msheati zboarã calea nj-li-am ligatã,
Tsi nu s-da cà s-hibã spusi din cundelj.
Shi-agiumti deapoa di-nghios dit nã palatã
Di sheapti stiznji streasã sh-loatã-n bratsã,
Shi-avigra-lji di-unã apã-anvãrligatã,
Tricum apa-ashi cum caltsã pi gljeatsã;
Pit sheapti portsã,-n polji di-unã curii
Agiumsim la loc di-aumbrã sh-virdeatsã.
Pi valea-atsea duhuri imiri, zgurii,
Cu oclji linoshi sh-vidzutã chibari
Zbra cu bots dultsi sh-grai lãrgurii.
Sh-ta s-vã-aibã-ntr-oclji-ntreaga cetã-n dzari,
Nã trapsim pi-unã dzeanã,-nsus, gulitã,
Cari li vigljea-aumbratili agri.
Aclotsi, tu vãloaga gilisitã,
Dininti nji-inshirã primãritslji-atselji
Di car` shi-azã nji-u inima-nsuritã.
Electra u vidzui shi cu tuts a ljei
Shi cu tut elji shi Hector shi Enea,
Tsezar, ocljilji di vultur, piningã elji.
Cama nanãparti Pantasilea,
Camila deapoa, vãsiljelu latin,
Cu tut featã, nicuchirã-al Enea,
Shi Brutus cari lu-avinà-atsel Tarqui,
Lucretsiea, Iuliea, Martsiea shi, nanãparti,
Iu shidea singur tu-un chioshcu, Saladin.
Cum mãtream deapoa totna ma diparti,
Ãl vidzui a carturarlor pãrinti
Shidzut cu-un gãrdelj di psihi di-unã parti.
Tuts lji-aù tinjii sh-lu-ntreabã ti minti,
Ma Platon sh-Sovrate-atsel pirmitusit
Di-avigra lji sta shi-s di tuts ma ninti.
El dinãpoi shi-atsel cu-atomili-nfrãtsit,
Shi Dioghen, Tales, Anaxagora,
Sh-nica sh-Empedocle, Zenon, Aeroclit;
Atsel dit lilici dzamã tsi stricura,
Dioscorid, shi Tulius shi Orfeù,
Lin shi Seneca ma tu vali-archiushurat;
Shi Hipocrit, Galien shi Ptolemeù,
Avitsena, Euclid shi-anaparti
Shi-Averoes tsi-ngrãpsi ti corifeù.
Nu pot sã spun ti cafi un aparti,
Cà fapti-s multi, sh-grama greù nj-si dutsi
Shi multu-aràù mi-ntsapã lunga carti.
Di sheasi cãts earam noi doi nã-arupsim
Shi, cara vdzim dit vãloaga sirinã,
Tu loc di shcljimbur noi deapoa nã-agiumsim,
Pri iu putes nu scãntilje lunjinã.
CÃNTAREA V
Defturlu tserclju. Giudicãtorlu-a Cãtrànjlor:
Minos. Amãrtioshlji-a sivdàlui. Francesca di
Rimini shi Paolo Malatesta. Pirmiflu-a lor di
vreari sh-di moarti.
Di tu protlu bãrnu iu dipush ashi
Tu-al doilea, tsi ma stres ãnvãrtusheashti
Ma zorea-i ma mari tsi u-apãnghisi.
Aclo pi prag sta Minos shi-ngrãpseashti,
Alatusi caftã, sh-deapoaea, turbat,
Ashi coada-lji cum shi-u shutsã, yixeashti.
Cãt dininti-agiundzi, duhlu blãstimat
Pãn-pi-per alatusea-ù da tu padi,
Shi el tsi-shi acãchiseashti la picat,
Lji-aflã loc tu cãtrànji sh-dimãndã lj-deadi
Di cãti ori cu coada shi shi strindzi lats,
Ahãnti bãrni pi shcãmbã sh-si scadi;
Dininti daima lj-suntu multsã-adunats
Shi-aràdz, aràdz agiung` la giudicari,
Zburàscu, avdu sh-tu fundu suntu-arcats.
“Tini tsi-ù caltsã casa di-nvirnari,
Cãt mi-ndzãnà el gros la mini sh-greashti,
Sh-zorlea shi-u curmã ehtra-lji numãtseari,
Pi car’ ti-ndrupãshi? Jgljioatili-afireats-li!
S-nu ti-arãdã largul prag. `Ngãtan s-ti fats!”
Shi Maghistrul: “Minos, duri-i zghileari!
Pi calea-a lui tini-ambodyiuri s-nu tsã badz
Atsea-i vrearea-n tseruri `nsus; s-u strãxeascã
S-cadi omlu. Altã-ntribari s-nu fats”.
Ducheam tora pãduri va s-vãzeascã
Scãrcicari shi-uhtàri anati-mpriunã,
Tu-ascumtishuri murdzã loarã s-anvãrteascã,
Pri iu putes ni soari nu-i, ni lunã
Shi tutã era trunduitã-ansari
Sh-surdã zghearã ca-amarea tu fãrtunã.
Irushea-a dracui tsi putes nu moari
Lj-poartã mortsãlji dupã vrearea-lji, urgheashti,
Shi-agru lji-agudeashti-n serta vãltoari.
Sh-cãndu spidoasa-lji zmuldzi shi-nchiseashti,
Bucnescu zghileri sh-deapir lungu-n vali
Shi blãsteami la-atsel tsi chiulueashti.
Vidzui deapoa cà-n ehtra-aestã cali-s
Giudicats atselji tsi-n cap sclãvuirã
Putearea-n mintsã-a miràchlor dit carni.
Sh-cum pi-àrchi bair-bair s-silighirã
Shi fug di toamna-atselji pulji tsi largu s-duc,
Ashi sh-elji dushi di vintu s-silighirã,
Ãnsus, ãnghios, gãrmadã, fãrã di trup,
Sh-daima sun pimtsã ta sh-si-nfashi-n piciur,
Sh-s-azboairã sh-s-uhteadzã totna, cu grama sun.
Sh-cum lelitslji sh-cãntã shcljimlu cu zghicuri
Sh-cãrdul a lor nã dirã lungã-nscrii,
Ashi vidzui n-erã cum yin cu plãnguri
Un bair lungu dus di sindilii
Shi-ntribai: “Maghistre, cari-s naca-ts vedz,
Glubãitslji di noaptea mulidii?”
“`Tsea-n frãmtea-a lãntor s-azboairã tsi u-aledz
N-lumi fu vãsiloanji nã etã-altã,
Apãndãsi el, sh-domni milets ãntredz;
Ma-ahãt oraxili-azvarna u-aù loatã,
Tsi pãnghie-ù bagã-n zãconji ãn lumi
Cà s-nu tsiva s-hibã loatã ti-aspartã.
Semiramida-i ea sh-tu càrts` sã spuni
Cà-lji fu al Ninus muljeari sh-cà bãnà
Pri-aclo iu-az` sultanlu craleanji supuni.
Di sivdà parti alantsã sh-lu curmã
Gljemlu-a banãljei sh-lu-arshunà bãrbatlu;
Cu eali sh-Cleopatra-n migilis s-anà,
Sta sh-Elena, tsi lu-apreasi turbatlu
Polim di geaba faptu-ahãntã iami,
Sh-tu-alumtã-i mortu,-Ahile, neaspãreatlu.
Mãtream shi cãtã la Tristan shi Paris”.
Shi-ashi pi-aradã nji-u spusi jilirea-a
Frãmtsãlor di-a sivdailjei cripari.
Ma, ascultãnd` cum deapinã-amintirea
Ti cavaleri shi doamni di-altã etã,
Mi-azvimsi njila di vrea-nji cher duchirea
Shi dzãsh: “Poete, s-lã grescu dit cetã
Atselji doi tsi-n migilisi grits vor s-higã
Sh-ca peanã di neauùã lishori ma tsã-lji vedzã”.
“Aproapea, dzãsi, cãndu-ari ta s-hibã,
Pi sivdàlu tsi lã-ù sapã groapa
Plãcãrsea-lji ta s-aproachi shi va s-yinã”.
Mash cãt lj-pimsi vintul di noi aproapea
Sh-lã dzãsh: “Zburãts, ma s-nu vã pingã ponlu,
O, ininji frãmti, sh-vã-i dat zborlu-n prapa”.
Ca pãrunghilji, cãndu sh-lji dutsi dorlu
Tu cuibul dultsi, sh-tind` àrchi lishoari
Shi-idyea vreari cà-l dutsi-nyii-azboirlu,
Ashi sh-elji cãt la noi, dit ceta-n cari
Didona-i, cu irushea dushmãnsitã,
Ahãntu foc bãgai tu-a mea-aurlari.
O suflit bun sh-chibar ti-ai pidipsitã
S-agiundzã-aoa, noi, tsi loclu nã iami
Cu-a voastã sãndzã-n lumi lu-am arushitã,
Tatãl din tser ma s-nu lu-aveam dushmani,
Vrea-l plãcãrseam s-tsã da moarti lishoarã,
Sh-ti soarta tsi nã-i datã dà mirami.
Ma s-vrei s-u-ascultsã spunearea-nã-amarã
I s-nã-ntreghi, va ti-ascultàm sh-va tsã spunim,
Pãnã tsi vintul nu-a s-ljea s-tragã iarã.
Tsitatea-n cari mi feci mini-n lumi
Pi meal adastã-aclo iu Padlu moari
Cu-arãcãili, shi-apa shi-u vearsã-n spumi.
Sivdàlu tsi tu-atselji aleptsãlji trisari
Tu sirtu-l lo cu-a mea fãpturã, moartã
Cum shi-azã, cara nj-ticneashti, mi doari.
Sivdàlu cari-a vrutslor nu lã ljeartã
Di preplu-lji vrut ti daimalui mi ligà,
Di, cum vedz, nu-ari sh-tiran s-nã dispartã.
Sivdàlu nã idyi moarti nã-l curmà:
`Tsel tsi vatãmã fund` di cãtrànji lu-ashteaptã”,
Ashi zburã. Sh-cum shideam, cà mi-nvirnà,
Glubãearea-a lor tulmãcitã-n faptã,
Alãsai prosuplu-nghios, cãtã-mpadi,
Pãn tsi Verghil: “Tsi-ai?” gri ca-n ciuciuratã.
Tãrdzãù, cãndu boatsea-nji ca zbor ãshi si-avdi:
“O, cãti yisi shi tsi dor s-bãneadzã
Lj-pimsi, dzãsi, aeshtsã-n groapa-aratsi!”
Shi shtsãt la elji: <Francesca> dzãsh, pi fatsã
Nji-ashternu làcrãnji dorlu-a tàù sh-dirinlu;
Ma spuni-nji tini, cãndu earats iatsã
Shi nica dultsi vã eara suschirlu,
Cum di cãdzut tu sirtul pirazmadzlor
Shi-a sivdàlui lj-lu duchit virinlu?”
Nu-i dirin ma mari tu-anjlji-a cripàrlor
Dicãt - apãndãsi-n lãcrãnji sh-sãlbitsã -
S-tsã-aduts aminti ti oara-a hareilor.
Shi domnul a tàù u shtii. Cara sã-nji dzãts
S-tsã spun dorlu cum nã-agiumsi pistaneù,
Cu suschir shi grai spunearea va nji-u-avdzãts.
Citeam nãoarã cum ãl cãlcà din greù
Cavalerlu-atsel Lanselot bash vrearea;
Singuri earam sh-neamãrtioshi ea sh-cu eù.
Daima-acrifa nã-astãvãrseam videarea
Shi-idyea mirachi fatsãli nã pãli;
Sh-mash un vers nã-azvimsi duchimãsearea.
Cãnd` dghivãseam cum arãslu zilipsit
Ãlji lu bùshe pi gura-a ljei Lanselot,
Aestu tsi nji-u di daima nifudzit
Mi bãshe sh-nã trimburari eara tot;
Di-atumtsea-nclo nu dghivãsim canoarã
Cà ti noi doilji fu cartea Galeot”.
Shi-aclo iu un di noi dzãtsea cu zboarã,
Alantu plãndzea, ashi cà, ispati
Cà-nji freadzi njila, zbor shi-a mea injoarã,
Cãdzui cum mash un mortu s-cadã poati.
CÃNTAREA VI
Tsercljiul al treilea. Cherber. Ciaco zburashti ti
Florentsa shi-lji pruveadi surghiunea-al Dante.
Ma-amãnat, cãndu mintea-nji prãmãsitã
Di njila tsi u-aveam duchitã ti elji
Sh-si ca-ashtirnu di jealea scãnjisitã,
Iu tsi sã-nji mãtream di-avigra pi la schelji
Sh-vrea mi shtsam, videam pit vàljiuri afundi
Tut alti ghizài shi-altsã bãtuts dirbidelji.
Tu bãrnul al treilea mi-aflam, pri iundi
Di etã, agrã, aratsi, nihitã
Sh-di daima idyea, ploaea ti spitrundi.
Neauùã, grãndinã, apa dip mãryitã
Pit gremuri lai cu gãleata cad ploi
Shi greù amputi loclu di sum sloatã.
Shi Cherber, prici aharã, sum pãvonji,
Dit trei gurmadzã-alatrã-n puvrii
Pi-atselji tsi dzacã tu làschi shi tu ploi.
Un bric largu, barba cinushi yii
Shi oclji-apreshi el ari, ca tucinjlji,
Shi-unglji cu cari-arupi di mortsãlji plãyii.
Tuts aurlã tu ploai has ca cãnjlji
Sh-cum s-shutsã-a s-dzãts cà-s pi suli-a fridzeari,
Shi bratslu-afirescu-ndrupãt pi mãnjli.
Cãnd` Cheber, limbritsa, nã veadi-n gljets mari
Cascã trei guri sh-dints` di prici scoasi,
Cutrimburat din cap pãn la cicioari.
Atumtsea Verghil, cu mãnji uspitoasi
Lo di loc nã grundi, sh-cum aruts pitã,
Arcà cu ea tu gurili bãloasi.
Ca pricea cari-alatrã lishinatã
Sh-tatsi deapoa, ma sã-lji dai, ca limoshlji
Tsi s-agunjisescu s-mãcã sh-sã-ngljitã,
Ashi cu natslu mãryit shi-aroshi oclji
Tãcu shi Cherber cari-alatrã-apus,
Cà s-surdzã s-vrea pri-aclotsi-amãrtioshlji.
Sh-trapsim, sh-calea nã mãtrea, di-nsus,
Tu ploaea tsi di daima doamnã l-easti,
Pustuchei tsi trupuri s-par, ma nu-s.
Durnjea teshi pãnã di unlu tu laspi
Shi-unlu mash, cãndu nã-ndzãnà pi hãndachi
Pi dininti-a lui, s-mutà di-unã parti.
“O, tini-agiumt` tu-arãdzãmlu-nji, cu pachi,
Cãnoashti-mi, gri, ma s-pots, di tu ceatã,
Cà bãnam cãnd` fushi tut ti istindachi”.
Shi-apãndãsii: “Durearea tsi tsã-i datã
U-avinà, poati, fatsa-ts di la mini,
Di-nji pari cà nu-ù vidzui vroarã tu njeatã.
Ma cari hii di-ahãt caimo ti tsãni?
Cà sh-cara s-avea nã globã ma greauùã
Nu-avea unã sh-ma anustã, ved ghini”.
Sh-nji-u turnà: “Atsea-a ta `mplinã caleauùã
Di-nchizmã tsi sã spirlindzi sh-pit lumi
Mi-apãnghisi-n bana-nji sirinã-a meauùã.
Has Ciaco-a tàlji mi cãnushtea pi numi;
Ca hãrãp, fãrã di sat mi nãfãtii
Sh-ti-atsea zate dzac io sum ploi shi brumi.
Sh-nu hiù singur; ahtàri shi greali-amãrtii
Li pãltescu shi-idyea ghizai lj-strindzi
Tuts atselji di-avigra”. Sh-ma multu nu gri.
“O, Ciaco, dzãsh, durearea-a ta mi frãndzi
Shi-amàri làcrãnji da di-ntr-oclji s-nji scoatã;
Ma spuni-nji, ma sã shtii, iu poa` s-agiundzi
Cãrpolu-a nostu-n urbea-n dauùã-adratã
Sh-cum di-acãtsà zãrtsinji `ngrãnjea-n patrida?
Nu s-aflà-n ea un om cu mintea-aprinatã?”
Dzãsi: “`Ngrãnjea di padi ma s-nu sh-lji da,
Va s-agudeascã shi-nciupats urgheashti
Alghilji atselji Lailji nafoarã va-lji da.
Ma shi putearea-a lushtor tut ma creashti
Sh-tu ni-mplinji trei anji elji va sh-lji chiseadzã,
Prin vetea-a unlui tsi-az` pi-ndauùã easti.
Multsã-anji fãdulji, cu frãmtea-nsus va s-sheadã,
Shi va-lji tsãnã-azvimtsãlji sum sclãvilji
Cãt tsi s-blastimã elji shi plãmtsã s-sheadã.
Tinjisits sun mash doi, ma nu-aù tãhmilji:
Fãduleatsa,-nchizma sh-tutã scljinceamea
Furã scãntelji tsi-adusirã-ngrãnjilji”.
Bitsi cu-aesti lãcãrmata-lji zbrarea
Shi-lji dzãsh atumtsea: “Ai njilã cu mini
Sh-cara sã-nji dai sãnãdiea-atsea marea.
Ti-Arigo, Mosca, falã-n farã sh-sini,
Ti Rusticuci sh-Farinata grãea-nji,
Tegheai shi tuts tsi lucrarã ti ghini.
Elji iu suntu? Ai njilã shi lafea-nji,
Cà voi sã shtiù de-aroilu-n njeari lj-neacã
I cãtranea-n fund` lj-frãndzi cu ghizaea-lji”.
Di nai ma-aràilji ca sfulgu sh-si leagã
Shi-alti cãbàts zorlea lj-trag tut ma-ahãnda;
Ma s-tsã dipunji, va lã-ù ducheshtsã treaca”.
Sh-cãndu-a s-hii pi-a lumiljei dultsea zala,
Ma cãntã shi ti mini cãtivroarã.
Alti nu-ts spun shi-apandasea-i ahãnta”.
Sh-cãt dzãsi-ashi mi ca mãtri nã oarã
Di tes, sh-tu laspea-a pàrtsãlor, mintitã,
Sh-tuts orghilji dit cetã pi bric s-arcarã.
Gri Verghil: “S-dishteaptã nu shi-u-ngrãpsitã
Pãn tsi di trumbetsli-anghiljlor hãbarea-a
Silãljei tsi nu-lji va nu-i hãbãrsitã.
Elji tuts atumtsea groapa-a shi-u-aflã iara
Shi iara-adrats di càrnuri sh-mãdãlari,
Sh-tut loclu-a s-hearbã di-a lor glubãearea”.
Cu zburarea-ashi ti bana yinitoari
Imnam preagalea, pi-apuntsã mãryiti
Di-aumbri, làschi, ploi shi-azvinturari.
“Maghistre, dzãsh, tirànjli scãnjisiti
Dupã giudets va lã creascã vãriea?
Va s-hibã ma molji i iara-ahãt di fripti?”
“Adu-ts-u-aminti, gri, Filosofiea:
Tut tsi s-featsi ma greù sh-sarpu ducheashti
Dureri i pon, ma dultsi-i hãrcupiea.
Sh-bash di-aoa tora cu blãstem tsi easti
Perfectsãljea s-u shtibã nu lji-u datã,
Di grama-l leagã dorlu-atsel tsi hearbi”.
Ashi, cu zbor ma mult` ditsi-ngrãpsitã.
Anvãrliga-l bãtum bãrnul al Satan
Shi-agiumsim noi aclo iu hima-ngljitã,
Deadim di Pluto, multu marli dushman.
CÃNTAREA VII
Tsercljiul al paturlea: Scljincilji shi-atselji cu
mãna-aspartã. Pluto. Ti soarta. Strãbãtearea tu-al
tsintsilea tsercljiu. Inãtceadzlji.
Pape Satan, papi Satan aleppe!”
Cu boatsi sarpã Pluto spuni zboari,
Sh-bunacicul mintimen tsi-n tuti-alept-e
Nj-deadi indati sh-dzãsi: “Nu ti-aspari,
Cà calea-nghios nu poa` s-nã-ncheadicã,
Cãt tsi sã-lji hibã mari-a ljei puteari”.
Shi shtsãt la fatsa-a priciljei znjearicã:
“Tini tats, gri, lup blãstimat tu yeari,
Sh-singur fà-ts cà yearea-n tini s-disicã.
Nu-nchisim tu-ahãndinjli cu nishteari;
Aestã shi-u vrearea-n tser, iu Mihali
U-arãzgãnsi fãdula prãmãseari”.
Cum cad gãrmadã pãndzãli cãndu, ia-li,
Sh-si frãndzi tu fãrtunã catartul,
Ashi cãdzu sh-Pluto ti mari jeali.
Shi-nchisim noi ti tu tsercljiul al patrul,
Tut ma-ahãnda tu ehtra di cãldari
Sh-tsi-adunã din lumi tut tsi-i ma-aspartul.
“O,-ndreaptà giudicatà! More-m cari
Ahtàri tirànji sh-ghizài ãngrãmãdeashti?
Cãtse-amãrtiea-ahãt di greù nã doari?
Cum sh-si frãndzi dalga cãndu-agudeashti-n
Dalga dushmanã-n Haribda tu-amari,
Ashi shi-aoa miletea s-anvãrteashti.
Dauùã ceti, shi-arcutescu fãrã stari
Vãrii cu cheptul, `mãrtioshlji grescu
Shi yin gãrdelji, cum nu-i vidzut ma mari,
Troarã s-agudescu sh-deapoa zghilescu:
“Titsi-adunat, lã strigã, cu eti?”
“Voi titsi hãrgit?” alantsã lã zbràscu.
Shi-avigra s-shutsã pit negurli shcreti
Di daùli pàrtsã dushmãneshtsãli-ashcheri,
Shi strigã zboarã-n fatsã, di ibreti;
Sh-cãt agiundzea la loclu di-andãmãseri
Sh-trãdzea-ndreptu la deftura shutsari,
Shi loat atumtsea di njilã sh-ciuduseri,
Dzãsh: “Maghistre, spuni-nji, ai njilueari,
Di-astãnga-aoa, tu bãrnul cari cascã,
S-hibã preftsã-aeshtsã tsi-shi fac tindeari?”
“Elji tuts, apãndãsi,-n bana lumeascã
Nu vrurã s-bagã pãradz nanãparti,
Ni nu shtiurã cu trop ta s-hãrgeascã.
Bash elji u spun, `lãtrãnd cu bots asparti,
Cãndu s-bat, ti iu deapoaea,-n pidimadz,
Ehtra-amãrtii ceta lã-ù disparti.
Shi-atselji tsi-n creashtic s-fãr di peri alãsats
Sh-papanji i cardinalji furã-astãvãrsits,
Tsi-n scljinceami-n lumi preaclji nu-aflji alts`”.
“Maghistre, dzãsh, taha sh-la migilisi
Va s-daù di niscãntsã di-atselji cari
Cu-ahtàri-amãrtii tsi-n lumi sun mãryits”.
“Greù ti-arãdz, apãndãsi cu-nvirnari;
Bana-aspartã tu elji alasã damcã
Shi nu s-poati sã-lji cãnoshtsã ca-ahtari.
Ti daima tu dauùã ceturi va s-batã:
Cu bushi streasi-aeshtsã, dit chivurã
Va s-mutã, shi-alantsã, sh-cu percea loatã.
Sãmtul tser, un trop cara nu-avurã,
Lu-alãxirã-n loclu-aest` ti-nciupari
Tsi-l vedz shi singur, fãrdi zbor sã-nji curã.
Sh-tut ashi pots s-vedz tsi minciunã mari-s
Atseali-a Soartãljei tsi-s dati, spuni,
Tsi-ngrãnji-aduc sh-pingu la dispãrtsari.
Nu-a s-agiungã tutã malma din lumi
Ni-atsea tsi-i, ni-atsea tsi fu ta s-li tsãnã
Niheamã-n loc s-nu fugã-aesti turmi”.
Spuni-nji, maghistre, ai njilã, nu-amãnã
Tsi shi-u Soarta ti cari grishi ma ninti,
Cà-averli-n lumi sh-li tsãni tu mãnã?”
Lu-ntribai. “Anvãrlji vã hits tu minti
Shi greù vã neacã nishtearea-n laspi!
Ascultã-mi tsi-a tsã spun shi ljea-aminti.
‘Tsel tsi-n el bagã tut tsi shtiintsã easti
Featsi shi tseruri shi domnji tãroarã
Shi-isa-mpãrtsari-a videalãljei featsi,
Ashi cà-n tuti pàrtsã sã stricoarã;
Tut ashi shi-a nishenjlor di tu lumi
Sh-bãgà doamnã ni-aspãreatã vroarã,
Tsi-mparti-averi pristi loc sh-lucri buni
Din bãrnu-n bãrnu, la fcior di tatã,
Ca ti-inati-a vrerlor dit mintea-a omlui;
Ti-atsea cãndu nã mileti s-analtã,
Plãndzi-altã, dupã-a soartãljei vulii
Tsi-ascumtã nã-i, ca shearpili tu brazdã.
Nu-lji tsãni cheptu-a voastã urnimii.
Ea sh-giudicã, ãndreadzi shi-shi axeashti,
Ca anghiljlji-a lor, a ljei vãsilii.
Di-alãxerli di daima nu dãnãseashti:
Avinatã-i di zorea shi-i hirescu
Cà tu-avinarea-lji tut altsãlji hãrseashti.
Aestã-i Soarta pi cari s-nãirescu
`Tselji tsi s-cadi s-u-alavdã; ma gileapi
Elji nu-lji pãltescu sh-daima u lãescu.
Ma ea nu-avdi shi nu-lji ljea tu isapi;
Sh-cosarlu-l shutsã cu-atselji tsi prots lji shtim,
Daima shenã, sh-fãr gaileadz i fricã-n geapi.
Sh-tora la tiran ma mari sã-nchisim
Cà-arada cad stealili tsi-n dzinicã
Didea noi cãndu-nchisim. S-nã-agunjisim.
`L tãljem bãrnul pãn la mealu di-andicra
Pit un izvur tsi hearbi sh-chiulueashti
Cupanji s-curã, adratã-n dalga-lji njicã.
Eara nã apã cinushi-arusheashti
Sh-dipusim pi tu calea-a ljei strãmbatã,
Sh-sutsatã nã fu dalga-lji tsi murneashti.
Dighios tu muceara Stix pãtidzatã
S-vearsã-arãùlu iu-shi dipuni-arãpa
La polji di-arãpa greù aspindzuratã.
Sh-tu làschi nj-ved, cu mãtrita-nji hãrãpa,
Iatsã umti tu bãtãchi, tsi shidea
Cu truplu gol, sh-fatsa-apreasã, ca hãrta.
Angãnati di turbarea s-agudea
Cu mãnji, cu cap, cu cheptu, sh-cu cicioari
Shi carnea tutã shunitsã shi-u-arupea.
S-pirpilescu-aoa, tu-apa stãtãtoari,
Inãtceadzlji cu suflitli apreasi,
Dzãsi Verghil. Ma-nghios, pi sum vãltoari,
Ari shi-altsãlji tsi-shi plãngu dzãli-asteasi
Sh-mutã-nsus bishits di làschi groasi, scrum,
Cum sh-singur vedz, mãtrita-ts iu sh-si teasi.
Hiptsã tu loc aurlã: “Arài nã fum
Sum isiha, dultsea-a soarlii lunjinã
Sh-tu-a leaniljei apanghiu-n hãzuri cãdzum,
Ti-atsea tora scãnjisim tu nigljinã”.
Aestu-i imnul tsi-n frãmturi ansari
Sh-lã hãrcheashti dit gushea daima-mplinã.
Tricum ashitsi-avigra, cu mãtreari
La-atselji tsi-shi fac di laspea mãshcãturã,
Sh-pit laspea shi mealuri s-duc hulandari,
Sh-dip ca tu soni deadim di-unã culã.
CÃNTAREA VIII
Tsercljiul al tsintsiljea: Inãtceadzlji. Tritsearea-a
arãùlui Stix tu cãravea-al Fleghias. Filipo Arghenti.
Tsitatea Dite.
Dzãc ma, s-tradzim, cà pãnã tsi nu-agiundzim
Mãtrim ãnsus la ea, la-analta culã,
La cima-a ljeitsi dzàrli li spitrundi.
Cà dauùã lãmbàdz n-creashtic hipti lj-furã
Sh-nã-a treia-n dzari, tsi-apãndãsea-n noapti,
Mãtrim tu-nsus. Sh-deapoaea-l cãscai ãn gurã
`Tsel tsi-i `mplin di minti-n naeti sh-fapti,
Sh-lu-ntribai: “Am videalã cari-apreasi
Sh-pirili tsi-shi ciuciurã tu noapti?”
“Mãtrea tu-nsus pi dàldzãli lãvoasi
Sh-tãroarã-a s-ducheshtsã cà tsi-avem gritã
Ma s-pots s-vedz la botsli-n dzari niguroasi”.
Putes din coardã nu bucni sãyitã
Ma-agonjea shi-nyii tsi cãravea-atsea
Sh-tãljea era, zveltã, ninfricuitã
Sh-pristi-api cãtã la noi ãshi dipunea,
Cu-un singur om la timonjea, mash su-l vedz,
Tsi greù striga: “Ti-acãtsàm! Nãpoi s-nu ljeai!”
Shi-lji gri Verghil: “O, Fleghias, geaba greshts`,
Va nã-ai, tu pidimadz cara s-ti-acats,
Mash cãt va s-tritsem di car` ti-agnusedz”.
Cum a-nglãritlui, cãndu s-avdã lji-u dat`
Cà shi-u arãs shi mãshcari ducheashti,
Ashi sh-Fleghis di-inati shi-u spumat.
Maghistrul meù prot tu varcã-nchiseashti,
Shi-nji si pricadi cu mãna-lji pi-apunti
Shi-atumtsea duchii cà s-hãnducuseashti.
Shi-unã tsi noi nà-alinàm, veacljea luntri,
Ma greauùã pi dàldzã,-nchisi ma crundu,
Ca di-alti ori, sã-shi talji-ahãndinji multi.
Sh-iu-anutam pi-api shidzuti tsi suntu,
`Ngrupat un duh cutidzà ta s-mãrmurã:
“Cari hii, di-ts calts` shtiutili di multu?”
“Moartea ma s-calcu nu va s-armãn, zburãi.
Ma tini tsi-n làschi tsã nets durearea?”
“Escu duh tsi plãngu”, cu fãrmac zburã.
Shi-atumtsea io: “Cu plãngul shi cu yearea
Armãni-ts, cà ti duchii di cãti spunji,
Sh-tsi cà nigljina ts-u mãryeashti chearea”.
Sh-li teasi-atumtsea la cãravea-a lui mãnji,
Shi domnul a meù sh-lu dãplãsi-agnusit,
Sh-lji-aurlà: “Tu bãtãchi, cu-alantsã cãnji!”
Mi lo-mbratsã deapoa shi, hãristusit,
Ãnji mi bãshe shi-nji dzãsi: “Suflit mari
Cahara di mà-ta iu fushi chiuluit.
Duhlu-aest` di fãdul nu-avu sots sum soari;
Tsiva nãpoi nu-alãsà ta s-dzãts cà-i bun,
Sh-ti-atsea-i tora acãtsat di turbari.
Sh-cãts di-atselji tsi dzãc cà-n scamnu riganji sun
Va s-arcuteascã ca portsã-aoa, pruved,
Di-agnos shi-atimuseri dupã elji armãn!”
“Maghistre, dzãsh, multu voi cà ta su-l ved
Avultusit pãnã-n creashtic tu-alsivã,
Pãnã him tu-aesti cripàri di loc shcret”.
Dzãsi Verghil: “Mirachea-ari s-tsã hibã,
Nãinti su-l vedz mealu, ãmplinitã,
Cà sh-hãrzeshtsã-atsea harauùã-a ta s-hibã”.
Nu tricu multu sh-cata-avultusitã
Tuts pi pãltàri di-ansãrirã ca gãirush,
Di shi-azã-analtsã-n tseruri hrisusitã.
“Ansãrits, zghilea, pi el! Tsãnets-lu tuts!”
Shi, dzãndzãvoasa-aumbrã florentinã
Ea singura sh-si fãtsea shunits-shunits.
Nu-i izoti pirmiflu-n loc sã-nji tsãnã:
Ti-atsea spun cà un halat surd` mi featsi
S-u caftu-ntr-oclji peana di lunjinã.
“Dininti-nã tsitatea Dite treatsi,
Nj-dzãsi maghistrul, tsi-ascundi sum tsutscã
Unjida di-aumbri sh-durerli apreasi”.
“Ved ghini, ãlji dzãsh, maghistre, la mutsca
Ca tsiva culi di giumii,-n vizine,
Mãzii, canda es dit loc, ca fuscã”.
Shi el atumtsealui: “Tu dãgoara-a ljei
Pira eternã li tsindzi shi-ngljiti,
Cãti ts-vedz valea,-n fundlu-a cãtraniljei.
Shi-agiumsim noi la grochli-ahãndusiti
Tsi-avigra-ù tsãn tsitatea-n pãrcãzoani,
Cu stiznji groasi, di her mãstrãpsiti.
Sh-cara-anvãrligàm pi-apili pãvoanji,
Cãrãvyearlu zbrã, la meal cãt agiumsim:
“Inshits, gri, agiumsit la ushi, oaminji!”
Cama di-unã njilji la poartã-ndzãnim
Drats apreshi tsi-aurlã cu bots asparti:
Car` i-atsel tsi fãr di moartea sã-lji vini
Strãbati-n lumea-a duhurlor moarti?”
Featsi Verghil un semn` cà s-lji-mbuneascã,
Sh-cu elji dusi sh-si urnipseascã-aparti.
Shi-apuituits atumtsea, s-mi yixeascã,
Shi-al Verghil lji-aurlarã: “Di doilji voi
Yina singur. Alantu sã-nchiseascã.
Shi-acatsã calea singur ti nãpoi,
Ma s-va shi shtii pit noaptea sã strãbatã;
Tini tsi-l duseshi, tini-a s-armãnji la noi!”
La zboarãli-a lui duchii cà mi-ntsapã
Pon tu hicati, nã frixi cu-amãrtii:
Di-nji pãrea cà-albã dzuùã nu-a s-ved altã.
“Maghistre scumpu, tsi-agiutor ãnji vinishi
Di-ahãti ori la ori greali shi cari
Di-arali shi piricljiuri mi-afirishi,
Nu mi-alasã, zghilii cu pãrmurari,
Sh-fu cà-n calea-nù va s-easã shi stihii,
S-nã-agunjisim pit veacljea-nã cãrari”.
Ma domnul a meù ninfricuit ãshi gri:
“S-nu ti-aspari, cà di Domnul hiù cãndãsit
Sh-canã nu poa` s-nã li tsãnã jgljioatili.
Ashteaptã-aoa shi suflitlu pidipsit
S-tsã hibã daima un izvur di nãdii;
Nu-ari s-ti-alas io pustu shi prãmãsit”.
Ashi-nchisi pribunlu-a meù pãrinti
Sh-mini nji-armash a shubeiljei pradã,
Cu-“a s-yinã i nu” tsi-nji si-alumta-n minti.
Nu shtiù sã spun desi s-loarã cu cavgã
Itsi s-lã spusi maghistrul aleptu,
Ma dupã stiznji tuts s-trapsirã gãrmadã.
Cu cljeai poarta-i lustursitã-n cheptu
Shi el ãnchisi tãcut sh-ca-ncãsurat
Ti iu shtea el cà shed io ta s-lu-ashteptu.
Imna ãnvirnat, tu pãltàri aplicat
Shi “Cari more, lu-avdzam cà spuni,
Nu mi strãxeashti-n jealnica tsitati?”
Sh-deapoa-a njeia: “Di yin cu-amãrãciuni,
Nu-ai fricã,-a u frãngu-aestã mileti,
Cari tsi s-hibã-atsel tsi-n calea-nji dipuni.
Cutidzarea-a lor ãi dit anjlji veclji,
Spusã pi prag di poarta ma cu-anami,
Cari-armasi di-atumtsea fãrã frenchi.
Pi ea li cãntashi a frixiljei grami:
Sh-traptã tu nãpoi, cãt la noi s-abati,
Din bãrnu-n bãrnu sh-tora vãr di straji,
Atsel prin cari-a s-intràm tu tsitati”.
CÃNTAREA IX
Tsercljiul al sheasilea. Eretitslji. Ningã poarta-a
tsitatiljei Dite. Treili Furii. Pitricutlu din tser.
Doilji poets strãbat tu tsitati. Eretitslji-ngrupats
tu grochi di foc.
Bãeauùa-alghitã tsi fatsa nji-u arsi
Cãndu-l vidzui cum yini nãpoi tãcut,
Ma-agonjea di pi-a lui virinlu-ashtearsi.
Ca-atsel tsi-ascultã shi-n cali shi-u shidzut,
Cà oclji-n dzàri, pit noaptea-n plumbu umtã
Nu-agiundzea di shinjeaclu sh-fumlu cãdzut.
Iara noi va s-anãchisim tu-alumtã,
Zbrã, cara s-nu... Dip sãmtã-i tu-arigeai:
“O, cum u-ahteptu-a tserlui gritã-ascumtã!”
Vidzui atumtsea cà fatsi-mbunari-a
Protlui zbor cu-atsel alantul cari
Altã soi naetea lj-fatsi spuneari.
Ma iara frixea tu unglji ãnji mi-ari
Cà io dideam a zboarãlor tãljeati
Ma lai tulmãceari di el, s-pari.
Tu-aest` fund` di burlidã de strãbati
Vãrnu duh dit Limblu, cari Dumnidzàù
Mash cu laea chirdãciuni sh-lu bati?”
Ashitsi-ntribai. Shi el: “Ara shi greù
`Nchiseashti vãrnul dit a noastã cetã
S-u batã calea-apucatã di ioù.
Sh-tu di prota; cà fui nãoarã, shcretã,
Di Eritrona cãndãsit, di ehtrea
Tsi-nyeadzã mortsãlji tu trup di-altã etã.
Cãt aveam moartã sh-mi-agiumsi zahmetea
S-u xitãsescu tsitatea pãn pi per
Sh-sã scot un duh dit bãrnul iu-i Iuda-azmetea.
Nu-i loc pri-aoatsi ma-ahãndos shi ma xen
Di tserlu cari s-shutsã tut sum soari
Ma nu ti-aspari; shtiù io cum su-l tritsem.
Laspea-aspartã tsi da-avigra-amputsari
Tsitatea-ù tsindzi sh-nu-i cãbili la-arài
S-agiundzem fãr di cãvgà shi turbari”.
Zburã ma multu; ma io pit alti càlji
Imnam ca chirut, shi oclji ãnji mãtrea
La cula-atsea-analta tsimtã-n piri lài,
Iu vidzui cà tu videalã sh-si ivea
Trei Furii sh-sãndzãna tuti treili
Hidri verdzã tu loc di bãrnuri avea
Sh-tu prosup cu vidzutã ca muljerli;
Sherchi groshi cusitsã, grei ca-arapani
Shi tu loc di perci, njitslji sherchi-atseilji,
Verghil, shtea cà-s huzmicheari-ali-amiroanji
Tsi-n cãtrànji domneshts` pristi mortsã, gri:
“Mãtrea-ts tora Eriniili-inãtcioanji.
Meghera-i atsea di nastãnga-ts, sã shtii;
Alecto-ndreapta-ts plãndzi-amar shi-ndreptlu
Tu mesi-i Tesitona”.-Ahãnti sh-gri.
Ma eali carnea shi-arupea pi cheptlu
Shi s-agudea cu-aurlari-ashitsi, di ioù
Mi-aprucheai aspãreat di psitlu, shcretlu.
Cu oclji-ncãrfãsits cãt la loclu-a meù
Sh-si jilea: “Meduzà, fà-l di cheatrã,
Cà nu-l freadzim la chiro atsel Teseù!”
“Fatsa-ascundi-ts cãnd` li-avdzã cum alatrã,
Cà fu cà Gorgona tsã si spubi-n trei
Nã etã-ntreagã nu-a tsã nedz la vatrã”.
Ashitsi zburã Verghil, shi oclji-a mei
Cu mãna-lji caldã lji-anvãli, dininti,
Cà nu bãga pi-a meali mãnji fimei.
O, voi, cari vã featsit shenji tu minti,
‘Ntrits cu seati tsi-anoimã-ascundi di iurdii,
Sum poshi-ascumti, ciudoasili cuvendi.
Apreasã-n dzari, pi dalga-lãvãshilji,
Di frixi-mplinã, yinea-azvarna boatsi,
Di apa-n mealuri s-agudea-n zvulii,
Ca vintul tsi tut adunã iu treatsi
Tsi sh-lu mutã ãncucutatili dãgori
Sh-pãdurli zmuldzi sh-tut bãgat s-aleadzi,
Sh-lumàchi frãndzi, sh-pulbirea-ù mutã-n niori,
Shi frãmtea-nsus shi-u tsãni-n fãduleatsã,
Sh-fatsi s-fugã sh-turmi sh-ciubanji sh-cãlãtori.
Masturlu-atumtsea, dizvãlinda-nji fatsã,
Nji zburã: “Mãtrea-nsus, pristi apã,
Aclo iu shinjeaclu-ndisat s-acatsã”.
Ca broshtsãlji cãndu-alagã ta s-ascapã
Sh-tu làschi s-hig, tu-apili-ahãndoasi
Nãpãrtica cãt sh-duchescu pi-aproapi,
Ashi nj-vidzui shi-aumbrili fricoasi
Din fatsa-a unlui om tsi-lji trãdzea-ntruna
Cà-l tritsea Stixul cu tsãruhi scoasi.
Cu-astãnga mãnã-avina-n ceamauna
Greauùa voahã tsi-l zãbunusea,-agnusit,
Fãr di-altã cripari dicãt atsea una.
Sh-cara-acãchisii cà di tserlu-i ivit,
Mãtrii la poet sh-cu-unã-ascãpirari
Cu-oclji mi pimsi sh-mi-ncljin tãpinusit.
Eh, tsi-atimuseari lj-lutsea-n mãtreari!
Di frencul di poarta cu vearga sh-deadi,
Vecljiul, shi-u pimsi-nclo fãrã-ncustari.
“O, voi, nihits, avinats din tser, s-veadi,
Cari nigljitari nã featsi, tsi puteri?
Zburã din praglu-a portsãlor di heari.
Cãtse vã-ncustats ahtàrlor di vreri
Tsi-n scupolu-a lor nu shtiù di pirazmadz,
Sh-vã li mãreashti scãnjiseri shi dureri?
Sã-lji tsãnits cheptu-a vã-agiutã la caimadz?
Agãrshit cà pi Cherber sh-si cãnoashti
Arehavlu per ãn creashtic sh-pi gurmadz?”
Sh-si shtsã deapoa, shi-nchisi cãt la mlashtinji
Shi has ca di-atsel cari da tu nãpoi
Altului gaile cãndu-a lui ãl pashti,
Ashitsi sh-el, nu zburã cãtã la noi;
Ma zborlu-lji sãmtu nã-nvãrtushe-n puteari
Sh-cãtã la portsã-nchisim noi amishdoi.
Praglu nã-l tricum fãrã di-ncustari,
Sh-io di seati sã shtiù, troarã, cum imnam
Tu jealnitsli stiznji tsi ghizài ari,
Cãt intràm avigra oclji nj-lji turnam
Sh-nã padi vidzui iu ghiderli-adastã,
Sh-caimo nispus, shi jeali cum zbor nu am.
Has ca di la Arles iu Rona cascã,
Has ca Pola iu-i bãrnu Carnarlu
Sh-Shi iu-aspealã-a Italiiljei coastã,
Njilji di mirmintsã-l chindisesc` pãrnarlu,
Ashi shi-aoa s-analtsã ca unjidã,
Ma multu ma jilos sh-lu spun amarlu;
Ca-anamisa piri ca di luschidã
Li tsingu tuti-n dãgoarã ca ahtàri,
Cum nu fu sh-herlu arsu ca cearnidã.
Ni unlu nu-shi purta sh-ploacea pi pãltàri
Shi-ahtari suschirari silighea tu vintu,
Cum mash durearea scoati sh-laili uhtàri.
Sh-dzãsh atumtsea: “Maghistre, cari suntu
Tuts atselji tsi dzac tu chivuri sh-fac zghileri
Di-a lor ponuri ãndreptu dit murmintu?”
“S-shutsã tu mirmintsã, dzãsi, tu ghideri
Eretitslji cu-a lor, shi pãnã-nsus
Di elji su-mplini; ni un loc nu-i fãr di elji.
Cu isnafea-a lui cafi unlu-i dipus
Ta s-dzacã-n chivurea-altã soi arsã”.
Shi-ashi cãt dzãsi nandreapta tut nã-am dus,
Pi calea-ntri stiznji shi grochli-armasã.
CÃNTAREA X
Tsercljiul al sheasilea: Eretitslji. Farinata degli
Umberti shi Cavalconte dei Cavalconti.
Hãbãrsearea-a surghiuniseariljei al Dante.
Pi calea-ascumtã, strimtã, ca shearpi tsi-i
Di-andreapta misu stiznji shi mirminti,
Verghil u lo, sh-io dupã el ãnchisii.
“Maghistre bun sh-dip mintimen pãrinti,
Tsi cioarli nj-ports` pi-aesti vàljiuri, ts-grescu,
Zbra shi moalji-nji chefea tsi-nji hearbi-n minti.
Atselji tsi dzacã-n grochi shi s-pidipsescu
Nu-lji vor sã-lji veadã? Cà-n stiznji stràji nu bat
Sh-pi cafi groapã ploacea-i frãmtã, mãtrescu”.
“Va sã-ncljidã, featsi, din Iosafat
Cãndu va s-toarnã mortsãlji, cama multsãlji,
Tu truplu-a lor uscat pi loc alãsat.
`Tselji cu Epicur, aoa lã-s mirmintsãlji
`Tselji cari lã-s pãrea cà cu tut s-murits -
Cãt moari truplu, sh-geanlu moari-n dintsãlji.
Shi bash aoa tu bãrnul iu-nghios ti hidz
Shi-apandasi-a s-aflji-a-ntribàrlor dit minti
Shi-a miràchlor di io tsi-ascundzã,-ashitsi”.
Lj-dzãsh: “Putes nu tsã-ascumshu, bre pãrinti,
Tsi-nji doarmi-n cheptu, ma calea di njijloc
Tini mi-nvitsashi s-u tsãn, sh-nu ti ninti”.
“Toscane, tini, cari inshishi dit foc,
Di yiù s-caltsã tu-aestu loc ãnvirnat,
Sh-cu minti zbràshtsã, ia shedz niheam la loc:
Nj-ti deadi tu padi grailu ãnvitsat
A Patridãljei pri iu-n lumi ãnji bãnai
Shi-ù pãngãnii, shi-lji fui sh-dushman mutat”.
Ashi bucni fãr di hãbari un grai
Dit nã groapã, nj-pãru cà nj-lu disicã
Shi-aspãreat, ningã poet mi-apridunai.
“Tsi-adari, dzãsi Verghil, di tsi tsã-i fricã?
Mãtrea-l, Farinata, cãt nã schinari
Di bãrnu ãnsus ãntreg cum s-ardicã”.
Io=lji feci sitos tu frãmti nã mãtreari,
Shi el cu cheptul tu ninti sh-li pindzea
Shi-ntredz cãtrànjli canda-nfruntã s-pari”.
Atumtsea Verghil pi la grochi mi hidzea
La el, shi-nji dzãsi: “Vedz, s-nu ti ljeai tu-ngrãnji
Sh-tu multi zboarã s-ti cheri, ts-fac arigeai!”
Shi-agiumtu la groapa-aroshi ca tucinji,
El mi yixi din cap la cicioari
Sh-mi-ntribà: “Cari tsã furã-a tàlji pãpãnji?”
Sh-cum earam multu chifli ti-ascultari,
Lj-li spush tuti tsi-aveam sã spun, sã shtii,
Shi-anà sufrãntsealili di njirari,
Sh-dzãsi deapoa: “Tu ehtrã dushmãnilji
Cu-a melji ãshi furã sh-cu dichi ti-atsea noi
Di dauùã ori lj-dusim tu surghiunilji”.
“Sh-cà furã-avinats, elji s-turna nãpoi,
Lj-dzãsh atumtsea, sh-prota sh-deftura oarã;
Ma-aestã ustãlji nu u-nvitsat sh-voi”.
Nj-ved deapoa cum easi dit guvã nafoarã
Pãn di barbã nã-aumbrã di-atseali-a lor,
Canda-nzãnucljeatã-n foc shi dãgoarã.
Mãtrea di-avigra-nji, va s-dzãts cà pashti tor,
Sh-pãrea cà altul sh-caftã ningã mini,
Sh-cara vidzu cà nu-ari, frãmtu di dor
Zbrã cu plãndzeari: “Di-aoa, pit suschiri
S-tsã yinji pãtushi cu pràxili-ali minti,
Ficiorlu-nji iu shi-u? Cum di nu-i cu tini?
“Nu yin singur, ãlji dzãsh, ma dus nãinti
Di domnu-nju, cari-nsus, tu eta-atsea,
Poati cà Gvido-a tàù lu scoasi dit minti”.
Zburarea-a lui sh-ghizaea tsi-ù strãxea
Nji spusirã moùbeti cu cari hiù
Sh-ti-atsea zate ashi lj-ded apandasea.
Shi el cu-ansãreari gri: “Cum, nu shi-u yiù?
Di-avigra dzãseshi: <lu scoasi dit minti>?
Di dultsea lunjinã-nsus hãidipsit nu shi-u?”
Sh-cãt vidzu cà-lji staù minduit dininti
Sh-nu-lji apãndãsii troarã la-a lui vreari,
Cãdzu la loc. Un zbor nu-adapsi ninti.
Ma-alantu duh fãdul, tsi-a mea imnari
N-cali nji-u tsãnu, cãndu nji-avea gritã,
Ni cà sh-deadi, dit mesi nã-aplicari.
Ma cum s-minduea, dzãsi-n nãrãitã:
“Sã shtiù cà-a melji nu shtiurã sh-si toarnã
Ma-aretchi di patlu-aestu-a nj-mi-aibã friptã.
Ma tsãni minti: aràdz nu-a sã-ntsearnã
Di tsindzàts di ori luna-n tser stopanã
Shi-a s-vedz tsi greù shi-u s-ti-alinji ãn dzeanã.
Spuni-nji, pri vrearea-ts tsi ti-anganã,
Cãtse prin nom sh-giudicatã-agunjisitã
Daima pi-a melji miletea s-arãzgãnã?”
“Sãndza, dzãsh, tsi-Arbiea u-ari-arushitã,
Ashi cà shi-az` cu sãndzã-l nãpãeashti,
Miletea contra và-ari hiumãsitã”.
Deadi caplu sh-boatsea lji-avãrgãseashti:
“Nu mi bãtui singu, nãrãit dzùsi,
Sh-fãrã fimelj nu-nchisii tu-alumtã, shtits.
Mash mini fui, cãndu-alantsã-n migilisi
Florentsa s-u spãstreascã cãndãsirã,
`Tsel tsi-ashichere tsitatea-ngãsãii”.
S-aibã-a tàlji totna irinji-n molitfã,
Zburãi, ma fà ti-aesti spãstreari,
Shubeili cari mintea nji-u dinjicã:
“Voi, atselji di-aoa, cãt loai di hãbari,
Videts tsi-adutsi yinitorlu-n bratsã,
Ma nu-ù videts putes atsea tsi vã-ari”.
“Videm noi, dealihea-i, ma ca pit njeatsã,
Apãndãsi el, tut tsi nã-i diparti;
Cu-ahãt nã hãrsi dumnidzeasca fatsã.
Ma cãti s-fac i nã-s aproapea baighi
Nu duchim, cà nu u-avem vluisearea,
Ma s-nu yinã-altsã hãbari s-poartã lailji.
Ti-atsea-a s-ljeai di ureaclji cà videarea
Loc va s-facã-n noi cãnd` chirolu-a s-chearã
Shi pristi tut va s-domneascã tãtsearea”.
Mãshcat atumtsea di gaileadz shi heavrã,
Zbrãi agonjea: “S=lji spunji a tsilui cãdzut
Cà ficiorlu-a lui sum soari-i tu avrã.
Shi cara s-fui la-ntribarea-a lui amut,
S-lji spunji cà has ca-n prici nj-feci zbãteari
Tu tut tsi-n minti prin tini-am cãnãscut`”.
Maghistrul ãnji grea di pi cãrari
Shi-atumtsea-l plãcãrsii chefea sã-nji facã
Sh-pi shcurtu s-nji spunã tsi sots el ari.
“Cà pristi nã njilji deadun ãshi dzacã,
Shi Frederic cu mini-n fundu s-hidzea
Sh-Cardinalu: ti-alantsã-ahãntu s-facã”.
Chiru deapoa, sh-io cãt la lãmbada-a mea
Nji shtsãi cicioarli, sh-tu minti ãnji frimtam
Prufitsãljea-amarã-a mea tsi nji spunea.
`Nchisi Verghil sh-cum tut nãinti imna:
“Tsi gaileadz ti mãcã?”, fronim ãnji dzãtsea.
Shi-apandasea-n zboarã cãndu lji-u spuneam,
Ãnji dimãndà: “Ghini bagã-ts cu mintea
Tut tsi-ts gri dushmãneashti prufitsarea.
Sh-tora-ascultã: - sh-cu unlu dzeaitu fuvirsea -
Cãndu-a s-agiundzã tu lutsearea-a
Dultsiljei mãtritã,-afundã sh-sirinã,
Va sã shtii tsi tsã urdzã dumnidzarea”.
Deapoa-alãsàm stizma cà-ascumtish s-nã yinã
Sh-cara-acãtsàm nastãnga nã cãrari,
Shenji tu-afundã-aripidinã,
Tsi pãnã-nsus `ndihnea cu-a ljei pãtoari.
CÃNTAREA XI
Tsercljiul al sheasilea: Eretitslji. Groapa-al papa
Anastasiù. Topografiea-a Cãtrànjlor.
Pi mardzina di-unã-ahãndoasã hauùã
Cosar ãndrupãt ãn shcãmbi, pit grimari,
Nã featsim loc di ghizai sh-ma greauùã;
Shi ta s-ascãpàm di greauùa-amputsari
Tsi din himã sh-pãnã-nsus sã-ngãrlimã,
Nã trapsim dupã unã ploaci, cari
Veaglji nã groapã iu sheadi-ngrãpsitã:
“Papa-Anastasiù ãi ti njilueari,
Cà-a-l Fotin strãmbi càlji lji-ari chiuluitã!”
“Preagalea s-cãlcàm noi tu dipuneari,
S-ca nã-nvitsàm cu anusta-anjiurdzeari
Pãnã-ahãntu tsi shi s-nu u duchearim”.
Ashi zbrã, la cari io, ti siiri,
Lj-ded indati: “Aflã nã cali, tatà,
Shi-a chirolui sã-lji videm nã hãiri”.
Aclo nji-u mintea. Mash sã shtii cà,-aroatã
Pit shcãmbi-aoa, trei bãrni-aspindzurati
Sh-tut ma njits s-ahundusesc’ ca-n cuvatã.
Shi treili-adunã duhuri giudicati;
Sh-duri s-tsã hibã s-li mãtreshtsã,-ascultã
S-tsã spun cum sta sh-pi-aradã cum s-bãgati.
Tut tsi-i aràù shi-urghii-n tser tsi mutã
Scoplu lji-u strãmbu sh-ca-ahtari shi lumea
Cu minciunji sh-ehtsrãlji u-agudeashti tutã.
I, zãrtsinji cum acatsã-n om zãvuljea,
Di-atselji cu minciunji ma multu-i agnusit
Hristos, sh-lji strindzi ma vãrtos chivurea.
Sãlnoshlji sta tu protlu bãrnu-anvãrtit;
Ma zurbãlãchea-n trei cutsari sh-si tsãni
Sh-ti-atsea shi bãrnul pi trei-i chindisit.
Cu Dumnidzà, cu-un altu i cu tini
Pots s-fats zurbãlãchi, cu tut tsi easti-a lor
I bash cu elji, cum va s-vedz cà shi-u ghini:
Cà pots prin silã s-dai moarti-a altsãlor,
Pi-atsel di-aproapea; icà picunjlu-a tàù
Prin pradã su-l cheri i foc duguritor.
Ti-atsea shi-atselji zurbadzlji cu scoplu-aràù,
Furi, cudari, shi chisigeadz, va sã sta
Cetã di cetã dip protlu bãrnu dit hàù.
Ma omlu poati sh-dushmãneashti ta s-da
Pi el insushi, zurbãlãchi ti ciudã.
Shi defturlu bãrnu-adunã, ia mãtrea,
Pi-atselji tsi-avearea shi-u hãrgeascã-asudã
I bana sh-curmã sh-la plãngu lã-i mintea,
Cãndu-nsus tu lumi ma ghini-i arudã.
Shi-a tserlui pots s-lji-u fats zurbãlãchea,
Fu cà-l blastinji i-ncheari lu-acats glãreashti
Fu cà va-l crechi shi-l dai tu sodomlãchea.
Shi-al treilea bãrnu, scljeamã, vuluseashti
Sodoma shi Caorsa cu tuti-a lor
Shi ceta-atsea tsi tserlu-l cleveteashti.
Di sinidisea-aros, omlu-arãditor
Da pi-atselji tsi pistusinea nu-shi curmã
I din contra pi-atsel tsi-i ‘nfricuitor.
Angãnarea cãtã la-atselji dut urmã
Vrearea u calcã, cu zãconea nior,
Shi-al doilea bãrnu measticã-n nã turmã
Mãryealnits, fãtsarnits, mãyipsitori,
Codoshi, sãrahi, simoniats sh-tu bitimi
Altsã-amãrtioshi shi-arài di soea-a lor.
Ma-anda lu-arãdz atsel tsi creadi-n tini,
Nu-ù pãngãneshtsã mash vrearea tsi leagã,
Ea insashi cremasea tsi ti tsãni
Di-uspitsãljea ca-n alsidz tsi-ncãrleagã;
Zàri bãrnul dit soni, iu-i brica-a loclui,
Atselji pridotslji lji-ardi eta-ntreagã”.
“Maghistre, dzãsh, tsi tsã-ai lunjinã-n zborlu-ts
Tsi ghini-aparti-nghios grenda-ahãndoasã
Shi ceturli tsi-shi aflã-n ea groblu.
Ma cum di-atselji dit bãtãchea nigljioasã,
Loats di vintu,-n pãltàri ploaea tsi-lji bati,
Atselji ‘nucutats sum vãrii tsi-ndeasã,
Nu-s cu ghizaea cà s-dzacã-n tsitati,
Ma lji-ari hasmã giudicata sãmtã?
Sh-cara si nu,-atumtsea ti tsi-lji ma bati?”
“Tsi ti tradz di calea putes nifrãmtã,
Gri Verghil, a limbidljei giudicari?
I altsã gaileadz, poati, ti-aù frãmtã?
Nu tsã ticnescu vàhi zboarãli cari
Cu-uxii-n Eticã tsi-s ardãpsiti
Apãrnjerli tsi-s a tserlui amari?
‘Nvetslu di-agrã prici, arauùa pisti
Sh-tu soni-a treia, ma putsãn amarã
Cu globa ti-n cãtrànji, cicnita minti.
Shi ma s-ducheshtsã tsi-anoimã s-dizbarã
Di tuti spusili shi-a s-ljeai aminti
Cari su-atselji tsi-nsus vãriea-ù loarã,
Nu-a-ts fats ciudii cãtse-s bãgats ninti
Di-atselji di-aoatsi sh-di castenea vrearea
Ma moali lj-bati sh-hasmã lji-ari-n minti!”
“O, soare, tsi-nji limbidzàshtsã videarea
Shi-nji lu molji dorlu-ashi cà-n slãbiciuni
Nji-u chefi sã staù s-tsã duchesc’ putearea,
Shutsã-ts minduerli nãpoi shi spuni-nji
Cum lu-arshuneadzã-n tser cãmãtãriea
Dumnidzàlu. Ai njilã, pri buni-nji!”
“Di ma multili ori Filosofiea
Lã spuni-a tsilor tsi ghini-ù cãnoscu
Cum cà Natura shi-u tradzi fisiea
Dit mintea shi dit lucrul dumnidzescu,
A Fizitslji, ma s-lji strãbats scupolu,
Dit ahurhitã-a s-aflji cà-shi undzescu
Shi tamam ca dascalu dischipolu,
Shi-aclo-a voastã,-nsus, u imitã hirea
Sh-vãr turlii-i nipoatã cu-uranolu.
Dit cali ma, urmãnda-lã uminirea,
Ashi cum Ghenesa-n cartea-lji dicteadzã,
S-cadi cà-shi tradzi bana nãintirea.
Ma cum sãrahlji altã cali shi-urmeadzã,
Elji hirea shi arta li-aù hasmã nispus,
Cà mash la pradz mintsãli sh-cuibãreadzã.
Ma oarã-i sã-nchisim, cà Peshtsãlji, ãnsus,
‘Nsus stri dzarea scãntiljeadzã tu noapti
Shi Lãtrãpodzlji-archiushurarã, s-aù dus,
Shi calea cãt la hauùã-i dip diparti”.
CÃNTAREA XII
Tsercljiul al sheaptilea: Protlu bãrnu. Zurbadzlji.
Minotaurlu. Chentaurlji. Zurbadzlji contra-a
aproapilii.
Loclu-anifur greù nã-ù mãca putearea
Sh-videala frãmtã, sh-mãtream cu tãhminã
Ma cafi om vrea shi-u-afirea mãtrearea.
Ca mealu-a gremlui di din Trent, di himã,
Ori prin cutreambur icã-ndoapir nu-ari,
Cu-Adigãljei spidã sh-si lu stihimã.
Ahãntu di sarpu tsi, pit grimari
Dit munti-nsus, di iu shi-u-aflà-nchisearea
Nu-ai cum ãn vali s-tsã-adari nã cãrari,
Ashi eara shi-al grem larga-ntindeari
Sh-pi-a lui ciucã, cata-nsus, pi uhtoacã,
Mastrul sta tes, Creta ti-arshini tsi-ari,
Chiuluitlu di fãndãxita vacã.
Sh-cara vidzu cà u tritsem strimtoarea,
Tut truplu-aranã-ahurhi sh-lu facã.
Maghistrul meù lji-u-apuitui turbarea:
Shi “Ts-pari, gri, cà-i ducilu-Atenãljei,
Atsel tsi-n lumi ts-ù curmà-adiljearea?
Tradzi-ti-nclo, price, cà-a shiretãljei
Tsi sor tsã fu el nu-lji cãnoashti gura,
Ma va s-veadã ghizàili-a Gheenãljei”.
Ca tavrul tsi u-arupi ligãtura
Cãndu-l curãeshtsã-n creashtic cu-un tãpor
Ma-n cioari-analtã shi-shi cheari fãptura,
Ashitsi sh-el; ma bunlu-a meù senior:
“Tini trets, gri, s-nu-ashteptsã plãcãrseari.
Pãnã-i turbatã, tradzi-ts ti-nghios cicior”.
Ti-n vali-ashi nã featsim ãnchiseari,
Pi tu ceacãli shi-a truplui vãrii
Bãga sum mini chetsarli tu vdzeari.
Sh-cum imnam domnul sh-deadi urnimii:
“Naca rsã-i mintea la mealu blãstimat,
Vigljeat di pricea, faptã mãchilii?
Voi sã shtii cà-n brãnlu-alantu cãndu dat
Nj-fu cà s-li-agiungu-ahãndinjli amari
Nu eara nica mealu-n hauùã surpat.
Ma nu sh-multu ninti cà s-da cicioari
Atsel tsã-adusi-ahãtslor morts’ ljirtarea,
Dit cãtrànji tsi-lji lo s-lji scoatã tu soari,
Ahãntu-agru s-cutrimburà ãrarea,
Tsi shi-a njeia nj-pãru cà-a s-cadã-n pachi
Universlu-ntreg sh-cà-ahtarea-mbunari
Shi-u-n stari lumea-n haos di-ù prifatsi;
Shi tu oara-atsea mealu di shcãmbi-adrat,
Shi cãtã-nclo s-azvãrnui, sh-tu-ncoatsi.
Mãtrea cãtã-nghios sh-va sã-ndzãnedz spumat
Arãù di sãndzã-n cari herb’ sh-nã njilji
Di-atselji tsi zorlea-arãets aù provocat”.
Oh, oraxi corbã shi mari mãrilji,
Cum di nã giots sh-nã cuptiseshtsã-n lumi
Sh-cum nã-avultuseshtsã-n lãvãshilji!
Vidzui vadã di-avigra, cum nu sã spuni,
Ashitsi cum sh-Verghil shi spusi-n dzari,
Tut arãdzãmlu, shi hirbea tu spumi.
Shi-ntri ea shi-a mealui làrdz’ cicioari
Cu sãyits pi pãltàri chentavri fudzea,
Ashi cum yii s-dutsea la avinari.
Cãt nã vidzurã stãturã sh-di-ayiea
Sh-trei di elji shi-alãsarã nãpoi ceata,
Arcul etim pi noi s-tragã sh-lu yixea
Sh: “-n cari bãrnu-a nã loats arãsplata?
Mutà ciorlu nã prici shi zghileashti.
Zburãts din ohtu; ma s-nu,-ù trag sãyeata!”
Shi maghistrul: “Geaba-agunjiea ts-easti:
Va vã spunem prin Chiron, sh-nu prin tini;
Di-anda ti shtiù, yiea slab ti urnipseashti.
Aestu-i Nes, zburã deapoa la mini,
Murit di dorlu-a msheatài Deianiri,
Prin cari el s-arãzgãnsi ca ghini.
Cu cap pi chept’ sta Chiron tsi tu vdziri
Lu-avu Ahil shi-al treilea, oarã cum bag,
Shi-u Fal afligur sh-tut gean tsi-lji es piri.
Pi meal s-anvãrtescu sh-fãrã-alatus trag
Pi-atselji tsi ma vãrtos shi-alincesc; fatsa
Di-arãùlu tu cari di cãbati sh-dzac”.
Shi-nchisim noi, ti la-a tavrilor ceata
Sh-Chiron ‘tumtsea,-asãltãnda-shi greù fãptura,
Sh-pimsi grunjlu-aljiurea cu-unã sãyeatã,
Sh-deapoa, deadi ta sh-dishcljidã gura:
“Videts, gri, cà-n calea-lji agunjisitã
Li shutsã tuti cudacilu-n imnatã, o, bura?!
Sh-nu-i zãconea ti moartea cãidisitã”.
Cãndu lu-avdzã, Verghil, tsi sta trunduit
La cheptlu-a lui di pravda-lji alichitã:
“Shi-u yiù, ãlji dzãsi, sh-cu geanlu ni inshit
Shi-l duc sã-lji veadã mortsãlji di tu himã;
Nu di chefea-lji, di nivoljea-i ‘ngãsãit.
Din tser s-arupsi-atsel tsi vini stihimã
‘n Vetea-nji sã-nji lu-alasã, sh-s-acãchiseashti,
Ni el, ni io nu fum cudari sh-ni-a s-hibã.
Cu vrearea-ts zàri tsi cioarli-azãptãseashti
Pi-ahtàri càlji di zori shi-nfricueari,
Di-atselji a tàlji ti sots s-nã dai lipseashti,
Cà pristi-arãù prin por s-nã dipuneari
Sh-sotslu-nji ‘ngrãshca su-l treacã di-atsea parti,
Cà nu-i duh sh-era cu-azboir s-tritseari”.
Chiron sh-si shtsã cãtã la Nes shi: “Frati,
Dzãsi, sã-lji duts shi cara s-dai ãn cali,
Di-alti tsiva ceti, s-li-avinji toati”.
Sh-piningã dalga-arosh clucutitoari
Sh-lom ashi sh-tut arãdzãmlu-ali Luni
Sã-mpirushea di-a hertsãlor zghileri.
Pãn di oclji shidea tu sãndzã unjlji
Shi Nes dzãsi: “Aeshtsã sun tiranjlji
Tsi vãtãmarã sh-furarã ca Hunjlji
Shi-a lor ehtsrãlji sh-plãngu curbishanjlji.
Cu Alexandru-i Dionis vitsin,
Cari Sitsiliea-ù tirinsi cu-anjlji
Sh-ningã el, ma oacljish, i-Azolin,
Shi bealbishlu Obizo-i dupã numi,
Obizo d`Esti, cari dip dushmanlin
Di hilji-su vãtãmat muri-n lumi”.
Mãtrii la duci cãt vidzui cà tatsi,
Ma el zburã: “Nes s-lu-ascultsã tsi spuni”.
Chentavrul cum mãtrea pi tu pãtoatsi
Shi-agonjea deapoa deadi di-unã ceatã
Tsi pãn di gushi s-nica tu bãroatsi.
Nã-aumbrã nji spusi, ãnsinguratã,
Shi: -“Atsel, dzãsi, nã inimã spitrumsi
Tsi shi-azã pi Tamiso-i veneratã”.
Nj-vidzui deapoa pãn di brãn cum s-ascumsi
Altã cetã tsi-n sãndzã sh-pãltea purniljea
Shi-di elji nã mãnã cãnãscut nj-si spusi.
Ashi scãdea preagalea-agalea-arãcãea
Shi cãndu-agiumsim aclo iu-n tabànji ardea
Shi-aflàm porlu-a bãrnului tsi-l pãshteam.
“Ashi cum pots, ãnji dzãsi Nes, mãtrea,
Cà-n cheatra-aestã apa-n por discreashti,
Tacugherea voi sã-nji dai pistipsearea
Cà la-atsea-alantã tut ma multu creashti,
Pãnã tsi-agiundzi la loclu iu ceata-a
Tiranjlor s-neacã sh-dintsãlji cãrtsãneashti.
Aclo tu sãndzã shi-u ljea-arãsplata
Atila, cãmshiclu pristi dunjeai,
Cu Pir shi Sext, shi bãtãchea, asparta,
Di làcrãnji greali lj-muldzi la cãrari
Rin Corneto shi cu Rin furcudarlu
Tsi dispuljearã yiro-n calea-mari”.
Sh-chiru deapoa, sh-s-arcà didindi-a mealui.
CÃNTAREA XIII
Tsercljiul al sheaptilea: Bãrnul al doilea. Zurbadzlji.
Pãdurea-a tsilor tsi sh-si vãtãmarã singuri. Pier della
Vigna. Hãrgitorlji.
Nu-apucà Neslu ta sh-si chearã-n dzari
Cãndu strãbãtum (sh-tora mi-mpirushedz)
Tu-mpiltiturli tsi nu-avea cãrari.
Nu-s frãndzã verdzã, ma uscati mash vedz,
Nu-ndreapti lumàchi, ma cu noadi toati,
Nu-s iamishi-n ponji, ma schinji fãrmatsi-ntredz.
Di-ahtàrli mãrunji pit pãduri nu-aù parti
‘Ntri Cornet shi Cecina, cuibãriti,
Ni priciurli tsi fug di om diparti.
Pit ponji s-avinã Harpiili pãngãniti
Tsi lji-avinarã Troianjlji fãrã somn’
Sh-faptili-amar li spusirã di ninti.
Aù àrchi teasi, gushi sh-fàltsã di om,
Urãti unglji, pãntic largu, sh-peani,
Sh-ca ti ciudii jilescu pi tu ponji.
“Mash cãt intràm, ma iara-acãchisea-mi
Cà bãrnul al doilea dininti-ts sheadi
Dzãsi Verghil, shi va-l avdzã cum dzeami
Pãn s-agiundzã-n zala-aroshi tsi hearbi;
Mãtrea tini mash, cà va s-vedz, imnãnda,
Ciudiili-ashi cum tu pirmifi s-veadi”.
Multili bots ãnji li-ascultam uhtãnda,
Sh-dit tsi gãrgãlan es nu pot s-duchescu
Shi-n loc shidzui, cu puvrii,-ashtiptãnda.
Nj-pãrea cà-a lã parã cà pot s-pistipsescu
Cà plãngu pãduri cu jileri spirlundzã
Oaminji multsã tsi pit dedz s-ardãpsescu.
Ma el zburã: “Duri-a s-hibã ta s-frãndzã
Cu mãna-a ta fidanã fãr iamishi
Sh-minduerli-ts va s-easã fãr di-arãndzã”.
Sh-fregi mini dit un nod nã lumãchici
Di-agru purnu tsi tãfos crishtea tu-nsus,
Shi: “Cãtse mi-alashi sãcat”?, cãciublu nj-gri.
Shi-mplin di sãndzã, un sãndzu cãrãmuz,
Sh-iara nj-gri: “Cãtse nji-adari strãmbãtati?
Nu-ai chicã di njilã, nisãturat fushi?
Oaminji fum shi-azã cãciubi uscati,
Sherchi s-earam sh-di noi cãt tsi s-ti-aspãreai,
Iara-a s-cãdea s-tsã hibã njilã, frati”.
Cà dit cãciub tsi-i di-unã parti-n ‘ncãneari
Sh-shuirã cu moscu, a di partea-alantã
Acãtsat di piri,-ardea di nu-l tsãneai,
Ashi sh-dit cãciub cura ca dit baltã
Zboarã-ardãrichi shi cu sãndzu mãryit,
Di-nji cãdzu di tu mãnji lumachea-analtã.
Shi-atumtsea Verghil: “O, suflit urghisit,
S-u videa shi-aestã, tu mintea-lji, aràù,
Tavedyea cãti-n carti nj-li-ari citit’,
Nu vrea s-cuteadzã s-da di cãciublu-a tàù;
Ma fapta cara lj-pãrea dip ciudatã,
Udi io lj-ded indati, shi-nji pari-aràù.
Ma spuni-nji cari fushi, cà, bash ‘rãsplatã
S-duc a lumiljei ti tini hãbàrli,
Cà sh-nica nà oarã s-u veadã lji-u datã”.
Ahãt di dultsi-n grai tsã sun zburàrli,
Sh-nu daù tu fãrnu gura-nji sã-nji si tsãnã;
Va s-intsrã-n pirmif, s-mi ljertsã ti-amãnàrli.
Mini escu-atsel tsi li-avui tu mãnã
Di tu inima-al Frederico cljei
Shi li-anvãrteam ashi cà tu s-armãnã
Diparti tuts di-ascumtishurli-a ljei:
Lj-lucrai tronlui ‘n sãnãdii urgheascã
Shi cãpãii di lucru tu-anjlji-atselji grei.
Ma curva tsi daima sta s-pãndãxeascã
La palàts di riganji, sh-celnits, sh-huzmicheari,
Ea, mãrshi-amputsãtã sh-znjii obshteascã,
Lji-ntsãpà pi mini tuts oaminjlji mari
Sh-Domnu-nju, ca tuts alantsã, vedz ghini,
Ti globã+n cãtrànji nj-featsi surghiunseari.
Sh-cum vrui s-ascap prin moartea di arshini,
Di-ndrept’ tsi fui, di-agnos, cu buna-nji vreari,
Ti strãmbu mi spush io insunji prin mini.
Sh-mi giur pi cãciub tsi ca suflit mi-ari,
Cà-n lumi-nsus putes nu nji-am pridatã
Domnu-nju tsi hãrzeashti tinjiseari.
Sh-dit groapa-aestã ma s-ai nã-ascãpatã,
Aspitats-nji-u-amintirea tsi-ntri yii,
Di-nchizma frãmtã, tu loc aoa dzacã”.
tãcu Verghil nã iami sh-deapoaea gri:
“Spuni-agonjea cu zboarã tsi-ai tu minti,
Cara s-vrei ma multi cà ti el sã shtii”.
“Ãntreabã-l tsi-ts pari cà-a s-va, pãrinti,
Cà nu-nji da geanlu, lj-dzãsh. Cari s-lji-u-aravdã
Ghizaea-a lui sh-njila nj-mi-ardi dininti”.
La cari nj-turnà: “S-da Domnul cà s-ts-u-avdã,
Aestu di-aoa, vrearea-ts lãcãrmatã,
Ma spuni-nji, lài suflit ligat ca pravdã,
Cum di-intrà duhlu-n cãciub la giudicatã
Sh-desi s-poati di ehtra-atsea minteari
S-ascapã shen vãr, tu-unã etã altã?”
Atumtsea suflà cãciublu-n puteari
Sh-preagalea tu gros suflarea s-prifeatsi,
Shi dzãsi: “Va s-fac tut tsi vã-i tu vreari.
Cãnd’ bana sh-curmà-n gean apres tsi easti
Shi-azboairã el dit trup shi mãdãlari,
Tu-a sheaptea groapã fãr di-altu ãshi treatsi.
Arcat tu pãduri, cadi fãr hari
Shi iu-agiundzi, sh-mira cum lji-ngrãpseashti,
Sh-ca cheantsa tu-agãri sh-fatsi tindeari.
Vlãstar fiturseashti, sh-di el pom creashti
Shi Harpiili lji-alasã cãciughlji goi
Sh-tu-arànji tsi dor un pon sh-si uidiseashti.
Sh-ca tuts alantsã va nã cãftàm shi noi
Chirutlu trup, sh-nu cà s-hibã-n stranji-adrat,
Cà tsi ts-ai loatã nu pots ta s-ai nãpoi.
Ma shi-aoatsi va-l tradzim shi-aspindzurat
Va s-aspindzurã ca preplu-a lui di om,
Di cãciublu tsi-n grochi sh-lu-ari-aruficat”.
Shideam noi cu oclji-ncãrfãsits la pom
Shi zborlu-a lui lu-ashtiptam cu mari zilj,
Sh-na, cà fãr di hãbãri nã-acãtsà un trom,
Has ca-atselji cari duchescu cum ãshi yin
Porcu-agrul tsi fudzi sh-zãgarlji ca-aroi
Sh-lji-avdu cã-alatrã sh-lumãchli cum s-dirin’.
Shi iatu nastãnga deadirã cap doi,
(Shi-avinarea-lã pãdurea-ù trunduea)
Cu limba scoasã, sãndzãnats shi goi.
Protlu tu-aradã ti moarti s-plãcãrsea,
Shi-alantu s-alãmãsea sã-lji tsãnã jgljioatea:
“Cãtse la Toppo tu-alumtã, ãlji grea,
Nu ti-agunjisishi, cãnd’ vrea-ts batã satea?”
Sh-mizi cum sh-loa cãpãit adiljearea
Cu mãruna isa s-featsi, shi boatsea
Tãcu; ma deapoa, murginda cãrarea,
Vidzum cãtsàlji tu-avrapù s-ardãpsirã,
Ca zãgarlji cãndu sh-cher arãvdarea.
Pi-atsel cãdzutlu ti-agnos s-hiumãsirã,
Shi-lji arupea cumàts sh-plãshii di cheali
Shi, cara lj-loarã mãrshea-aruptã, fudzirã.
Sh-doilji cãndu-ascãparã di cãtsali,
Ta s-imnu dupã el Verghil mi trãdzea,
Cãt la mãrunã tsi plãndzea cu jeali.
“O, Giacomo, tsi hãiri, tut ma grea,
Di mini shtit cà-ts chiuluishi nãinti?
Tsi hiù strãmbu, di-ts fu-amarã bana-atsea?”
“Am cari fushi, ãlji dzãsi-a meù pãrinti,
Tini, cari-n grai cu sãndzã misticat
Aruts pit lumàchi jiloasi pirmifi?”
Shi-atumtsea el: “O, voi, cari-apucat
S-hits aclo la dushmãniljea di cari
Mãratlu-nji cãciub di frãndzã dispuljeat,
Ãnji li-adunats grãmadã la cicioari.
Mini fui dit tsitatea cari-l cljimà
Sãmtul Iani ta sã-lji sheadã ti-apurari.
Sh-di-atsea ispeti Marte nã cãlcà:
Cà urma-a lui tu-arãù ma sh-si chirea,
Cãndu-apuntea di pi Arno sh-si surpà,
Urmashlji cari tsitatea deftur u-adra
Pi-a ljei cinushi, di la Hunji armasã,
Geaba cà s-u-adarã vrea s-pidipsea.
Cathio di caimadz nj-si featsi-atsea casã”.
CÃNTAREA XIV
Tsercljiul al sheaptilea: Al treile bãrnu. Zurbadzlji
contra-al Dumnidzà. Capaneù. Soea-a arãurlor dit
Cãtrànji.
Shi dus di jealea-a patridãljei vrutã,
La poala-a tufãljei tsi tãtsea-armasã
Di-ahãti frãndzã-anai cãti-am pãtutã.
Shi-agiumtu-n mardzina tsi-i soi hasã
Cu-al treilea brãn, vidzui alt’ prep prin cari
Shi-u spuni tserlu vrearea-a lui nihasã.
Shi spun, s-acãchiseascã tuts cãts lji-ari,
Sh-cum tut imnam agiumshu tu irnjii
Pi-a curi parti ni schinlu nu-l ari.
Pãdurea-avigra lj-fãtsea nã flãnghii,
Ca-a pãdurlor vada sãndzãnatã
Shi-aclo shidzui la màrdzinji di irnjii.
Bãtutã-i padea di-arma uscatã
Ca-atsea tsi Cato, ti-n oaza-n cari,
Cum vdzea cu-a lui, sum cioari u-aù cãlcatã.
O, sãmta ahti, cãtã trumuxeari
Va s-caftã s-facã-anda-a s-hibã cititi
Tuti tsi mãtrita-nji pãtu s-li videari!
Unjidz di duhuri goali, duguriti,
Pi teasa padi plãndzea-amar dip toati,
Tsi cà s-pãrea cà nu-s isa cãzniti.
Altsã durnjea pi trup, cu fàts mutati,
Niscãntsã gljem pi-arinãljei dãgoari,
Sh-niscãntsã-avigra-alagã pãn di moarti.
Sh-ma mults’ eara-atselji tsi vdzea di cãroari
Sh-mult’ ma ptsãnji atselji tsi tu-arinã sh-si coc,
Sh-nai vãrtos s-avdza din gurã-ncãneari.
Sh-di-nsus cãdea peani di neauùã ca foc
Isih shi-avash pi-aumbrili bãgati
Cum da-n muntsã cãndu vintul sheadi-n loc.
Shi-ashi cum la Ind, pit pàrtsã uscati
Vidzu Alexandru, ca dit talpã,
Cum cad dit piri nivãtãmati
Shi-ashcheriljei ãlji dimãndà s-asaltã
Sum cior s-calcã loclu-a vecljilor milets,
Cà s-nu tsiva di s-tindi-a foclui baltã,
Shi-aoa cum cad piri caldi puteai s-vedz,
Shi tut arãdzãmlu-l tsindzea la loc
Sh-crishtea scãrcicàri di dintsã sh-dureri-ntredz.
Shi-acãtsati canda tu un agru gioc
Corbili di mãnji s-li-avinã nu-agiungu
Di-aoa, di-aclo scãmanghili di foc.
Shi dzãsh: “Maghistre,-a curi vreari lj-frãngu
Tut tsi-n cali-lji sta, dicãt mash di ceata
Tsi-n praglu di poartã mi featsi s-plãngu,
Sh-cari-i aumbra tsi-ncusteadzã gloata
Tsi dzacã-n coati-ngernã-n fãduleatsã,
Sh-canda plaea truplu s-lji-ardã nu-a s-poatã?”
Sh-duhlu-atsel, cãt vidzu cà-lji staù ãn fatsã
Shi-ntreb ti el, cà vrui s-lji shtiù amarlu,
“Shi mortu, gri, ãnji hiù cum fui ca iatsã.
S-lu-asudã sh-Zeus cãt tsi s-va hirarlu
Di-a curi mãnã-ù zmulsi-arãzgãnsitor
Sãyita cu cari-l surpà ciolaclu,
S-da zori s-lji-asudã shi-alantsã, ma s-vor,
La Manghibello-n laea hirãrii
Cãndu gri: <Vulcane, yina-nji agiutor>,
Ashi cum featsi la Flegro-n bãtii
Shi s-tragã el, cum shi-altã oarã sh-trapsi
Tu cheptlu-a meù, sh-nu-a-lji hibã ti hãiri”.
Verghil aclo rofhi la el cu boatsi
Cum putes di-atumtsea nu-lji ‘scãpà din gurã:
“O, Capaneù, alavdã-n tut tsi-armasi
Shi ea ts-u mãreashti-a foclui arsurã:
Insashi turbarea tsi tsã curã-n vini
Ts-da canonji cu huliea-ts pi misurã”.
Shi-apuituit, gri deapoa cãt la mini:
“Vru el Teba s-u-adarã scrum sh-cinushi
Sh-ca-atumtsea, shi-azã la-arãeatsa lj-tsãni
Zeus shi tuts a lui; ma, cum vidzushi,
Lji spush shi-a lui, ziliùlu tsi-l urgheashti
Tora lji-u tamam stulii di gushi,
Ma aidi s-neam. ‘N-torlu-nji s-caltsã mãtreashti-ts,
Sh-fudz di-arma di pirã tsãgãrsitã,
Piningã pãdurea tsi-avigra lj-creashti”.
Shi-agiumsim la un loc, fãr canã gritã,
Iu s-curmã-arãùlu tsi-l treatsi tut bãrnul,
‘Mpirusheat di frixea tu sãndza-nji hiptã.
Cum curã-n trap din Bulicame-arãùlu
Tu-a curi api putanili s-aspealã,
Ashi shi-aoa cura-n zalã-arãcãùlu.
Ploshtina-a mea-ahãnda, pãtunji goalã,
Sh-tut mealu plichisit tu cheatrã sh-lu-ari,
Sh-puteai su-l trets cu udã, talpa goalã.
“Di tut tsi-ts spush tu-aestã cali mari,
Di-anda-l tricum praglu-atsel di dureari,
Tsi eti-ntredz pi el nã cljeai nu-ari,
Nu-avum tsiva s-hãrseascã nã videari
Dicãt arãcãea tsi-ù vedz sh-tu cari
S-astindzi foclu sh-tutã pira cheari”.
Maghistrul ãnji gri tu-ahtari minari
Sh-ti-atsea, ti hranã,-l plãcãrsii ca duri,
Sã-nji da tsi-armasi, cà-ù vream cu dor mari.
“Ca shcãmbã pustã tu-api, fãr pãduri,
Un loc tsi-lji dzãc Creta,-a curi mileti
Dit nã zãmani sh-bãna fãr cãsuri.
Shi-un munti, Ida, cari lj-fu mivleti
Cu verdz’ pãduri sh-bàlts’ iaryir, s-nu lãeascã,
Pustu-i azã shi dzacã tu sicleti.
Aclo-aflà Rea leagãn s-chiulueascã
A fciorlui, sh-cãndu plãndzea, nã dimãndã
Didea la mãmots tsimbàlji s-agudeascã.
Sh-pi munti-nsus, ca bradlu hiptu-n shcãmbã,
Sheadi-aushlu cu pãltàtli tu-Apirit
Shi cãt la Roma oclji-a lui sh-lji strãmbã.
Di malmã hasã caplu lji-u plichisit
Shi cheptu sh-bratsã di-asimi, cu ucadz,
Shi pãnticlu di halcumã lji-u tuchit.
Ciorlu-astãngu-i di cilechi-n ciuricadz,
Ciciorlu-ndreptu lji-u di loc shi-ndrupãt
Sta el pi shcãmbã, zghilinda tu caimadz.
Dicãt caplu, tut truplu lj-easti cripat
Di cãrpituri dit cari curã-agali
Chicuti-lãcrãnji shi muntili-i strãmbat,
Pãnã tsi-agiungu-n Cãtrànji s-vearsã eali,
Shi-aoa sun Flegheton shi Stix, ashi cum
Shi-Aheronlu; shi curã deapoa-n vali,
Di iu ti-nghios nu-ari cum sã-shi facã drum;
Cocito lj-dzãc arãùlu jilos dit loc
Sh-iara va-l vedz; scljeamã alti nu-ts ma spun”.
Shi-atumtsea lj-dzãsh: “Ma dzãts cà-aestu pãtoc
Din lumi-agiundzi-aoa dighios tu zali,
Cum di-l videm tãsh tu-al treilea brãn chi-prot?”
“Tini shtii cà cãtrànjli, zbrã,-s ovali
Shi cãt di multu dipusim aroatã,
Tut cãt nastãnga, dipunãnda-n vali,
Tut nu-agiumseshi s-u-avigredz grenda toatã;
Sh-ma s-vedz lucri cum imnàm deadun
Nu-ts da s-ti njiri sh-dip la prota jgljioatã”.
Am Flegheton shi Leta iu nã sun?
Cà tuts ti defturlu, a ti protlu shtii
Cà s-featsi di làcrãnji sh-cu Stixul deadun”.
“Cu chefi ti-ascultu tut tsi mi-ntreghi, gri:
Ma-arãùlu tsi-arina-n fugã-ù disicã
Sh-singur poa’ s-tsã spunã la-ntribari, cum grishi.
Cãndu-i zbor ti Leta va-ù vedz, s-nu-ai fricã,
Aclotsi iu apa-a ljei distsindzi
Alatusea di duh shi-n tser u-ardicã.
Shi-i oarã tora s-tradzim din loc: tindi
Dupã io jgljioata-ts, piningã shulinar,
Sh-calcã-l mealu tsi putes nu s-aprindi,
Cà cheatra li-astindzi limbili di jear”.
CÃNTAREA XV
Tsercljiul al sheaptilea: Zurbadzlji contra-a fisiljei.
Sodomitslji. Brunetto Latini. Nauùa pruvideari-a
surghiuniljei al Dante.
Pi un di-atseali mealuri tora cãlcam
Sh-pi-arãùlu-atsel anuta mash aburi
Sh-meal shi dàldz’ di foc cà-ascapã li videam.
Ashi cum agiunjlji pit a lor sinuri
Di frica-amariljei lj-curmã elanlu,
Sh-s-apurã di nicàri cu hãndàchi sh-benturi,
Shi-a noshtsã cum ‘l vãrtusheadzã limanlu
Shi-apurã di Brenta casi shi palati,
Cãndu ljea di s-aprindi Carentanlu,
Ashi shi-aoa, ma nu shi-ahãt bãgati,
Dauùã mealuri apa-n puteari-ù curmã,
Cari tsi s-hibã-atsel di cari su-adrati.
Di multu-ù chirum pãduriljei urmã
Sh-nãpoi geaba pãndza groasã-a-ndarãljei
Vrea u cãftàm, cãndu vidzui nã turmã
Iu da pi noi sh-tu-apreasa-a dimneatsãljei
Vidzui cà tuts, cu ocljilji ca tãciuni,
Nã zgrãma, cum fac oaminji di-a caliljei
Cãndu s-ved sum slaba-aradzã-ali luni
I cum mãtresc’ slaghlji cu-ascãpirari
Cãndu trec, corghilji, hirlu tu-ac aushlji.
Shi-ashi mãtrit, vidzui un duh a cari
Bãgà mãna pi io,-agonjea sh-ca furlji,
Sh-njirat zghili: “O, Doamne, semnu mari!”
La cari io, cãt glas lji-avdzãi fãpturli,
Pi fatsa-a lui apreasã di cãroari
Mãtrii sitos, shi vedz, ti-inatea-arsurii,
Ãl cãnã scui shi mãna cu-nvirnari
U tesh la el shi lu-antribai njirat:
“O, ser Brunetto, am tini hii, barim?”
“S-nu tsã hibã, dzãsi, frate, cu bãnat,
Fu cà Brunetto caftã sã sta cu tini,
Shi ceta shi-u-alasã-n drumlu tsi-lji fu dat”.
Shi-lji dzãsh atumtsea: “Tsã mi pricad ghini,
Sh-va sã staù shi io cãt va-lji dai murmii,
Ma s-nu-ù calcu-a cãlãuzlui vrearea mini”.
“’Tsel tsi sheadi-n loc, di-a noastã cupii,
Mash dichitã pi-aestu meal ãngernu
Cheari nã etã, dzãsi, tu zvulii.
Shi, fudz nãinti, sh-nãpoi va-ts mi-ashternu
Shi zori-a s-daù s-lji-agiung’ din coadi-n cali
Atselji tsi-shi cãntã caimolu eternu”.
Io nu cutidzam ta s-dipun ãn vali
Sà-lji imnu-aradã; ma cãlcam tãpinsit,
Cu caplu-nghios shi jgljioata nj-eara moali.
Cum s-featsi sh-tsi vreari ti-adrà curdisit,
Zbrã, dininti-a moartiljei tu nigljinã
Sh-cari-i atsel tsi calea ts-u dishcljisi?”
Pi dzeanã-nsus, tu bana-atsea sirinã,
Mi chirui tu-atsea-a-amãrtiilor vali,
Ninti di lichiea, lj-dzãsh, tsi sã-ncljinã.
Aieri tãsh lumea-armasi-n pãltàrli-a meali
Sh-mi shutsam cãndu-aumbra-a lui mãrita,
Vini-nsus s-nji spunã cãràrli-atseali”.
Sh-el atumtsea: “Ma s-ti tsãnji di ursita-ts,
Tini putes nu va s-mori di-atsel aver,
Ashi cãt dit bana-nji ‘nvitsai, lj-fu grita.
Sh-fu cà-a mi-afirea unã iami-atsel tser,
Ma s-vidzu cà cãt ti vru, sh-ma vãrtos
La vreri sh-zilii-n scris vrea ti pingã el.
Ama fara-atsea cãneascã shi ti-agnos
Tsi-i Fiesoleanã di soi, sh-nihitã,
Lao di picurari, agru shi sitos,
Va-ts pãlteascã vrearea-ts prin scãnjisitã;
Shi-ashi-i tamam, cà pit schinji, bunãoarã,
Putes un hic nu scoasi nã hicã.
Nã-arauùã-anami “orghi” lã dzãtsi-n zboarã;
Shi-s fãdulji, ‘nchizmarits, soi fureascã;
Di huili-a lor s-ti veglji cafi oarã.
Mira-a tsàia didip va tsã slujeascã
Shi ti-atsea elji va ti-avinã di zor,
Ma nu-a s-agiungã di iarbã s-cãrteascã.
Sh-facã hranã di elji inshishi cara s-vor,
Ma-afirea-ù deaga-n cari,-n ets cãntatã,
(Cara s-creascã vãrã tu cupriea-a lor)
Creashti vitsa di Romanji siminatã,
Di elji tsi-adrarã mas cãndu angusa
Scop shi cuibu sh-featsi nicãltinatã”.
“Fu cà-arigeaea-a mea-a s-hibã, nj-fu spusã,
Arisitã-n tser, sh-tora vrea tsã bãnai
T-eta-nsus, la-azaptea ti banã-adusa;
Cu fatsa-ts cãlãuz ãn calea-nji nj-earai
Shi-ù portu-n minti, icoanã fãr moarti,
Sh-ti cari mini nã iami nji-nvitsai:
Cum s-trec ca om tu bana fãr di moarti;
Shi cùt lai fimelj la zborlu-ts am adus’,
Sh-pãnã s-bãnedz cum nu-a sã-nvets io alti.
Simnedz cu-ngãtan tu minti tsi nji-ai spus’.
Shi-n tseruri a toamnãljei tsi nji-u sãmtã
Tuti va-lji li spun, cara s-agiungu-nsus.
Ma cãtã iami-a-nji duchescu nigrãmtã
Sinidisea-n gean, hiù etim sh-nji-u vrearea
Cu insashi soarta s-mi-acats io tu-alumtã.
Di multu shtiù cari-a-nji hibã pãltearea:
Zate sh-ti-atsea dzãc: sh-tsãnã huea-mbratsã
Sh-Soarta s-u shutsã-aroatã cãt lji-u vrearea”.
Verghil atumtsea, mãtrinda-mi-n fatsã
Shidzu-mprostu, sã shtsã shi zbrã arari;
“’Nchirdãseashti-atsel tsi-ascultãnda-nveatsã!”
Nu shidzui, ma-aumbrãljei lãlãtoari
Ma-lji cãftai s-nji spunã anda mi-agiumsi
Di tuts alantsã tsi sots ma bunji shi-ari.
Ti-ndoi di elji ghini-i sã shtii, nji spusi,
Ma ti-altsãlji casten va s-trec cu tãtsearea,
Cà s-u-ardãrichi ãntredz shi oara s-dusi.
Tuts furã-nvitsats sh-cu-anami di marea,
Shi-avdzãts tu carti, sh-tuts un pristi-alantã,
Di idyiul stepsu-n lumi lã-i mãryearea.
Prischian ‘n-iurdii cu-alantsã-asaltã,
Shi Franc d’Accors; ma cara s-vrei dip laspea
Sh-merda-a lumiljei s-li-ai tu-un loc anatã,
Vrea s-puteai s-li vedz la-atsel cari papa
Pi-arãù Bacchiglione-l dusi surghiuni,
Iu lji-u-ascundi-n strãmba oraxi groapa.
Shi-altili vrea tsã spuneam, ama duri-i,
Cljeai pi gura-nji va s-bag io, cà-i tãrdzãù
Shi-umflatã-arina-ù ved cà duri-i.
Cu-atselji tsi yin aproapea nu-am ‘ndreptu s-hiù:
Ma-ts leg di suflit, shi cu-atsea voi s-bag cljei,
“Yishtearea”-a mea, prin cari hiù yiù”.
Sh-sã shtsã deapoa shi s-pãrea cà shi-u di-atselji
Tsi s-pidipsea dupã hlambura veardi
Tu cãmpul di Verona, shi pit elji
Sh-canda-azvindzi, sh-di can turlii nu cheardi.
CÃNTAREA XVI
Tsercljiul al sheaptilea: Zurbadzlji contra-a fisiljei.
Moùbetea-al Dante cu trei Florentinji giudicats.
Coruptsiea-a Florentsãljei. Gherionlu.
Earam pi-un loc di iu, ca dit shulinar,
Tu-alantu bãrnu,-apa calcã-n zghileari,
Cu-un vrondu surdu, ca-aroilu tu-alghinar;
Sh-dinãoarã cãt la noi cu-alãgari
Ved trei-aumbri dit cetã inshirã
Sh-trimbura sum foc cu-unã-n marsh imnari.
Yinea-nyii sh-treili deadun zghilirã:
“Stài, tini, tsi dupã stranjlu-ts s-pari
Yinji dit tsitatea-a noastã tsi-ù bilirã”.
O, Doamne,-ahãti-arànji pi mãdãlari
Avea ti-arderi, nã nauùã i tãmpãrii,
Cà shi-azã-n suflit tsi vidzui mi doari.
La boatsea-a lor maghistrul meù dãnãsi
Sh-“Ashteaptã, nj-da indati, plãcãrsitor
Aestã-aradã lipseashti sh-tini s-hii.
Sh-ma s-nu pliguea foclu-azbuirãtor
Pot s-dzãc pãnã sh-cà yiea, cãtã-atselji trei
Ma ghini-a tsàia-a-ts undzeascã di tsi-a lor”.
Cãt vidzurã cà stàm, loarã s-plãngã ei
Shi-agiumtsã la noi, pi mardzina shtsãtã
Adrarã di-avigra cosar amishtrei,
Ca-alumtãtorlji golji shi umts’, tsi-ahãtã
Fricã-n ehtrul bagã cu-oclji, shi-ashteaptã
Ucazi bunã, s-acatsã s-alumtã,
Sh-yinea-avigra, purtats di viro di-apã,
Tut mi mãtrea sh-cicioarli tu nigljinã
Altã cali ftsea sh-gushea altã-ashteaptã.
“Fu cà irnjiea bagã-n tini silã,
Un duh zburã, shi-a noasti fàltsã murni
Shi fripti-n foc nã hãrzescu-unã njilã
S-ti frãngã barim fala-a noastã sh-spuni
Tini cari hii sh-cum di ciorlu-ts sheadi
Vãrtos hiptu pi-a mortsãlor budrumi?
Duhlu-aestu tsi gol dininti-nji s-veadi
Shi nu-ari per, cum nu-ari frãndzã dzada,
Fu mult ma mari-n rang di tsi s-creadi.
Nipot el fu-a tsitatiljei Gvaldrada:
Shi-u Gvido Guera sh-s-aleapsi di-alantsã
Cu-atsea tsi-adrà cu caplu-lji shi cu coarda.
‘Tsel tsi-n coadã-aroatã zala lji-u-acatsã
I-Aldobrandi-a curi zbor tu cãrfeta-a
Florentsãljei nu-ncãpu di-i fãr fatsã.
Sh-mini tsi-ù pat cu el ghiderea shcretã
Hiù Rusticuci sh-cara s-fui astimtu
La-arali-nveasta-nji mi pimsi-unã etã”.
Ma s-nu eara-arina ca foclu-aprimtu,
Pi elji vrea mi-arcam io, fãr di s-ashteptu,
Cà sh-di Verghil ashi vrea s-escu pimtu.
Ma ti-atsea cà scrum vrea mi fac, cu-ndreptu
U-azvimsi frica tinjisita-nji vreari
Tsi mi pindzea sã-lji ljeaù cu dor la cheptu.
Sh-lã-apãndãsii: “Nu silã, ma dureari
Ghizàili-a voasti nj-mutarã tu minti
(Sh-tãsh ma-amãnat s-asparsirã-n puteari)
Cãt tsi Verghil nji-umplu caplu di ninti
Shi-a vosti-aumbri nj-li scoasi tu padi;
S-ti tinjiseascã shi s-ti tsãnã-aminti.
Cu voi io mi trag di-unã soi s-veadi
Shi fapta daima-n noptsã fãr durnjeari
U-adush aminti shi u-ascultai tagmã caldã,
Ma pãn dighios s-caftã prota s-cãdearim”.
“Multsã-anji s-da Domnul duhlu-n trup s-tsã sheadã,
Duhlu zburã, sh-cum vdzea u-arcà urarea,
Sh-di-anamea daima iamishi s-tsã cadã,
Sh-dzã-nji, frate,-n tsitatea iu-i dizghirdarea,
Harea cu zbor shi faptã nica s-aflã,
Ma dip shi-u loatã-azvarna di-agãrshearea?
Cà-atsel tsi-aoa tu-aradã cu noi calcã
Shi-i nàù vinit, Guglielmo Borsiere,
Tsi spuni ghigor tu suflit nã bagã”.
Nuvatslji shi-alãgarea dupã-aveari,
Fãduleatsã shi nisat ãnji ti-nveatsã,
Florentsa-a mea, ti-atsea shi tora ts-cheari!”
Ashi-aurlai, cu frãmtea-nsus, ‘n-mãreatsã,
‘Clo iu elji, mãtreri alãxea-amutsàshtsã,
Ca-atselji tsi s-aflã cu averlu-n fatsã.
“Cahara-ts tsi dupã chefi zburàshtsã,
Di pots cu noima s-lji spunji cafi unlui,
Zboarã deapoa, tut tsi-n cap mindueshtsã!
Ma s-dai vroarã tu-azaptea-apanghiului
Di negurea, sum tserlu-mplin di steali,
Shi-a ti ljea chefea s-dzãts di-nsus: <Mini fui>,
Sã spunji ti noi sh-ti tuti-a noasti-arali”.
Shi tu-nclo-azbuirarã ca niori di fum
Sh-din cor amishtrei s-trapsirã eali;
Shi-ahãntu di-agonjea s-chirurã, cum
Shi-un “amin” nu-a s-pots sã-lji dzãts minduinda.
Shi-ashi sh-cu maghistrul s-imnàm nã-ashtirnum
Io nãpoi-lji,-agiumsim agunjisinda.
Aclo tãsh iu apa s-vearsã ca-n zali,
Ashi cà dip greã vrea nã-avdzãm shi grinda.
Ashi cum traplu cari sh-sapã cali
Cãt tu Datã di Monte Veso,-n frunti
Di cãti curã di-Apeninji ãn vali,
Shi Aquacheta sh-dzãtsi-nsus tu munti
Pãnã s-agiungã tu mireauùa arsã
Sh-tãsh la Forli iu numã nauùã-nfrunti,
Tsi-agru zghileashti-n grem aclo iu s-vearsã
Di Benedict ta sh-si-adunã tu pat
Cu njilji di-api cari tu el s-vearsã,
Ashi shi-aclotsi, dit un meal surpat
Agru zghilea apa sãndzãnatã,
Cà-n shcurtã iami surdz’ vrea nã-aveam aleapt’,
Aveam la bãrnu nã funi-nfãsheatã
Cu cari,-n minti nji-u-aveam uidisitã,
S-u-acats sh-s-u vatãm pantera bãltsatã.
Nji-u dizvãrtii shi lo dimãnda-nji gritã,
Sh-cara-adrai ca cosar s-hibã-adunatã,
Ligatã vãrtos, tu mãnã lji-u-am hiptã.
La tsi el, cara shi-u-avu apucatã
Funea sh-shidzu largu di-apa-agno spumã,
Sã shtsã nandreapta sh-tu grem shi-u-avu-arcatã.
“Hãbarea nauùã sh-caftã, dip ca bunã,
S-nã si spunã, nj-mi mindueam, canai,
De-n gol veaglji-arcatã funi s-nã-adunã”.
Ah, cãt lai gaile vrea s-lipsea ta s-ai
Cu-atselji tsi pãnã shi-un yis cãt di tãljeat,
Shi numash fapta-ts u tulmãcesc’ cu grai.
Zburã Verghil: “Agonjea-atsel ashtiptat
Shi tu mintsãli-ts chiuluit di tini
Va s-easã dit hauùã ashichere dat”.
Scljeamã s-tats, ma s-pots, shi-u multu ma ghini
Cãndu averlu s-pari-i nanãparti
Minciunã mash, ta s-nu patã arshini,
Io tut nu tac; sh-mi giur pi-aestã carti,
Pi-a ljei ucasi-n cari-am umuti mari
Cà s-aibã ti daima di vrearea parti,
Cà nj-si furnjisi nã-aspartã furnjiseari
Tsi di-nghios s-pãrea cà-nsus sã-ngãrlimã,
(Aharã-ahãt tsi fatsi nã-agnuseari)
Has ca-atsel tsi pi funi s-alinã,
Dupã tsi-n apã fu pimtu sã-ngrãnji,
Cãndu-angura s-minteashti pit arinã,
Shi s-avreadzã-ndrupãnda-si-n cãlcãnji.
CÃNTAREA XVII
Tsercljiul al sheaptilea: Bãrnul al treilea. Zurbadzlji
contra-a artãljei. Cãmãtarlji. Mostrul Gherion.
“Mostrul i-aestu-a curi coadã-ntsapã,
Sh-disicã muntsã, sh-mur shi shtit ancunji
Pushcljea-i di cari-amputi lumea toatã!”
Ashi-ahurhi maghistrul meù, sh-ma spuni,
Fãcãnda-lji semn’ dit mardzina-a hauùãljei
Ta s-trag piningã mealurli murni.
Shi-agnoasa furnjiseari-a minciunãljei
Nafoarã cu cheptul sh-cu caplu inshi,
Sh-coada-aspindzura mardzina-a funiljei.
Dobru la prep, giurai cà-i om, nu prici;
Ma-nghios di mesi sh-cãpuljli mushcljioasi
Nafoarã, s-pãrea cà-i shearpi cu sprici.
Sh-nanãparti-avea dauùã mãnji piroasi
Sh-pãn di bãrnu eara-mbupsit pri sini
Cu ljeari tãrnãcoaci sh-noadi groasi.
Nu-shi uidisirã-ahtàri bãei ma ghini
Ni Turtsãlji ni Tatarlji, chindisiti,
Shi-Arache nu shtiù sã-ndreagã hiri.
Cum sta la meal cãràili-avultusiti
Nã parti nafoarã shi-alantã tu-apã,
Cum caftã la-agiunjlji Ghirmanji, ashitsi,
S-acatsã pescu castorlu dit groapã
Shi Gherion pi meal ashi shidea,
Pi mealu di-apã tsi-arina u-adapã.
Didea cu coada pi grem shi vãisea
Shi-shi muta mash coada-nfãrmãcatã,
Ca di shcrac aclu-nfãrmãcat tsi-avea.
Sh-dzãsi maghistrul: “Calea canda caftã
Nã iami-avigralui adusã, casten,
S-agiundzem la pricea blãstimatã”.
Nandreapta-atumtsea lom cà s-dipunem
Vãr dzaz’ di jgljioati,-archiushurats pi schinari;
Di-aroshea-arinã shi-arsã vream s-nu didem.
Shi-agiumtsã la pricea vidzui ceturi mari,
Shi-aestu barim, cãt la-aubri du-ti
Shi vedz ma s-pots, s-ducheshtsã-a lor ‘nvirnari.
S-ti tornji-agonjea sh-cu zboarã shcurti,
A mini va-l plãcãrsescu puljeaclu
Vãrtoasa coardã-nyii vàhi u-adutsi”.
Scljeamã-nchisii singur su-l trec migheaclu
Tsi-a sheaptiljei vali lji-u-aprindi yearea,
Cãt la unjida tsi-shi plãndzea fãrmaclu.
Di-a lor oclji bucnea-arãcãi durearea
Shi-aclo iu scãntealji-arca elji cu mãnjli,
Di-arsa-arinã tsi lã shcurta videarea,
Ashi cum fac cãndu-i zãduh cãnjlji
Cu nats, cu coada, cãndu-lji mãshcã ca zuri
Puritslji, i mujdzãli, i mãshconjlji.
Vidzui multsã shi-am xitãsitã duri
Di-atselji cu grama piri s-lji-mbutsari,
Fãr s-lji shtibã; sh-di gushi vidzui, sum guri,
Ligatã pungã cà cafi un shi-ari,
Cu-altu semnu shi cu-altã luyimi
La ea mãtrea cu seati tsi sat nu-ari.
Shi cum mãtream, shi mini, cu-arãtsimi,
Vidzui nã pungã cu galbinã-astari
Sh-giugi vinit ca-aslan sh-cu mãnji di-agrimi.
Sh-cama deapoa, cu ma bunã mãtreari
Ded di-unã-altã aroshi purpurii,
Cu-unã patã cu seù ca baia tsi-ari.
Shi-un duh ca nã poarcã grasã, njirlii,
Tsãsutã-n hir pi-unã pungã nauùã:
“Tsi caftsã, gri, tu laea vãsilii?
Fudz di-aoa; ma pãnã s-ti tornji di-aùa,
Ti-atsea cà hii yiù, sã shtii cà Vitalean,
Vitsinlu-a meù, va sta nastãnga-a meauùã.
Aoa-ntri Florentinji escu Padovan
Sh-surdu s-mi ved cãndu-aurlã pristi tot
<La s-yinã cavalerlu suveran
Cu tsachlji tu cãmpu>. Sh-cum dzãsi di-un cot
Shi scoasi limba shi-ù strãmbà shi gura,
Ca boùlu cãndu s-alindzi la gof.
Ma io, di fricã cà s-nu-ù trec misura
Cãlcãnd’ emrea tsi dzãtsea: “-“Agunjisea-ti!”,
Sãrahlji-alasã-lji shi-alingã-adunãtura
Shi shtsãt pi pricea tsi-altsã drãxeashti
Domnul a meù mini-l vidzui ‘ncãlari
Sh-mi-ncurajea: “Hii vãrtos shi-arishea-ti,
Cà truplu-a ljei va-l avem scarã-n cali;
Alin-ti-nji dininti; mini-a s-hiù nãpoi
S-ti-apur di fãrmaclu dit coada-lji tsi-ansari”.
Ca-atsel di heavrã loat, tsi-ansari, la noi,
Shi sã-mpirusheadzã shi-nvinitsashti
Mash cãt s-mindueashti la vintul (cu ploi).
Ashi sh-io ti pricea-anda nji zburashti;
Ma ca mãmoclu cu domnu bunacicu,
Multa-arshini di vreavã nj-mi-afireashti.
Pi largul trup ãncãlicai babacicu
Shi: “Ljea-mbratsã, vrea s-grescu, cà-ansari!”
Ma ni zbor nu-aflai ta s-dzãc (ca glãrecicu).
Ma domnu-nju, tsi-afiritã nj-mi-ari
Cu-altã nã ucazi shi di-alti zulàchi,
Mi lo-mbratsã sh-mi streasi ca-ncljishtari.
Deapoa dzãsi: “Gherioane, sã-nji ti-aràchi!
Vãrii nauùã portsã ti-n grem: mãtrea!
Yin-tsã tu làrdzã shi-isihi miràchi”.
Ashi cum di la meal cãravea s-trãdzea
Ashi shi pricea sh-lo preagalea-avrapã,
Sh-cà-anoatã leftirã cãt lo di s-duchea,
Sã shtsã sh-di loc ãnclo lãrdzi pi apã
Cu goadã sh-teasi coada, ca uhealjea,
Sh-cu ungljea sum pãntic vintul vru s-lu-arapã.
Ma mari frixi, cu-amaxea-anda fudzea
Feton prin tser cãnd’ fãrnurli silighi,
Nu pistipsea cà-a s-pãtu s-duchea
Shi-Icar amãxarlu-arãs cãndu s-duchi,
Corbul, cu-arpa frãmtã sh-cãndu fen-su-a lui
Cu plãngu lj-grea: “Strãmbã cali tsã-nchisishi!”.
Dicãt a mea, tu-azbuirari, cãt vidzui
Cà-n gol anutam pi xeani-anumiri
Sh-mash pricea-atsea dininti-a mea cãnãscui.
Ea-agalea sh-dipunea,-n isihi tsercljiuri,
Ma nu-lji li ducheam isihili-anvãrteri,
Ma tu oclji sh-pi sum mini mash vinturi.
Sum noi nandreapta tãsh s-avdza vãzeri
Ãn vali iu hirbea-apili-n vãltoari
Sh-mi-aplicai ta s-li-am ma bunili videri.
Ma foc cãt ãndzãnai shi-avdzãi zghileari,
Sh-pi trup mi-ncljishtai ma vãrtos cãt s-poati,
Cà trimburam din cap pãn la cicioari.
Shi-avigra cãt vidzui alti shi-alti oasti
Tsi s-apruchea pi-aradã, nj-feci ducheari,
Mizi-atumtsea, cà dipuneam tu-aroati.
Ca pitritlu-anda, sãtul di-azbuirari,
Fãrã ta s-veadã ni mãrshi, ni batã,
Nu-ashteaptã dzãcã, ma, di-iu tu-apireari
‘Nyii-azbuirà, sh-cu inima-nvirnatã
Sh-ma-nclo di domnu-su s-curdiseashti,
‘Mbufunat, ca-n spiralã yini-aroatã,
Sh-pricea-ashi-ndrupãturã nã urdzashti
Di poala-a valiljei, sh-deapoa, pãltàrli
Cãt sh-lishurà di-amishdoilji, bucneashti
Ca sfurlã din loc, ca dit arcu-arcàrli.
CÃNTAREA XVIII
Tsercljiul al optulea: Prota shi deftura
bolgi. Cudoshlji-atselji tsi-arshuneadzã
muljeri shi zãvgheadzlji. Colatslji.
Un loc pi numã-i Malebolgi-n cãtrànji,
Pristi tut agno cheatrã, lai psari,
Ca tsercljiul tsi-avigra-adarã hãndachi.
Sh-ca la fundu, tu mesi, tu-unã padi
Cascã un aputs mari shi-ahãndos,
Ti-a curi fatsã-a sã scriù tu-altã parti.
Di-avigra-armãni un loc anvãrligos
Stres ãntri-aputslu sh-mealui poljli bãgati,
Tsi-n dzatsi vàlji s-curmã pãn la fund’ dighios.
Ashi cum sã spar grochli tsi-s sãpati
Daima ma multi sh-casten uidisiti
Ta sh-li veaglji stiznjili di tsitati,
Ashi s-pãrea shi vàljli amintiti;
Shi-ashi cum ãi di la stizmã pristi zalã
Ti la-alantu meal su-apuntsã-ndrupati.
Ashi shi-aoa trag di-a shcãmbãljei poalã
Màri-apunts’ di cheatrã pristi vàlji, din ea
Pãn la-aputslu tsi li-adunã-n teaca goalã.
Cãnd’ Gherion din steauùã s-nã surpã ljea,
Aoatsi nà-aflàm shi nastãnga-n cali
La Verghil shi io dupã el pi calea-atsea.
Cideam tora nandreapta altã zali
Shi drats urãts shi-altili ghizài, moi,
Di cari shi-u-mplinã-atsea prota vali.
Dit fundul a ljei, tu dauùã ceti, golji,
Yinea cudari, sh-di-nghios asãlta ciorlu,
Shi-altsãlji pi-aradã, din fatsã cãt la noi,
Ashitsi cum la Roma curmà sãborlu
Tu-anlu sãmtu nã njilji shi trei suti
Cearei s-treacã pi-apunti poporlu,
Sh-featsi cà casa s-ghiunueascã, tuti
Nã cetã-n imnari shi-alta pi schinari
S-tsãnã jgljioata sh-tãbànjli-nsus tsãnuti.
Vãisea era-anvãrliga ca cusheari
Di tuts cu cãmshits shi cu coarni-analti
Tsi pi burets shi splinã lã ftsea cuireari.
Ah, sh-cãt di-agonjea ma-lji bãga tu-asalti
Cu cãlcãnjili cu prota-agudeari;
Canã di elji nu li-ashtipta alanti.
Sh-cum eara pit sucachi pi imnari
“Aestu-aoa canda-l vidzui ãnji pari
Zbrã ti-un duh tsi deadi cap pi cãrari.
Sh-ta su-l ved mi sturusii ãn cicioari
Sh-domnu-nju-ashi, fãrã ta s-nji-arãspundã,
Mi-alãsà s-nji-acats ti nãpoi cãrari.
Sh-cum didea cu svicilu, sh-vru sã-nji si-ascundã,
Shi-u-aplicà fatsa, ama io lji zburãi:
“Geaba oclji-n nigljinã tsã si-afundã,
Cà, ma s-nu mi-arãd, ti cãnoscu, sã shtii:
Caccianemico nãoarã tsã dzãtsea:
Cum di-agiumseshi cu-aràilji ta s-ti tsãnji?”
“Nu mi vatãm, dzãsi, s-tsã spun, ma mãtrea
Cà zborlu-a tàù ti dip dultsi nj-lu shtiui
Shi dip mi toarnã tu veacljea etã-atsea.
A marchizlui de Este mini lj-vindui
Nã sor di-a mea, miràchli sã-lji li facã,
Ma ai spuni-l agnoslu pirmif a lui.
Aoa-ntri mortsã, pi limba-ausheascã
Shi-altsãlji plãngu; shi-ahãts sun, pi-aradã, vedz
Cãts nu-s izoti sipa s-u grãeascã
‘Namisa di Saverna sh-Ren pãn s-bãnedz.
Shi cara s-vrei un ashichere fimelj
Scljinceamea-a noastã prit minti s-ts-u trets”.
Aclo iu zbra, un drac di-anapudzlji-atselji
Lj-trapsi un cãmshic sh-lji zghili: “Ai, tsi stai,
Cà nu-ari mljeri cu eali s-tsã scots mãrdzelji!”
Mini di cãlãuzlu-a meù mi-aprucheai
Sh-tu-ndauùã jgljioati-agiumsim amishdoi
Nã soi di shcãmbã tsi dit meal inshea.
Nandreapta shtsãts, nã-alinam lishor apoi
Pi-apunti-nsus, imnãndalui pit bãrtsiri,
Pãnã tsi bãrnul sh-si chiru dinãpoi.
Shi-agiumtsã iu-apuntea fatsi-ncucushiri
Ta s-treacã-aràilji pi sum cubeùlu-a ljei,
“Dãnãsea shi strãmbã-ti, maghistrul gri,
Cà-n fatsã s-tsã mãtreascã-anapudzlji-atselji,
Fatsa s-lã-ù vedz a curi nu-avushi puteari
Tutã iamea cãt alãgàm cu elji”.
Shidzut pi-apunti lj-ved tu scãnjiseari
Di-atsea parti mortsãlji cum yin prit shinjeac,
Ca baighi cãmshiclu bãtuts tsi lji-ari.
“Fãdula-atsea-aumbrã tsi inshi mãtrea-ts,
Adratã canda, dzãsi, ta s-domneascã.
Nu-lji scoati ponlu pàcrãnji ni cãt un ac.
Tsãnuta-lji shi-aoa lji-u vãsilicheascã
Shi cu dichi, cà nu fu om di-aradã
Sh-Lãna di Malmã ta s-u-nchirdãseascã.
Tricãnda prin Lemnos nãoarã, anda
Mljerli dit nisii, di-inati-apreasi,
Sh-mãchilipsirã bãrbatslji cu-aradã,
Cu zboarã uidisiti shi njiroasi
Hipsifila u-arãsi, atsea bunã,
Tsi sh-ea-n minciunji la suratili-n cap scoasi,
Shi-u-alasã greauùã, ermã sh-nibunã;
Atselu-i ponlu tsi-lji pãlteashti fapta
Shi tut ashi sh-Medeia u-arãzgãnã.
Ca el featsirã shi-alantsã nandreapta;
Duri s-tsã hibã ti elji shi tsã-lji doari,
Ashi sh-ti valea tsi lã-ù neacã shoapta”.
Earam tora pi-un loc, misu grimari,
‘Clo iu meal cu calea sã-ndãmãsescu,
Sh-di el foc altãi apunti-ntsãpari.
Di-aclotsi avdzam io cum mirlusescu
Sum noi ehtsrãlji pi-alantu meal shcãmbos.
Cum suflã greù shi singuri s-agudescu.
Sh-di tu-amputsãtura tsi yinea di-nghios
Pi shcãmbi nã soi di laspi s-ashtirnea,
Pãngãnitã la videari shi ti-agnos.
Ahãt di-ahãndoasã-i valea, sh-cara s-vreai
S-u vedz cãt tsãni di pi-apunti ghini,
S-ti-alinji lipsea-n dzeana-lji ma s-vreai s-insheai.
Ashi nã featsim; shi vidzui multsinji
Tu nigljinji cum sta, tsi s-pãrea cãtrani
Sh-pãvoanjea din lumi-anatã-n cãcãrinji.
Sh-cum mãtream di-nsus ca tu-unã cãzani,
Vidzui un duh umtu pi cap ca-ahtari,
Cà nu shteai de-i mirean i clericami.
“Cãtse mãtreshtsã mash la mini bari
Sh-lji-agãrsheshtsã-alantsã?” di-nghios.
“Ti-atsea cà ti shtiù, lji spush la-ntribari,
Di-anda la percea-ts nu earai bãlos.
Interminei hii tini; nu ti-alãxishi;
Ti-atsea mãtrescu la tini ma vãrtos”.
“Zãnatea-a culãchiiljei mi-avultusi
Tsi-nji fu di daima pristi loc gustari”.
Dzãsi sh-caplu umtu-n bàlidz sh-lu-agudi.
Shi-aclo maghistrul: “Vedz, shi fà-ts tindeari-a
Gushiljei la soea di pravdã-agritã,
S-pots cu-unã mãtritã s-fats acãtsari
Fatsa-aspartã-a curvãljei dispiltitã
Tsi nu shi-aflà-n merdu loc sh-dipriunã
Sã scãrchinà cu ungljea amputsãtã.
Lj-dzãc tuts Tais shi-a ljei i-atsea minciunã,
Cãndu-ntribatã di-ibovniclu: <Spuni,
Mi vrei?> lji-u turnã: <Fãr di sat>, nibunã.
Sh-tora baighi cu-ahãtã spurcãciuni”.
CÃNTAREA XIX
Tsercljiul al optulea: Bolgea-a treia. Simoniatslji.
Papa Nicolo-al III-lea. Marea angiurari-al Dante
contra-a papanjlor simoniats.
Simone, tini, sh-voi cãrpolu-anapudz
Tsi pãngãnits cu malmã shi-asimati
Dipsãmti-averi tsi tu-atselji tsi-izoti-s tuts
Va s-caftã s-hibã izvur di chindimati
Vã bati-a vauùã trumbeta, cà voi
Pi-a treia vali stats tu patimati.
Nã-aflàm tora pit alti locãri, noi,
Agiumts’ pi-apunti-n partea ma fãlitã,
Tsi-mparti tu mesi groapa di sum noi.
O, sãmtà sufii, mãyistritã
‘N-lumi-n tser shi-ntri-amãrtii tsã-s faptili
Sh-daima-ndreaptã tsã-i ghizaea-mpãrtsãtã.
Vidzui pit màrdzinji, sh-la fund’ sãpatili
Nã tamã di grochi tu cheatrã, pãn tu njedz
Isa làrdzã sh-tuti-anvãrligushili.
Ca-aesti grochi shi dip ahtàri pots ta s-vedz
Sh-tu msheatlu-nji San-Giovani cãti unã,
Adrati ta sã slujeascã la pãtedz,
Shi di cari frãmshu nã iami unã,
Cà vrui tu nec un ficiuric s-nu cadã
(Shi casten u spun ta s-u-avin minciuna).
Dit gura-a lor, a grochlor, cu-aradã
Inshea cioari, ca dit salã tsipushi,
Di morts tsi sta cu caplu-nghios, ta s-veadã
Di jearlu-arosh cu tãbànji di cinushi,
Di tsi pãnã di bãrni sh-si cãltinã,
Di vrea s-frãngã sh-bràndzã sh-silivãrushi.
Cum fridzi dãgoara cãndu s-alinã
Pi-un ohtu partal, shi-apunã sh-fudzi,
Pãn la cãlcãnji-ashi lj-tritsea cãnjinã.
“Cari-i, maghistre,-atsel tsi-n zghic u dutsi
Ma-aràù di-alantsã tsi s-cãltinã-ashitsi
Di canda jearlu sh-ma vãrtos ãlji sudzi?”
“Cara s-vrei sã-nji ti duc, el nji-apãndãsi
Valea-nghios, tu fundul di talar, deadun,
Tut cum shi-u s-avdzã dit gura-lji, tsi s-fatsi?”
“La tut tsi ti-ariseashti, ts-dzãsh, mi supun,
Cà nj-eshtsã domnu shi-a tàù zbor, tãpinsit
Mini lu-ascultu cà shtii shi tsi nu spun”.
Pi-a patra dzeanã, ma, fum liftirsits
Sh-nastãnga-apoi, cum dipuneam, nã trapsim
Tu fundlu-a valiljei strimtu sh-cufchisit.
Ma domnu-nju nu vru sã-nji da sã-nchisim,
Ma iara-nchisi-mbratsã cu tut mini
La-atsel tsi cu cioarli plãndzem, cum duchim.
“O, tin’ tsi stai cu caplu-nghios, lj-dzãsh ghini,
Cu perlji tu loc, gura-ts tsi nu zbrashti,
Cari tsi s-hii, ma s-pots sã zbràshtsã tini”.
Ca preftul shideam, cãndu spuvideashti
Un vãtãmãtor tsi-lji dzãc, ipocrit
Sh-va s-u-amãnã moartea tsi lu-anvãrteashti,
Sh-na-lji cà-aurlã-n inati: “Fushi vinit,
Aush Bonifaciu, tu-ncãpistearea
‘Ndzeanã-aoatsi? I cartea mi-arãsi dip?
Agonjea-ahãt ti sãturashi di-avearea
Di-a curi vreari s-minciunedz avushi nas
Nã-nveastã-nchirdãsitã cu putearea?”
Cãndu nji-avdzãi tsi spuni, mini-armash has
Ca-atsel tsi nu-acãchisi shi arshunat
Nu shtii cum ta s-easã dit cãdzutlu ceash.
Ma domnul a meù zburã: “Nu shedz njirat!
Nu hiù io-atsel ta sã shtibã, spuni-lji”.
Sh-lji-u-ascultai dimãnda fãr canã-amãnat.
Sh-bãtu-atumtsea cu noadilin vãrtushilji
Atsel gritlu shi zburã cu jeali:
“La tsi-nji greashti zburarea-a ta, ai, spuni-nji?
Cara ts-bãtushi-ahãtã greauùã cali
S-mi vedz, sã shtii cà fui, xinite, tini,
Nãoarã-alept’ ti mantiili papali,
Di-a ursãljei soi shi-ursarlji-ahãt ghini
Shtiù sã-lji bag pi-aradã, ashi cà-n pungã,
‘Nus pradz anai shi-aoa mi-adun mini.
Sum caplu-a meù lã fu grama s-agiungã
Tuts papanji iftirsits ti simonii
Tsi dzacã-ahãnda sum cheatrã, tu strungã.
Va s-cad shi io-nghios cãndu-a s-yinã-nyii
Alant’ ehtru, tsi-nghios va-nji mi pitreacã
Sh-tu loclu-a lui tsã zbrãi io zboarã yii.
Shi el cu noadili-arushiti-a s-treacã
Chiro ma ptsãn di io sh-hiù pi-ndauùã, moi,
Sh-dãgoara sh-cãtsuti ciorli nj-li freacã:
Cà dit Ascãpitatã-a s-da pristi noi
Un papa fãr di pisti shi miletea
Va nã-arucã-ahãnda-nghios noi amishdoi.
Un nàù Iason va s-hibã shi, din vetea
Domnul cari-i slab cu el ashi featsi,
Sh-cu rigà frãntsescu si-lji lo duvletea”.
Poati fui cicnit sh-nu cu mintea-aratsi
Di-atumtsea pãtui sã-lji dzãc, cu zghic di-nsus:
“Ia spuni-nji: tsi yishteari ãlji cãftasi
Al Petru cà-lji li deadi cljeili Isus
Cãndu-arailu-l deadi di-el s-hibã vigljeat?
<Imnã dupã mini>, mash ahãt lji-a spus.
Sh-cãnd’ Matei ti-apostol fu-n scamnu bãgat
Tu loclu-al Iuda, malma icã-asimea
Ni Petru, nitsi-alantsã nu lji-aù furat’.
Zori s-shedz la loc cà-ndreaptã tsã-i ghizaea
Sh-ghini-ascundi-ù avearea amintatã
Sh-contra Frantsa ti-aràù bagã-ts giuneatsa.
Sh-fu cà limba nu vrea-nji hibã ligatã
Di tinjiea tsi u-am fatsã di-atseali
Sãmti cljei tsi di mult’ li-avushi purtatã,
Vrea-ts cãrtsãneam zboarã sh-nica ma greali,
Cà nu-i scljinciu ca papa shi papistul
Tsi calcã-ndreptu sh-mutã-aràilji-n steali.
Ti voi, ti papanji zbra evanghelistul
Pristi-api-anda nã curvã fu vidzutã
Cu vãsiljeadz, cum scrii-Apocalipsul;
Cu capiti vãr sheapti s-avu-avutã;
Dit dzatsi coarni sudzea pistaneù
Pãn cãnd’ bãrba-su chischinã-avu tsãnutã.
Voi vã mãstrãpsit di malmã Dumnidzàù
Sh-sutaca-ù tinjiseats fãrã di-arshini,
Cãndu sh-pãngãnjlji nu-avea ma multu di-un dzàù.
Ah, cãti-arali-adusi, Constandini,
Nu crãshtinearea-ts, ma mash paia cari
Protlu preftu u-nchirdãsi prin tini”.
Shi-aclo iu zburam ashi cu vãryeari,
Iu di-inati, iu di cripàri, dãngãnea
Spuslu duh trumuxit cu-a lui cicioari.
Lji-u feci chefea, nj-pari, cu zbrarea-a mea-a
Maghistrului, cà cu-arãslu pi fatsã
Cà-ndreapta-nji zbrari din gurã nji-u-arichea.
Mi-acãtsà deapoa shi mi-arcà pi bratsã,
Shi-anda fui ãnsus, cà nj-si-alinã duchi
Pit calea dipusã tu-atsea dimneatsã.
Cu mini-ngrãshca tu-nsus nu cãpãi
Ma mi purta pi-apuntea tsi di-nghios
Di-a patra vali, s-mutà tu-atsea tsintsi.
Shi-agiumtsã-aclo, mi curdisi hãrios
Pi mealu sarpu sh-cu-anifur ahtari
Tsi pãnã sh-ti càparli eara shcãmbos,
Shi-altã nã vali nji-inshi ãn dzari.
CÃNTAREA XX
Tsercljiul al optulea: Bolgea-a patra.
Mandishlji
Ghizai nauùã-n vers va s-asud s-ashternu
Tu-atsea di-aoatsi-a yinghitsa cãntari
Dit prota carti,-a caimolui eternu.
Cu elji-ncãrfãsit stam sh-cu-ashtiptari
Di-nsus stavridonjea-ù mãtream iu s-dutsea
Dit valea shcretã di pon shi-nvirnari.
Shi bair lungu shi-amut vidzui atumtsea
Tritsea-agalea, tãbãbii di tãbãbii,
Cum s-duc yiilji tu cãmpu cu crutsea.
Shi-aclo iu pi pãltàri mini nj-mãtrii,
Vidzui, ti semnu, cà tuts avea grunjlu
Shutsãt din barbã pãn di trup ligat iu-i,
Shi pi pãltàri lã-aspindzura prosuplu
Sh-calea-avigra tritsea pi tu nigljinã,
Cà sh-ti ninti nu-lji alãsa ucazlu.
Poati s-avu shi-n lumi, car’ sã shtibã,
S-tsã shtsa lãngoarea oasi, cap shi vini;
Ma nu vidzui sh-nu pistipsescu s-hibã.
S-da Domnul, crãshtine, s-trets di ghini,
Di sãdoarea-nji, ma ai spuni, sum dzeani
Puteam s-u-ascundu plãndzearea-nji dit mini,
Cãndu di-aproapea nj-vidzui sufrãntseali
Shtsãt ashi tsi dit oclji pi bratslu
Sh-pi fatsã lãcrãnjli cura mãrdzeali?
Plãndzeam, vedz ghini, pi shcãmba-ndrupatlu,
Plãndzeam ashitsi cu-ngerna-lã soartã,
Di Verghil: “Tsi-ts hii ca glarlji-nsutsatlu?
Aoa bãneadzã njila cãndu-i moartã:
Cà-i anapud omlu cari cãrleadzã
Cãndu-Atsel din tseruri vãryeari sh-poartã.
Mutã-ts-u frãmtea, aidi, shi-ndzãneadzã
Fãptura-a curi lj-fu di loclu suptã
Cãndu-atselji din Teba lj-grea: <Dãnãsea-tsã,
Anfiarale! Cãtse fudz di-alumtã?>
Ma el cãdea la Minos tsi-n tsitati
Giudicatslji lj-nãfãtea eta tutã.
Mãtrea-l cà pãltàrli cheptu lj-sun fapti:
Chifli cà s-veadã dip diparti-n dzari
Sh-veadi nãpoi sh-cali-anapudã sh-bati.
Ãl vedz shi Tiresias, atsel cari
S-prifeatsi tu muljeari di glãreatsã,
Shi s-alãxi tu trup shi mãdãlari
Sh-cari deapoa-agudi cu vãrtusheatsã
Tu doilji sherchi-mpriunats trupeashti
Ta shi-u toarnã chiruta-lji bãrbãteatsã.
Cu truplu-Aronte-n pãntic lj-si-ndrupashti,
Pit muntsãlji Luni, aclo iu di lutsernã
Agurlu Cararezlu sh-lu pliveashti.
Sh-cathiolu sh-lu-adrà di unã cavernã
Tu cheatrã sãpatã, sh-dichea cum easti,
Nicãrtit mãtrea-n cubeauùa eternã.
Sh-fatsa di muljeari tsi shi-u-afireashti
Sh-cu perlji sinlu sh-casten ãi shutsatã
Di nu lji-u vedz partea iu perlu lj-creashti,
I-ali Manti, cari,-n lumi-alãgatã,
La msheatlu loc tsi pi bratsã mi criscu
S-uidisi. Shi tora-ascultã-ts nã faptã:
Cãndu fen-su-a ljei dit bana-lji ãshi tricu
Shi sclavã s-featsi patrida al Bac,
Multsã-anji feata dip chirutã sh-si vidzu.
Tu msheata-nji Italii dzacã un loc -
‘Clo iu Alpili sh-dipun a lor cljini
Sh-sinur lj-fac Ghirmanlui - cu numa Benac.
Din Garda-n Val Camonica, Apenini
Cari njilji di-api li strãbat njirli,
Tsi tu loclu-atsel s-vearsã di-apã-mplini.
Pri iu din Varese, cum loclu yini,
Sh-ti-n Trent sh-Breschia pot sh-facã tritseari
Tuts dispotadz sh-su-l vluiseascã ghini.
Pi mealu-a lui un trup cà s-lã tsãneari
A Breshcheanjlor tsi-s dats pi fãduleatsã,
Pschera sta, tsitatea agno hari.
Di-apili tsi-andicra-lji tu-un brats s-acatsã
Sh-pi nanãparti tuti cad tu laclu,
S-fatsi-arãù tsi di-aclo pit cãmpu treatsi.
Sh-mizi-apucã sh-lu crueascã traplu
Cà nu Benac, ma Mencio ãlji si greashti
Pãn la Governo iu s-vearsã tu Padlu.
Nu curã mult’ shi-n cali-astãvãrseashti
Nã padi sh-tu bàltsã s-adunã chihtrã,
Di daima veara hevrili-asprãndeashti.
Cara tricu pri-aclo feata mãyistrã,
Vidzu pit bãtãchi loc uscat nã parti,
Ma nu-ari-agãri sh-tu eali oaminji s-intrã.
Shi-aclo, cara vdzi di oaminji diparti,
Cu huzmichearlji s-curdisi-n hãzuri
Sh-cu-adrari mãndii, bãnà pãn la moarti.
Sh-ma deapoa, oaminjlji di-avigra,-n pãduri
Pit locãrli-atseali horli sh-li-adrarã,
Cà mucerli-avigra lj-vigljea ca duri.
Shi-agãrshits s-tragã lahno, sh-pãtidzarã
Bash Mantova chiprotlu-a lor cathio,
Pi-a featãljei trup vãrii-l bãgarã.
Sh-tut arãdzãmlu-avea ma multu lao
Nãinti cà su-l scoatã cu minciuni
Dit el Pinemont atsel Casalod.
Ashitsi vini tsitatea-a mea-n lumi:
Cu trop ts-u spun, su-l frãndzã shi s-lu-azvindzã
Cu-aver atsel tsi-altã turlii spuni”.
Cu-ahtàri fimealji, ãlji dzãsh, mi tsindzã,
Cà-altu zbor nu putea caldu s-mi tsãnã,
Cum nu-ngãldzàsc’ tucinjlji-anda lji-astindzã.
Ma spuni-nji, fende, desi vedz cà s-yinã
Piningã-alantsã un duh ma tirsirit,
Cà mash la elji naetea va-nji armãnã:.
“Atsel tsi pi trup, dzãsi, shi-u glubãit
Shi-u poartã barba,-atumtsea cãnd’ la impas
Fu Gãrtsiea shi tu-alumtã lji-aù murit’
Bãrbatslji tuts, di mash fciuritslji-aù-armas’,
Fu hãbãrgi shi-lji deadi sã-nchiseascã
Cu prota varcã semnul cu tut Calhas.
Eùrifil fu shi cà iara ta s-creascã
Mini nj-lu feci, sh-cãntai shi ti el cu zbor
‘N cartea tsi u shtii shi-altsã tsi-a-ù cãnoascã.
Shi-alantu cari tu mesi-i slãbãshor
Michele Scot fu, mandis tsi-n multi hori
Adrà mãndii di multili soi a lor.
Bonatti lj-calcã-n urmã pit cãràri
Shi-Asdent tsi geaba vearsã làcrãnji greali
Cà nu-armasi la ciorli sh-la-ncãltsari.
Mãtrea=ù ceta cari fudzi di-andreali
Sh-di suvàlnits sh-s-arcarã-a cheardiriljei,
Cà hearsirã ierghi shi-anvãrtirã cali.
Ma s-tradzim: pi-ntreglu loc a dzariljei
Tsi-mparti lumea Cain cu schinjlji-ncljinã
Sh-sum Seviljea cadi-n unda-amariljei.
Asarnoaptea, cum shtii, fu lunã-mplinã
Sh-nu ti-agãrshea cà-aradza-a ljei nãoarã
Dit codru-ahãndos ti scoasi-n lunjinã”.
Sh-cãt dzãsi-ashi,-nchisim calea tãroarã.
CÃNTAREA XXI
Tsercljiul al optulea: Bolgia-a tsintsea. Atselji
cari-arichescu di-averli obshteshtsã. Fuvirserli-a
dratslor. Hazea danteascã.
Shi-ashi di pi-apunti-apunti cu pirmif
Cãti s-featsirã geaba-i cà-a li spun,
Agiumshu pi-unã-apunti; shi curdisit,
Ca ghini u mãtrii casa di surghiun
Sh-surda boatsi di plãngu sh-di dureari;
Lai ca fundul di bãrgaci di fum.
Venetsiea-n portu cum shi-u-n hirbeari
Njeadzã-iarnã cãtranea pi cãrbunji
Ti-a cãitslor i-a cãràilor alicheari
Pi lundzã càljiuri cripati di fãrtunji,
Sh-cari-ntreg, astupã icã s-ashteargã
Cãravea armasã di para-pãpãnji,
Sh-cari la pupã, i la prorã-alagã,
Pãndza-mpeaticã, lupàts nauùã scoati
Icà funjli li shutsã la catargã,
Shi-aoa-ashi hearbi, prin hàri din tser dati,
Cãtranea cu bishits ca ti-alicheari,
Tsi li undzi para-ahãndinjli toati.
Videam tu ea bishitsli yinea, sh-cari
Nu-avea altu tsiva dicãt cãtrani
Tsi s-umfla shi scãdea cu plãscãneari.
Sh-pãnã mãtream ashi fãrã mirami,
Verghil zghili: “Tradzi-ti sum arcadã!”
Sh-mi trapsi piningã el cu micami.
Ca-atsel tsi va taha casten ta s-veadã
Un lucru nàù, ma-nfricuit apoi
Nu para cuteadzã la un loc s-sheadã,
Ashi sh-mini, cum mãtream shi-imnam nãpoi,
Vidzui un drac iu yinea-n fugã mari
Shi ma zghilea pi-apunti dupã noi.
Urãt eara la prep shi la videari
Cum s-apruchea cà s-poatã ta s-nã-agiungã,
Cu teasi àrchi sh-vuvã tu cicioari.
Tes pi-anumir tsi pãrea cà-a-l strãpungã,
Dutsea un duh shi-l strindzea tu unglji, moi,
Di vrea s-dzãts cã eara etim su-l frãngã.
“Ascultats, frats, zghili di ningã noi,
Celniclu-aestu-adus dit sãmta Zitã
S-lu-arcats dighios, cà io mi tornu nãpoi
‘N sãmta tsitati, di furi pljiotãsitã:
Mash Bonturo shi-u tinjisit, cà, elbet,
Tuts fac da ti nu cãnd’ zbrarea lã-i pãltitã”.
Sh-lu-arcà-n cãtrani-agonjea-atsel geanabet
Sh-deapoa fudzi cum nu pãtui vãrnoarã
Cãnli dupã tarlu s-hiumãseascã s-ved.
Duhlu chiru sh-iara s-toarnã tãroarã
Cu pãltàrli tu-nsus, sh-demunjlji: “Sã shtii,
Zghilea, cà-aoa iconji nu-a s-vedz nafoarã
Sh-nu ca-n Serchio va s-anots aoatsi: Shtii.
Ma s-vrei s-ascachi di ungljea-ncãrligatã
Pristi-apã s-nu tsã mãtreshtsã cà s-yinji.
Cu dzatsi unglji-apoi sh-lu-aù zmurticatã,
Shi-lji dzãc: “Gioclu, ma s-pots, sum smolã goalã
Fà-l shi-ascundi-ti-afoarã ma s-vrei s-ti scoatã!”
Tut ashitsi sh-mãyirgeadzlji shi scoalã
Mãmotslji cà s-pingã cu lingurica
Usãndza tu dzama tsi hearbi-n oalã.
“Cà s-nu tsiva di-ts da di torlu, nica,
Zbrã Verghil, ascundi-ti dupã shcãmbi,
Shi-armãni-ascumt’, pãn nã string’ cu-ushica.
S-nu ti-aspari ma s-easã zbotseanji strãnghi
Cu-a mea fãpturã; lã u shtiù io soea
Cà shi-altã oarã-avui lucru cu nãshlji”.
Tricu di-apunti-apoi sh-cãndu-arãcãea
Di-alantã vali lj-si spusi shi-aràilji,
Lipsea cà el shi-u-nvãrtusheadzã boea.
Cum ansar shi-alatrã turbats dulàilji
Pi-un dicunjear cãndu poarta ljea s-dishcljidã,
Ashi lj-vidzui urnjits di-nghios dit vàljli
Unjidz di drats shi tuts didea sh-li tindã
Pãricilji cãt la el, ma ca-arãspuns’
Verghil lã dzãsi: “Di io can s-nu-alingã!
Nu vã hidzets, ma s-yinã prota un uns’
Tsi-am ti spuneari sã-lji li spun a lui
Sh-deapoa zbrãts-vã de hãrzescu s-hiù strãpuns’”.
Sh-dratslji grirã: “S-ducã Coada-a-draclui!”
Sh-dit elji sã zmulsi glarumarã
Un drac shi gri: “Tsi vrei di noi a draclui?”
Sh-Verghil: “Ts-pari vàhi, minti hazumarã,
Cà-agiumsim tricãnd’ di praglu-a poartãljei,
Tu-apanghiul di-ehtsrãljea-a voastã-amarã,
Fãr di-agiutorlu-a tserlui shi-a soartãljei?
Fà cali cà-atsel di-nsus cãidiseashti
S-duc un yiù pit ascumtishli-a moartiljei”.
Sh-frãmtã lj-fu mãreatsa s-acãchiseashti
Shi, arcãnda-l pãricilu-nghios, cu picã:
“’Lãsats-lu!” avdzãi cà dimãndã sh-greashti.
Zburã maghistrul atumtsea: “Ti-ardicã
Di-aclo iu stai alichit cu loclu
Ascumtu-mpadi sh-yinã fãr di fricã”.
Irushi-nchisii cãndu lji-avdzãi zborlu,
Ma dracu-celnitslji sh-teasirã jgljioata,
Shi-nji pãru nu s-tsãn di giuratlu-a lorlu.
Cà-a njeia shi-arcashlor lã-i trimburata
‘Clo iu vrurã s-easã dit Caprona-a lor
Sh-vidzurã-avigra dushmãniljea-anata.
Truplu dip ãnji lu-alichii di-nvitsãtor,
Sh-nu puteam oclji sã-nji si dizlicheascã
Di fatsa-atsea aràù tsi hãbãrsea,-a lor.
Trãdzea-n io furtsãli, shi-a s-arujeascã,
Shi “Su-l cuirescu!” greashti un drac turbat,
Shi-alantsã: “Dà-lji-u!” sh-mãtrea s-zilipseascã.
Sh-dracu-celniclu tsi-avu mushaferat
Cu domnul a meù sã shtsã agunjisit
Shi: “Froninji stats!” lã dzãsi di-inati loat.
Shi-a nauùã deapoa: “Calea tsi vã-nchisit
Nu dutsi ti-nghios; geaba lj-dats tãrcoali,
Cà-a sheasea-apunti caplu lji-u-azvãrnuit.
Ma iara, cara s-vrets s-imnats pi cali,
Pi mealu-a gremlui cum tsi s-hibã-nchisits,
Cà-altã nã-apunti va vã scoatã-n vali.
Udi-aeri, tsintsi sãhàts di-azã cum hits,
Nã njilji daù suti sheaidzàtsãsheasi
Di-anji suntu di-anda s-freadzi-apuntea, sã shtits.
Va s-pitrec cu voi ãndoi drats cu coasi
Sã-lji cuireascã niheam anapudzlji-atselji
Ma nu-a s-avets di-atsea voi ghideri scoasi.
Ei, Bati-Archi eshi cu Farfareli,
Zghili, sh-tini, Cãtsãlac, eshi tu padi,
Và-anganã Barbã-ascurã la mãchelj.
Libicoane, dà-ti, Forforoatà, aidi
Trets, Nats-di-Porcu, Drãchits, Unglji-teasi,
Sh-tini-Aroshlu, ãnchisits dit ceti, sadi.
Vigljeats dit vali-arãdzãmuri-apreasi
Sh-dutsets-lji shenji aeshtsã doi pristi schelji,
Pi-apuntea tsi-i stri-ahãndinjli teasi.
“Tsi ved maghistre? Sã-nchisim, cara s-vrei,
Ma ghini singuri, dzãsh tu loc di-arãspuns’,
Cu chefi cà voi ta s-ascap di elji.
Tini, cari daima tuti li-ai spitruns’,
Nu vedz cà mi veaglji, ti mari tamã,
Sh-cà pi noi ‘ngrãnjescu cu scop ascuns’?”
“Sã-ngrãnjeascã, ma s-vor, s-nu-ai fricã heamã,
Zbrã Verghil, cãtã la noi nu mãtrescu,
Ma cãtã la-atselji tsi herbu tu dzamã”.
Shi-atumtsea dratslji nastãnga-anvãrtescu
Sh-cãt la celnic vidzui sh-ljea calea shcretã
Shi-un cip di limbã pit dints’ ‘l dãngãnescu,
La tsi el featsi di curlu-lji trumbetã.
CÃNTAREA XXI
Tsercljiul al optulea: Bolgia-a sheasea. Ciampolo
di Navarro shi fratili Gomita. Pãyida teasã-a dratslor
di Ciampolo. Cãvgàlu.
Vidzui io cum ljea vantsu, sh-nu nã oarã,
Vãinits ‘ncãlar i cum trec bairu-arcashlji
Sh-cum asudã-anda moartea da pãmoarã,
Lji-am vidzutã pi la voi shi xitãsashlji,
Aretinji, shi-ashcheri tsi-lji ved mãhãnadzlji
Turniuri i-agioacãri pit cãsãbadzlji,
‘Nchisiti-n bots di trumbets i tãmbãradzlji,
La seamni dit tsitàts i la simnali
Di pi la noi sh-di pit xenji mãhãladzlji,
Ama sã-nchiseascã cu-ahtàri chimvali
Putes nu vidzui, ni-arcashi cu palascã,
Ni cãrãvyeari, ni cãvãlari cu zali.
Nirdzeam ca dratslji-n ghelã cãndu-a s-minteascã,
Ma tsi s-fats: tu hramuri stai cu sãmtàili
Sh-tu hànji cu-mbitats, dzãtsi nã-ausheascã.
Mãtream la cãtrànji, sh-spuneam la miràchli
Tsi mi pindzea cà s-u-arad io cãldarea,
Ti-atselji dit ea sh-cum lã eara cripàrli.
Ca delfinjlji cãndu shi-u scot schinarea
Sh-li hãbãrsescu-a naftsãlor ãnfrãndziri
Shi-alumti-n hãryii cu vintul sh-cu-amarea,
Shi-amãrtioshlji pi-atsel loc ti plãndziri
Inshea dit cãtrànji cãti niheam, cu scop,
Sh-chirea-agonjea ca lutsearea di-un sfuldziri.
Shi cum sta iurdii pi mealu di-un pãtoc
Cu gushea teasã bruschits tu cãldurã
Sh-pãntica shi-u tsãn tu bãtãchea dit loc,
Sh-nihitslji-ardãpsits dininti nj-shidzurã:
Shi-agonjea s-trãdzea sum hearta cãtrani,
Cãt videa cà-a-lji ducheascã Barba-ascurã.
(Vidzui aclo sh-tu minti-am trãmãndani)
Un duh shidea nanãparti,-n limani,
Cum sta broasca tsi vru s-bãneadzã-aimani,
Sh-dininti-a lui, azbuirà, nã schipoanji,
Unglji-teasi cà nj-lu-arichi di chicã
Shi-l trapsi ca nã vidrã dit cãtrani.
Tuts dzatsilji drats ãlji cãnushteam dit clicã
Shi numili-a lor lã li shteam io toati
Cà bãgai oarã cum sh-grea elji, tu fricã.
“Ãntruyisea-ts ungljea, Arosh furtati,
Zghilea-n pãduri, di-ts pãrea bãbunã,
Fà-l ca cãciubi, chealea lji-u scoati!”
Sh-dzãsh atumtsea: “Maghistre, fà s-tsã spunã,
Ma s-pots sh-cara s-vrei, cari-i mãratlu-atsel
Cari s-deadi-a ehtsãrlor tu mãnã:\”.
Verghil ãnchisi shi-shi zburã cu el,
Shi duhlu, corbul, frica cara sh-freadzi,
Apãndãsi: “Navara nji-u loclu-a mel.
Tu lucru la domnu dada mi deadi,
Cà ãnji mi featsi ca un nuvac cari,
Cãt sh-chiru tsi-avea, deapoa tuti li veadi.
Deapoa feci mãmoc la Tebald ‘tsel Mari
Shi-l furai ca furlji cãndu ti calcã;
Ti-atsea daima cãtranea nj-da dãgoari”.
Sh-Nats-di-porcu tsi-avea doi dintsã-n falcã
Ca porcu-agrul shi-ntsãpa tu nafoarã
Cu-unlu-arupsi di el, has ca di balcã.
Shoaric lai, macearots arài ti-aflarã!
Ma Barbã-ascurã lu streasi ca un sac:
“Trãdzets-vã, pãnã-l tsãn tu unglji!”, zghearã.
Sh-deapoa, cara shi shtsã ahar trup di drac
Cãtã Verghil: “Ãntreabã-l tsi ma-l doari
Tora, dzãsi, nã zefcã pãnã sã-lji trag”.
Sh-ma-l vedz maghistrul: “Spuni, taha nu-ari
Sh-dit Italia un nihit sum cãtrànji?”
“Mi dispãrtsã deaneavra,-ù lo cu zbrari
Di-un duh vitsin, dit statlu spus dit zãmànji;
Sh-ma s-shideam, dinãpoi, hiptu tu-ascumtish,
Nu-a s-trimburam ca ungljili ca cãlànji”.
Sh-Libicon gri: “S-ti-aflã nãoarã, ghibi!”
Sh-lji-acatsã nã mãnã-n ungljea ca cinghel,
Shi lji-u-adrà tutã cumàts, plãshii-plãshii.
Shi Drãchits atumtsea s-hiumãseashti sh-el
S-lji-u da pi noadi; ma, fãrmac cà-ascuchea,
Ma-marlu-a lor nu-avu nã njilã pi el.
Sh-halatlu-a dratslor cãt lo di mãnjisea,
Verghil la duhlu tsi-shi plãndzea caimolu
Sã shtsã sh-lu-ntribà, di oarã s-nu chirea:
“Ti cari dzãts cà ti lo pirazmolu
S-ti dispartsã, la meal cãndu inshishi?”
“Fratili Gomita, gri pusãràlu,
‘Tsel di Galura, un fur avdzãt inshishi,
Tsi-n loc sã-lji tragã ehtsãrlji pi-aroatã,
Cà lji-avu tu mãnã, el lo bãhcishi
Shi-nji lo dit izbã fatsã curatã,
Ashi cum li spuni; furà di zor,
Nu ca chisigeadzlji: ca cap di ceatã.
Cu Zanche sheadi, vicar ãn Logodor
Sh-cãtã shi-u noaptea bãndurã glãreashti
Tut ma zburàscu ti Sardiniea-a lor.
Vrea tsã zbrãm shi-alti, ma vedz cum zghileashti
Cà-l freadzi toaca di-aclo sh-nica zghearã;
Mi-aspar io cà-aljiurea mi uidiseashti!”
Ma shtsãt la Farfarel, tsi sta s-ansarã
Sh-zgãrleashti cu naetea s-lu-agudeascã,
Ma-marlu gri: “Tradzi-mi, pãtoarã!”
Sh-corbul duh ãnfricuit lo ta s-greascã:
“Ma s-vrets Toscanji sã-lji xitãsits ãn moarti,
I Longobardz’, va-lji fac ma s-uidiseascã;
Ma s-sheadã dracu-celnitslji nanãparti,
Si nu s-asparã urtatslji di dushmanji
Sh-mini mi giur, di-aoa iu shed, diparti,
S-grescu tãroarã sheapti tu limani,
Ma s-ashuiru cum nã-nvitsàm noi ashi
Cãndu easi vãrã dit cãtrani”.
La-atseali zboarã Cãtsãlac s-nãrãi
Shi: “Duculeachi-i, sh-lu vearsã zãduhlu,
Ta s-ascapã di yila tsi-ù chiului”.
Ma, mastur mari,-n duculechi, duhlu,
“Halali-lji duculeachea, gri cãtã-alants’,
Tsi-a-lji glubãea ma s-sãndzãna vozduhlu”.
Ma Bati-Archi, has ca shi tuts anats,
Zghili: “Mash s-dai tsiva s-lji-ascachi dit mãnã,
Nu-a ti zgrum cu imnarea, ma va ti-analts’
Sh-tu-azbuirari-a ti-acats di cãpitsãnã.
Sum meal, furtats, shi-alasã cà sh-si videa
Cum shtii draclu sã scarminã shi lãnã!”
Altu-agioc, crãshtine,-ascultã mash; sh-vigljea
Dratslji-atselji pãn di un mealu tu cu dedz
Sh-ma multu udi-atsel tsi taha zghilea.
Sh-cãt aflà harlu nã ucazi, mash s-vedz,
S-hipsi pit cicioari shi s-arcà castenea,
‘Scãpãnd’ di drac, tu cãtrànji, sh-du-ti s-lu-aledz.
Sh-tutã ceta-ashi cum sh-si ciudusea,
Shi ma multu cãbãtlilu, cari
Zvãcni din loc shi gri: “Stài, cà ti-acãtsai!”
Ma frica, cara sã spusi ma mari,
Lu-avultusi duhlu sh-lu-ascãpà di drac,
Ma el nãrãit sh-si mutà ca-ahtari
Cum s-mutã pitritlu-nsus, ãmbufunac,
Cãndu pata tsi-ù viglje, ma shireatã,
Fãr di hãbari s-avultusi tu lac.
Cripat di duculeachea, Forforoatã
Lji-ansãri-a lui, cà vru s-lu-ascapã furlu
Cà-avu shi-ucazi ti-ncãceari, s-batã.
Sh-cãndu chiru sum cãtrànji paljiu-furlu,
Di-ndzeanã, pit erã, pristi grupami,
Sh-lu-arichi sotslu tu unglji, ca zurlu.
Ma shi-aest’ sã spusi gioni cu-anami,
Cà sh-ca urghisitslji tu erã s-alumta,
Sh-di iu deapoa cãdzurã tu cãtrani.
Dãgoara lj-dispãrtsã, cà nu u-arãvda,
Ma ti insheari nu-avea cum dit balta,
Di umtsã shi di-agnos elji tsi eara.
Fratslji sh-lji jileascã, ghio vru ta s-caftã,
Ma-marlu-a lor, dit ceta asprãnditã
Sh-pitricu patru di partea-atsea-alantã.
Shi-agiumtsã pi meal, ‘n cãtranea mãryitã
Cu-unglji-asudarã sh-lji-ascapã urtatslji,
Friptsã sh-tsãgãrsits tu chealea-argãsitã;
Sh-noi cara vdzim, lji-alãsàm ashi dratslji.
CÃNTAREA XXIII
Tsercljiul al optulea: Bolgia-a sheasea. Ipocritslji.
Fãrã sots di cali, tãcuts shi singuri,
Nãinti unlu, shi dinãpoi alant’
Ninti vdzeam ca frantsiscanjlji cãlugãri.
Tu minti-l videam dimunescul halat
Shi Esop pit minti nj-tricu, crãshtine,
Sh-pirmiflu ti broscul shi shoariclu-adrat.
Un cu-alantu nu shi-u-aduc cama ghini,
Ma s-ledz coada di caplu, shtii di ninti
Dicãt ca-aesti, nj-mindueam tu mini.
Sh-maca-i scrisã dit minti s-easã minti,
Inshi dit el altul, fãr di zahmeti,
Sh-mi trumsi ma-aràù di-arada di ninti.
<<Dupã-atsea, nj-dzãtseam cu mintea, dip shcreti
Arshunàri pãtsãrã elji; ca jearlu
Lji-ardu tora tora sh-vàhi creapã di sicleti.
Sh-cara-s nãrãits, cãndu-a sh-vearsã-amarlu,
Cum sun shi-arài, va nã mãshcã di bucã
Ma-aràù di-un ljepur mãshcat di zãgarlu>>.
Perlu din cap nj-si featsi ca topuscã
Sh-tu nãpoi ma-arcam cãti nã mãtreari.
Shi-l plãcãrsii: “Maghistre vrut, apucã
Shi-ascapã-nã di drats, cà-nji creapã yeari
Di fricã, sh-canda-lji duchescu-n urma-a mea,
Di yii tsi-nji lji trec pit mindueari”.
Cutii di videalã s-earam sh-nu-a s-puteam
S-tsã-acats, dzãsi, pustavea-n circiveali,
Shi-acà shtiù cà-altsã tsi s-ascundi-n ea.
Minduerli-a tali strãbat tu-a meali
Isa shi tu tut, scljeamã, voi-nu-voi,
Mash nã urnimii-a s-adun dit eali.
Ma s-vedz nandreapta ma bunã himã ti noi,
Tsi-a s-poatã tu-altã nã vali s-nã ducã,
Di-ndreapta-ts avinari-a s-ascãpàm noi”.
Sh-nu-agiumsi, zbrarea la soni s-u-aducã,
Mini shi-lji vidzui cu àrchili teasi
Cu scop, vedz tini, tu unglji s-nã-apucã.
Verghil atumtsea ãn bratsã mi streasi
Cum di halat nã dadã-i dishtiptatã,
Cãnd’ veadi-avigra di ea piri-apreasi,
Ãl ljea fciorlu shi-alagã shirpitatã
Shi-agãrsheashti-n frixea tsi-lji da dãgoarea
Sh-ljea tsiva, cà la fcior tutã-i arcatã,
Shi-nghios pi mealu tsi-astupã-avigrarea-a
Valiljei ahãndoasã di-unã parti
Din ohtu pi trup sh-fatsi-arcutunearea.
Sh-nu-ari tricutã ma-agonjea-n hãndachi
Nã dalgã-anda ta s-cadã-n cearcu-nyii
Moara s-u shutsã pi mealu-ciurdachi,
Dicãt Verghil pi bãrnul cu himi;
Sh-mi purta cu vrearea-lji pãrinteascã,
Nu ca un sots, ma ca un hilj vrut ghini.
Mizi-agiumsi-n cãlcãnji sh-si-ndrupascã,
Shi-lji shi vidzui dracu-celnitslji-n vali;
Ma nu mi-aspãreai, cà sila tsireascã
Tsi-lji bagã shi lã curmã sã sta-n cali
Pi-a tsintsea bolgi-n bãrnul al dzatsilea,
Lã-ù zmulsi vetea s-ascapã di zali.
‘Mpadi dàm pi oaminji umtsã-n cãtranea
Tsi s-trãdzea-azvarna ca yiilji dupã morts’,
Cu fatsa-armasã nicatã-n plãndzearea.
Arasi hrisusiti sh-purta tots
Cu zãrcula traptã pi-oclji, cruiti,
Cum i-adetea-n Cliny shi-aclo s-vedz cum pots.
Ca malma lutsea, ma mulidisiti
Eara sh-greali cum sh-di putes nu sã shtii
Atseali-n lumi-al rigà chiuluiti.
O, daima greali sh-tsi-avursescu stulii!
Tu-aradã cu elji nastãnga sh-io imnam
Shi-a lor plãngu daima tu-a noastã minti-i.
Sh-sum vãrii, fara daima-armasã u-aveam
Sh-cà putes, agalea lji-u-a ljei imnatã
Cu-atsea cetã-n cali barabar nu neam.
“Aflã, dzãsh, ma s-pots vãrã, tini tatã,
Prin numã i prin fapti un huryeat,
Shi cum imnã sh-lji shutsã oclji-aroatã”.
Sh-cara-acãchisi tsi dzãsh ‘n grai toscanjeat,
Aurlã un duh di nãpoi: “Stats niheam,
Voi tsi vdzits pit scutidi-n padea ca pheat.
Apandasi naca da bash gura-a mea”.
Shi-atumtsea Verghil: “Tsi nu-lji dai putearea
S-ti-agiungã? Ashteaptã sh-nu ti-agunjisea”.
Sh-vidzui zate doi tsi shi-u spunea vrearea
Sã-nji si facã sots shi-agonjea-nchisirã,
Ma vãriea lã-ù tsãnea-agunjisearea.
Cara-agiumsirã-amãnat, mi yixirã,
Tuts pi sum peani di-oclji, sh-cu tãtseari
Shi deapoaea-ashi un cu-alantu sh-grirã:
“Aestu canda-i yiù dupã-adiljeari;
Sh-ma si nu, tsi-ndreptu lu-ari-ascãpatã,
Shi-lji ljirtà di greatsa di pi schinari?”
Sh-deapoaea-a njeia: “Toscane tsi-ai cãlcatã
Tu-aradã cu noi, fãtsarnitslji, spuni
Sh-cari eshtsã, di-ahãt tsã- bana-arcatã?”
“Pi Arno, tu tsitatea cu renumi
Faptu fui, lj-dzãsh ‘umbra tsi mi mãtreashti,
Shi hiù nica-n truplu tsi mi poartã-n lumi.
Sh-cari voi, curi crutsi sarpã easti
Di-oclji vã-ntsearni làcrãnji ca dit sitã
Sh-di-ahtari ghizai tu voi lutseashti?”
Sum zãrculji di mulidz cu hrisusitã
Fatsã nã pidipsim sh-scãrcicã, cum vedz,
Sum vãriea-a lor palandza-artisitã.
Frats gaudentsã noi fum shi Balonedz
Io Catalan, el Lodering: sh-di multu
Fum aleptsã di pãzarea-n cari shedz
(Cãndu-alidzea celnic, adets cum suntu,
Dit oaminji), s-lji-u facã bana-arãhati;
Shi-azã Gvardingo nu-i alãxit multu”.
“Cãlugãri, lã spush, a voastrã cãbati...”
Shi-ahãntu dzãsh, cà un anapud vidzui
Tu nigljinã cu trei suli-ntsãpati.
Cãndu mi vidzu, sh-lu shtsã tut truplu-a lui
Sh-lo tu barba-lji s-siligheascã suschiri;
Ma Catalan, cãt ãl mãtri cu-oclji-a lui,
“Aestu, gri, ti bun ftsea urnipsiri
Fariseilor ta s-bagã-n pirazmari
Mash un om ti-a dunjeaùlor ghizãseari.
Sta gol di-amplatea pristi cãrari
Shi-i pimtu s-ducheascã eta-a etilor
Pi chealea-a lui ti tuts cãt aù trãdzeari.
Shi cu el sots, tu loclu-a hãndàchilor,
Sh-socur-su s-pidipseashti cu-urnimiea
Tsi-ù urghisi fara-atsea-a Iudeilor”.
Di teslu di-amplatea sh-fãtsea ciudiea
Verghil shi sarpu lj-featsi nã shideari
Njirat di globa tsi-lji pãltea-amãrtiea.
Shi shtsãt deapoa,-a frati-sui lj-da nã greari
Sh-dzãsi: “Ma s-vrei shi shtii s-nã dai nã minti,
Nu s-aflã nandreapta iuva cãrari
Pit cari-a s-putem doilji s-inshim ninti
Dit groapã s-nã-ascapã s-nu ftsem plãcãrii
La-anghilji dimuneshtsã tsi-lji vedz dininti?”
Shi dzãsi el: “Cãt di-aproapea ni nu shtii
Ljea nã-apunti di pi mealu blãstimat
Shi ca-arcatã pristi groapili-aesti-i.
Ma-n valea-a noastã-un cap di-apunti-i surpat
Shi scljeamã-i lishor s-ti-alinji plailu tu-nsus
Cà tuti cupriili-nghios s-aù adunat’”.
Sh-ti-atsea domnu-nju di mindueri fu dus
Shi: “Nã-arãsi, dzãsi, ti-aestã oarã
‘Tsel tsi-lji loa-amãrtioshlji ti furtsã-nsus”.
“Vedz tini! Tu Bolonjea nu nã oarã
‘Nvitsai cà draclu, tora-alantu greashti,
Slabili sh-minciunjli ti tatã-l loarã”.
Ashitsi dzãsi, sh-domnu-nju-nchiseashti
Nãirit tu fatsã,-nyii, dupã cari
Nj-mi trag, di-atselji tsi vãriea lji-urgheashti,
Sh-nji-nchisii dupã vrutili cicioari.
CÃNTAREA XXIV
Tsercljiul al optulea: Bolgia-a sheaptea.
Furlji.
Tu-atsea iami di-ahurhita-a anlui,
Cãndu soarli sum Urnã sã-ngãldzashti,
Sh-noptsãli-agiungu la ziga-a limanlui
Shi-anda pit cãmpuri bruma-ù zugrãfseashti
Msheata icoanã di-albãljei suratã,
Ti ptsãn chiro, cà peana lj-si tucheashti,
Corbul ciuban tu hãryii, ni gustatã,
Mãtreashti-afoarã shi, ca di gãlbeadzã
Loat, cãt veadi-albeatsa pit cãmpu-arcatã
Sh-si toarnã-n casã, plãndzi shi uhteadzã
Shi-nvirnat alagã pit udà, chirut,
Sh-cãndu deapoa fatsa lj-si lunjineadzã
Cãt sh-lu veadi cãmpul iara prifãcut;
Sh-ljea cãrliglu, shi-avinã dit pãeatã
Shi-oi shi càpari, la pãshuni dutsi tut.
Ahtari frixi shi-a njeia nj-fu datã
Di niorlu-adunat pi-al Verghil frunti,
Ma shi mihlemea-agonjea fu aflatã;
Cà mash tsi-agiumsim pi cãdzuta-apunti
Sã shtsã cãt la mini shi, cu harauùã,
Nji-arãsi ca prota oarã sum munti.
Prota chi-prota shi-arcà oclji-n hauùã,
Sh-dicara-n minti tuti sh-li yixeashti,
Cu mãnji mi pimsi dit pãltarea-a meauùã.
Shi, ca-atsel tsi-adarã shi lugurseashti
Di ninti tsi-a s-yinã minduinda,
Ashi sh-el, dit pãltàri mi cuptiseashti
S-mi-alin pi shcãmba - sh-deapoa mãtrinda
Alt’ birbilj hiptu-n mealurli-ahãndoasi -
“Pi el, dzãtsea, ma-alin-ti ahulinda”.
Nu vrea s-ports’ vãrii pi mealuri shcãmboasi,
Cà el lishor sh-mini di el purtatlu
Greù nã-alinam pi bizbilji ‘ntsãpãtãljoasi.
Ma s-nu-avea pi mealu-atsel anifurat
Ma shcurtã dzeanã-aoatsi sh-ma bãgatã,
Nu shtiù Verghil, ma io earam ca-aspãreat.
I, cum vãlica Malebolge toatã
S-adunã-nghios tu-aputs ca tu cãldari,
Cum lã-i fisea, tu cafi vali caftã
S-treacã nã dzeanã, shi-altã s-dipuneari;
Shi iara-agiumsim noi pi mealu grimos
Dit cari cheatrã, dit soni, ansari.
Pit nari-ahãnda-adiljeam shi fãrtunos
Shi nu puteam cà s-nergu ma diparti,
Ma, ca ti inati, shidzui ‘mpadi,-nghios.
Sh-dzãsi Verghil: “Di leani nj-ti disparti,
Cà stãnda-n puh, sum strozma groasã sh-caldã,
Di-anami-n lumi canã nu-ari parti,
Sh-di bana pi loc hãiri nu-a s-aibã,
Cà tsã si-astindzi urma dit tricut
Ca spuma tu-apã sh-fumlu-n era albã.
Scljeamã-nsus su-l frãndzã greùlu nividzut
Cu suflit sarp’ tsi daima-anãchiseashti,
Di nu s-da ca-azvimt’ di loc s-hibã vidzut.
Di-aoa nu-ai cum s-tsã fudz; pi cali ljea-nj-ti:
Plai ma largu nã-ashteaptã di tsi-ts pari
Shi, ma s-badz tu cap, di zborlu-nji slujea-ti”.
Sh-trapshu-atumtsea, s-lji spun cà-n mini ari
Puteri ma màri di cãt ducheam tu mini
Sh-dzãsh: “Du-ti, hiù vãrtos shi-n cutidzari”.
S-nã-alinàm pi-apuntea-n shcãmbi, crãshtine,
Greauùã shi strimtã, piningã cari
‘Puntea-alantã s-pãrea cà-agalea-n cljini.
Imnam cu zbor s-mi spun cu cutidzari,
Sh-na cà tãroarã nã-ù talji cãrarea
Un glas mintit inshit di tu grimari.
Nu, lji-u-acãchisii di pi-apunti grearea,
Sh-tsi cà ca cubeù s-shutsã pristi cljei,
Ma s-pãrea cà-l dugureashti turbarea.
Mãtrii tãroarã-nghios, ma oclji-a mei
Nu s-hidzea-n grem pit chisã dinãshunã
Ti-atsea shi dzãsh: “Maghistre, trets, cara s-vrei,
Pi-alantu meal shi-a s-dipunem ‘mpriunã;
Cum avdu sh-nu lji-u ljeaù di cap cãftarea,
Ma mãtrescu, ma nu-nji fudzi di mãnã”.
“Ca bunã-apandasi, gri, ts-u fac vrearea;
Cà-ndreapta-arigeai shi-atsel tsi s-roagã
Cu fapta caftã s-lji-u toarnã-n tãtsearea”.
Shi-ashi-nchisim di partea cari leagã
Cu mealu optu-apuntea tu-ahãndimi
Shi groapa dighios ãnji si spusi-ntreagã.
Vidzui tu ea di sherchi nã multsimi
Sh-di-ahãtili turlii, io, cu oclji-a mei,
Di shi-azã nji-ngljeatsã sãndza tu mini.
Shi nu sh-si-alavdã Libiea cu-a ljei,
Cà di-arinã lj-chiulueashti cu suti
Groshi, lundzã, cu-ac, ma màri i ma minutsei.
Ahãti soi nu-ari vidzuti sluti
Putes irnjiùlu etiopic insushi,
Shi-Aroshea-Amari cu-apili shidzuti.
Shi pit sherchilji tsi-aspindzurã gãirushi
Oaminji di trom multsã-alagã, dispuljeats,
Fãr di umuti ti ghini-apãnghiushi,
Sh-cu sherchi eara di mãnji sh-la trup ligats,
Di sherchilji tsi s-hidzea pi tu cicioari,
Di la mesi-nghios, sum coati-aspindzurats.
Sh-dinãoarã un shearpi dit strinsoari
Spãnticà un duh vitsin cu noi pi drum,
Anamisa di zvercã shi pãltari.
Nu pots ma-agonjea sã scrii un “o” di cum
S-apreasi duhlu, sh-cara s-dãplãseashti,
Cãdzu gãrmadã prifaptu agno scrum;
Shi-ashi murit, scrumlu tsi dugureashti
Pãnã s-ti shuts s-prifeatsi tu stihii,
Shi-atsel idyiu duh tu stranji sh-si-nveashti,
Shi cum da mintimenjlji marturii
Ca-atumtsea di cãndu-anji tsintsi suti-ari
S-ardi Phenix, pulj, ma cinushea-i yii,
Cà iarbã-ari sh-gãrnuri nu-lji suntu mãcari,
Ma smirna shi fimnjeama mash, shi sheadi
Ãnviscut tu nard shi mir, cãndu moari.
Has ca di-atsel tsi tu nishteari cadi
Mãcat di demunji i stres ca tu cljeashti
Di-unã catmeri tsi-ascumta lu-aroadi,
Ma s-apucã sã scoalã, s-ciuduseashti
S-dishteaptã sh-tu ceash di tsi lj-fu-ngrãpsitã
S-patã,-uhteadzã greù shi-avigra mãtreashti,
Sh-duhlu-ashi sh-ducheashti bana-lji hãrzitã:
Oh, agrã-i, Doamne, vrearea-ts tsi castenea
Fatsa-arãzgãnseariljei lji-u-alincitã!
Sh-maghistrul deapoa s-lji-u shtibã nu ma vrea,
Sh-el: “Tu groapã, nj-ciuciurà s-nu-avdã shi-altsã,
Shicai ti Toscana shi tu lumea-atsea
Mi tãvãlii ca pràvdzã-n làschi-n baltã;
Mlari sh-prici, Vanni Fucci fui mini
Sh-Pistoia nj-fu limeri cum nu-ari-altã”.
“Tsãni-l, maghistre, mi plãcãrsii ghini,
Shi-ntreabã-l cà tsi-amãrtii el pãlteashti,
Cà-l shtiù di yiù cu sãndza heartã-n vini”.
Nu nj-si-ascumsi duhlu-atsel; bãrbãteashti
Mi ca mãtri ghini sh-tu fatsã-arushit
Arshinea, duchii, cà-l citãseashti.
Sh-deapoa gri: “Sã shtii cà fui astãvãrsit
Ashi cum mi vedz, sh-ma multu mi doari
Dicãt cà fui din lumi diftusit.
Nu pot a s-nu tsã spun la-a ta-ntribari:
Ahãntu-nghios mi-aflu cà fui hãrãmit
Fur ti sãmti stranji sh-ti yishteari
Shi-alts’ furã giudicats, fãr cãbati dip;
Ma cà s-nu-agiundzã di io arãs s-tsã fats,
Cara s-agiundzã cà s-eshtsã-apãnghisit,
Truxea-ts ureacljea sh-tuti-n minti s-li badz:
Pistoia prota Lailji va sh-lji batã
Sh-deapoa Florentsa va s-bagã-altsã sudadz.
Din Vali di Mogra, Marte va sã scoatã
Sfulgu-arosh dit cubeauùa-mulidi
Sh-tu-ncljishtari di fãrtunã-a s-caftã
Tu cãmpul Picen s-aprindã bãtii,
Sh-ceta cara-a u frãngã el s-ansarã
Ashi cà Alghilji sã-shi easã pi znjii.
Sh-casten tsã spun cà zborlu sã-nji ti doarã”.
C Ã N T A R E A XXV
Tsercljiul al optulea: Bolgia-a sheaptea. Furlji.
Sh-cãt bitisi furlu, s-freadzi pi mesi
Shi-un gurgulj di dzeaitu spusi cu urã,
Shi zghili cãtã-n tser: “Ti-inatea-a ta crechi!”
Di-atumtsea-nclo sherchilji tu chefi nj-furã,
Cà unlu cosar di gushi nj-lu tsimsi,
Sh-canda dzãtsea: “Duri tsã-i! ‘Ncljidi gurã!”
Shi-un altu pristi bratsã nj-lu tsimsi,
Sh-ghini nj-lu streasi pi cheptu, ca tu funji,
Sh-cafi-unã puteari cà s-da lji-u frãmsi.
Pisoe, tsi nu tsã-lji badz a tàlji tribunji
Sã-nji ti-ardã, aumbra s-tsã si-ashteargã
Tu-anãpãdzãlji tsã-lji tricushi shi-aushlji bunji?
Tu-amirãljea-a moartiljei halã-ntreagã,
Nitsi bash sh-Tebanlu sfuldzirat di-nsus
Ma fãdul di-aumbra-ts vàhi nu-a s-leagã.
Fudzi sh-nitsi-un zbor nu-avdzãi cà-i di el spus,
Cãndu-un chentavru nj-inshi la stavridonji,
Zghili nãrãit: “Nihite, ãnji ti-ai dus’?”
Nu shteam s-aibã-ahãts sherchi-n bãtãchi-pãvonji
Maremma, cãts eara pi-a lui fãpturã
Pãnã pri iu omlu-i om dupã zãconji.
Sh-bãgat pi creashtic, hiptu-n curmãturã,
Cu àrchi teasi nã lamnji-ncãlari
Piri di foc ascuchea pit nàri sh-gurã.
Zburã Verghil: “Aestu-i mostrul cari
Sum Aventin, cà sh-vigljea-ascumti vàljiuri,
Di sãndzã-adrà daima baltã shi-amari.
Cu fratslji-a lui nu bati idyi càljiuri,
Cà sh-furã cu itsrãlji tu zãconi
Cupiili cari pãshtea pi tu vàljiuri.
Sh-cu tuti ciumàdz lu-alãsà tu soni
Hercul, sh-fapta lj-pãlti cu-atsea tsi-l moari,
Sh-tsi cà ni dzatsi nu duchi-atsel ponir”.
Aclo iu zbra, shi-alantu duh ãshi cheari,
Trei inshi sã stricurarã pi sum noi,
Cari ni io, ni el nu-lji vidzu-n dzari.
Ma cãndu-aurlarã: “Cari hits voi?”
Nã-ù curmàm noi moùbetea pãnã s-dzãts “brea”
Sh-nã si dusirã oclji la elji deapoi.
Nu-lji cãnushteam noi, ma s-fatsi castenea
(Cum mash tihea shtii s-li uidiseascã)
Cà unlu cu-alantu pi numã sh-grea
Shi “Gianfa, iu eshtsã?” loarã sh-greascã;
Ãlji feci semnu-al Verghil su-l tsãnã ghini
La loc sã sta, tãcut shi mash s-mãtreascã.
Ma s-tsã yinã greù s-pistipseshts’, crãshtine,
Cãti-am ti spuneari, io nu mi njir icu,
Cãnd’ sh-io mizi nj-mi pistipsescu mini.
Cum ãl mãtream shi shideam chirut ashi,
Un shearpi gros cu sheasi cioari s-timsi
Sh-vidzui pi-un duh di ningã el cà-ansãri.
Cu dzãli cioari bratsãli lj-li strimsi
Sh-cum lj-li zmurtica fàltsãli bãrboasi,
Cu-altili dauùã pãntica lji-u tsimsi.
Deapoa, dicara-l streasi pristi coapsi,
Cu-atseali di nãpoi, coada shi-u hipsi
Tamam pit eali, sh-la pãltàri u scoasi.
Nu-i iadira fidanlu-ashi tsi-l strimsi
Ca diaclotsi pricea-atsea blãstimatã
Pristi corbul duh funea shi-u-anvãrtisi.
Alichits deapoa ca tseara frimtatã,
S-apreasirã sh-bãei misticarã
Di nu s-pãrea tsi furã prota datã,
Tut ashi cum s-measticã-n dãgoarã,
Cãndu-ardi-n foc di-arnjico nã frãndzã,
Cãnutlu calesh cu-albul cari-a s-moarã.
Shi-alantsã doi, cari-l mãtrea, ma lji-avdzã
Pi-un glas lj-grea-a lui: “Cum ti-alãxishi, Agnelle!
Ni doi nu eshtsã, ni un nu-aravdzã”.
Di dauùã nã caftã-ansãrea di eali
Di dauùã fatsã tu-unã s-uidisirã,
Didip unã-altã tu misidz shi cheali.
Di patru cioari dzuùã ãshi inshirã,
Shi coapsã, pãntic, cheptu shi trup apoi
Mash un trup cum nu-i vidzut chiuluirã.
Nu-avea tsiva di-atsea tsi-avu tu-atselji doi:
Shi-unã shi-alantã canda-a lui lj-pricadi,
Shi-agru-ashi-nchisi cu jgljioati ti nãpoi.
Ca gushturitsa, veara tu padi,
Cãndu sh-caftã ma tu-aumbrã un chiushe,
Alagã tes ca sfulgul cãndu cadi,
Ashi, cãt la duhuri, ca chicat din tser,
Multu-apres ansãri un shearpi njic
Shi sumulai ca gãrnãtslu di chiper;
Spãnticà un duh cu caplu pit buric,
Sh-deapoaea cãdzu dininti-a lui ashi
Cum cadi frãmtu di seatsirã un schic.
Spãnticatlu-l mãtri ma nu-ncãni,
Ma hiptu-n noadi, sh-cum nu putea s-calcã,
Cum cascã-atsel di hevri-acãtsatlu tsi-i.
Mãtreri agri shi strãmbi loarã sh-facã,
Shi-arca pit guvi di tu nàri shi-arànji
Groshi niori di fum tsi ca trãmbi-a s-treacã.
Ma s-tacã-aoa Lucan pri iu spuni, fà-nji,
Cum muri chirut di sherchi iu-shi imna
Nassid cu-a lui, shi s-ascultã-aoa nishànji.
La s-facã shi-Ovid cãndu-n vers scria
Cum di Aretusa sh-si featsi izvor
Shi shearpi Cadm; sh-nu lji-u spun io-nchizma-a mea,
Cà nu-alãxi putes un azvãrnitor
Sh-ni vrun om, ashi cà cafi un ari
Sh-si prifacã tu-atsel alantu lishor.
Cu jgljioata faptã va sh-facã-alãxeari:
Coada-a nãpãrticãljei creapã-n dauùã,
Shi duhlu unã s-featsi-n cicioari.
Shi tãbànjli shi coapsãli-amishdauùã
Tu unã sh-si-alichirã-ashi cà s-pãrea
Fãrã-mbodyiu, nã furnjiseari nauùã.
Sh-di-altã parti coada-n trup sh-si prifãtsea,
Shi chealea strãmbã tutã di hiori,
Ascurã-aoatsi, didindi sh-si muljea.
Deapoaea intrarã sh-bratsãli-n sumsori,
Sh-cicioarli-a nãpãrticãljei s-lundzirã
Di shcurti tsi eara ca di dauùã ori.
‘Tseali di-nghios, ‘lichiti, sã-mpiltirã
Tu mãdãlarlu-ascumtu pi sum stulii,
A di-a-aumbrãljei dzuùã mãnji inshirã.
Shi-aclo iu lji-anvãlea fumlu hertu tsi-i,
Sh-da provã cà unlu cu peri lu-nveashti,
Sh-dininti cà lu zmuldzi, alantu tsi-i
Duhlu cãdzu sh-shearpili s-anãltsashti
Pi bratsã fãr di sh-cãltinã mãtrearea,
Sum cari doilji tu fatsã lji-alãxeashti.
A lui, al doilea, cum cãfta-angrãpsearea,
Shi-u trapsi-ahoryea shi di tut tsi trapsi
Zilji inshirã, di fisea chiuluearea;
Di multul deapoa, ptsãnlu tsi armasi
Pi suptili fatsã sh-tãmbla mãzii
La gurã sh-pisuprã la nas s-anasi.
Frãmtul, deapoaea, sh-trapsi-n putilii
Urecljili, sh-minghiushearlu, dinãoarã,
Cum sh-si tradzi zmelciul tu culivii.
Shi limba-a lui dizligatã la zboarã
Cripà; atsea-alantã s-featsi ca tsutsul
Shi-atumtsea shi fumlu tricu tãroarã.
Prifaptu tu shearpi, suflitlu-atsel tul
U lo ti-n vali, shuirãnda-a cljimari
Shi-ascuchea hristii, shi-alant’ trapsi-n fundul.
Deapoa, cara shtsã proaspita schinari,
Zburã ti-al doilea: “Nji-u chefi sã-ntsapã
Sh-Buoso pi mãnji s-alinã pi cãrari”.
Shi-ashi-ù vidzui atsea di-a sheaptea groapã
Alãxeri sh-prealãxeri; sh-ma-s tuti nauùã,
S-am ljirtari fu cà peana nji-u shcljioapã.
Sh-canai cà mintea nji-u ducheam ca greauùã
Shi-oclji mintits nj-eara sum sufrãntseali,
Sh-doilji nu vdzirã dit videarea-a meauùã,
Sh-sciancato nu vdzi di mãtrerli-a meali;
Cà mash un el nu shi-u-alãxi fatsa
Di tuts treilji cãts ãnji inshirã-n cali.
Gaville-ù freadzi tu-al treilea iatsa.
CÃNTAREA XXVI
Tsercljiul al optulea: Bolgia-a opta. Aràilji consultsã.
Cãvgàlu-al Dante contra-a Florentsãljei. Aràilji
consultsã-nfãsheats tu piri. Ulise shi Diomede.
Dutsearea pi cali-al Ulise.
Hãrsea-ti, Florentsa-a mea, cà din lumi
Mari-agiumseshi siminãnd’ tãfãtami
Di pãn sh-tu cãtrànji ts-amintashi rinumi!
Aflai tsintsi tu pleva di furami,
Tsintsi Florentinji! Mi pãleashti-arshinea,
Cà faptili-a lor nu tsã-aduc anami.
Sh-ma s-hibã-ashi cà sh-yis s-fatsi dealihea
Cãnd’ hãryiea-l curmà, va s-ducheshts’ prin tini,
Nu dzãc alants’, ma Prato tsi-ts da tihea.
Sh-ma s-u duchishi di tora,-i ghini;
S-tsã hibã ma s-tsã-i scris’,cà, pi misurã
Cum anjlji sh-trec, durearea creashti-n mini.
‘Nchisi Verghil pi-ohtu, prin surpãturã
Sh-mi trãdzea dit valea dangã shi-arauùã,
Pi chetsarli tsi scàri calea nã furã.
Greù nã-alinãm pi shcãmba-n grimãreauùã,
Pustã sh-greauùã, cã pit strimta cãrari
Nu s-didea ciorlu sh-fãr di mãna-a meauùã.
Ca-atumtsea, ashitsi shi-azã mi doari
Tut tsi vidzui imnãnd’ prin cãtrànji nãoar’
Sh-tu fãrn’ vetea-a mintei u-am cu puteari,
Cà daima-aretiiljei tsi-i a ljei sã-lji da;
Cà maca-a njeia tserlu i-atsea mirã
Nji-aù datã hari, nu voi s-nji-arãd di ea.
Pi cãts licurici tu cãmpu sh-si njirã
(Cãndu-aroilu di mãshconji tut ma creashti)
Tu-avraguri sh-prit ayinji shi bat din lirã,
Di pi-ohtu huryeatlu tsi s-dizvurseashti,
Msheatlu soari di-analtu-anda s-cadã ljea
Sh-baia oarã cu foclu-lji nã-ngãldzashti,
Di-ahãti piri pi-aradã-ù scãntiljea
A opta groapã, cum vidzui ãn dzari,
Agiumtsã la loclu tsi-ahãnda-ù spunea.
Sh-cãt vidzu-arãzgãnsitlu di prici-agri
Cà-a Iljelui amaxea-n tseruri chirea
Diotslji-anda s-anãltsarã pi soari
Shi cu mãtrita-lji s-u tsãnã nu strãxea
Dicãt pira tsi s-anãltsa pripsitã,
Ca niorlu ti-nsus avrapã-anda ljea,
Ashi shi-aclo-nghios s-avea-aputursitã,
Piri cari-n cali harami-ascundea
Shi-avea shi-un amãrtios duguritã.
Shideam io pi-apunti shi-aplicat mãtream,
Di dupã-un bizbilj fãr di cari,-aljiumtrea,
Sh-ninzãnucljeat ta s-cad tu grem puteam.
Sh-cãt vidzu cà cu-ngãtan staù atumtsea
“Mortsã-s tu loc, shi cafi unlu s-fridzi
Tu fashea-lji arsã”, Verghil gri-atumtsea.
“Maghistre, dzãsh, sh-io nj-mindueam ashitsi,
Ma zborlu-a tàù shi ma vãrtos nji spuni
Cà nu-alutusii; ma spuni, nu shtii tsi
Duh s-da tu pirã tsi-n citalji-ancunji,
Ca foclu-n cari-aù arsã-n zurbãlãchli
Doilji fciori-al Edip deadun, sã spuni?”
“Sã zbat, gri, di-eternitatea bãtutslji
Ulise sh-Diomede,-n ‘rãzgãnseari
Unitslji di daima-atselji urghisitslji.
Pãltescu-n foc shireata chiulueari
Cu calu-atsel tsi-al Enea poartã
Ãlji mãstrãpsi shi-lji hãrzi ascãpari,
Ma shi jealea-a Deamiiljei moartã,
Tsi nica sh-lu plãndzi Ahil, pustii,
Sh-nitsi Palade di furtul nu-lji ljeartã”.
“Maca pot sh-tu foc ti zbor deadun s-hii,
Maghistre, dzùsh, cu-arigeai-ts zburàscu
(S-tragã-n zigã cãt pot s-tragã njii),
Pi-apunti-alasã-mi s-mi curdisescu
Pãnã nu-agiumsi pira disicatã,
Cà vidzushi cu cãt lai dor u mãtrescu”.
Gri Verghil: “Sh-tora nji-u-ureacljea disfaptã
Cà-arigeaia-ts nã-alãvdari lj-pricadi;
Ama s-tsã-armãnã gura ãncljishtatã
Shi zbrarea pi mini s-u-alashi, cà sadi
Io shtiù tsi vrei; elji nu sun Grets di-aradã
Sh-poati cà-a tsàia s-nu-ts da glas tu padi”.
Cãndu pira-agiumsi cutrimburatã
La loclu cà iu u-ashtipta s-agiungã
Maghistrul meù, lu-avdzãi cu suschiratã:
“O, voi, cari idyiul foc vã-ngiugã,
Fu cà-n bana di-un chiro am hãrzitã
Vrearea-a voastã, cu saclu i cu pungã,
Cãnd’ pi loc tu cãntits vã-am tinjisitã,
S-nji spunã unlu-amàrli tsi-shi triirà
‘N-tsi locãri shi-u-ari moartea-astãvãrsitã?”
Lo di sã zbãtea-atumtsea shi shuptirà
Pira tsi-artisea di foclu mari,
Ca pira bãtutã-n vintul tsi-ashuirã;
Sh-deapoa cãt deadi creasta ti cljimari,
Cum s-da limba-n gurã, cãndu zburashti,
“Cãndu-ascãpai, dzãsi, di Chirche, cari,
Ma multu di-an mi tsãnu ca tu cljeashti
Piningã loclu di fisea hãrzit tsi-i,
Di la Eneù, Gaetta lj-si greashti,
Ni njilã di pãrinti, nitsi di hilji
Shi di-nveastã sivdaea icã borgea
Ucazea-a haruùãljei di daima s-hiù,
Nu pãturã s-mi da di vrearea-ahoryea
Loclu, tu-nsus shi-nghios, su-l xitãsescu
Shi-a omlui nicãdãrlãchea shi erghea.
Sh-pi-amarea fãr sinur vrui sã-nchisescu
Mash cu-unã varcã, sh-canda nj-cãftam moarti,
Shi ptsãnji sots tsi tu zori ma lã grescu.
Mãrdzinjli-amàrlor tãsh aclo diparti
Li priimnai, shi Spaniea, sh-Maroclu,
La Sardzãlji fui sh-pit nisiili asparti.
Aushi earam sh-tu noi ca chirut foclu
Shi-indatea-a banãljei ma-agiumsim iundi
Hercul nã etã-avea simnatã loclu
Sh-di-aclo ma-nclo canã nu sh-si-ascundi;
Seviljea nandreapta nã vigljea cu farlu
Shi Setta nastãnga sh-si mãtrea-n undi.
<<O, frats, lã dzãsh, tsi lu-agiumsit sumarlu
Ascapitlui shi trapsit greù, ca mini,
Grãpniea-aestã va-lji curmats amarlu;
Scljeamã iamea shcurtã tsi va s-armãnã
Nu-lji loats putearea-aestã lumi mari,
Pit calea-vã, s-u xitãseascã ghini.
Minduits-vã voi shi la-a voastri fari:
Nu-i pravdã omlu ma-i faptu s-li ducã
Shtiintsa shi-aretiili la mãreari>>.
Sh-dishtiptai la-a melji mirachea cà ti ducã
Cu zborlu-nji, tsi, s-aveam un dor bãgatã
Sã-lji tsãn la loc, vrea nji-u mãcam ca turtã.
Sh-calea-astãnga cum lom, tu-Ascãpitatã,
Cu varca sh-lupàtsli, vrearea cãt putea,
Lj-deadim àrchi-azbuirarea shirpitatã.
Pi-alantu pol ca unjidzli ma sh-lutsea
Di steali-n tser, ma nu shi-a noastã cari,
Tu-amari-ascãldatã, di noi s-ascundea.
Di tsintsi ori fatsa shi-u-ngrupà-n dzàri
Sh-iara di-ahãtili ori ma sh-didea luna.
Di-anda ca chirutslji-alãgam pi-amari,
Sh-ba-l dinãoarã shi-u spusi cãruna
Cum nu vidzui un munti-analt’, la prorã,
Shi, di diparti, griv cum shi-u fãrtuna,
Harauùa nã si featsi cu jealea sor,
Cà di cãt’ la el s-hiumãsi-n cãdeari
Un vintu agru shi nã-acãtsà tu cor.
Di trei ori varca nã u shtsã-n puteari
Sh-tu-a patra oarã pupa-nsus nã-ù pimsi
Shi prora-nghios, shi-ù featsi-altului vreari,
Pãnã tsi-amarea pristi noi sh-si timsi”.
CÃNTAREA XXVII
Tsercljiul al optulea: Bolgia-a opta. Consultsãlji
ti-arali. Guido da Montefeltro. Ti situatsiea politicã-ali
Romanja.
Sh-mutà creasta tu-nsus sh-cu-agãliseari
Lãmbada-amutã-n dipãrtàrli chirea
Cu-a dultsilii poet ãmplina vreari,
Cãndu-altã-n cali, tsi dupã ea yinea,
Nã trapsi oclji cãt la ea-n cãrari
Pit surda boatsi tsi strãbãtea dit ea.
Cum zghira boùlu di Sitsiliea, cari
Protlu scãrcicà cu plãngu-ndriptãtsit
A cãlfàlui tsi lu-adrà ahtari,
Ashi cum zghira cu plãngul canonit
A bãgatlui tu briclu-lji s-facã firã,
Tsi cà di trumciu eara-ntreg plichisit,
Ahtàri-s prota sh-zboarãli dit pirã
Tsi nu-aflarã loc pit vãr surpãturã,
Tu insashi boatsea-a ljei s-prealãxirã.
Sh-cama deapoa cãndu cali sh-fãcurã
Ti-nsus, sh-lu ftsea sã zvãcneascã ca-ahtari,
Zburãnda cum zvãcnea limba-n gurã,
Grirã-ashi: “O, tini, deaneavra cari
Pi limba-a mea ti-acãtsashi la zbor-agioc
Sh-dzãseshi: <<Du-ti, nu-a-ts ma fac plùcùrseari>>,
S-nu-ts parã-aràù sã stai niheam la loc,
Fu cà-n zbor shi tãroarã nu mi-am loatã,
Ma s-pot sã staù io cari mi zbat tu foc.
Fu cà-ts vinishi tu valea blãstimatã
Di-agonjea dit dultsili stat ãncoatsi,
Di iu shi cãbatea nj-si tradzi toatã,
Spuni-n Romagna-i polim icà pachi?
Cà mi-am faptã mini-ntri Urbin, tu vàlji
Di cari Tibrul spumos arãù s-fatsi”.
Shideam io aplicat shi mãtream la-arài
Sh-domnul a meù, cà bag ergu mi vidzu,
“Zbura-lji tini, dzãsi, cà-i Latin di-a tàlji”.
Sh-io, tsi giueapea tu minti ãnji cãdzu
Sh-sã zburàscu fãr di-amãnari-ahurhii:
“O, duh tsi tu fashea-ts arsã tsã shidzushi,
Tsi putes stratlu-a tàù ti tirànji nu shtii
Si nu-ù urdzascã-n suflit zurbãlãchea;
Sh-polim dishcljis nu-alãsai cãndu-nchisii.
Ravena cum u shtii shi dãmãzlãchea
Ornjea di Polenta lji-u-afireashti,
Tsi àrchili-lji sh-ti Cherviea-s dãeachea.
Tsitatea streasã anji di dzãli-n cljeashti,
Tsi-lji mãchilipsi Frãntsãlji cu tãporlu,
Sum veardea unglji-aslanlui scãnjiseashti.
Shi-atselji doi cãnji, aushlu shi ficiorlu,
Tsi Montagna-l glubãirã cãt dzatsi,
La idyiul loc s-mãshcã shi-azã poporlu.
Un njic di-aslan s-tsãnã-n fãrnu s-nãstreatsi
Imola shi Faentsa cum i-aflatã
Sh-de di-unã parti, de di-alantã treatsi.
Sh-tsitatea, mea, di Savio ‘scãldatã
Daima shi-u sclãvsitã i liftirsitã,
Ashi cum tu vàljiuri sh-munti-i adratã.
Zbura sh-tini tora ts-pricad; scljincitã
S-nu-ts hibã zbrarea; sh-vãrãoarã ma s-vrei
S-ai hãiri pi loc sh-hãristusitã”.
Dicara pira shi-u scoasi boatsea-a ljei,
Pi limba-lji, din creasta-nchimãtatã
Lo sã zburascã cu zboarãli-a ljei:
“Cu-un cãlãtor moùbeti ma s-ai statã
Tsi-a s-cãlca pi-a lumiljei dultsi zàljiuri,
Nu vrea s-cutidza pira-nji ta sh-si zbatã.
Sh-cara shtiù cà dit aesti-ahãndinjiuri
Di cãti-avdu, nu-i om s-aibã inshitã,
Di vreavã nu nji-u fricã s-daù ‘rãspunsuri.
Fui prota-ashchirlà sh-mi-am cãlugãrsitã
Cà-n tser njiluearea cu mini s-hibã;
Sh-vrea s-hibã-ashi; ma ca-arazghilisitã
Vini-un papa (afurisit la s-hibã!)
Tsi mi featsi iara s-cad tu-alatusi
Sh-cãndu sh-cum vream cà duhlu-a tàù sã shtibã.
Cãt chiro fui di pulpi shi di oasi,
Cum dada nj-mi featsi, a meali fapti
Nu furã ca di-aslan, ma vulpoasi.
Tsã fui ti verdzã shi coapti
Shi-ts bãgai pi cali di duculechli
Di-nji si-avdzã numa tãsh aclo diparti;
Sh-cãt duchii cà nji-ashuirã tu ureclji
Iaramatli-n cari tuts caftã, vedz tini,
Sh-si-adunã iuva shi-shi facã isàchli,
Sh-di tut tsi-avui tu vreari nj-vini-arshini
Shi pucãit ãnchisii dip cu fimei
Domnul s-lji slujescu, sh-vrea s-hibã ghini.
Ma printslu dit clica di Farisei
Tsã-nchisi polim cu-atselji di Lateran,
Shi nu cu Saratsenji i cu Iudei,
Cà mash crãshtinjlji lj-furã daima dushmanji,
Tsi cà nu furã-n Acre s-pidipseascã,
Nu deadirã sh-tugireti la sultanji,
Sh-deadi-nclo sh-zãconea crãshtineascã,
Shi-analtul rang, sh-cu tut stranjlu terestru,
Cari lj-fãtsea ca fratslji s-ma slãgheascã,
Ca-atsel tsi tu muntsã lj-cãftà-al Silvestru
Su-l vindicã di leprã,-ashi sh-di mini
Vini sã-nji caftã, cà mi shtea maestru,
Su-l vindic io di multa-lji fãdulilji,
Sh-minti cãftà, ma zborlu-lji ca di xinit
Inshea dit el, ghio zbra-n ãmbitãtsãlji.
<<Ma s-vrei, di tora-a ti fac nicãbãtli;
Ma-nveatsã-mi tini, sh-dà-nji curajlu-a tàù,
Cum s-u calcu tsitatea Penestrin.
Cà pot io s-lu-ncljid tserlu shi nu nji-u greù
Ni cà su-l dishcljid cu cljeili dip sãmti
Lucri tsi nu li vru nãintashlu-a meù>>.
Cãndãsit di-ahtàrli zboarã shi-ahãnti
Sh-cara vrui casten s-u-avin ãncãcearea,
Mini lji spush: <<Cara s-mi-aspelji, pãrinti,
Di stepsul cà s-nu-lji duchescu-ngricarea,
Va s-azvindzã shi-altu-a s-hibã-azvimtul,
Tãxeshtsã sh-deapoa-a s-agãrsheshts’ tãxearea>>.
Shi-anda murii, vini Francescu, sãmtul,
Ta sã-nji mi ljea; ma un heruvim di-atselji
Cu àrchi lai, gri: “Veaglji! Mirmintul.
Va-lji lu sap tu cãtrànji, cu sclailji-a melji;
Strãmbã-urnimii sh-deadi sh-tu mintea-a mea
Di-atumtsea-ù tsãn, s-lu-aruc tu-anapudzlji-atselji.
Nipucãitlu ljirtari nu poa’ s-ljea:
Nu s-leagã pucãintsa sh-cu-amãrtiea,
Cà nu-ari puteari ti daima s-li-mbuneas’.”
Cum mi trumuxii cãndu nj-dzãsi-a njiea,
Sh-mi-nciupà: <<Nu u-aveai shubeia, s-pari,
Cà-i mastur draclu sh-tu filosofiea!>>
Mi dusi-apoi la Minos, mostrul cari
Mãshcãnda-shi coada a lui ãlji dimãndã
Pi coapsã di optu-ori s-lu-anvãrligari,
Shi scãrcicà: <<S-lu-ardã pira lj-si curmà!>>
Sh-tamam aoa fãrmaclu nji-ardu mini
Shi, cara vdzii, stranji di foc mi zgrumã”.
Sh-cãt bitisi shi-lji es cãnjinjli ghini,
Pira-nchisi shi-u-agiungã ardãrichea,
Sh-din cip zvãcni cum lji zvãcnea suschiri.
Sh-noi pit shcãmbi, cum nã imnam cãlicea,
Deadim shenji di-apuntea tsi-anvãrligheadzã
Shi-astupã groapa-n cari sh-vearsã xichea
‘Tselji tsi cu-ngrãnji vãriea-nchirdãseadzã.
CÃNTAREA XXVIII
Tsercljiul al optulea: Bolgia-a nauùa. Atselji tsi fac
dispãrtsàri.
Sh-cari-a sã shtibã, cara s-va sh-s-u spunã
Di dzatsi ori shi nu tu puizii
Tsi-arànji vidzui shi cãtã sãndzã-n spumã?
Fãr di-altu cà nu-i lishor sã si scrii,
Cà-a zborlui shi-a mintiljei nu lã-i datã
Cu-a lor vets ahtàri nishenji s-li facã yii.
Sã stai s-u-adunji tutã fara-aspulbiratã
Dit statlu-a Puljei, serti duchimãseri,
Tsi di Romanjljin sãndzã fu nicatã
Shi tu-altã-alumtã deapoa, tu-anji cu dicàri
Dit cari-anà njilji di neali suriea,
Cum Tit Liviù spuni fãr di-alutuseri,
Cu fara frãmtã tsi sh-lo xaguriea
Ti-atsea cà sh-featsi di Guiscard dushman,
Sh-cu-alantu tsi-alãsà mãrshi cu njiljea
Cãndu Puljea-ù prideadi, la Caperan
I Togliascozzo, iu mutã turbari
Alard aushlu, ti-atsea cà fu cu-aplan,
Sh-fu cà va s-da tuts tu padi cicioari
Tãljeati i-arànji, nu-a s-putea gãrmadã
Cu-a nauùa groapã s-misurã-n dureari.
Di-anda hiù io nu-am vidzutã cripatã
Ceamberi la talar i la meturã,
Ca duhlu cu mãrshea-lji pi dauùã-adratã,
Tsi matsãli sh-mãtrea cum lji-aspindzurã
Shi sh-li spuni hicatili sh-tisaga
Iu pita sh-si fatsi pãngãniturã.
Shi-aclo iu fatsa lji-u mãtream shi plaga,
Sh-lu dizvãli cheptul shi-ashi zburashti:
“Mãtrea cum crep, di cãndu-ù chirui doaga.
Mãtrea-l Muhamed cum s-pidipseashti!
Dininti-nji plãndzi un alt’, di-atselji nihits:
Ali, cripat din barbã pãnã-n creashtic.
Tuts atselji, ca mini sh-ca el, cãrlisits
Urdzam mash schizmi shi-ncãceari-adratã
Sh-ti-atsea su-ashitsi mãchilipsits.
Un drac pi coasti s-ari-ngãrlimatã
Sh-fãr di njilã u hidzi coarda tu noi
Di cãti ori un duh di tagma-nã faptã
Pit idyea cali sh-si toarnã tu nãpoi;
Ma cafi-aranã shi-u-adunã-a ljei budzã
Pãn tsi yini-avigra-aumbrilor convoi.
Ma cari hii, tini, tsi mãtreshts’ la sãndzã
Shi nu-aladz di-aclotsi iu stai, pi cheatrã,
S-ts-u ljeai globa shi s-ahurheshtsã s-plãndzã?”
“Ni praglu-a moartiljei nu-l vedz su-l treacã,
Gri Verghil, ni ghizai nu-l pãndãxescu;
Ma-ahãndoasã-nvitsãturã sã-nveatsã
Io, mortul di multu, mi pidipsescu
Din bãrnu-n bãrnu tsi-ascundi, s-lji spun,
Aharlu loc; sh-tsi-i dealihea vã grescu”.
Ma mult’ di sutã dit loc ãshi es deadun
Sh-io mi mãtrea, shi-agãrshirã elji ãmplin
Di-a lor caimadz, cãt sh-lu-avdu, di-aclo iu sun.
Shi duhlu-atumtsea: “S-lji spunji al Fra Dolcin,
De-a s-va s-tsã-ascap calea sh-vãriea-a tauùã,
Sh-cara s-nu va la s-imnã dupã-a meù cin,
S-adunã tu sats mãcàri, cà nauùã
S-nu sh-lu prida tu mãnjli-a ehtsãrlor,
Sh-cà-aljiumtrea nu-a-l frãngã cu coarda greauùã”.
Shi-ashi cãt dzãsi, sh-lu mutà unlu cior
Dit ilji Muhamed shi-apuituit,
Sh-pi loc sh-lu-ndrupã, cãt bitisi di zbor.
Un altu-atumtsea cu gurmadz gushuit
Sh-cu unã ureaclji, mash una bunã,
Sh-cu natslu pãn di ocljiu mãchilipsit.
Cara mi mãtri cu-alantsã-mpriunã
Pit gãrgãlan sh-siligheashti cljimari
Cu hãrcheari s-apucã ta s-nji spunã:
“Xinite, ljirtatlu di caimadz, cari
Ti vidzui tu-a mea vãtani, latina
(Ma s-nu mi-arãdã nã undzeari mari),
Cãndu-a s-agiundzã-n Marcabo golina
Tsi din Verchel ti-n cãmpu ca tu himã,
Aminti-aduts ti Pier da Medicina.
Shi-n Fano fà hãbari ta sã shtibã
Messere Guido shi-Angiolel, cà-n stari
De him noi ta sã shtim tsi-ari ta s-hibã,
Va s-hibã-arcats di pi varcã tu-amari
Aclo tãsh aproapea di Cattolica,
Pri iu-un satrap agru-a s-facã pridari
Iuva di la Chiprul la Maiolica,
Ni Gretslji, ni corsarlji-n stavridonji
Pi-amàri agru nu s-aù tãljeatã nica.
Cà pridotlu chior tsi-lji dutsi, ponir,
Pi tsitatea tsi dip shi-u-ari-n hasmai
Ãi duh tsi globa-arada-ù dutsim doilji,
Consultsã-a lã greascã sh-facã-ashlamai
Sh-deapoa dip ca la Focara va s-treacã
S-nu lã hibã shcurtã-n vintu-arigeai”.
“Ma s-vrei, lj-dzãsh, vãriea cama s-tsã-ngreacã,
Shpristi loc s-tsã-arãeascã zborlu, spuni-nji
Tsi duh dzãtseai cà semtea va sã-lji seacã?”
Dit cetã-apoi un duh di fàltsã-l zgrunji,
Gura lji-u cãscà sh-gri: “Alutuserli
Tsi li featsi lj-bãgarã cljei pi grunji.
Al Tsezar el lji-aspulbirà shubeili,
Cara-lji spusi cà-amãnarea, di la ea,
Sh-li creashti, cãnd’ hii etim, exuderli”.
O, corbul Curio, tsi trumsit shidea
Cu limba pidipsitã, shi-altãoarã
Cãt di curajli tu zbrari s-didea!
Alt’ duh s-trapsi dit cetã tu-atsea oarã
Sh-dauùã mãnji cum li teasi tu ninti,
Gri sh-fatsã sh-cheptu shi-umsi dinãoarã:
“S-nu-l agãrsheshtsã ni Mosco, ljea-aminti,
Atsel tsi dzãsi: <Nu-ari-aoa pãlteari>
Shi-aràù fitru tu-a toscanãljei ghimti”.
“Sh-ti-a lui soi, mini dzãsh, chireari”.
Sh-vidzui cà zbrarea-nji lo su-l scãnjiseascã
Shi-ù lo din cap cu greauùã tirinseari.
Ma io nu, cà mãtream; shi s-li-agãrsheascã
Mãna-nji tsi vidzui nji-u greù s-nu-nji da sh-geanlu,
Cà nu-am martur shi s-li marturiseascã.
Ma provã cà nu escu giur-ialanlu
Nji-u mintea tsi ti-nvãrtusheashti ma-ù shtii ti
Chischinã sh-tu cheptu u-ai ca mirgeanlu.
Vidzui un cutsar fãr di cap, sh-tu minti
Shi-azã canda-l ved cum nãoarã-l videam,
Shi-imna shi el cu tuts alantsã ninti.
Cu caplu-aspindzurat tu mãnã nidzea,
Ca nã fineri-l tsãnea cu strindzeari,
Shi caplu nã mãtrea sh-suschiràri didea.
El singur fãclii sh-si-adra-n cãrari
S-pãrea cà tu-unlu doi cà s-bat sã-ncapã,
Pi chefea-a tsilui tsi-urdzã lucru-ahtari.
Shi-agiumtu deapoa la-apuntea stri groapi,
Sh-lu teasi caplu tu mãna mutatã,
Ashi cà moùbetea s-nã hibã-aproapi.
Sh-dzãsi: “Vedz cà tsi loai tu loc di platã.
Xinite,-agiumt’ la-atselji tsi scãnjisescu,
Spuni, di-ahtari caimo-aljiurea-ai datã?
S-nji-u duts hãbarea ts-spun cà-n numa nj-grescu
Bertram de Born sh-tu cãtrànji mi-am glubãitã
Cà-aràù nji-urnipsii fcior vãsilichescu.
Tatãl shi hiljlu lji-am hiumãsitã
Ca consultul tsi vru s-arãzgãnseascã
Asalon sh-David lji-avu hãsmusitã.
Lji-arupshu-atselji cu grama sh-si uneascã
Sh-di trup tãljeat nji-u caplu fãr di minti;
Nã zãconi gri tu io tsi-a sã zbrascã:
<Ocljiu ti ocljiu shi dinti ti dinti>.”
CÃNTAREA XXIX
Tsercljiul al optulea: Bolgia-a dzatsea. Calpuzanjlji.
Ducheam di-ahãti-arànji cum ãnji si pingu
Ma multi làcrãnji ‘ntr-oclji, sum arcadi,
Sh-hãrãcop vrea s-dãnãsescu ta s-plãngu.
“Tsi-ts mindueshtsã, gri Verghil, di-ts sheadi
Mãtrita-n loc shi-adunji sum peani-arauùã
Mãtrinda-n vali aumbrili shcljioapi?
Purtarea-a ta nj-si veadi canda nauùã;
Sã shtii cà bãrnul, su-l misuri tu minti,
Agiundzi leghi di yinghits shi dauùã.
Luna-i sum noi shi va s-ts-u ledz tu minti
Cà oara-i shcurtã sh-nã pindzi sãhatea,
Cà sh-multi-s nica ti videari ninti”.
“Sã shtii tini tsi nji-u-amãnã jgljioatea
Shi ocljilji a melji ãlji plãntã tu-ambisi,
Fãr di-altu cà vrea u-aprobai cunachea”.
Shi-nchisi maghistrul ashi cãt dzãsi
Sh-io cu el, ma zbrarea nibitisitã
Mini lj-dzùsh: “Tu groapa tsi nji-arichisi
Sh-nji-u-ncãrfãsea mãtrita ciushuitã
Nã soi-a mea, dit fara-a noastã scoasã,
Sh-plãndzi cãbatea-ahãt di scump’ pãltitã”.
Sh-gri Verghil: “Nã slabã minti ti-ndeasã;
Di-aoa-nclo mãtrea pit alti màrdzinji dip.
Sh-nihitlu-atsel pi mira-a lui alasã-l,
Cà-l vidzui io sum apunti scãnjisit
Cum ti spunea shi-a lãntor dit suriea
Shi Ger del Belo lu-avdzãi cà fu grit.
Ma tsã eara-acãtsatã tutã mintea
Di-atsel cu caplu-aspindzurat fineri,
Sh-pãnã su-l vedz, el shi fudzi di-ayiea”.
“Maghistre, dzãsh, ehtra soni, huneri
Tsi nu-lji fu-arãzgãnsitã nica-nsus
Di-atselji tsi-lji furã la-arshinea parteneri
Ãl nãrãescu-ashi; di tsi, ma shi-u dus
Fãr di zburari, di-a lui casi shuti
Shi ma multu la-a lui njilã hiù adus”.
Ashi-n moùbeti-agiumsim ‘nsus pi-apunti
Di-iu ocljiul ahãnda-n fundul pisusit
Pi dzuùa cu soari putea sã-nfrunti.
Shi cãndu-agiumsim la-atsel dit soni schit
Dit valea Malebolge shi-ahurhirã
Cãlugãrlji sã si-ndzãneascã-n sit.
Lj-vidzui cà tu-ahtàri caimadz scãnjisirã,
Sh-cà lji-avdzam cà-ahãntu-aurla cãneashti,
Di-nji astupai urecljili tu pirã.
S-eara s-lu-adunji ponlu tsi cãtrãnseashti
La Sardzã sh-la Val dde Chiano-n spitalji
I-n Maremma cãndu dãgoara creashti,
Tut ponlu-adunat nu-a-l nãstreacã-n jeali
Atsel di-aoa shi-agnusita-amputsari
Di mãrshi sh-pustuchei tsi-inshea din vali.
Di-astãnga-l dipuneam pi tu grimari
Pi-atsel dit soni meal cari-ngãrdeashti
Aduncul valiljei, sh-puteam arari
S-ved ahãndinjli iu-amar glubãeashti
Tatãl din tser tu-a-ndriptatiljei numi
Calpuzanjlji tuts tsi-lji astãvãrseashti.
Nu shtiù s-avu ma mari jeali-n lumi
Ni-anda chirurã-n caimadz Eghinetslji
Spãstrits di liva-a ehtrãljei pushclji,
Cari lji psusea pãnã shi iernjilji,
Ma deapoa atselji multsãlji tsi chirurã,
Di cãti spun ashichere poetslji,
Di-a furnidzlor oauùã banã vidzurã
Has ca-aoa iu-n cuculici-amputsãti
Sta mortsãlji anats ca iarba-n stog tu-ahurã.
Altsãlji pi bric, altsãlji cu pãltàri shtsãti
Amputsa-n gãrmàdz, shi-altsãlji, fãr di stari
S-trãdzem pi coati pit càljiurli tuti.
Sh-noi, tãcuts, urdinam cu jgljioati-arari
Lj-mãtream sãcatslji ãndrupãts ãn shali
Cà nu-aveam cum ta s-sheadã pi cicioari.
Sh-doi lj-videm ãndrupãts ca dauùã oali
Pi idyiul cirche, ãndrupãts pi bratslu,
Di-arànji ãmlinji pi trupurli goali;
Nu-am vidzutã mãmoc la zborlu datlu
Calui ma sertu s-lji-u da chiptinarea
I tu lucru su-l vedz cum i-anutatlu,
Cà-arànjlor atselji tsi-ù ftsea scãrchinarea
Cu ungljili cari-arupea urgheashti,
Cà fãr di-ileaci lj-pidipsea lãngoarea.
Cà-ahtari-i ponlu tsi-lji strindzea ca-n cljeashti,
Cà chelji shi coji sh-dizbilea din coasti,
Ca pescul di sprici tsi ãs surseashti.
“Tini, tsi truplu tsã-l dizgolji cu seati
Sh-tsã-adari di dzeadit clheashti shi cu-arnealã,
Lj-dzãsi maghistrul unlui duh shi-shi sheadi,
S-tsã hibã ungljea daima-apuituealã
Ti-amputsãtlu-ts pon, ma spuni, pi la voi
Nu-ari Latinji shi-u tragã-aoa-arshinea-lã?”
“Di Latinjlji him noi aeshtsã-amishdoi,
Dzãsi un duh cu làcãrnji ca spurni;
Ma cari hii tini shi-ntreghi ti noi?”
Zburã Verghil: “Hiù unlu tsi dipuni
Cu-un di yiilji, ta s-lji-u spun ti-ascãpari
Gheena-n fundu sh-miletea di-aumbri”.
Traptsã-atumtsea di dzeamina-ndrupari,
‘Tselji doi mãtrirã trimburats la mini
Shi cu-altsãlji tu-aradã, dats pi zburari.
Maghistrul atumtsea mi trapsi ghini
Sh-dzãsi: “Ãntreabã-lji tsi vrei casten spuni”.
Sh-cara lj-feci pi vreari ma cu tãhmini,
Sh-lã dzãsh a lor: “S-da Domnul ‘nsus tu lumi
Anamea-a voastã aleaptã la d-easã
Sh-cu-anji s-li-avdu-a voasti numi,
Ma spunets-nji voi cari fut, tsi casã?
Shi nu vã-aspãreats s-vã spunets cu zbor
Cara u pãtsãts ghizaea-arshinoasã”.
“Mini escu di-Arezzo, gri un di-a lor
Shi-Albert da Siena stepsul tut ashi lu-ari
Tsi-arsim pi-arug; ma tsi-ardim tu-a cãtrànjlor
Foc nu-i stepsu. Ca ti hazi nãoarã
U dzãsh: <Ma s-voi io pot s-amin sh-nã sãyitã>;
La tsi el cu mintea-a lui slãbãshoarã
Vru s-lu-nvets sh-cara di prota-aguditã
Nu ptui su-l fac Dedal, pi par tsi-ntsapã
Sh-ca-arug mi-arcà-atsel tsi tatã lji-avu gritã.
Ma tsi escu-aoatsi tu-a dzatsea groapã,
Ti-alchemii cãbatea ghio nj-si spuni
Shi Minos. ãndreptul, mi hipsi tu-apã”.
“Maghistre, dzãsh io, di Sienedzlji-n lumi
S-aibã taha milets ma strãbãtuti
Di-eali inshi shi-a Frãntsãlor rinumi
Su-l batã elji?” Shi-alantu duh la tuti:
“Suntu, ma s-lu scots Stricca dit gãrmadã
Tsi pradzlji lj-tsãnea tu chimeri cãsuti,
Icà Niccolo tsi provã-ari datã
Cà u tinjiseashti gastronimea
Maca culjitsã seaminã-n ugradã,
I ceta-n cari shi-u biu ayinjea
Sh-ciuflichea Caccio d’Ascion ãmpriunã,
Shi-atsel Orbul shi-u spusi glãrimea.
Sh-ta s-ducheshtsã cari ts-cãntã-n strunã
Shi Sienedzlji, cà lji-agiumsi diocljiu,
Ashitsi lj-lãeashti sh-lã si-arãzgãnã,
Mãtrea-mi sh-duchea cà hiù Cappocchiù
Tsi-n alchemii-aflai lumiljei noimã
Shi-adu-ts aminti, ma s-nu mi-arãdã-ocljiu
Di tsi soi maimuneascã fum noi-nã”.
CÃNTAREA XXX
Tsercljiul al optulea: Bolgia-a dzatsea. Calpuzanjlji.
Tu iamea-anda Iunona, trimburatã
Di ispetea-a Semelãljei, pi Tebanji
S-arãzgãnsi, shi nu di unã-aradã,
Zurlisitlu-atsel dupã ea, Atamani,
Cara sh-vidzu mljearea cu fciorlji-mbratsã,
S-hiumãsi shi grea cu mintea-lji babageani:
“Cu njic cu tut mash sã-nji easã-n fatsã
Va u-acats tu lats ljiundara-n cùrari”,
Sh-deapoa, cara-agãrshi cà su-a lui iatsã,
Ma tricutlu-l lo tu-unglji cu puteari
Shi-l chisà sã-shi curmã-n cheptu zvuliea
A ea cu tut alantu s-arcà tu-amari;
Shi cãndu mira-ù chisà fãduliea-a
Troianjlor ahãnda tu cheptu hiptã,
Di Priam chiru cu tut vãsiliea,
Hecuba plãmtã shi sclãvuitã,
Cãt sh-vidzu moartã feata-lji atsea bunã
Shi fciorlu iu dzacã pi meal, cãrtitã
Di njilji di caimadz, s-apucà nibunã
Sh-li plãngã cu zghic cãsmetea shi mira
Cãnjlji cum la mandrã-aurlã pi lunã.
Ma nu-avu urghii shi-u scoatã pira
Sh-ni cà tu prici i dushmanji sã-ncapã,
Ni la Troianji sh-la Tebanji bairea
Pri iu shideam sh-doi trumsits tu groapã
Vidzui cum mãshca di-aradã, tsi-acãtsa,
Turbats ca portsãlji cãnd’ dit cocinji ‘scapã.
Unlu-ansari shi-agiun cum eara-l mãshca
Di cafca-lji Cappocciù shi usãndza
Lji-u scãrchina, pi meal ãnghios ãngrãshca,
Shi-Aretinlu cum trimbura ca frãndza:
“Shi-u Gianni Schicchi, nj-dzùsi, vãrcolaclu
Tsi nã dizgoalji matsãli di-arãndza”.
“S-da Domnul, dzãsh io, cà putes gonaclu
Si nu ti-anvãrteascã-ashitsi-n ulmiri,
Ma cari-i alantu furtat cu draclu?”
“Duhlu-i a dip pãngãnitãljei Mirri
Tsi cara-ù pãngãni sivdaea giuratã,
Sh-featsi di fen-su-lji grambo, ti siri,
Amãrtisi ca altã mljeari-adratã,
Ashitsi cum shi-atsel alantu cudar
Tsi-alagã tes, la loc s-ari prifaptã
Tu mortul Buoso, ta s-aibã ca dar
Nai ma fãdula shi-irbapea iapã,
Shi notarlu cu itsrãlji-l featsi glar”.
Sh-tu nã guvã chiru nã dioatã,
Sãtul di elji sh-pi-n tor cãt fui purtat,
Mãtrii avigra ta s-ved shi-alts’ tu groapã.
Shi-un duh vidzui, tsi cara s-eara shcurtat
Din grendzã-nghios shi nu-a s-avea cicioari
Vrea ti giuri cà-i buzuchi cãt fu umflat.
Aharlu sãcat tsi din mãdãlari
Stricoarã-agalea dzamã-nfãrmãcatã,
Tu fatsã-i slab shi pãntica cãldari,
Ta s-sheadã-l leagã cu gura cãscatã
Ca ofticoshlji-n seatea di dãgoarã,
Nã budzã-nghios shi-alantã-nsus plãsatã.
“O, voi tsi adyi, lo sã spunã zboarã,
Dipusit la-atselji tsi-amutlu-l trag tu-avrag,
Shi nu shtiù cum, mãtrits shi bãgats oarã
Masturlu Adam tsi scãnjiseri ãl trag:
Tu bana-nji nu-avui neagiundziri i nivolji
Sh-ca mort’ nu-am nã chicã di-apã-n gurã s-bag.
Di Casentin arãcãili di pit ponji
Tsi tu Arno s-vearsã-atseali pi-atseali
Shi-adunã-n hãndàchi aumbri-aràts shi molji,
Daima idyi nj-trec pit mintsãli-a meali
Sh-nu di geaba, cà dorlu-a lor mi tsãni
Ma-aràù di hala, ma-avdu cum curã eali.
Ehtra-ndriptati s-agioacã cu mini
Sh-loclu-a itsrãljiljei ãnji lu spuni adz’,
Ta s-silighescu sh-ma vãrtos suschiri.
Romena lj-dzãc tsitatea tu cari pradz
Calpuzanji bãtui scãntiljoshi shi grei
Sh-di Florentinji fui arsu pi-arugadz.
O, s-putearim mini sã-lji ved amishtrei,
Guido shi tuts alantsã tu mirminti,
Aputs ãntreg va s-daù cu chefi ti ei.
Di elji unlu sh-cãdzu frãmtu, dininti,
Shi-alantsã vor s-aflã-acãchiseari;
Ma tsi s-fac cum nj-escu inshit dit minti?
S-aveam canai nã chicã di puteari
Ta sã strãbat nã etã cu-unã jgljioatã
Di multã iami-ntreg bãrnul vrea-l bãtearim,
S-lu-aflu cu-alantsã mortsã di-unã stroapã,
Scljeamã-n lundzimi unsprãdz leghi fac siri
Shi giumitati-n lãrdzimi cad tu groapã.
Di-a lor ispeti daù Gheenljei biri
Cà elji mi featsirã s-bat liri-asparti,
Cu-unã parti malmã sh-trei bãcãri:.
“Ma cari-s, lu-ntreb, ‘tselji doi nanãparti
Di-andreapta-a ta, tsi-ahãntu-aù aburatã,
Cu mãna udã-n njeadzã-iarna-aratsi?”
“Aoa lji-aflai, nji spusi el; dit gloatã
Putes di-atumtsea nu vdzirã nafoarã
Sh-ni-nji pari cà-a s-easã ti eta toatã.
Iosif ea Ãshi lu-adrà argo nafoarã,
Shi el ãi Sinon, Greclu-atsel minciunos;
Di hearti shi-amputsãti cãtrànji loarã”.
Shi-unlu-atumtsea, poati di inati-aros
Cà lu-arshunà, lu-acãtsà di-arobã
Sh-tu-umflatlu bric lj-trapsi un bush di pirghos,
Sh-featsi vrondu goada ca dit tobã;
Sh-nãrãit di partea-lji, masturlu Adam
Nu sã-ndirsi sã-lji da shi el nã probã,
Sh-cu-apres bãndur lj-trapsi nã palmã, tamam:
“Poa’ s-escu sãcat, nu dzãc, di cicioari,
Ma bratsã, s-veadã Dumnidzà, nica am”.
“Calea ti la-arug, gri-alantu, nu-nji pari
Cã-avushi hãiri di bratsã sh-di coati,
Ma-nchirdãsishi di-a pãradzlor adrari”.
Shi-atumtsea Adam: “Aoa ai ‘ndriptati;
Ma cu Troianjlji cãndu-l gulishi saclu
Nu-ts fu fricã ta s-giuri pi strãmbãtati”.
“Io pseftu, tini calpuzan, mãratlu;
Mini nã-amãrtii-adrai saglãmi,
Ma tini-adrashi ma multi dicãt draclu”.
“Lu-agãrshishi pirmiflu cu atlu, spuni?
Alantu gri, cu pãntica tamburã;
Nu-ts creapã lishlu cà ti shtii nã lumi?”
“S-tsã creapã-a tsàia limba arsã-n gurã
S-tsã si umflã briclu shi s-tsã fitari
Dzama-amputsãtã tsi pit sãndzã ts-curã”.
Shi gri-alantu: “Alatrã di zori, giuneali,
Cà-n iftirai di mult’ chirushi misurã,
Sh-cà mor sh-di seati-i a mea umflari,
Sh-tini di-altã parti nj-ti-ardi hirtura
Sh-s-alindzã nã chicã di pit liyini,
Nu-a s-hibã slab sã-nji bat dip multu gura”.
Tsi-a s-ardãpseascã shtsãi ureacljea ghini
Sh-na-l domnu-nju nãrãit: “Ljea-ù ninti!
Niheam lipseashti cà s-criparim mini!”
Cãt lai foc arcà pit zboarã dininti,
Ashi cà-arshinea nj-fitursi ca-n cljeashti
Di shi-azã-arushesc’ cãnd’ nji-aduc aminti.
Sh-has ca-atsel tsi tu somnu s-tãrculeashti
Sh-va tu somnu sã-lji hibã yis durearea
Shi-atsea tsi-i si nu eara zilipseashti,
Ashi sh-io, cara nj-fu shcurtã putearea
Ta sã-nji caftu ljirtari, ma vedz, cu ea,
Mi ftsea izoti, fãr sã shtiù, tãtsearea.
“Ma màri alatusi di-alutusearea-a ta,
Gri Verghil, cu làcrãnji li la arshinea;
Fãrmaclu-avinã-l ma tini nu-agãrshea
Cà-ts hiù vitsin shi zbrarea-a mea-i dealihea,
Cà-n cali iu tsi va-lji astãvãrseshtsã
Ahtàri nihits, sã shtii cà lji-ai di tihea;
Shi fu cà va-lji ascultsã-a ti-agnuseshtsã”.
CÃNTAREA XXXI
Aputslu-a ghigantsãlor.
Idyea-atsea limbã tsi-nji featsi mãshcarea
‘N fatsã sh-bãgà bãeauùã migidii,
Sh-mihlemea u-aflà s-u frãngã durearea.
Ca sulitsa-al Ahil tsi tu bãtii,
Cum avdu, bãga tu dushmanjlji jealea
Sh-deapoaea, shi-ucazi ti visilii.
Sh-fudzim tu-nsus, sh-nãpoi u-alãsàm valea,
Pi mealurli tsi u-anvãrliga-asparti
Shi-un glas nu scoasim pãnã-ù tricum calea.
Nu eara ni bash dzuùã, ni noapti
Shi-n dzarea-nji oclji nu-afla nã vãiseari,
Ma-avdzãi cà bãtu un cornu diparti
Sh-cà-asunà ma gros sh-di bumbunidzari,
Tsi nu s-uidisi cu calea-lji amarã,
Mãtrita-a mea sã shtsã cãt la vãzeari.
Shi s-tsã spun nu vãisi cu glas ma mari
Ni cornul al Orlando, cãndu s-bãtea
Shi chiru-amiràlu-a ashcheriljei floari.
Ptsãnã cali tricui ashi cum mãtream
Shi cuneadz ardãpsits vidzui ãn dzari,
Shi dzãsh: “Cãsãbà, i tsi altu putea?”
Shi maghistrul: “Ti-atsea cà-a ta mãtreari
Pit murgish ãn dzari s-veadã sã zbati,
Stipseshtsã, cà badz fãrnu-n mindueari.
Sh-cãt va s-agiundzã,-a s-ducheshtsã cum poati
S-arãdã dipãrtarea; treatsi-ts streaha
Sh-yina-ncoa, s-nu-armãnji cà sã-nji shedz tu coasti”.
Cu harauùã deapoa mi lo di-andreapta
Shi: “Pãnã s-ca dàm, dzãsi, di-atsea cali,
Shi s-nu-ts parã dip ti ciudii fapta,
Sã shtii cà-n dzàri nu-s cubeadz di pãzari,
Sh-pãn di bãrn’, tu-aputslu tsi-nvãrtusheashti
Mealu-a gremlui, sta ceturi di galjeamanji”.
Bash cum negurea-anda s-arehãveashti
Li ducheshtsã-agalea cãti-ascumti sta
Tu speslu shinjeac tsi era-aumbreashti,
Ashi shi-aoa, pi staneù, cum s-apruchea
Di-a gremlui mealuri tsi videam tsi-ascundu,
Ma ghini ducheam shi frixea ma-nji crishtea.
Cà-ashitsi cum fu tsercljiu-anvãrligushlu
Montereggion cu culi sã-ncãrunã,
Ashi shi-aoa, pi mealuri, dit strãfundul,
Pirifanji s-analtsã, shi fac cãrunã,
Ahari stihii cari di pit anãltsinji
Lji-ncaci iar Joe-anda da bãbunã.
Sh-di-aclo di iu-nji shideam canda nj-li duchii
Fatsã sh-cheptu, dit pãntic nã frãmturã
Sh-tut ashitsi sh-mãnji sh-pãltàri tungirii.
Ghini ftseshi cãndu tsã-agãrshishi, Naturã,
Sã-lji chiulueshtsã shi lu-alãsashi Marte
Fãr di-ahtàri gionji tsi nu shtiù ti misurã.
Shi cu-nchisita-ts cà s-adari aparti
Chituri pit amari shi sfildishi, pabeasã
Nu ti spuseshi, ma di itsrãlji-ai parti;
Cà mãnjlji-n cari s-leagã vrearea-apreasã
Cu giudicata, truxinda-lji tãporlu,
Nu-i om izoti tu-alumtã sã-lji easã.
Vidzui prosup lung’ sh-larg’ cãt gugusharlu
Pi chin tu Roma, tu casa sãmtã tsi-i,
Sh-pi-unã misurã oasi, trup shi ciorlu,
Ashi cà dit mealu tsi-lji cruea stulii
Di bãrnu-nghios, spunea-ahãtã leshii
Di trei Friseanji bãgats cap pi cap, stãvãnii,
Vrea s-alavdã sh-vrea s-dzãcã lj-tsãni harbii;
Di truplu-a lui vidzui vãr dzaz di palmi
Di-mpadi di-iu tsã-acatsã-a ta mantii
“Raphel may arrech zabi! almi!”,
Gri dzãndzãvos cu glaslu-avãrgãsit
Tsi putes nu sã spusi ma dultsi-n psalmi.
Shi-atumtsea poetlu lj-dzãsi: “Duh glãrit,
Vedz-tsã di cornul shi suflã-n el turbat,
Hasmi sh-ghideri pi gãrgãlan ti-aù pãlit.
Mãtrea-ts-lu gãrgãlanlu tu cioalji bãgat
Pi cari cornul ‘spindzurã, sã spuni,
Sh-vedz pi cheptu tsi vãrdzã shi-ari-alãsat’”.
Shi-a njeia deapoa: “El singur sh-da numi:
Nemrod shi-u el sh-dupã chiulueala-a lui
Nu sã zburashti mash nã limbã-n lumi.
Ma s-lu-alãsam; shi-u di primansus sã spunji;
Cà neacãchisitã zbrarea-a ta lj-pari
Sh-tut ashitsi sh-grailu-a cafi unlui”.
Shi-nchisim noi di-astãnga pi grimari
Shi-imnàm, cãt treatsi sãyita pãn pi shtit
Sh-deadim sh-di-altu, ma fãdul, pi cùrari.
Nu pot sã spun cà tsi mastur tãhminsit
Lji-ncãrfãsi ãndreptu pi pãltari
Shi bratslu-astãngu dininti inshit
Cu-un ahar singir tsi lji ftsea-anvãrteari,
Cà din gurmadz pãn la cur, tu-a largului
Di tsintsi ori cheptul lji-adra strindzeari.
‘Estu-i ‘tsel tsi-n ‘lumtã-ù spuni vrearea-a lui
Shi-al Zeus sã-lji si-ncusteadzã, bre frati!
Dzãsi Verghil; ti-atsea-i ligat truplu-a lui.
Fialte fu-atsel shi spusi tsi poati
Dzadzlji-anda furã cãtãpãsits din greù:
Sh-di daima lj-suntu bratsãli ligati”.
“S-avea nã cãbili, vrea s-vream, dzãsh ioù,
Cu oclji-a melji sã-lji yixescu pãstura-a
Guljeamanlui cu numa di Briareù”.
“Anteù, apãndãsi, va-l vedz shi gura
Va lji-u-avdzã-a lui; el nu-i ligat di bratsã
Sh-dighios va nã ducã, iu-i speasã zgura.
Largu-i alantu,-avultusit tu njeatsã,
Ligat shi di-anjlji-ncãrfãsit cu penuri;
Mash ahãntu cà-i sh-ma ahar tu fatsã”.
Putes nu s-featsi s-cãltinã cutremuri
Nã culã cu-apreslu zãduh ahtari,
Di-anda Fialte fu-acãtsat di hevruri.
‘Nsus pit erã-ù duchii moartei tritseari
Shi frixea-a ljei, nj-pari, vrea mi vãtãma
Ma s-nu-nji shteam di-a foalilii ligari.
Sh-iara nã-nchisim pi cali sh-tut nã imnam
Pãn la Anteù tsi-artisea-ntri-aràilji
Sh-fãr di cap, ‘nsus vãr tsisprãdz di cots eara.
“Tini, tsi-n catiha vali,-n poljli,
Iu Schipio sh-tinjisi prapãpãnjlji,
Cãndu Hanibal fudzi cu tuts gionjlji,
Pleashcã-aduseshi njilji di ljiundari tu funjli
Sh-cari-n ‘lumtã, cu elji ma s-ti loai tu brats,
Cu Tratslji-a tàlji, cum nica-ashteaptã unjlji,
Fciorlji-ali Terra vrea lji-azvingã-atselji dzadz,
Bagã-nã-mpadi, ts-pricad, s-nu-ts hibã greù,
Iu Cocito lji-ngljeatsã-atselji chirãtadz.
Nu nã du cãt la Tizi icà Tifeù;
Aestu-aoa sã spunã nu s-aspari;
‘Ncljinã-ti maca, s-nu hii pi-ndauùã,-Anteù!
Va el pristi ets s-ts-u treacã-anamea mari,
Cà-a s-bãneadzã iernuri lundzã sh-veri arsi,
Cu dzãli-n tser ‘Tsel sãmtul s-nu-l cljimari”.
Ashi zbrã maghistrul, sh-lu-ncurpiljeasi
Anteù cu bratslu tsi hevrili sh-bãgà
Tu Hercule-anda coapsãli lji streasi
Duchi Verghil cà-n sumsori lu-ncãrligà:
“Aidi, yina, dzãsi, s-ti-acats”. Shi-ahtari
Un trup featsim sh-salami nã ligàm.
Cum di pirghios Garisenda tsã pari,
Norlji-anda-n tserlu cãt la ea-l disicã,
Di tsã-aspindzurã urãtã shi mari,
Ashi shi-Anteù cãndu-ashtiptam cu fricã
Shi-apleacã bratslu, ma s-vrea (ma dyeafuran)
La-altã cali s-bag truplu-n ‘zapti njicã.
Ma frinim nã bãgà dighios, iu Satan
Cu Iuda doilji s-ascaldã tu fãrmac,
Shi-agonjea deapoa, pi tserlu di catran,
S-analtsã ea di cãravi un catarg.
CÃNTAREA XXXII
Tsercljiul al naulea: Pridotslji. Prota zonã: pridotslji
di soi. Deftura zonã. Antenora: pridotslji-a patridãljei
icà-a pãrtiiljei. Bocca degli Abati. Contelu Ugolino
della Gherardesca.
Iu-i cà s-aveam zboarã uidisiti
Cu-aduncul psar tsi poartã-n trup nã lumi,
Zboarã greali, ascuri sh-hãrvãlisiti.
Vrea-nji stricor mintea ghini cà s-ancunji
Tu versuri njedz; ma cara nu-am s-aleagã,
Cu fricã-ahurheashti sh-cu shubei spuni.
Cà nu-i lishor, shicai-aoa, sh-nu s-bagã
Tu fundul di drãshtealã, s-dzãts tsi-a s-cadã
Sh-ni di zbor cari cu mizi sã-ncljeagã.
Mi-agiutã-ama muzili tsi-n gãrmadã
Cheatrã-anarã, Antifon chefea cum lji-u,
Cum ãi fapta sh-versul s-hibã cu-aradã.
O, voi, nihits tsi bãnats tu strãfundlu
Tsi ti rimi, greù shi-u ti bãgatã,
Ma ghini oi s-nã-avea-adratã dip bunlu!
Cum shideam tu-aputs pi budza-aplicatã,
Ma-nghios di stihiùlu tsi-n pirmif ma-l vedz,
Shi-aclo iu mãtream cãt la stizma-analtã,
Troarã-un glas gri: “Mãtrea-ngãtan iu nedz,
S-nu-nji caltsã fratslji-n calea-ts cu mãreatsã
Sh-corba di cafcã-n imnatã s-lã-ù chisedz”.
Dupã-atseali mini mi shtsãi, shi-n fatsã
Vidzui sum mini sta un ghiol-biljurã,
Cà apa-a lui s-avea prifaptã-n gljeatsã
Di Donlu-nsus, tsi daima-n steali curã
Sh-ni Duna la-atsea-a Ghirmãnadzlor cohi
Gljeatsã ma groasi nu shtiù cã s-vidzurã
Ca-atseali-aoa; sh-tuti vrea s-hibã-n boshi
Sh-munti-ntreg s-cadã pi eali ca varã;
Nu vrea s-creapã ni-aclo la meal nã chioshi.
Cum sheadi-n lasc broscul cu caplu-afoarã
Shi cãcãreadzã,-anda gãrnurli sh-si coc
Sh-tu yis huryeata schicuri talji-n hoarã,
Ashi sh-tu gljeatsã sta nihitslji la loc,
Pãn di grunj hiptsã, sh-mãnji shi schiniratã,
Sh-ca-a lelilclui lã-asunã dintsãlji ca cioc.
Shi-u-avea tu-nghios tuts fatsa aplicatã,
Sh-mash gura da provã cà-i njeadzã-iarnã,
Shi-a caimadzlor prin peana lãcãrmatã.
Sh-cãt mãtrii prota-anvãrliga shi iarã
Tu-nghios, vidzui doi streshi-ahãt tu gljeatsã,
Sh-perlji-n cap sulindari lã si-adrarã,
“Am cari hits voi acãtsatslji-n bratsã?”
Grii; sh-elji, caplu tu-apã cara sh-bãgarã,
Ãnghios pi pãltàri, mi mãtrea tu fatsã;
Shi-oclji-a lor, prota-m làcrãnji s-ascãldarã,
Loarã di plãndzea-n làcrãnji caldi,-amari,
Di tseafea-aproapea cãndu sã-ncljishtarã.
Sh-cuca-ashi putes grendzã streasã nu-ari;
Dupã tsi elji, ca tsachlji, ca-n nãstreatsiri
Sh-si loarã-n coarni, murnits di turbari.
Shi-un duh aclo, cu-urecljili di dzeadziri
Cãdzuti-nghios sh-fatsa-mpadi, lã spunim,
“Cãtse, more, mãtrita ts-lo truxiri
Ca tu yilii? Doilji-aeshtsã-n lumi
Cu-a lor tatã furã domnji pi valea
Aclo iu Bisenzo s-vearsã tu spumi.
Sun frats; ma sh-cara s-u trets tutã calea
Dit brãnlu-aest’, putes nu-a s-ai aflatã
Duh tsi hãrzi shi-u-aravdã-n gljeatsã jealea:
Ni-atsel cu cheptul shi-aumbra tãljeatã
Coarda-atsea al Artur tsi sh-lu cufchisi,
Foccaccia nu, ni cafca anãltsatã
Tsi mãtrita nj-ljea shi cari printri yii
Fu Sassol Mascgeroni, blãstimatlu;
Ma s-eshtsã Toscan, fãr di-altu cà lu shtii.
Sh-tora s-ti-apuitueshtsã sh-cu-ntribatlu
Pazzi-s sã shtii sh-pit càlji alutusiti
Lu-ashtept’ Carlo s-nji-aumbreadzã picatlu”.
Vidzui deapoaea di-arcoari murniti
Unjidz di fatsã, trumuxit cum shideam,
Di shi-az’ mi-aspar bàltsãli cãrcusiti.
Shi-ashi cum doilji cu domnu-nju imnam
Iu-aspindzurã-a-ntreagãljei lumi cãdeari
Shi io, tu gljetslu-atsel di ets, trimburam,
Di fu-n gramã i-ashi s-featsi di vreari
Nu shtiù sã spun, ma-a unlui duh gurmadzlu
Sh-fatsa cum imna lj-li-arupsi-n puteari
Cãtse mi caltsã sh-lu virsà fãrmaclu.
Ma nu vinishi pitricut casten di-atselji
Di Montapert, cãtse nj-lu stulcinji caplu?”
“Ashteaptã, dzãsh mini, maghistre, pi gljets
S-nji-aspulbir nã shubei sh-dimãndari
Shi s-asud deapoa avinã-mi cãt vrei”.
Shidzu maghistrul shi grii atumtseari
Cãt la el tsi blãstima cu-nvirnari:
“Sh-cari eshtsã di-aruts hristii-ahtari?”
“Spuni tini, dzãsi, cari-n cicioari
Prin Antenor nã caltsã cu cãnilji,
Cà yiù ta s-eshtsã sh-nu ti ftseshi ma mari”.
“Yiù escu sh-lipseashti-n chefi s-tsã hii,
Sã shtii - cà-anamiea sh-tu cãtrànji tsã-i lipsitã -
Cà numa va ts-u cãntu-n puizii”.
“Vrea s-vream agãrshearea, dzãsi, s-mi-ngljitã;
Gura-ncljidi-ts sh-fudz la-a dracui fãntãna,
Cà nu-i ti noi tagma-a ta cihtãsitã”.
Di cusitsã-atumtsea-l loai cu-unã mãnã
Shi grii: “I-a sã spunji shi-a s-eshi dit tãtseari
I can per nu-a tsã-alas pi cãpitsãnã”.
La tsi el: “Shi s-lji zmuldz’ perlji cãts ari
Iara nu-a tsã spun - sh-trapsi-angiurãturã.
Chiseadzã-mi, ma tsiva nu mi-aspari”.
Shideam cu perlu-n palmã,-adunãturã,
(Shi mnàts di peri vrea lji zmuldzeam, vedz ghini)
Sh-cu fatsa-nghios, lji-avdzam nã-alãtrãturã.
Sh-nã-aumbrã lj-dzãsi: “Bocca, tsi-i cu tini?
Di darea-a dintsãlor nu ti nãfãtishi?
Sh-nica sh-blastinji? Ti fac dratslji-arucini?
“’Ngljiti-ts limba, tini statlu tsi-ts vindushi,
Lj-dzãsh. Di-aoa tsiva sh-ti ets tsiva nu s-alãxeashti
Shi-nsus va-nji ts-u trec arshinea di gushi”.
“Fà cum vrei, ma spingea-u, sh-de lipseashti
S-badz tãmbãràlu, sã-nji lu spunji shi-urtaclu
Tsi cu lunga-lji limbã s-pirifãnseashti.
Cà sh-di la Frãntsãlji furà pradz cudarlu
Shi <<-L vidzui, sã spunji, Buoso cari
Sh-plãndzi dubara shi s-neacã-n gljetsarlu>>.
Sh-ma s-aibã shi-altsãlji ãnsus ti cãftari,
Sã shtii cà-aoatsi-i Beccherin. Tãporlu
Florentsãljei gushea tãljeatã lji-u-ari.
Sh-Soldanier sh-Ganellon seniorlu
Cu Tebaldello di-a curi pridari
Chiru Florentsa-anda durnjea poporlu”.
‘Nchisim calea sh-tu-aputs nj-feci nã mãtreari
Sh-vidzui doi ligats, shi-unlu cap lu-arudea
Alantu, sh-canda lji-u cãciulã s-pari.
Sh-di-unã cumatã-agiunlu cum arupea,
Shi-ashi-l dinjica cu dintsãlji ãnyii,
Ningã zvercã, sh-pãnã di os lu zgrunjea,
Sh-ni Tideù nu ts-fu mari prucuchii
Cãndu-ngiuplica di cafca tãljeatã,
Di tsi-aestu-ngljita di luturyii.
Tini tsi hasma ts-u vershi pãngãnatã
Ca pricea, dzãsh, tu pãduri agiunã
S-nji spunji cãtse, sh-io mi-acats ca ti platã,
Ma s-pot cà s-ts-u-aflã jealea-atsea ma bunã
Shi hasma-ts cu cãbatea pi misurã
Sã-lji daù plata-n lumi tsi-lji cadi, unã,
Fu cà nu-ari sã-nji seacã limba-n gurã”.
CÃNTAREA XXXIII
Tsercljiul al naulea: Pridotslji. Deftura zonã.
Antenora. Contelu Ugolino. Angiurarea contra-a
Pisãljei.
Shi-u-ashtearsi duhlu gura sãndzãnatã,
Cãndu mi-avdzã cà cãt la el zburãscu
Di perlu-n cafca pãn di os mãcatã.
Sh-deapoa gri: “Tini nj-caftsã sã scãlsescu
Dureri greali sh-fãr di yitrii tsi-n mini,
Sh-nica nispusi, plãngul lu-nchisescu.
Ma fu cà moùbetea-a lji scoatã-arshini
Tu lumi-nsus a lushtui al Iuda fcior,
Va s-fac cà zbor shi làcrãnji s-leagã ghini.
Nu shtiù tsi caimo ti dipusi i dor
Aoatsi-ntri noi; ma dupã grai, vitsin
Cu-a mea tsitati nj-pari, sh-soi, dupã zbor.
Sh-va sã-nvets cà hiù contelu Ugolin
Shi-aestu-aoa cu cari mintea nji-u-adunji
Ruggieri fu, dispoti dip mari-n cin.
Cà prin minciunã, la dimãnda-a lui
Fui ãncljis, sh-tsi cà lj-eara besãlà,
Sh-deapoa murit, s-tsã spun nu-ari loc di-a diplui;
Ma cãt di-ehtrã-i moartea tu hãpsanã
Nu-ai cum sã shtii, sh-nu-ts fu pirmitusitã:
Shi-ascultã mash cãtse nji-u-ahãt tu hasmã.
Pit geanlu njic di cula pãryisitã
Cula-agiunjlor dupã moartea-a mea sh-iundi
Shi-altsãlji va s-plãngã, di trei ori lãitã
Luna u vidzui cum di noi s-ascundi,
Tu-unã noapti-anda un yis mintit ‘nyisam
Sh-cum ocljiul tu yinitor nji spitrundi.
Aestu-aoa nj-pãrea shain cà-l videam,
Pi-un munti un lup cu tut tsits cà-avinã,
Luchea tsi u-ascundi-a ocljiului pisean.
Ashitsi u-ndreapsi cà-n frãmti s-yinã
Gualand, Lanfranchi sh-Sismondi-n sireauùã
Cu tut cãtsalili cu-arauùã splinã.
Shi-agonjea lup sh-lãpopan tu mireauùã
Cãdzurã-mpadi sh-cãrintsã di cãni
Bluchea sh-plãntà-n truplu moali-neauùã.
Sh-tu hãryii, cãt mi sculai, ca mãni,
Vidzui fciori-avigra, alghi ca zvestrea,
Sh-lji-avdzãi tu somnu, cum ãnji cãfta pãni.
Hii chitrusit sh-nu-ù ducheshtsã-ncimerea
Sh-duchimsearea di cari mi-mpirusheam.
Sh-tora nu plãndzã, ma ts-u-mplinã chefea?
La oaza-anda cu prãndzul a lor yineam
Sh-elji nu durnjea ma idyea mindueari
Vigljea sh-tu elji arãiatsa tsi-ù spunea.
Shi-atumtsea dit culã-avdzãi ‘ncãrfãseari
Penuri dighios, pi portsãli ãncljisi
Sh-pi-aradã fciorlji-ntr-oclji lj-loai videari.
Io nu plãndzeam: durearea mi chitrisi;
Ma elji plãndzea shi Anselmuccio-a meù:
<<Cãtse tats, fende, shi mãtreshtsã?>> dzãsi.
Sh-iara nu-nji plãmshu, ma suschirãnda greù,
Pãn tsi luna di Hãryii fu frãmtã,
Nã dzuùã sh-nã noapti mash tãtseam ioù.
Sh-cãndu-ndzãnà pit firidicea strimtã
Videala-a dzuùãljei shi vidzui pit ea
Pi patru fatsã, fatsa-a mea-arisfrãmtã,
Loai cu sãrtsãlji mãnjli di-nji li trãdzeam
Sh-elji, cum lã s-pãru cà s-frãngu foamea voi
Grirã-ansãrinda: <<Fende vrea nã durea
Multu ma putsãn cara s-mãshcai di noi
Cà truplu nã-l dideshi tini sh-di nãslu
‘Ndreptul a tàù easti, ma s-vrei, s-nã dispolji>>.
Tãcui atumtsea ta s-lã-mbunedz plãnslu
Shi-ashitsi-armash. Loclu naca creapã
Cãftam dit suflit shi s-mi-ngljitã-n nãslu!
Sh-tu-a patra dzuùã, Gaddo, vru s-ascapã,
Gri sh-s-arcà dininti di ocljilji-a mei:
<<Agiutã-nji, fende, iara s-eshtsã-aproapea!>>
Sh-lu deadi suflitlu deapoa; shi-amishtrei
S-ardãpsirã, pãnã nj-chirui videarea,
Cum mi vedz, ashi lj-vidzui cum cãdea ei.
Di plãngu-urghit ‘nchisii sã-lji caftu sh-yearea
Ãnji cripa shi mortsãlji lã gream pi numi,
Pãnã tsi foamea u freadzi durearea
Sh-mi-ngãsãi s-mi fac defi din lumi”.
Shi-aoa cum bitsi, ti noi, xenjlji-agãrshi,
Sh-tu corba cafcã hipsi dints’ di cãni.
Ah, Pisà, Pisà, leagãnlu ti-arshinji
Pit msheata patridã iu si-arãsunã
Di nu cuteadzã s-ti spãstreascã vitsinji,
Caprara shi Gorgona ãmpriunã
Lu-astupã Arnul ta s-tsã hibã haznã
Ta s-chearã tu el ghingheri sh-mãtrãgunã.
Cà sh-cara s-teasi-a tsitàtslor nã hazmã,
Cà Ugolin vrea s-armãnji fãr di eali
Cãtse lji-arcà sh-ficiorlji pi caznã?
Crehta-lã vrãstã lji-ascapã di-arali
Amishpaturlji, Ugoccian, Brigati
Shi-alantsã doilji tsi lji spush cu jeali.
Ghini ma ‘nchisim, sh-tu gljeatsã-nfãsheati
Vidzum aumbri tsi-ù strãxea cãneashti
Ehtra di tseafi, pãltàri bãgati.
S-plãngã-aoa caimolu li dãnãseashti
Sh-cum ãntr-oclji nu-ncapi-a lor dureari,
S-toarnã tu trup sh-ghiderea lã-ù mãreashti.
Làcrãnji amàri s-pidipsea ti-ascãpari
Ma tu crustal dinãoarã s-trupusea
Sh-ca tu chelchi s-ana margaritari.
Shi-acà lj-ducheam ca pornic dit tsãruhea
Corba cheali-n ehtra tseafi, pi fatsã,
Cu-arànji cum nu nji-u shteam vroarã nj-si fãtsea,
Iara nj-pãru pit neguri un vintu-avreadzã
Shi “Cari-ù mutà? ãntribai. Shi ti iu?
Am s-poati taha livã-aoa tu gljeatsã?”
Agonjea, spuni, va s-agiundzã-aclo iu
Va s-vedz singur cari-l dutsi ti-ncoatsi
Shi-inshishi oclji-a tàlji va tsã da-arãspunsu”.
Shi-un duh deapoa, dit coajea-a lui aratsi,
“O, voi, gri, tsi-adrat dubàri nica-n iatsã,
Ahtàri tsi-ahãndimea loc vã fatsi,
Trãdzets-nji-u poshea tsi nji sta-n fatsã,
Ta s-pot pit làcãrnji jealea s-nji-u dizgljets,
Pãnã tsi plãngul tu-oclji nu-a nji-ngljeatsã”.
“Spuni-nji tsi fushi, dzãsh atumtsea, cara s-vrei
S-ts-u dizlichescu, sh-ma s-vrei s-hii minciunat,
La s-mi-ngljitã tseafea tu-ahãndinjli-a ljei”.
“Hiù Alberigo,-atsel tsi mãcàri lã-am dat’
Oaspitslor anats, poami-nfãrmãcati,
Shi tora, vedz, tseatsir tsi-avui siminat’”.
“Eshtsã mortu? Shi-aestã taha s-poati?”
Shi duhlu-atumtsea: “Nu-am canã hãbari
Truplu-a meù eta cum tu padi-l scoati;
Cà brãnlu-aest’ nã-ahtari-aradã shi-ari
Tsi poati mortul shi-amplatea s-lu-alagã,
Fãr di cà Atropos tu el sh-lu pindzeari.
Sh-ta s-poatã oclji-ts ma hãrãcochi s-veadã
Ehtra-atsea poshi-n yilii prifaptã,
Sh-dichita-i tsi tu suflit va tsã sheadã
Ashitsi shi-a njeia, mãrshea nji-u loatã
Di un demun cari u-azãptãseashti
Dzuùã-noapti pãn s-bãneadzã lji-u datã.
Nihitlu suflit aoa s-arcuteashti;
Shi poati duhlu cari nj-cãlcà toara
Nica pit yiilji truplu sh-ghizirseashti.
Nj-pari cà-l shtii cà-ts dipuseshi di troarã;
Shi-u Branc d’Oria el, shi-u tsingrimi
Pati-n brumã sh-gljets pãn tu-aestã oarã”.
“Nu s-poati-atsea, lji-apãndãsii, cu tini
La sã-shi dzacã-aoa pi sum gljeatsã-ascumtu,
Ma bea, mãcã, sh-sã-nveashti ghini”.
“Tu groapã-nsus, zboarli-apandasi nj-suntu,
Pri iu dratslji-ù tsingu cãntranea-a hàùlui,
Michele Zanche ni cà fu agiumtu
Cãndu-alãsà el un drac tu truplu-a lui
Shi-a unlui ver, tut ahtari un nihit,
Cu cari pi-aràù s-deadirã di-a diplui.
Agiutã-nji tora, cà nu ved tsiva dip!”
Aurlã; ma io-l feci defi-n cãrari
Sh-fui ‘ndreptu cà mi purtai cu el ca-agrit.
Ah, Ghenoveanji, cu-anamea-n cãvgà-ahtari
Di tu minti chiuluits mash arali,
Cum di vã-aravdã sãmtul tser sum soari,
Maca-aflai cà-ntri voi un duh sheadi
Cu nai ma-arauùa di-a Romanjiljei numi
Shi-aoa shi-u-ascaldã adiljearea-lji, sh-pali
S-pari cà-i nica yiù sh-cu trup din lumi?
CÃNTAREA XXXIV
Tsercljiul al naùlea. A patra zonã shi-atsea dit
soni:Giudecca. Pridotslji-a ghinifãcãtorlor.
“Mãtrea tora, dzãsi Verghil, dininti
Vexilla regis prodeunt interni,
Ma s-pots s-vedz pit negurea tsi nã-i ninti”.
Loclu cãndu shi-u murgu cum vedz serli
Shi neguri groasi sh-si dipun ãn dzari
Nã moarã cum lj-da vintul anvãrterli,
Vidzui tsiva ca pustucheauùã sh-mari
Sh-cum imnam Verghil nj-lu feci ascumtish
Cà vintul tu padi cripa-n suflari.
Sh-tu vers cãti vidzui aspãreat li scrish
Cà nihitslji tora mizi nj-lji videam,
Ca pit un geam, ashtersu shi mintit.
Teshi i-mproshtsã, mintits, sum gljeatsã shidea
Pi cãlcãnji i-n creashtic, shi-altsã-n frãndzeri
Ca arcul sta unjidz, shi scãnjisea.
Shi-ahãnda-agiumtsã-n calea-n ets di plãndzeri
Ta sã-nji lu spunã domnu-nju pit gljeatsã
Nai ma msheatlu di-anghiljlji la videri,
S-trapsi nanãparti sh-mi pimsi-n fatsã,
“Aestu-i Dis, dzãsi, shi bãrbãtsãlji
Sã spunji-aoatsi shi curaji-nveatsã”.
Nu mi-ntribats tsi frixi trapshu mini
Tsi-mpirusheri tu trup mi-aù trunduitã:
Ptsãni-s zboarãli ma s-tsã si caftã s-li scrii.
Ni mortu, ni cu yiilji mi-am duchitã;
Sh-minduea-ts, ma s-acãchiseshts’, crãshtine,
S-eshtsã yiù, a giumeti s-ai muritã.
Lailu vuivudà-a-nvirnatilor miri
Inshea dit gljets ca pãnã-nghios la matsã;
Sh-io nji-undzescu cu-un stihiù ma ghini
Dicãt stihiilji cu-atseali-a lui bratsã;
Lugursea-atumtsea mà-sa tsi trup lj-deadi
Tsi turlii di mãnji lji chiului ca soatsã!
S-eara musheat pi-ahãt ahar tsi s-veadi
Pãnã sh-fen-su sh-lu-ncustà cu nãireari,
Shi-arãeatsa di el numa lj-si deadi.
Armash ca-amut di frixi shi njirari
Cãndu vidzui cà cafca-lji ‘pãnghiseashti
Un prosup tu mesi, cãrmezic, nj-pari,
Shi-alti dauùã tsi-ngrãnjea dimuneashti
Di pristi-anumiri, ‘ndreptu-nsus, egali
Shi-ndziminati s-andãmãsea-n creashtic.
Andreptul agudea ca pi ghes la poali,
Shi-atsel di-astãnga sh-si pãrea ahtari,
Ca pilicanjlji di pi-a Nilui vali.
Sh-di-àrchi-ardãrichi purta sum cafi-sh-cari,
Cruiti casten ti el, galjeamani,
Cum nu vidzui pãndzã ma màri pi-amari.
Di peani zmulti, pãrmura galani
Ca di burbuljeats sh-cãnd’ s-didea dit zvoani
Trei vinturi bãtea pit hauùã dushmani,
Di-ntreg Cocitlu s-adra gljeatsã goali;
Di-ntr-oclji plãndzea sh-bali, spumi scutea,
Pi trei grunjiuri cura ca dit foali.
Ca lindurã didea dintsãlji shi-arupea
Cu cafi gurã cheptu, gurmadz, cioari,
Sh-trei dinãoarã mãshca sh-pidipsea.
Ma-atsel din fatsã, tu-a zgrãnjlor mãshcari,
Truxitslji dintsã pi trup ni cà-lji duchea,
Cà dzatsi chelji lj-bilirã din schinari.
“Aestu-aoa, caimo ma mari tsi-adutsea
Shi-u Iuda, dzãsi, domnu-nju, shi dzacã
Cu trup nafoarã, sh-caplu-n gurã lu-avea.
Sh-di-alantsã, atsel tsi-aspindzurã-ncoatsi
Dit laea gurã tsi-aspindzurã, shi-u Brut,
(Ahar s-pidipseashti, cum vedz, ma tatsi),
Shi-alantu-i Casiù, ma livendu criscut.
Sh-noaptea creashti; nu-i ti noi arupaslu.
Ai s-fudzim maca, cà tuti li-am vidzut’.”
Dupã vrearea-a lui lj-lu ligai gurmadzlu,
Sh-cara-aflà el loc sh-chiro cu uidimi,
Cãt àrchili sh-li-ascututã giunarlu,
S-aspindzurà di chealea-a lui, chilimi,
Sh-dipusi pi cusitsãli spirlundzã,
Chisat di stizmã sh-piroasa-lji bicimi.
Shi cãndu-agiumsi-aclo tu golfu-mbutsã
Shi chealea shi-acatsã tu el zãrtsinã,
Maghistrul meù, virsãnd’ sãdoari di sãndzã,
Crui cu caplu la cior vada s-yinã
Shi dusi-nsus ca la vãr dzatsi jgljioati,
Di-nji pãru cà iara-n cãtrànji mi-alinã.
“Tsãni-ti yiro, cà pi-oahtãri pãrmatsi
Gri di-armas, pi mãnã, shi-u-ngrãpsitura,
‘Tsel tsi va s-easã dit cãtrànji, di-aoatsi”.
Shi-inshi-apoi pi-a shcãmbãljei cãrpiturã,
Mi-ashtirnu-mpadi, sh-el nã jgljioatã featsi
Sh-cu-ngãtan u-ansari-a groapãljei gurã.
‘Nsus mãtrii la Dis, shi pit minti nj-treatsi
Sh-iara-a-l ved cum lu-alãsai, tu mãnjli-a lui;
Ma-l vidzui cu cãlcãnjlu-nsus cà s-featsi:
Sh-cãt di mari-atumtsea ciudii nji-avui
Sh-mindueascã oarfãnjlji tu duh, cari
Nu shtiù pi tu shcãmbi tsi loc strãbãtui.
Shi-atumtsea Verghil: “Mutã-ti-n cicioari,
Gri-nyii, cà calea-i lungã sh-fãr di gean,
Shi soarli di multu-ascãpirà-n dzari”.
Cà nu tu udadz di-a palàtslor shideam
Ma tu izba cu ploshtinã-ashtirnutã,
Tu cari-aradzã nu strãbãtea pit geam.
“Maghistre, dzãsh, pãn s-alas ‘n cãtrànji umtã
Gheena-ahãnda, tora ca shi-alti ori,
Adu-arãs ‘n mintea-nji di shubei bãtutã.
Cãtse sta pi cap sh-cu cicioarli-n niori?
Shi iu-i gljetslu cari groapa lji-u-nvishtea?
Sh-cum tricum dit murgiu tu-a gãryiilor ori?”
“Ti vedz ghio didindi, lu-avdzãi cum ãshi grea,
Di loclu tu cari, cu tut truplu-a meù
Mi-acãtsai di iermul loclu tsi-arupea.
Didindi tsã fushi pãnã dipuneam ioù;
Sh-ma ti turnashi, tricushi di punctul-teacã
Tsi nuntru tradzi tut tsi-aspindzurã greù.
Sh-ti-aflji-amu sum cubelu tsi s-apleacã
Isa cu-atsel tsi-anvãleashti uscatlu,
Sum a curi cimã lj-fu dzãsã s-dzacã
‘Ncãrfãsitlu tsi nu shtea ti picatlu;
Stai tini pi-unã palmã di loc tsi-ari
Bash la Giudecca uidii cu statlu.
Aoa-s hãryii cãnd’ dzuùa-aclotsi moari;
Shi-atsel tsi scàri nã chiului di bundi,
Sta ghini plãntat, sh-tora, iara-n cioari.
Cãdzu din tser pi-aest’ sinur, di iundi
Uscatlu tes la-amarea--veardi-albastrã,
Di frixea-a lui sh-si cuibãri sum undi
Shi sh-si trapsi pi sum cubeauùa-a noastã;
Trumuxit di-avigra-alasã irnjii,
Pi cãti li vedz, shi s-anãltsà-n creastã”.
I-nghios un loc, lungu ca cãt sã-nscrii
Guva-n shcãmbi, di Belzebut diparti,
Sh-nu prin ocljiu, ma pri-avdzari ts-da yii
Ma-agonjea s-lu-aflji, cà-arãùlu lu-mparti,
Scos dit gura-a shcãmbãljei tsi-aumbreadzã
Izvurlu-lji, sh-curã-agalea, nanãparti.
Sh-trapsim pit cãlicea tsi-mpãrmureadzã
La-alba lumi cu videlji, ‘n loc arinos,
Sh-nu mindueam sã stàm ‘n-‘umbra tsi-avreadzã
‘Nsus nã-alinàm sh-pit un ocljiu stronghilos
‘Ndzãnai la cap di càljiuri lundzã sh-greali
Mushuteatsa-a tserlui, sh-di-ahãnda di-nghios
Iara inshim cãt la videlji shi steali.